De Gregorii VII registro emendando

11쪽

- quius habebam, quam ut praestantissimum librum tam a curate, quam per temporis angustias fieri posset, perscrutarer. Contigit mihi, ut, quaecunque a vulgari recensione recedere cognoveram, in Registri editionem, quae mihi tunc ad manumerat, ad litteram reserrem. Quo facto mecum statui novam editionem, ubi primum aliquantum otii nactus essem, adornare, sed tot tantisque curis et scholasticis et litterariis

occupato mihi id consilium in longum tempus differendum

fuit, neque nunc scio, quando ad effectum perducturus sim.

Ut vero ex notitia, in ι mihi obvenit, alii quoque aliquem huctum percipere possent, petento hilippod asses. l.

hinc septem annos commentariolum . scripsi, quo habitum et conditionem codicis Vaticani explicando ostendere conatus sum, quae fides Registro habenda esset et qua ratione Gregorii epistolae digestae mihi viderentur. Cum omnes codicis notas, quae erant temporis melius definiendi, praeter eam commentationem cum Philippo asse communicassem, satisfecisse mihi videbar amico doctissimo, utpote qui tunc id potissimum ageret, ut ad iustum temporum ordinem epistolas Gregorianas disponeret. Nunc vero occasione oblata aliam quaestionem instituere mihi proposui. Exponendum enim mihi erit, quomodo codice Vaticano adhibito Registrum plurimis mendis, quibus omnes editiones abundant, expurgari et ijs Gregorii verba in integrum restitui possint.

n iusquam ad ipsam emendationem Registri accedam, paucis verbis demonstrem necesse est, qua ratione vulgaris lectio orta et in eam sormam, qua nunc circumfertur, progressu temporis redacta sit.

Editio princeps continetur Omo tertio epismarum de-πetalium summorum pontificum, qui anno 1691 ,in aedibus

12쪽

mam hanc editionem epistolarum pontificiarum, quae usquBa Gregorii VH aetatem perducta est, Antonius Carassa S R. E. bibliothecarius adornaverat, et paulo post eius mortem Antonius quinas iubente Gregorio XIV. absolutum opus oras edidit ). Carassa, cum de edendo Registro cogitaret, optimo quidem illo codice, quem supra laudavimus, quique in tabulario Vaticano ei praesto erat, usus erat, sed opus praecipitans a negligenti quodam et imperito librario

codicem transcribi iusserat. endosum hoc exemplum pro dolor fundamentum primae recensionis erat. Quo actum est, ut saepenumero singula verba aut mutarentur aut plano omitterentur, interdum versus integri in alienum locum transponerentur aut omnino exciderent, alii frequentes errores admitterentur, qui codice non adhibito aegre a quoquam corrigi possent inrum profecto est, quod Carasti nonnunquam quasi suas coniecturas margini adscripsit verba, quas ad litteram cum ipsa codicis lectione conveniunt; qua re eum librarii sui, non codicis correctorem se praestitisse m

nisestum est.

Ut corruptio lectionis, qualis iam in prima editione uerit, melius perspici possit, exempla quaedam insignia proferre iuvabit. Gregorius in primis litteris, quas ad Rudol- sum Suevorum ducem dedit Lib. I. p. 19), haec ait: Licet ex praeteritis nobilitatis tuae studiis clareat, te sanctae Romanae ecclesiae honorem diligere, nunc tamen, quanto ipsius amore serveas quantumque caeteros illarum partium principes eiusdem amoris magnitudine transcendas litteras tuae nobis transmissae evidenter exponunt. Quae nimirum

inter caetera dulcedinis suae verba illud nobis videbantur consulere, per quod et status imperii gloriosius regitur et sanctae e esiae vigor solidatur, videlicet ut sacerdotium st

13쪽

- imperium in unitato concordiae coniungantur. Nam sicut duobus oculis humanum corpus temporali lumine regitur, ita his duabus dignitatibus in pura religione concordantibus corpus ecclesiae spirituali lumine regi et illuminari probatur. Post alia, quae hoc loco praetermitto, orationem ita continuat: Sed quia concordiam istam, scilicet sacerdotii et imperii, nihil fictum, nihil nisi purum decet habere, videtur nobis omnino utile, ut prius tectum atque Agnete imperatrice et cum comitissa Beatrice et Rainald episcopo Cumano et cum aliis Doum timontibus de his diligentius tractemus. Ota prorsus haec in codice Vaticano leguntur, neque quidquam notandum est, nisi quod scriptor totam sententiam a verbis: Nam sicut usque ad illuminari probatur, quam primo miserat, apposito signo praetermissionis in inferiorem marginem codicis reiecit Amanuensis vero, cuius per Carata usus est, neglecto igno in marginem adscripta post Deum timentibus nam in ea verba ultimus versus paginae in codice desinit - collocans omnem rerum et verborum ordinem plane solvit.

