Works; from the text of Heyne and Wagner

521쪽

AENEIDOS LIB. XII. 391

Concurrit legio nec scuta aut spicula densi Doponunt Celso medius stans aggere satur: Ne qua meis est dictis mora. Jupiter hac stat. Neu quis ob inceptum subitum mihi segnior ito. Urbem hodie, causam belli, regna ipsa Latini, Ni frenum accipere et victi parere fatentur,

Eruam, et aequa solo fumantia culinina ponam.

Scilicet exspoetem, libeat dum proelia Turno

NOStra pati, rursuSque Velit concurrere victus pHoc caput, o cives, haec belli summa nefandi. Feri saces propere foedusque reposcite flammis. Dixerat, atque animis pariter certantibus omnes

Dan cuneum, densaque ad muro mole seruntur.

Seesse improviso subitusque apparuit ignis. Discurrunt alii ad portas, primosque trucidant; I serrum alii torquent, ut obumbrant aethera telis. Ipse inter primos dextram sub moenia tendit Ineas, magnaque incusat voce Latinum Testatio que deos, iterum se ad proelia cogi; Bis jam Italos hostes haec altera foedera rumpi. Exoritur trepidos inter discordia cives Urbem alii reserare jubent, et pandere portaS Dardanidis, ipsumque trahunt in moenia regem Arma ferunt alii, et pergunt defendere muros Inclusas ut quum latebroso in pumie pastor Vestigavit apes, fumoque implevit amaro

Illae intus trepidae rerum per ere eaStra DiSeurrunt, magnisque acuunt stridoribus iras Volvitur ater odor tectis tum murmure 22 ΟIntus saxa sonant vacuas it sumus ad avi RS.

Addidit hae sessis etiam fortuna Latinis,

Quae totam luctu concussit funditus urbem. Rogina ut tectis venientem prospicit hostem, Incessi muros, ignes ad ieeta Olare, Nusquam aetes contra Rutulas, nulla agmina Turni; Infelix pugnae juvenem in certamine credit Exstinctum et subito mentem turbata dolore,

Se ausam Clamat, erimenque caputque malorum

Multaque per maestum demens effata surorem, Purpureos moritura manu discindit amictus,

Et nodum insormis leti trabem petit ab alta.

Quam cladem miserae postquam uecepere Latinae, Filia prima manu flavos Lavinia crines Et roseas laniata genas, tum cetera cireum Turba furit resonant late plangoribus aedes. Hinc totam infelix vulgatur fama per urbem.

522쪽

P. VIRGILII MARONIS

Demittunt mentes cit scissa veste Latinus, Conjugis attonitus satis urbisque ruina, Canitiem immundo persusam Pulvere turpanS, Multaque se incusas, qui non acceperit ante Dardanium Enean generumque adsuiverit citro.

Intersea extremo bellator in aequore Turnus Palantes sequitur paucos, jam segnior, atque

Jam nainus atque minus SueeeSSU laetUS equorum.

Attulit hunc illi caecis terroribus avi a Commixtum clamorem, arrectasque impulit aures Confusa sonus urbis et illaetabile murtitur. Moi mihi quid tanto tu bantur moenia luetu Quisve ruit tantus diversa clamor ab urbe r Sic ait, adductisque amens subsistit liabenis. Atque huic, in aetem soror ut conversa Metisci Aurigae currumque et equos et lora regebat, Talibus ectu rit lietis Hae Turne, Sequamur Trojugenas, qua prima iam vietoria pandit; Sunt alii qui tecta manu defendere poSSint. Ingruit Eneas Italis, et proelia miseet;

Et nos saeva vim mittamus unera Teucris. Nec numero inferior, Pugni ne honore recedes. Turnus ad haec : soror, et dudum agnovi, quum prima per ni temF Ddera tui basti, teque haec in bella dedisti: Et nune nequidiluam taliis dea sed quis Olympo Demissam tantos voluit te seri e labores

