Vitae synopsis Stephani Borgiae S.R.E. Cardinalis amplissimi S. Congr. de Propaganda Fide praefecti

101쪽

scientiarum commoda conserebat . IS Numquam is animum suum inducere potuit, ut parentes suOS , paternamque domum Opibus augere studeret, sed , ut virum eccleSiasticum addecet, omni cura enitebatur, ut patria et cives sui religione firmi , gloria ampli , virtute honesti essent . Irridebat illos , qui coacervandis opibus insudant , utpote qui Virtutis et gloriae semitam nescirent, et dum bona terrena rapiunt , et 'ab iis rapiuntur , dum alter alterius quietem rumpit, vitam Suam Sine, fructu , sine gloria, Sine profectu animi disperdunt , et cum opibus suis , omnis gloriae eXpertes , evanescunt . Hoc eXimium publicae uti- .sitatis studium , et amor , quo Stephanus Cardinalis flagrabat , in causa fuit, ut tempore Romanae Auarchiae , sub qua democraticus furor nec templis quidem et aris parcebat , Musei Borgiani monumenta Sarta tectaque permanerent . Quamquam non parum debeamus ipsius

Stephani diligentiae , qui per amicos suos in ipsis publicis Democratiae tribunalibus sui Musei integritati consulere studuit, et sua dexteritate et sagacitate illius diripiendi pericula amovit.

Stephani Cardinalis Extrema . .

JVituntur res humanae suo principio , incremento, et fine, atque

dum in sublimissimum decoris , majestati Sque culmen evectae Sunt , Vertente sortunae rota , concidunt , et dilabuntur . Voluit Divina Providentia hanc illis inesse vicissitudinem , ut inspectiS tot rerum mutationibus edoceamur , quam infirma et inania sunt hominum molimina, conemurque ibi defigere nostram mentem , ubi nihil est mutationi Oh noxium . Quid enim est tandem illud ipsum nomen , cui illa strando et promovendo totam impendimus vitam Z το δε ονομοι-ε, , ait

Marcus Aurelius lib- V. , id est , Nomen autem ipsum nihil est aliud quam sonitus inanis ) , et echo quaedam , Ad altum perfectionis gradum perduxerat Stephanus Cardinalis suum Veliternum Museum , nomen ipsius in omnibus percrebuerat Europae urbibu S et academiis , quinimo ad ipsos orbis fines perlatum fuit . Valetudine perfruebatur optima , dulcis amicitiae vinculo devinctus erat sere omnium nationum eruditis viris , in sobria, sed eleganti mensa cingebatur honesta amico

as suetonius in Octavio Augusto , cive Veliterno et Instrumenti ejus et suppella- erilis parsimosis apparet etiam nunc resi dais lectis atque mensis , quorum Pleraque vix Priatae eladactiae lunt. . . Vtate Montemere alia,quam domestica usus est , ab uxore , et sorore , et Flia nePtibusque con

fecta . Disputatum , dubitatumque fuit post obitum Stephani, an relicta supelleX f miliarium stipendiis exolvendis sussiceret.

