Rudimenta linguae Umbricae ex inscriptionibus antiquis enodata scripsit G. F. Grotefend Inscriptiones Umbricas summatim explicans. 3

21쪽

aris duoderim cognoscitur, quae, Varrone L. L. V. q. 4. teste, Tatii regis voto sunt Romae dedimina I. Opi, II. Florae, III. Vediovi Saturnoque, IV. Soli, V. Lianao, VI. Volcano et Summatio; itemque VII. Larundae, VIII. Termino, IX. Ouirino. X. Vomtumno, XI. Laribus, XII. Dianae Lucinaeque; neque ex illis duode im diis, quos maxime atrie larum duces esse Varro B. R. I, I. seripsit, quinque mares et sepioni seminas, Iovem et Tellurem, Solem et Lunam. Cererem et Liberum, Bobigum ac moram, Minervam et Venorem, Lympham ac Bonum Eventum; sed si Vmbris idem mos fuit, quem uom res Observavit, ut diis praeeipue mascula, deabus feminea mae arentur animalia, quinque seminas et seplom mares putandi sunt dii lustrales quartae tabulae. Verumtamen dubilationem q nandam movet sexta tabula, in qua pro dativo Tες δε IM Fι 6 etii tam II et sit aquam Tὐεβε I9Fιε et Τυσε IMFιε, respondet, Vt, a, 22. et 26 sq. Te rei sive Tesro Iovi scriptum est, atque in precibus Tesre Iovie, sicut Di Gra bovio et Flao τέο Sansio, non Terra Iovia, sicut Prea tota 'Sersia si Tursa 'Sersia, in--eatur. Itaque quum Tesrai pthaelum VI, a, 21 et 35., sicut et avsici sive calida exta β. Io. , a lepore vocatum, in inscriptione Cortonensi eum Tusca voce Sethlant, 's. o. Vuleanai, coniunctum sit, erunt, qui Vulcanum Jovialem Μartian. Cap. I, I. 42. apud

umbros To rum Iovinna vocatum exsa putent. .

24. Nihilo minus hune sive deum sive deam propterea, quod sacra ejus sunt pes ondro sors alem atque stas lare VI, a, 39 sq., h. e. purgatione sociali et stabn- Iari sive familiae et pecudum, Palem interpretor, flammis pastores lustrantem apud Ovid. F. IV, et21 sqq., cui apud talpurnium quoquo Ecl. II, 63. ,,saepe cadit sestis devota Pa-li ibna una. Nane deam pabuli, quam teste Servio ad Virg. G. III, I. alii V atam, ' alii Matrem deum volebant, plerique quidem Romanorum scriptores seminino tenero appellant, alii vero, inter quos Varro secundum Servium, masculinor unde Arnobius III, pag. IV. i ,.Genium Joxialem, ait, et Palem, sed non illam seminam. quam vulgaritas accipit, sed masculini generis nescio quem ministrum Jovia ae villietim, Martiantis Cap. autem I, q. 50. Vuleano et Genio addit Iovis stlos Palem et Favorom. No quis vero vocem Tephrat in inscriptione Cortonensi Tuscam pia et, quia Seth an aulaeodit, et Paulus Diaconus formulam Arae verse, cui prima verba Arges v urses, iam in stiperiore particula ἔ. 22. explicata, respondent, e Tusca lingua interpretatus est, totam inscriptionem ex Iguvinis tabulis, in quibus praeter unum Tuscum voeabntum Sothlant reliqua sere Omnia leguntur, explicare hic liceat. Vox arae pro ardore et flamma latet in verbis ahe πεφ αὐFες, de quibus in superiore particula I. 23. loeutus anm; verse vero ad idem verbum cum averruncandi notiona pertinet, unde mira elo vir elo derivandum est in precibus VI, b, 28. 38. 48 cet. Ape coniunctio, quam cum subiunctivo construi solere in superiore partieula doces, hie eum indieativo jungitur,