523쪽

AENEIDOS LIL. XII. 393

4ratris migdri letum ut crudel videres pNam quid ago aut quae jam spondet fortuna salutem p

Vidi oculos ante ipse meo me Oee Oeantem Murranum, quo non Superat mihi carior alter,

oppetere ingentem atque ingenti vulnere vietum. Oecidit infelix, ne nostrum dedecus Ufens Aspiceret Teucri potiuntur corpore et armis. Exscinditi domos, id rebus defuit unum,

Perpetiari dextra nec Drancis dicta resollamet Terga dabo 3 et Turnum sugisentem haec terra videbit 3

Usque adeone mori miserum est 3 vos o mihi Manes Est boni quoniam Superi nVerS VoluntRS. Sancta ad vos anima, atque istius inscia culpae Descendam, magnorum haud unquam indignus avorum. Vix ea satus erat medios volat eo per hostes Veetus equo Spumatite Saces, adversa sagitta Saucius ora ruitque implorans Domine Turnum:

a ne in te suprema Salusa miSerere Vorum. Fulininat Eneas armis, SummaSque minatur

Dejecturum arces Italum, excidioque datu um Jamque faces ad tecta volant. In te ora Latini, In te oculos reserunt: mussat rex ipse Latinus, Quo genero VOeet, aut quae sese ad foedera flectat.

Praeterea regina, tui fidissima, dextra Occidit ipsa sua lucemque exterrita fugit. Soli pro portis Messapus et acer Atinas Sustentant aciem. Circum hos utrimque phalanges

Stant densae, strictisque seges mucronibus horret Ferrea tu uinum deserto in gramine VerSas. Obstupuit aeria confusus imagine rerum Turnus, et obtutu tacito stetit. Estuat ingens Uno in corde pudor, mixtoque insania luetu, Et in iis agitatus amor, et OnSeia VirtUS. Ut primum discussae imbrae, et lux rediit menti, dentes oeulorum orbes ad moenia torsit Turbidus, eque rotis magnam respexit ad urbem. Ecce autem, flammis inter tabulata volutus Ad coelum trudabat vertex, turrimque tenebat; Turrim, compactis trabibus quam eduxerat ipse, Subdideratque rotas, pontesque intraverat altOS. Mam jam sata, soror, superant absiste morari; Quo deus et quo diu a vocat Ortuma, SequamUr. Stat conferre manum Eneae, stat, quidquid acerbi est, Morte pati nec me indecorem, germana, VidebiSAmplius. Hunc, oro, sine me vi ere ante furorem.

Dixit, et e curru saltum dedit oeius arvis

524쪽

P. VIRGILII MARONIA

Perque hostes, per tela ruit maestamque Sororem Deserit, ac rapido vi su media agmina rumpit. Ac voluti montis saxum de Vertice praeeepSQUum ruit, avulsum vento, seu turbidus imber Proluit, aut annis solvit sublapsa vetustas; Fertur in abruptum magno mons improbus actu, Exsultatque solo, SilvaS, armenta, VirOSque Involvens secum disjeeta per agmina Turnus

Sio urbis ruit ad muros ubi plurima fuso Sanguine terra madet, striduntque hastilibus aurae Significatque manu, et magno simul incipit ore:

tardite jam Rutuli et vos tela inhibeto, Latini;

Quaestumque os fortuna, mea Sh me verius unum

Pro vobis stodias luere, et decernere erro. Discessere omnes medii spatiumque dedere. Ah pater nuas, audito nomine Turni, Deserit et muros, et summas deserit arees; Praecipitatque moras omnes ; opera omnia rumpit,

Laetitia exsultans, horrendumque intonat armis: Quantus Athos aut quantus Eryx, aut ipSe coruscis Quum fremit Eoibus quantus, gaudetque nivali Vertice se attollons later Appenninu ad auras. Jam vero os Rutuli certatim, et Troiis, et omnes Convertere oculos Itali quique alta tenebant Moenia, quique imos pulsabant ariete muros; Armaque deposuero humeris Stupet ipse Latinus, Ingentes, genitos diversis partibus orbis,

Inter se coiisse vivos, et cernere ferro.

