장음표시 사용
11쪽
frigent, ungues pallidi et lividi fiunt, pulsus
tremit ac volitat, potius quam digitum ferit; adeo debiles celeresque simul fiunt arteria-xum ictus, ut vix sentiri queant; nonnunquam tamen tardi, saepe intermittentes. 2Ε-ger jam sensum omnino amittit; nec, qUi primum sono aut luce vel minima irritabili S erat, nunc maxima turbatur. Delirium moX in coma, et coma rursus in mortem, brevi desinit. Incerta morbi duratio ; nonnunquam die Undecima vel decima quarta finitur; aliquando ad decimam septimam aut vigesimam, hanc etiam ultra, interdum CXcurrit. Frequens comes Venit eruptio petechialis, quae nunquam supra cutem exurgit, et maculis constat rubris, eXiguis, pulicum Puncturas referentibus, simul adeo confertis, ut in se mutuo confluere videantur ; nec quis interstitia facile videat, sed cutem aequali et continuo rubore perfundi arbitretur; longe plures tu pectore et dorso, pauciores in cruribus et brachiis, in facie raro ullae conspiciuntur. Interdum die quarta Vel quinta erumpunt; aliquando B tertia,
12쪽
tertia, post intempestivam exinanitionem; nonnunquam non ante diem decimam quartam, interdum non nisi post mortem.
Aliquando pro petechiis veniunt vibices, lineis sanguineis sub cute currentibus similes. Post crisin salutiferam, multi dolores Vagos et dyspnoeam, omnes fere debilitatem magnam, conqueruntur; nonnulli etiam surdi aliquamdiu fiunt.
Febris nervosa multiplici modo ab in sanimatoria dignoscitur. Haec raro, illa saepissime, a contagione oritur. Regionis plerumque calidae incola typhus, frigidae synocha. Haec durum, plenum, Validum pulsum, illa parvum et debilem fere habet. Sanguine misib, in synocha, Omnia Vulgo mitiora fiunt; contra in typho, pulsus fremquentior, sed simul debilior sit, nec dein im debitam recuperat; imo, nullo sangu=rnu
13쪽
ne detracto, etsi paulo forsitan serius, at certo deficit. Synocha urinam saepiu8 rU-bram, typhus pallidam, exhibet. Illa magnum, haec modicum calorem habet; simul in typho, paululum provecta, pulsum aliquamdiu prementi mordax ardoris sensus percipitur. In utroque febris genere, lingua, praesertim finem versus; arescit, et so dida fit; typho autem quae sequuntur Pro pria esse videntur, nempe, lingua aliquando per totum morbi carsum mollis et humida, sed simul flavescens et subviridis, In stadio provecto, halitus ingratus, et in dentibus, circa radices, nigrae sordes collectae. A cerebri quoque statu magnum febrem inter nervosam et inflammatoriam discrimen cernitur. In hac sensus, nisi superveniente delirio, parum fere turbantur ; in illa ab initio saepe hebescunt, aliquando pe-1nitus amittuntur. Delirium in synocha feroX, in typho mite; simul aeger aliquid secum tacitus volnere, aliquando veluti territus e somno exilire, sed illico in stuporem quasi sopitus recidere. Facies interea siqua
14쪽
let, oculi fere clauduntur; vox debilis, Io-quela tarda . In Synocha, delirium vino intenditur; in typho minuitur ; simul pulsus validiores et saepe tardiores fiunt. Vires artuum, in synocha, multo minus quam in typho, franguntur ; nonnUn am pro
fecto, nimirum quando ferox adest delirium, majores quam sano homini obser
Huic morbo maxime opportunus est
laxior corporis habitus; hinc in debilibus,
quam in robustis, Uphus frequentior. Insigne exemplum sunt Ottomani: Horum. Per Urbes non modo typhi species pessima, pestis scilicet, sed febris, per contagionem, quotannis grassatur ; neque coelo unice triubui potest, cum in advenis ibidem moranti bus, quam in indigenis, et mitior et minus frequens sit. Alia igitur accusanda mali causa : Religio, nempe, quae lavationes quotidianas imperat. Summum in balneis calidis luxum Turcae ponunt; neminem autem fugit quantum balneo calido crebro corpus debilitetur. Accedit, quod vino et liquo-
15쪽
liquoribus omnibus fermentatis, quibus nihil magis vires reficit ac putredini obstat,
religione arcentur. Causae excitantes stimulo agere olim credebantur ; cujus quidem opinionis praecipuus defensor extitit magnus Boerhaavius. Nec quis mihi vitio vertat, si a gravissimo auo ore dissensero; vixit utique suis ornamentum, alienis Oraculum, orbi medico decus: Sed, eX quo floruit, tot jam elapsis annis, multa nova utilia, sicut in literarum republica, sic in arte quoque salutifera, inventa fuissse, nemo negaverit. Hoc igitur quaerendum, nullamne erroris speciem prae se ferat ista vel tanti viri sententia. Febris nomine morbum complectimur: Numquid itaque, si repentina qUavis aut Violentiori exercitatione, cordis eXcitetur actio, talem motum auctum febrem appellabimus t Nec nobis adversatur quod ex stimulis admotis febrem aliquando oriri concedimus ; hoc namque inflammationis interventu accidit; ideoque nil tali argumento infirmatur nostri summa propositi, quae
16쪽
typhi causas excitantes Vi sedante agere a serit. Ex stimulorum opinione signori 1accessimi febris comitantium ratio deduci nequit; dum contra Vertigo, nausea, debilitas, causas sedantes admotas fuisse luculen ter indicat. . Causae excitantes praecipuae sunt, Contagium.