Neque minus insigne aliud exemplum videtur Litteris quibusdam ad episcopos Galliae datis L. II. p. 5 Gregorius gravissimas iactat querimonias de inauditis hilippi

regis sceleribus. Nec satis, inquit, visum est ei in dispersione ecclesiarum, in adulteriis, in rapinis nesandissimis, inperiuriis et in multimoda fraude, unde saepe eum redarguimus, iram Dei meruisse; quin etiam mercatoribus, qui de multis torrarum partibus ad forum quoddam in Francia nuper convenerant, quod antehac a rego actum fuisse nec in sabulis refertur, more praedonis infinitam pecuniam abstulit et, qui legum et iustitiae defensor esse debuit, is potissimum depraedator extitit, nimirum id agens, ut mala sua non iam instaterminos regni, quod occupat, concludantur, sed per orbem terrarum ad discordiam multorum gentium et suam, credo, confusionem extendantur. Sic in codice Vaticano, nequo

14쪽

vero typographi verba a concludantur usque ad gentium et , quae primum' versum paginae 2 efficer debuerunt, hoc loco exciderunt atque ad calcem paginae 622 mediam in subsequentem epistolam inserta sunt. Quo errore et hic

nexum rerum orationisque omnino perturbatum esse, nemo non videt.

Mitor tertius locus, qui ad celeberrimam causam Berengarii Turonensis spectat, se habere mihi videtur, cum de industria hic Carassam codicia verba mutasse mihi persuasum sit. Subsequitur enim in codice Vaticano epistolam 1 libri tertii fido illa professio, quae anno 1079 in concilio Romano Berengario extorta est. Cum scriptura in dico variet neque suo loco vel ordine sormula collocata sit, eam post in vacuam libri paginam insertam esse, persuasum

habeo. Neque tamen ideo mihi minus digna videtur, quae observetur. In haec enim verba desinit: Sicut in hoc brevi continetur et ego legi et vos intelligitis, sic credo.

Nec contra hanc fidem ulterius docebo, sic me Deus adiuvet et haec sacra evangelia, excepto sici causa reducendi ad viam veritatis eos, qui per meam doctrinam ab hac fide recesserunt, aut exponendi fidem, quam hactenus tenui, his, qui me interrogaverint. Haec verba iam magna ex parte in codice expuncta sunt, neque causa, cur sublata sint, mihi incerta videtur. Iterum enim eandem sormulam iisdem

verbis in actis concilii Romani post epistolam 1 libri sxti

codex Vaticanus refert. Hoc vero loco sormula desinit in Verba: haec sacra evangelia ; quae excipit Postea iam expunctum, tum inane spatium trium versuum. In margine autem nescio quis postea haec adscripsit: Tum omnus papa praecepit Berengario ex auctoritate Dei omnipotentis et sanctorum apostolorum etri et Pauli, ut de corpore et sanguine Domini nunquam ulterius cum aliquo disputare vel aliquem docere praesumeret, excepto causa reducendi ad

15쪽

- 11 hanc fidem eos, qui per eius doctrinam ab ea recesserant. Hoc additamentum omnino cum chronico Hugonis Flaviniacensis convenit Mon Germ. S. S. VIII p. 443), neque dubito, quin inde desumptum sit. Codicis conditione cognita, iam pro comperto haberi potest, tum demum prioris sormulae clausulam expunctam esse, cum locus ex Hugone Flaviniacensi in marginem adiiceretur, et mihi quidem persuasum est, Berengarium in ipsa verba prioris formulae iurasse. Carata vero, ut quae in codice discrepare videbantur, in editione sua apte inter se concinerent, finem utrique formulae posuit his verbis: Sic me Deus adiuvet et haec sancta Dei' evangelia, et quascoque altero loco margini adscripta invenerat, in editionem referenda curavit.

Satis dixisse mihi vid0ortas habitu editionis principis,

quam aliae subinde secutae sunt. Non enim ita multo post mos invaluit, ut in thesauris scriptorum ad ius ecclesiasticum pertinentium cum actis synodalibus epistolae summorum pontificum coniungerentur. Sic Registrum quoque

Gregorii VH repetitum est et a Binio' et in collectione, quam vocant regiam ), tum transiit in Labboi ' Harduini',

Colotii ' corpora, denique in amplissimam eandemque norissimam collectionem , quam Dom. ansius Florentiae et Venetiis a. 1759 1795 edidit. In omnibus igitur huius generis thesauris Registrum suum locum obtinuit, ita tamen ut ab epistolis dirimerentur acta conciliorum, quae et in codicibus et apud Caratam cum epistolis permixta sunt, iam vero ins Si Cariata vel librarius eius ad suum arbitrium bis codicis lectionem

mutavit, scribens sancta Dei pro sacra .