Atque illi, ut vacuo patuerunt aequore ea Pi, Procursu rapido conjectis minus liastis, Invadunt Martem clipeis atque aere Onoro.

525쪽

AENEIDO LIB. XII. 395

Dat gemitum tollux tum crebros sensibus ictus Congeminant. Fors et victus miscentur in unum. A velut ingenti Sila summove Taburno Quum duo conversis inimica in proelia favi iFrontibus incurrunt, pavidi cessere magistri

Stat pecus omne metu mutum mussantque uVeneae,

Quis nemori imperitet, quem tota armenta Sequantur Illi inter sese multa vi vulnera miseent, Cornuaque Obnixi infigunt, et sanguine largo Colla armosque lavant gemitu nemus omne remugit: Haud alitor Tros AEneas et Daunius heros Concurrunt clipeis cingens fragor aethera complet. Jupiter ipse duas sequato Xamine lanees Sustinet, et sata imponit diversa duorum, Quem damnet labor, et quo vergat pondere letum. Emicat hic, impune putans, et corpore toto Alto sublatum consurgit vi nus in enSem,

Et seris. Exclamant Troos tr0pidique Latini,

Arreetaeque amborum a dies At perfidus ensis Frangitur, in medioque ardentem deserit ictu Ni fuga subsidio subeat. Fugit olor eiuro, Ut capulum ignotum dextramque aspexit inermem. Fama est, praeeipitem, quum prima in proelia unctos Conscendebat equos, patrio muerone relieto, Dum trepidat, ferrum aurigae almisse Melisei;

Idquo diu, dum orga dabant palantia eueri,

Sussedit postquam arma dei ad Vulcania ventum, Mortalis mucro glacies ceu futilis ictu Dissiluit fulva resplendent fragmina arena. Ergo amens diversa fuga petit aequora Turnus; Et nunc huc, inde huc incertos implicat orbes. Undiquo enim densa Teucri inclusere OrODR; Atque hinc vasta palus, hine ardua moenia cingunt. Nec minus Deas, quanquam tardata sagitta Interdum genua impediunt cursumque reeusant, Insequitur, trepidique pedem pede servidus urget: Inclusum veluti si quando flumino naetus Cervum, aut punieeae septum Ormidine pennae, Venator cursu canis et latratibus instat;

Id autem, insidiis et ripa territus alta, Mili fugit refugitque vias : at vividus Umber Haeret hians jam jamque enses, similisque tenenti

Increpuit malis, morsuque elusus inani est. Tum vero exoritur clamor ripaeque laeusque Responsant circa, et coelum tonat omne tim)ultu.

Ille simul fugiens Rutulos simul increpat omneS,

526쪽

396 P. VIRGILI MARONIS Nomine quemque OeanS, 1iotumque efflagitat ensem.

Exitium, si quisquam adeat terretque trementeS, Excisu um urbem minitans, et saueius instat. Quinque orbes explent cursu totidemque retexunt Huo illud. Neque enim levia aut ludicra petuntur Praemia sed Turni de vita et sanguine certant. Forte sacer Fauno soliis oleaster amaris Hic steterat, nautis olim venerabile lignum Servati ex undis ubi gere dona solebant Laurenti divo et vota suspendere VeSteS. Sed stilapem Toueri nullo discrimine sacrum

Sustulerant, puro ut poSSent Oneurrere Campo.

Hic hasta n noto stabat hue impetus illam Detulerat, fixam et lenta in radice tenebat.