102쪽

rum corona , et menS ipsius Sana in corpore Sano Condiebat non so Ium

illas dapes , sed etiam circulum illum litterarium , qui singulis diebus

dominicis in ejus aedibus tenebatur . Munia in Ecclesia obierat maxima non minori prudentiae et honeStatis laude, quam felici rerum successu et quod rei caput est, noviS decoribu S eum orna adum Susceperat Pius VII. Ρ. M. In hoc prospero vitae mortalis cursu , in hoo humanae felicitatis incremento, levi pede et tacito greSSu adrepit mors, et cum ea omnis humanae prosperitatis et honoris finis . Paucis exeq uamur hos duos ultimos illius vitae annos. Extremo morbo consectus mortalem vitam exuit anno MDCCCL die xi κ. Decembris S. R. E. Card- Franciscus Xaverius de Lelada gymnasii Gregoriani studiorum Praefectus , Statimque in demortui locum lectus fuit Stephanus Borgia menSe proXime inSequente anno MDccc M. Hoc munus prudentisSimo delictu eidem a Summo Pontifice impositum , virique litterario ingenio valde congruens , is alacri animo gerendum suscepit , conservata in Se CongregationiS Oeconomicae praefectura ,. cui aegro et quasi invito animo Suam impendebat operam . Res erat visu digna , tam magni nominis virum, a circumfusa eidem ingenti juvenum et Ρrofessorum multitudine in hoc celebri romano athenaeo de Jatini sermonis puritate , de graecae linguae taeeeSSitate , usu et verborum copia, de Sana logica et ethica, de physicis experimentis, de theologicis disciplinis disserentem audire,atque ad eaS excolendas Summo fervore exhortari . In primo suo in hoc gregorianum lycaeum ingressu statim nu-inus , Collegii typo insignis, percuSsus prodiit, qui apposito Borgi

no stemmate, adeptae dignitatis memoriam referebat . Uulgati deinde suere alii aurei et argentei numi illis adolescentibus in praemium distributi , qui in studiis excelluere, atque suae scientiae aliqua praeclara Specimina edidere . Fuit in illis ornandis Stephanus tantopere liberalis,. attentus , et beneficuS , ut cum ego ipSO. jubente omnes de praemiis. obtinendis scholasticas concertationes legiSSem , ac subinde ancepς haererem , cuinam ex duobu& velitibus palmam adjudicare deberem , ipse ad aliorum aemulationem excitandam dupleX praemium Statuerit , am-hosque illo exornaverit. 36) Est laudum et studiorum aemulatio gymna Siorum decas et vita , atque sine Mecoenatibus et praemiis languet litteratus orbis . Rari sunt illi , in quibus studiorum cupiditas. prae dominetur, majorque hominum pars praemiorum Stimulo est excitanda et vellicanda ῖ . Acuuntur ingenia , laude , honore , praemio,

ca6 Suetonius in Aususto e Congiariis

ne minores quidem pueros Praeteriit , quam. Dis non nisi ab undecimo aetatis anno acclinPere eonsueuissent . Et infra : Nulli Graecocer amini, interseit , quo non Pro merirω

37 Confer. Joh. Lud. Vivis de Di e plinis lib. XII. Neap. I 764. Iib. I. Pagy

6. 7. 8. et Def. Erasini Roterdam . Tracti

de Ratione Studii ἀ

103쪽

magistri nobilitate et dexteritate . Non mi inor fuit Stephanu S Cardinalis in collegii romani decore promovendo, illo enim duce et comite Ρius VII. P. M.. anno MDCCCIV. die XI. Februarii , dum Sol notabilem eclypsin patebatur , speculam a Stronomi eam romani collegii conscendit , et in eadem de Supremo Μundi Artifice egregie disseruit ῖ8) . Convenerant in eumdem locum Carolus Emanuel Iv. , frater ejusdem Victorius Emanuel I. Rex Sardinae , et piissima illius Conjux Regina Maria Theresia cumiMaria Beatrice sua filia . Non desuere alii Urbis Ρroceres , et S R. E, Cardinales , quos illa res singularis et debitum in Summum Pontificem obsequium acciverat . Hos Stephanus Cardinalis honestissime eXcepit , et , ut erat vir eXcelsi et liberalis animi , ad unum omnes sorbilli S , pretiOSis juribus gelatis , Salgamis et bellariis resecit . Huius rei memoriam marmori conSignavit inscriptione non ineleganti , quam hic subjungo

Bonum . Factu in . Pius VII . Ρ. M. Victorius . Emanuel . Sardiniae . Rex . Maria . Teresia , Regina . Carolus , Emanuel . Rex . Et Maria . Beatrix . Victorii. Regis F. Solis , Eclip Sin . Quae . Fuit. A. D. III. Id . Febr. Anni . CIO IDCCCIU - Propiti S . Spectaturi . Turrim . Ascenderunt . Praeeunte . Et Deducente . Stephano . Borgia . Presb . Card. III. Viro . Coll. Rom. Moder.