16쪽

niuntur.

Quo facilius multa editionis principis vitia cognosci poterant, eo magis erat sperandum, ore ut editores novi novis praesidiis adhibitis corruptos locos emendare studerent. Sed eam spem frustrati sunt. Nam plerumque nihil aliud spectabant, quam ut sui quisque decessoris vestigia quam

arctissime premeret. Neque quisquo novae recensionislandamenta egit, neque manum admovit, ut certa via et ratione verba Gregorii restituerentur. Ita nihil aliud effici potuit, nisi ut sexies Caratae editio repeteretur. Quae licet ipsa valde mendosa sit, tantum tamen abest, ut repetitiones istae pluris aestimandae sint, ut nemo harum gnarus dubitet, quin longe etiam ceteris praestet, neque immerito homines docti doleant, quod iam in raris libris habeatur. Nam hic quoque actum est, quod sere fit, ut in novissima quaque repetitione veteribus erroribus novi sive editorum licentia sive negligentia typographorum accrescerent. Sed ne suum cuiquam honorem detrahere videar, pauca aducienda sunt de periculis quibusdam, quae et Harduinus et ansius in emendando Registro secerunt. Ille quidem, nullo codice adiutus, tamen de coniectura aliquot locis corruptis mederi conabatur. Quae res, quod ingeniosi viri erat acumen, magnam partem e sententia successit. Nam de emendationibus, quas margini editionis suae adscripsit, non paucae per se probabiles sunt, nonnullas lecti codicis Vaticani aperte confirmat. rimus vero a Carina ad libri manu scriptifidom revertit ansius. Qui de codice quodam Mutinenu certior factus a Fr Antonio Zacharia impetravit, ut sibi lectiones inde notabiles describeret. Is codex, quamquam neque antiquitate excessit - vix enim hoc nomine Caratae editionem Superat neque meo iudicio magni faciendus est, tamen editionum recensionem a codicibus longe recedere Μ-- si persuasit. Quam ob rem lectiones eius carptim margini

17쪽

oditionis suas adiungendas curavit, totam autem varietatem proponere supersedit, sive quod non omnis diversitas a Zacharia notata erat, sive quod arbitrabatur, se nemini gratum facturum esse, si totam quasi messem excuteret. Id certe patet, neque Harduini coniecturis neque Mansit lectionibus

ipsam vulgatam recensionem mutatam esse, cum uterque,

quicquid novi ad Registrum emendandum attulit, non in ipsa

verba reciperet, sed in marginem reiiciendum curaret. m. Ex iis, quae de origine vulgaris recensionis disputavi, consequitur, ut verba eius, quae parvo discrimine eadem sere in omnibus editionibus repetuntur, non ex diversis libris manu scriptis, sed ex uno codice tabularii Vaticani fluxerint, quem supra laudavi. Neque minus certum est, quaecunque ab hoc codice recedant, aut irrepsisse per errorem aut ad arbitrium editorum mutata esse. Quae cum ita sint, id primum ac potissimum agendum mihi videtur, ut lectio, qualis nunc est, ab omnibus illis, quae vel a nimia licentia vel a negligentia editorum prosecta sunt, mendis repurgetur et ad normam codicis, ex quo ipsa originem duxit, rursus dirigatur. Nam quamquam ambigi nequit, quin suo iure editores multos locos in codice corruptos correxerint, id tamen pro comperto habendum est, saepissime eo nullis aliis de causis a genuina lectione deflexisse, nisi quod aut codicis verba malo legerent aut probo lecta parum intelligerent aut typographorum erroribus ea, qua par erat, vigilantia mederi negligerent. Ubicunque haec facta sint, quin codicis lectio in integrum restituenda sit, nemo prosecto erit, qui in dubium

vocet.

omnes ergo locos, quibus meo iudicio codicis lectio rovocari debet, in eas, quas subieci, tabulas retuli. Asteriscis

18쪽

- 14 notavi lectiones, quae in Carinas edition cum codice Vaticano conveniunt, littera H Harduini coniecturas ipso codice confirmatas. Quaecunque ad solam orthographiam spectabant i), aut non tanti videbantur, ut ad rem quidquamissicerent'), hoc loco praetermittenda arbitrabar. Quae in vitinensi codice cum Vaticano concinant, designare supersedi, cum ex ipsa editione ansiana facillime perspici possint.