Incubuit voluitque manu eonvellere serrum Dardanides, eloque equi, quem prendere UrSuNon poteras. Tum vero aniens formidine TurnuS, Faune, preeor, miserere,' inquit; tuque optima serrum Terra tonae colui vestros Si semper honores, Quos contra Tneadae bello secere prosanos. Dixit, opemque dei non cassa in vota vocavit.

Namque diu luctans, lentoque in Stirpe moratuS, Viribus haud ullis abiit diseludere morsus Roboris Eneas Dum nititur acer, et instat, Rursus in aurigae aciem mutata Metisci Procurrit, ratrique ensem dea Daunia reddit. Quod Venus audaci Nympha indignata Eeere Accessit, telumque alta ab radice revellit. Olli sublimes, armis animisque resecti, Hi gladio fidens, hic acer et arduus hasta, Adsistunt contra certamine Martis anheli. Junonem interea Ilox omnipotentis Olympi Alloquitur, fulva pugnas de nube tuentem :

Muro jam finis erit, conjuc quid denique restat 3 In ligetem Enean eis ipsa, et seire sateris, Deberi e Plo, satisque ad sidera tolli. Quid strui. aut qua spe gelidis in nubibus haeres Mortalin decuit violari vultiere divum 3

Aut ensem quid enim sine te Jutua na valeret 8 Ereptum reddi Turno, et vim crescere victis pDesine aut tandem, precibusque insectere nostris Neu te tantus edat auitam dolor et mihi curiuS: ope tuo dulei tristes ex ore recurSCnt. Ventum ad sui tremum est Terris agitare o undis Trojanos potuisti insandum accendere bellum,

527쪽

AE IDOS LIB. XII.

Deformare domum, et luctu miseere hyme11MOSQUlterius tentare veto. Si Jupiter orsus Sio dea submisso contra Saturnia vultu : 'Ista quidem quia nota mihi tua magne, VoluntaS, Jupiter et vi num et terras vita reliqui. Nec tu me aeria solam nune sede videres Digna indigna pati; sed flammis cincta sub ipsam Starem autem traheremque inimica in proelia Teucros. Julia nam misero, fateor, succurrere fratri Suasi et pro vitam Ora audere probavi; Non ut tela tamen, non ut contenderet arcum;

Aluro Stygii aput implacabile fontis,

Una superstitio superis quae redditia divis. Et nune cedo equidem, pugnasque eXΟSa relinquo. Illud o nulla fati quod lege tenetur, Pro Latio obtestor pro majestate tuorum :Quum jam connubiis pacem elicibus, Sto, Component, quum jam leges et foedera ungent: Ne vetus indigenas nomen mutare Latinos, Neu Troas fieri jubeas, Teucrosque Oeari;

Aut vocem mutare viros, aut Vertere eStes.

Sit Latium, sint Albani per saecula rege ;Sit Romana potens Itala virtute propago Occidit, occideritque sinas cum nomi ne Troja. V

528쪽

398 P. VIRGILII MARONIS Olli subridens hominum rerumque repertori: it germana Jovis Saturnique altera proleS, Irartu tantos volvis sub pectore fluctus 3 Veriun age, et inceptum frustra submitte furorem. Do, quod Visa et me Victusque OlenSque remitto. Sermonem Ausonii patrium moresque tenebunt; Utque est, nomen erit commiXti corpore tantum Subsident Teueri. . Morem ritusque aerorum Adjiciam, saeiamque Omnes Uno Ore LatinOS. Hinc genus Ausonio mixtum quod Sanguine urget, Supra homines, Supra ire deos pietate videbis Nec gens ulla tuos seque celebrabit honores. Annuit his Juno, et mentem laetata retorsit. Interea excedit coelo, nubemque reliquit. His actis, aliud Genitor secum pSe volutat, Julia namque parat fratris 4mittere ab armis. Dicuntur geminae pestes Ognomine Dirae, Quas et Tartaream Nox intempesta Megaeram Uno eodemque tulit partu, paribusque revinXit Serpentum spiris, Ventosasque addidit alas. Hae Jovis ad solium, saevique in limine regiS, Apparent, aeuuntque metum mortalibus aegris, Si quando letum horrificum morbosque deum rex Molitur, meritas aut bello territat urbes. Harum imam celerem demisit ab aethere summo Jupiter, inque omen uturnae oecurrere uSSit. Illa volat, celerique ad terram turbine sertur: Non Seeu ne nervo per nubem impulsa sagitta, Armatam saevi Parthus quam selle veneni,