Hanc ipsam solarem eclypsim jubente Stephano descripsit Joseph Calandrellus , Speculae Collegii Romani Rector , cui adjecit eruditam

dissertatiunculam in majores et celebriores eclipses in Urbe visas , quam deinde suo studio , et ob Servationibus additis auxit Andreas Conti . Huic curae adjunxit Stephanus Cardinalis et aliam, scilicet, ut in Urbe institueretur cathedra Veterinaria , quae Romae numquam antea eXtiterat . Et molimini ac voto amplissimi viri tandem respondit effectus , atque lectus, constitutusque fuit in archigymnasio vir veterinariae medicinae peritus , qui boum equorumque morbos sciti depelleret . Uertente eodem anno MDCCCII. eXtrema Senectute consectus decessit H)aeinthus Gerdit, Romanae purpurae Singulare decus , et S. CongregationiS de Prop. Fide Praesectus . Ergo et hoc munus Stephano delatum sui edie XVI, Augusti. Iam is ab anno i 99., dum adhuc Ρatavii exul haerebat, Gerdilii partes agebat, Sed nunc plenam potestatem adeptuS est, Onans in , quo in SacraS MiSSiones ferebatur amorem , essicacius exerendi . Vix ille hac dignitate auctus est, cum jam conquiri secit variorum religiosorum ordinum juvenes , quos ille Apostolico muneri idoneos statim ad Orientis oras expedivit. Eis libros, dona , Sacranaquo

104쪽

supellectilem cumulat δ largitus est , ad suum munus sedulo obeundum exhortabatur, et iter eorum suis epistolis , aere commendationibu S communiebat. Ut peregre proficiscentibus aliquod animi solatium praeberet , et mentem eorum ad laborem et patientiam obfirmaret, Thomae a Kempis aureum Opusculum denuo typis excudi curavit anno I 8O3., cujus exemplar unum ille singulis ex Urbe abituris porrigebat, Quidquid Apostolicis Missionibus utile ac opportunum esSe perspexerat, hOC Statim amplectebatur , et sublata omni mora exequi conatus e St . Probbis noverat, S, Congregationem de Propaganda Fide esse corpus ingens, VaStum, implexum , et inertiae obnoxium , quod non facile moveatur, et in ipso motu moram et tarditatem patiatur . Quamobrem continuis stimulis opus est, vellenda inertibus barba , et ad celeritatem excitandi , quorum opera et virtus usque ad extremos orbis fineS procur rere debet . In hoc singulari instituto , cui simile orbis nondum aspexit, PraesectuS omnium negotiorum anima , vita , et salus esse debet, i Sque incredibili quadam sortitudine , diligentia , sagacitate et patientia prae

ditus sit, est necesSe . Nullum fere praesidium et adiumentum ad curanda. in toto terrarum orbe sacra ex libris trahitur : examinanda Sunt religiosa gentiam instituta, ritus antiqui , mores , circumStantiae PerSΟ-narum et locorum , indoles nationis, et libri , quibus illae in religionis rebus ab antiquo utuntur atque ex iis statuendum est , quod prudenti inito consilio expedit decernere ad religionis decus et incrementum . Valet hic illud Publii Syri Mimi, quod Stephanus Cardinalis semper in ore ferebat: Deltherandum est diu , quod statuendum est semel, et illud Isocratis : consulta lente ; sed quae optima consultanti Pisa sviat , celeriter sice . Et hac quidem methodo usus est Stephanus in promo venda in toto terrarum orbe orthodoxa Religione , cui adjunxerat pluS- quam XX- annorum experientiam et exercitationem ; quam antea contraXerat ex munere a Secretis, quo is in hac S. Congregatione de Prop-Fide egregie perfunctus fuerat . Patebat janua ipsius omnibus Orientalibus , Barbaris et Scythis , et quod mirum , adventantium quemque Su compellabat nomine , gentis , patriae fastos et fata recensebat . 39 Fertur Themistocles omnia atheniensium civium nomina in memoria tenuisse go) , et idem obvenit Stephano Cardinali, qui plurimarum Orbis regionum , urbium , Episcoporum , Orientalium Sacerdotum a ac