Humiditas cum calore juncta. Alimenta corrupta. Fames a cibi penuria. Immunditia. Timor. Venus vel crapula immodica: Frigus VehemenS. De his singulatim. Contagium.-Hominum emuvia, accumulatione corrupta, veneni instar in nervos
agunt; labefactis paulatim solidis in fluida serpit malum; vi cerebri imminuta, debilitatur cordis et vasorum actio, secretio impeditur ; hinc humores in putredinem currunt,
17쪽
runt, et sic quod olim alimento erat, in vitae detrimentum vertitur. In exercitilumnos comiis, ubi aegri longe plures quam par est in eodem cubiculo concluduntur,
febris maligna saepe oritur; idem in arcibus, et oppidis, navibusque bellicis, et onerariis militum plenis, saepe accidit. Nec raro milites, longis in navigationibus, infra foros, tempestatis inclementia diu detenti, funestum inquinati aeris amatum eXperim
Fomes. Insignis captivorum historia traditur, qui dum rei coram judicibus starent, in auditores lethale sparserunt contagium ; plures eX astantibus, febre correpti, fato brevi concesserunt. Neminem latet ex peste laborantium vestibus infandam propagari perniciem. Humiditas cum calore jundita. ---Calor immodicus fibras laxat, sanguinemque rariorem reddit; si vero accedat humiditas, haec quidem, cum et ipsa non modo vigorem minuat, id. Pringle de typho carcerum.
18쪽
nuat, sed perspirationi, qua Praecipue ex
fluidis impura evehuntur, multum obstet, incipientem in humoribus putredinem ag
Alimenta corrupta.-Multa exempla historia memorat, ubi obsessis in urbibus febres malignae grassabantur ; imo vix ullum oppidum obsidione cinctum traditur, quin talis simul invaserit calamitas ; quae quidem frumentis corruptis, carnibusque dius alitis, recte tribui videtur. Fames a cibi penuria.-CorpuS animale, rudimento ab exiguo, ad insignem crescit magnitudinem; simul variis modis, Per tO- tam Vitam, damnum usque patitur ; nisi igitur quod quotidie absumitur, recente alimento reparetur, paulatim dilabuntur vires, vis concoctionis languet, et, deficiente chylo, fluida in putredinem ruunt. EXperientiam consulamus : Regnante, in Anglia, Carolo Primo, flagrante adhuc bello civili, nonnullis in locis saeviit pestis; nempe annona ingravescebat. Post aliquot inde an' nos, renovata lues, L0ndinenses invasit, et, o dici
19쪽
octo dierum spatio, animarum ferme octo intilia rapuit; gelu diu ante riguerat longe lateque tellus, unde periisse fruges, frumentumque parcius suppetiisse, haud inepte quis existimaverit. Non desunt plura similia, quorum meminisse ordinis propositi brevitas in praesentia Vetat. Immunditiae. ihil rnagis putredini oc currit, quam debita materiae perspirabilis excretio ; huic autem immunditiae praeserti in obstant, dum oscula vasorum cutis sordibus
occludunt. In carceribus videmus typhum frequentem. A scriptoribus observatur, intra centum annos febrium malignarum numerum minorem factum esse, eX quo plateae, in magnis urbibus, lapidibus stratae sunt, et homines munditias majori cura
colere coeperUnt. Vehementes omnes animi affectus vim sedantem in nerUOS CXCreont,
Praecipue vero timor adeo debilitat, ut inde convulsio saepe sequatUr. Venus vel crapula immodica.-1 quoriam fortium vel veneris usus primum quidem
20쪽
stimulo est ; immodicus vero, aut saepius justo repetitus, vim nervosam minuit. Alio adhuc modo nocet veneris excessiIS ; nempe, nimia liquoris utillis jactura, seminis namque secreti partem iterum Usque absorberi, et novum corpori vigorem addere verisimile est. Frigus v hemens.-Alias alio modo frigus in corpore Vivente agit. Positis quibusdam conditionibus, haud dubio sedans est, et vitam, vel quibusdam in partibus vel toto in corpore, eXtinguit. Animalium namque
Vitam a calore, magna eX Parte, Pendere constat.
Adhuc quaerendum superest, an ex ulla causa, dum contagium abest, febris oriatur sed non temere in hac quaestione judicandum, quippe de qua Cullenus ipse nil pronunciare ausus sit.
Sanguis in febribus missus crustam albam plerumque exhibet; inde viscidam quamdam