Parthus, sive Cydon, telum immedicabile torsit, Stridens et ceteros incognita transilit umbras. Talis se sata Nocte tulit, terrasque petivit. Postquam acies videt Iliaeas atque agmina Turni, Alitis in parvae subitam collecta figuram, Quae quondam in bustis aut culininibus deseriis

Nocte Sedens serum canit importuna per umbras; Hanc vorsa in saetem vini se pestis ob ora Fertque reserique sonans, clipeumque everberat alis. Illi membra novus solvit sormidine torpor Arrectaeque horrore comae, et vox saueibus haesit. At procul ut Dirae stridorem agnovit et alas, Infelix crines seindit Jutvi na solutos, Unguibus ora soror Ddans, et pectora pugni :

Quid nunc te tua, Turne, potest germana juvaret Aut quid jam dura superat mihi Θ qua tibi lueem

Arte more 3 talin possum me opponere OnStro

529쪽

AENEIDOS LIB. XII. 399Jam jam linquo acies No me terrete timentem,

Obscenae voluere alarum Verbera nOSeo,

Letalemque sonum nee saliunt ussa superba Magnanim Jovis Haec pro virginitate reponit 3 Quo vitam dedit aeternam cur mortis ademta est Conditi, poss0m tantos finire dolores Nunc certe, et misero fratri Ome ire per umbras. Immortalis eges aut quidquam mihi dulce meorum Te sine frater, erit quae satis alta doliisdat Terra mihi, manesque deam demittat ad imos UTantum effata, caput glauco contexit amictu Multa gemens, et se fluvio dea condidit alto.

Eneas instat contra telumque eoruSeat Ingens arboreum, et SaeVo si pectore satur:

'Quae nune deinde mora est 3 aut quiddam, Tui ne retraetas PNOn in Su, saevi Certandum est ominu armis.

Verte omnes et ii facies; et contrahe, quidquid

Sive animis sive arte vales Opta ardua pennis Astra sequi, clausumve avarie eondere terra.

Ille aput quassans Non me tua fervida terrent Dicta, serox di me terrent, et Jupiter hostis. Nec plura effatus, saxum circumspicit ingens, Saxum antiquum ingens, campo quod sorte jacebat, Limes agro positus, litem ut discerneret arvis; Vix illud loeti bis sex cervio Subirent, Qualia nune hominum producit corpora tellus :Ille manu raptum trepida torquebat in hostem,

Altior insu gens, et vi S constitus herOS. Sed neque currentem se, ne cognoSeit euntem, Tollentemve manu saxumque immane moventem:

Genua labant gelidus couereVis frigore Sanguis. Tum lapis ipse viri, vacuum per inane VolutuS, Nec spatium evasit totum, ne pertulit ictum. Ac velut in somnis, oculos ubi languida pressit Noete quies, nequidquam avidos extendere vi SuSVelle videmur', et in mediis conatibus aegri Succidimus non lingua valet, non orpore notae Suffciunt u es, nee o aut verba Sequunt :Si Turno, quaeumque viam ii tute petivit, Successum dea dii a negat. Tum pectore en SIIS Vertuntur varu Rutulos aspectat et urbem, Cunctaturque metu telumque instare tremiscit; Nee quo se eripiat, ne qua vi tendat in hostem,

Ne currus usquam videt, aurigamVe Sororem.

Cunctanti tehim neas fatale eoruSent, Sortitus fortunam oculis; et corpore toto