fere omnium fidei praeconum nomina et gesta noverat , atque e X iis quemque pro ratione et mensura bonarum aut malarum actionum Vel

salutationibus admittebat et plebem et tanta comitate adeuntium desideria excipiens , ut

quemdam joco corripuerit , quod ala sibi libellum porrisere dubitaret , quam elephanti

stipem a

c o Franc. Petrarcha De illustribus Viris , lib. II.

105쪽

. ss dilaudare , vel castigare sciebat Hoc est , quod illi conciliavit Orientalium hominum fiduciam , admirationem et laudem , quae ad ultimos orbis fines perlata fuit , is est , qui I gnatium Antiochenum Syrorum Ρatriarcam anno MDCCCIV. Romae honeste complexus est , lauta subinde mensa eXcepit , currumque non indecorum in urbe circum eundi

subministravit . Hic Praesul vero nomine vocabatur Michael Dahaer , qui ex Syrorum coetu et Parochia Alei pina , anno MDCCCII. die XXIV. Aprilis in Castrovano , montis Libani oppido , a natione Syra in monasterio S. Mariae Liberatricis in Patriarcham electus fuit, successitque Ignatio Michaeli Giarve , qui antiochenam Syrorum Ecclesiam per XVII. annos tenuit , et a Monophysita ruin erroribus purgatam Romanae atque Apostolicae Sedi Subjecerat . Cum illo Stephanus Cardinalis res nationis Surae diligenter composuit , et postquam illum in Urbe decore ,

nec Sine magnis SumptibuS, plurium mensium spatio aluisset, tandem xertente meta Septembre ejusdem anni honestissime dimisit . Abeunti multa eXemplaria tradidit Encyclicae , typis excusae , de Reuo et audia Fidei orthodoxae Professione contra rumpentes vincula pacis et unioni Sorientalium Antistitum cum Summo Pontifice , et Romana Ecclesia, centro Orthodoxae fidei, a qua exorta est unitas Sacerdotalis . Ut hoc efficacius aSSequeretur , uSui et s/mae professionis fidei Urbani VIII. Stephanus Cardinalis adjunxit aliam veterem S. Hormisdae formulam , quae VI. ineunte seculo propoSita, Acacianum Schisma compresserat,

probataque fuit anno DCCCLXIX- in Synodo Constantinopolitana IV. iEjus eYordium est , Primu Salus est , editaque fuit XV. Kal- April. lianno DXVII. Agapito Consule . In propagando catholicae fidei opere, laureo utebatur libro Ven, P. Thomae a Jesu , Carmelitae Discalceati, lDe Procuranda Salate omnium Gentium inscripto , quem ille diligenter , sed noti sine delectu opinionum legebat , et tamquam petram cui linniteretur , dum adhuc S, Congregationi de Prop. Fide a Secretis erat lsuo tabulario semper impo Si tum coram asservabat . Ritus Sinen Ses et NMalabaricos a Cardinale de Tournon et Sede Apostolica proscriptos et ipse proScripsit , atque eXecratus est , neque umquam induci potuit, ut violentae eos defendentium parti vel leviter accederet, aut quod puritatem fidei vel minime laederet, toleraret . In theologicis argumentis et disciplinis non omnes libros probabat, sed comprimis Natalis Alexandri , et B, Thomasti Cardinalis operibus et doctrinae inhaerebat , quorum

opuscula et volumina is aliquando rhedae imposita secum in congregationes purpuratorum Patrum deserebat , ut auctorum genuinam Sen tentiam Patrum oculis subjiceret, et in rebus arduis omne errandi periculum amoveret . Alte ipsius animo insedit illud Senecae de varietate lectionis : Librorum multitudinem et promiscuam lectionem animos distrahere ; et quemadmodum itu, qui in peregrinatione vitam agunt,