Editionis

loeus.

Loetio viilgaris. Laetioeodiois atteant.

61. E. 62. B.

M. Kalendas viii. VIII Kalendasmati Car. IX. Kal.

62. E. totum in portu. tutum in portu Η.63. B. regi Danorum. Suein regi Danorum. 63. B. inceptis. in caeteris. 64. B. nostrorum nomine iudicavi- nostrorum neminem iudicavi

mus.

mus. i. 6b. D. caritatis affectu. caritatis affatu. 67. B. nostra salute. de nostra salute. 69. B. carissimae. clarissimae. 69. B.

VIII Kalendas Iunii. VIII Kal. Iulii.

71. C.

in Longobardia. maxime in Longobardis.

73. C.

inveniri possit. inveniri non possit.

4. A. Larmis. Iamir. 75. A. patrocinium. primum. 76. A. B. Vide supra p. . .

1 Ratio scribendi in codice adhibita eadem est, quae circa ammm1100 communi in usu erat, neque quidquam sere singulare occurrit. Locis allatis orthographiam codicis retinuimus, praeterquam quod

a posuimus pro e cum virgula subiecta. 2 Conversum verborum ordinem plerumque adnotare noluimus. Neque operae pretium videbatur reserre, quotiens Dominus cum ἡDeus', et ' cum ac ' vel atque', cum aliis alia leviora permutata essent.

19쪽

Editionis Mansianae Metioloeus. vulgaris. Leolio oodicis Vatieani.

76. E. Quid igitur de cetero, quam Car. quem sanctae Romanae ecclesiae primum membrorum collocarimus. Quid igitur de te, quem sanctae Romanae ecclesiae primum membrorum numero collocavimus. et 7.

sanguinis effusionis. sanguinis effusoris Ret T.

VIII Kalendas Octobris. XVIII Kalendas Octobris.

XI. Idus Octobris. H. Idus Octobris.

libenter impartiens. libenter impertiens.

in fine hic. in Enem, hic.

Letoni marchioni. Tegoni marchioni.

92. D. sum coactus. sim coactus.s3. D.

rogamus caritatem Vestram rogamus claritatem Vestram. s3.

quae fideles suos. qui fideles suoS.ss.

recipi non meruit. recipi non meruerit. s7.

causas abscindere. causas abscidere. s7.

studiis audivimus. studiis audimus.102.

laudassem pro eo. laudassemus Pro eo. 103.

Data Romae in synodo. Data in synodo. 104.

XVIII Kal. Aprilis. XV1I Kal. April.

106.

Nunc vos admonemus.107.

20쪽

Editionis Mansianae Leotio Lootio locus. vulgaris. eodleis Vaticant.108.

Id quidem. Quod quidem.

Oscensem. 0censem perperam post eost. Oscensem . 113.

XVII Kal. Aprilis. X. Kal. April.

114.

inculcainus. inculcavimus. 114.

nostri et officii. nostri est officii. 11b.

sanctorum morum. sanctorum more. 115.

maneres, sicut nobis promi- maneres, si, sicut nobis pro- seras, et ex corde. miseras, ex corde. 117.

quant ex inculo. quanto et ex inculo. 118.

sustentationibus sustinere. sustentationibus subsistere. 119.

in eodemque quanta Vis. in eodem, quo quanta sit vis.119.

Lartarus ragensis. Jartarus Bragensis. Hio νο-que Carassa quasi de coniectura posuit, quod in ipso eius codice legitur. 3120.

quod praepositura et castrout de praepositura et castro Vinglai debitam. Wenala debitam. 120.

nos quoque in totum neque nos neque in totum neque in partem poteris habere. in partem poteris habere. At i. Atque i. 121.

ne forte ad alterius novae. ne forte et alterius novae. Harduinus aliter eoniaeerat. 121.

pariterque eum admonemus. pariterque eum admonens. 12b.

Nam sicut istae me. Nam sicut illae prae.12b.

ipso protestante invenietis. ipso praestante invenietis. Haec est ecfio odicia, non coniectura Carastae. 125.

Landericum rite in iur- Rodulsum sic prima manu, gundia. post eom. Landericum item in Burgundiu. 127.

cupiditate perquisita. cupiditate per exquisita. 128.

quod domi illam. quod dominam illam. 128.

ordines transigenda aequiri ordine transigendo requismus. mus.130.

soluto ad scelera imperio. soluto imperio ad scelera. Dj0jtjgod by IOOQ LC