106쪽

multa habent hospitia, nullas amicitias , ita volubiles , et multae lectio nis aridos homines nullius certi auctoris, aut doctrinae amicitia teneri, et omnia quidem legere, concoquere nihil , memoriam eXercere, ii genium autem Vehementer obtundere . Quare , quamvis Stephanus Cardinalis lectissima atque locupletissima bibliotheca esset instructu S , attamen ex ea paucos in quotidianum usum se legerat clibros , et certis ingeniis immorari, ex iisque mentem suam alere studebat . In Hi Storia Ecclesiastica Joh, Laurentii Serti Florentini Breviarium sequebatur, quod semper coram habebat , eoque dirigente , in aliis amplioris molis voluminibus per omnia Ecclesiae Christianae se Cula , monumenta , concilia , dogmata , et Pontificum seriem ac gesta procurrebat . Non deerant in suo Mu Seo Veliterno varia et certa praesidia et adjumenta , quibus lucem et firmitatem afferret omnibus illis quaestionibus et argumentis , quae vel ipse , vel alii pertractanda susciperent . Vix est aliqua Italiae ecclesia, cujus ille Synodales constitutiones in suam bibliothecam non intulisset , et diligenter non perlegisset eo fine , ut

claram et dilucidam notionem assequeretur communis ecclesiastici juris' et consuetudinem , eX quarum norma, nascenteS inter Epi Scopos , aut

eorum subditos lites , et quaestiones , dijudicari , ac rect) dirimi possent . Quapropter nemo jam admiratione moveatur , Si Stephani Cardinalis aedes , velut quoddam Sacrarum et profanarum litterarum Sanctuarium , evasisse audiat; ad quod consultandi, discendique causatum ecclesiastici viri , tum etiam doctissimi philologi turmatim convolaverint . Nemo fuit, doctrina et optimarum artium studiis eruditus, qui Stephanum vel Romae , vel Velitris non inviseret, et illius eruditione ac urbanis salibus recreari non exoptaret . Ipsi viri Principes , qui videndae Urbis causa in Italiam adveniebant , etiam Velitras petere satagebanti, ut ibi inspecto Borgiano Museo antiquitatis monumentis erudirentur . Et quidem hujus Musei exornandi , novisque in dies monumentis locupletandi curam , quoad illud potuit, Stephanus numquam dimisit . Accessit hoc ultimo ejus vitae tempore et aliud in Signe ornamentum , quo ille patriam Suam et ecclesiam Veliternam auxit. JunctiS cum Henrico Duce Eboracensi nuncupato , S, R, E, Cardinale , atque Episcopo Ostiensi et Veliterno consiliis et viribus, apud Bium VII. P. M., indulgentissimum Pr Incipem, ad laboravit, ut Ecclesia cathedralis Veliterna , S. Clementi M. dedicata , Pontificis oraculo in dignitatem et Splendorem Basilicae Suburbicariae eveheretur, et tituro praemineutiae sic prizilegiis Hasilicarum Urbis augeretur ; .quod etiam feliciter assecutus eSi , crucemque novam splendidissimam, quae Ecclesiae Veliter. nae Clero praeferri debet, ipse conflari curavit . De qua re eXtant SS.

D. Pii VII. P. M. litterae in forma Brevis anno MDCCCIV. die II. Martii expeditae . In hac eadem ccclam Deo optimo, Maximo, in ho-

107쪽

morem S. Clementas M., cu)us eximio cultu et Vener'tione vir a Jissimus tenebatur , quotidianum MiSSae Sacrificium suo aere fundauit , ostenditque , se non ita humanis rebus fuisse implicatum , ut Di. inarum curam negligeret . Sed ecce , dum Velitras Ornat , dum Catho lieae Fidei praecones in Indiam Orientalem e X pedit , dum congregationis oeconomicae ardua et perple*a negotia curat, dum Georgio Zoegae copticas membranas dilucidandas tradit , et me ad absolvendam meae Gaearanae editionem eXcitat , atque ipSe Se ad hiStoriam nauticam ditionis pontificiae evulgandam accingit, assertur ei nuncium , iter in Gallias arripiendum esse . Primo rumoris afflatu id somnium esse credebat ex numero illorum Somniorum, quae falsis et mendacibus visis in Urbe freque uter concitantur , Non erat i S ignarus arcanorum Pontificis, qui eum ob Singularem Suum animi candorem non raro in timis consiliis adhibebat . Sed hac vice eum opinio fefellit . Afferuntur Pontificis nomine eleganter exaratae litterae , quibus Stephanus invitabatur , ut Pium VII, Suum fautorem et Principem in Gallias comitaretur , quo is Contendere Statuerat ad imponendam sacram coronam

Napuleoni Francorum Imperatori , a populo jam electo et salutato . Primo hujus epistolae intuitu, quam etiam mihi legendam porrexit, aliquo animi gaudio perfundi videbatur , Sed Statim in se ipsum rediens ait : En primum nostrarum curarum monumentum . Poterat is

adjicere: En dolorum principium, ac in Stans vitae finis. Et revera remotis arbitris mox ille secum ipso in mente agitare coepit itineris di Dficultatum , instantis hyemis rigorem , Suam aetatem pro Uectam , et sui pectoris maximam imbecillitatem , quarum rerum consideratione adeo commotus fuit , ut cum ego eum insequenti die consalutarem , ipse statim ad me conversus dixerit : HBogua dare la pelle cl Papa , tradenda est pellis mea Papae . Vicit nempe apud eum in collisione principiorum sui muneris ratio , eximius illius in Pium VII. Ρ. M. amotatis assectus , et spes perampla ac honesta publicam Ecclesiae catholicae procurandi utilitatem - Tam vehemens erat in Stephano damnum vitae praesagientis naturae motus ut paucis diebus interiectis is iterum ad me conver iis diceret : Quis credidisSet , aut praedixisset , me in Galliis esse moriturum ' Cur ergo , inquiebam ego , cur huic tam arduo itineri se accingit Z Ire constitutum est , ait , Sacramenti religione Summo Ρontifici obnoxius sum , obedientiam meam illi despondi :ibo, quo me vocat, nec aliquid esse potest , quod me ab hoc suscipiendo itinere abstrahat . His auditiS ego conticui, et Chr)sostomum ,

aut Cyprianum ad martyrium properantem me con Spicere arbitrabar . Fertur etiam epistola ejus exstare , praeSagitione mortis referta , quam . is pauid ante discessum suum Neapolim cuidam Suo amico perscripserat. Illud certum et exploratum est, dum portam Flaminiam ressus Pon-

108쪽

tifici se comitem adjunXit , ad Nicolaum Bonomi , fidum ol im in Umneto Conclavi socium dixisse et trepido , et timeo , ne amplius per hane portam regrediar ; verbis Claris et distinctis innuere volens : in hoc itinere sibi periculum perdendae vitae instare . Et justus erat ipsius timor , jam enim mense Martio hujus anni MDCCClV- levi quadam syn.

cope correptus fuit , quae eidem oculorum aciem et memoriae usum per

aliquot dies abstulerat . Redierat ille tamen in pristinum valetudinis statum , Sed , quae senum imbecillitas eSse solet, in pueritiam reverti videbatur . Et huic senili imbecillitati attribuendus est ille amor , et imprudens animi assectio , qua jam a duobus annis servilem in modum

ferebatur in unum ex suis familiaribus, juvenem procacem , temerarium , adulatorem , et Sui commodi StudiosiSsimum . Sunt haec Seneci iis carcinomata , a quibuS nec Augustus, nec Justinianus Caesar, liber fuit i) . Huic ergo juveni se Stephanus totum addixerat, dolentibus , et malam sortem viri optimi et hominis doctissimi plorantibus

amicis. Huic se, et iter suum Stephanus commisit , imprudenti Sane consilio , et caeca quadam in futura mala proclivitate . Ergo dum familiares difficillimo itineri suscipiendo omnia apparant , is omneS Suos

amicos toto mense Octobre alterniS diebuS invitat , et secum mensae

assidere jubet, atque lautis epuliS ad unum omnes reficit . Uidebantur haec ultima esse cum amicis prandia ; et quamvis in iis adhuc intermicarent solitae ipsius et naturaliS hilaritatiS , urbanorumque salium quaedam indicia, attamen potior fuit ardui itineris cura , et quidam animi moeror, qui illi majorem venustatis, Candoris et affabilitatis partem, qua ille in societate, et amicorum circulo mirum in modum pollebat,

abstulit . Concitatus , et curarum pondere oppressus illius animus idemtidem ad novas occupationes transibat , et nunc manuscripta et typiruexcusa documenta perquirebat , quibus is in Gallia Ecclesiae Romanae jura , Pontificis auctoritatem , et vin Culum paciS et unionis inter eum et Gallicarum Episcopos stabilire ac tueri posset , nunc Vero inStructiones et monumenta a D. Hoiret, gallicarum Missionum ad exteras regiones antiquo Rectore, postulabat, quibus hoc sacrum Missionum opus et institutum iterum in Galliis restituere , et glorioso Francorum Ιmperatori Napti leoni commendare poSSet - Nec minor eum cura tangebat

Suorum amicorum Parisiensium Sylvestri de Sacu , Caspari d' Anse de Villoison , et A. L. Millin , Instituti Scientiarum Parisiis insignium virorum , ad quos ille libros et vetera Sui Musei Veliterni monumenta perferre statuerat , quae illi per litteras , iam dudum ad Stephanum, perScriptas , ab ipso petierant . Et congesserat is in vidulos , bulgas et

ψi Tria fuere Oetavit Augusti carci- tonium in Assusta' comata r Asrina et duae Iuliae . Vide S ve-

109쪽

fiscinas magnam recentin in librorum copiam , quam Parisiis distribuere animo constituerat . Collegit is etiam , atque in peram reposuit veteres aegyptios scarabaeos et num os, quos ille cum paribus in Museo Imperiali Parisiensi asservatis numis commutare volebat, et votis A. L. Millin , num ophylacii custodis , satisfacere gestiebat. His praesidiis mu-oitus Stephanus se gallicano itineri commisit .

CAPUT X.

Stephani Cardinalis in Gallia obitus . MDCCCIV. die III. Novembris Summus Pontifex Roma discessit . Itineris comites Sibi adlegit duos inclytos Purpuratos Patres Leo- nardum Antonelium , et Stephanum Borgiam , utrumque aetate provectum , et virtutis ac doctrinae laude insignem . His adjuncti fuere alii S. R. E. praeclari Cardinales, Romualdus Braschius de Honestis, Pii VI. Ρ. M. nepos , Michael de Petro, Carolus Franciscus Casellus , Cardinalis Fesch , Archiepiscopus Lugdunensis, et apud SV Sedem cum summa potestate Galliae Legatus , ac denique Alphon sus Hubertus de Latier de Bayane , uterque gente Gallus . Hic Sacer Senatus per portam Flaminiam exivit fere tota inspiciente et dolente Urbe, atque heic non plausus. .sed lachrymae locum habuere. Quamvis Stephani Borgiae animum internae curae corroderent , quia tamen ut sortem virum addecet , in quosvis eventus paratuS erat, Sacram Societatem , ipSumque summum Pontificem urbanis salibus ac eruditis sermonibus delinivit et erexit . Prosperum ac jucundum per Italiam processit iter. Passis, ut ajunt, velis pervecti sunt Placentiam , Almandriana , et die XII. Novembris nocte jam provecta Augustam Taurinorum , ubi eximius Belli dux Menou, Gallicis cohortibus stipatus summum Pontificem honorifice excepit, et Purpuratos Patres lautissima coena resecit 42) - Inde progressi die XIV. adiverunt Segusium Susa) , urbem munitiSsimam , olim Clavem ha-Lae nuncupatam , et in Sequenti Iuce attigerunt Novaticium Novalesa oppidulum ad radices Montis Cenisti situm , quod jam alpibus Cotiis impositum ex Pede montio in Sabaudiam per juga montium aditum prae-het . Metalicii Summus Ponti sex hexaphoro impositus in cacumen Moniatis Cenisti delatus fuit . Purpurati PatreS sedibus pulvino stratis et tegmine praeditis ferebantur . Est in hoc praealto monte Vasta et aprica planities, quam campum Ex Nicolai dicunt 3 et in eo statio Magnae

110쪽

focrueis nuncupata , quae a libramento maris ad nongentas et septem

decim perticas in altum aSSurgit Hinc non adeo distans , sed Septuaginta et Sex perticis Sublimius Situm e St hospitum ΡΡ. Cisterciensium , in quo Sumus Pontifex ac Purpurati Patres cibo potuque Sua corpora firmarunt . Ρostquam ibi duarum horarum Spatio quietem caepissent , oblatus fuit Pontifici currus ornatisSimus Spumantium quadrigarum robori junctus, quo is e Summo montis Vertice in imam vallem ad Sahaudiae aditum ferri debebat . Sed renuit Pontifex currum conscendere , et iterum lecticam Subintravit , ille autem traditus fuit Cardinalibus ejus comitibus , qui eo Suo noctem pervecti sunt in primum occurrens Sabaudiae oppidum Laus-le bouet nuncupatum . Heic jam aperta , eaque acerba Stephanum Cardinalem intercaepit tussis, quam si ille quiete

et opportunis medicamentis Si Stere tentaSSet, non increvisset morbi vis,

vitaque ipsius fortassis hodie luna salva et incolumis esset . Aetas illiu Aprovecta, imbecillitaS pectoris, itineris incommoda , concubia et prope

extrema nocte Sumptae Coenulae , celitum penuria , humida nocturna

hospitia , ipsa denique rigidi aeris intemperies eum jam Augustae Ta

rinorum divexare, et pectuS illius humoris illuvie inficere coeperantis In tam deciso malo in primo quovis loco Subsistendum et corpus quiete , abStinentia , et medicamentis curandum fuit .. Sed insana , et

mihi certe haud probata philosophia , qua jam inde a Patavino itinere

nullo valetudinis moderatore uti voluit, in causa fuit, ut spretis amicorum monitis atrocem et in dies ingraUeScentem morbum is usque Lugdinum in suo sinu deferret . Heic appulit die XVIII. Novembris, et e curru descendens Statim aeger lecto decubuit . Uocati in consilium Medici , Thomas 'eia , Pii VII. P. M- in hoc gallicano itinere valetudinis. moderator, quem Stephanus primo accersivit . Adjuncti deinde illi fuere , cura et diligentia ampliSsimi viri, Cardinalis de 'soh, Archiepiscopi Lugdunensis , Peteliu et Petit, alii duo celebres ejus urbis in arte

medica Professores , quibus tandem accessit Proto medicus Summi Pontificis Carolus Porta . Horum virorum diligentia et arte exhibita me re morbo laborenti Stephano ad extinguendam vim febris, et depellendam periptae umoniam insignia medicamenta , injecta se moribus pyrotica cataplasmata, additusque ad diluendum pulmonem frequens et numquam intermissus mollis aquae potus . Sed jam tantopere increverae cruda pectoris illuvies, ut nulla arte, nullisque medicamentis concoqui , solvi, moverique poSSet , Suffocabat, virum et vocem animamque intercludebat durus , pulmonique insidens humor , atque immanis febris aestus , qui omnem spem praecidit depellendi morbi , atque instantem mortem iam non ambiguis indiciis annuntiavit. De Viri vitae periculo cen tior factus Summus Pontifex , statim ad eum advolavit , et Stephans viduum Saa manu ar te complexus, altera ejus capiti imposita caeles,