22쪽

- 23 sicut ἐπεὶ apud Graecos. Ceterum pia est, h. e. piameta est, VI, a, M. legitur, estu vero, quia pro esto in Iguvinis tabulis futu scribi solet, Latinorum pronomini istud respondet. Termnu, haud confundendum cum tremnu VI, b, 2. sive terminis, non differt a term nonae VI, a, 63 sq. Vel term nueo VI, a, 53. M. M., quo propter Fe quentia verba com Ρrinuati P sive cum summentis θερὁμενόν τι sive ignis aestus significatur. Hine inscriptio omnis sic vertenda esse videtur: Incendia vortast Vulcanal, Telaese, quando igni piamen est, istud scit. sit piaculum. 25. Praeter Te fram Joviam duae aliae deae Joviae audiunt, Treba, quam Claudiani de VI. cons. Honor. V. 328. Triviam puto, Mi Tursa Iovia, quibus accedit Honda. Jovia jam supra g. I 4 sq. explicata. Ipso Iupiter autem, cujus filiae illae discuntur, in precibus sextae tabulae Dei Graho vi sive tit Gra bovie iuvocatur. Hujus vocativi etymon non Dis, sed ΛΙος esse videtur sic enim, teste Hesychio s. v. Z λδ viai πιυς vocatus est , unde Umbri Diovem sive Jovem secerniat cs. Gell. Ν. Λ. V, 12. Varr.

L. L. V, g. 66 , sicut Fis ovi San si VI, a, 5. pro Fiso Sansie VI, a, 3. legitur,

Romani autem Ianum iam Clusivium quam Clusium vocabant. Itaque Grabo is quoque appellatio non est e bovis nomine compositar quam quidem sententiam in RhenanoMuseo philologico a. I 833. pag. 376. propter boum sacrificia a Lassenio propositam cen sor eius Benatatis in Annal. Berolin. a. 1834. Aug. Nr. 32. nimis temere, 'pprobaVit. Juum tres dii Grabo vos dicantur, Joris, Mars et Vosion, quorum illi avo, Iupiter et Mars, principes fuerunt in lustrationibus, quasi θεοὶ δυνατοί sivo Divi potes secundum Varronem L. L. V, g. M., equidem Λιγαταιους intelligo, quos Romani Gradivos, sicut inaeo υς Achivos dicebant: neque scio, an Mars pedis sive ΜRSpe dis, qui quid significet in procatione solitaurilium, Festo teste, no Messala quidem Rugur reperire Se potuisse professus est, Mars potis sive Gradivns inrerpretandus sit, a cujus veneratione Tudera apud Sil. It. IV, 222. coli. VIII, 464. Gradivico Ia appellatur. Quemadmodum Romani tres deos tutela res colebant, Iovem, Martem, P uiri num, quibus praetor flamines Diales, Martiales, Unirinales, teste Servio ad Virg. Λ. VIII, 663. peculiares quo ins Salii ascripti fuerunt; sic Umbri tres deos Graboves, Jovem, Μ artem, Vosionem, quorum postremum Faunum intelligo, quem Latini, Fannigenae vocati a Sil. It. V, 7. et HII, 358. , summa veneratione coluerunt, sicut Romani sevir num, Laciant. I, I 5.: eundemque Martis filium edideriant Dionysius I, 31. et Appianua in excerptis Ιχhotii fr. I. 26. Fauni Luperci, quem Ovidius F. II, 421 sqq. coli. IIorat. s. I, 17. Pana Lycaeum Arcadum interpretatur, sera quaedam sodalitas ot plane pastoricia atque agrestis, ut Cicero scripsit pro Coel. II., ante ost instituta quam humanitas atque Ieges. Fuerunt autem duo Lupercorum ordines, quorum alter Fabio rum secundum Ovidium F. II, 377 sq.

23쪽

a Remi, alter Puintiliorum a Romuli partibus stabat. Fabios Festus Fabianos, ut Quintillos Uui nt i I i an os dixit, atque ex eodem Paulus Diaconus excerpsit, Fabios, quorum interitum Ovidius F. II, I93 sqq. cum Faunalibus junxit, antiquitus Fovios esse vocatos, unde Fouion, vel literis s et v inter se permutatis Vosion, Fabiano respondet, pro quo Faunus quoque dici poterat, ut Graeci Samnites pro Sabinitis -m νίτ&ς dixerunt. Itaque Vofion Umbrorum, etsi Martianus Cap. II. q. I 67. cum Panibus et Faunis Fones coniunxit, non confundendus est cum Fonione sive Marte φονοις πεπαλa; μένεν, cui Phil. a Turre de diis Aquilei. nr. II. hanc inscriptionem ascripsit: FONI

I. nr. 2. pag. 13. sic interpretatus est: Flavina Antoni filia vel uxor Veiovi donum dat, cujus literarum ductus vero ita se habent, ut vix eas dignoscere possis, non dixerea

videtur ab alia pag. 16. exhibita: FLAVIA EPICTISIS FORTUNE I D, per cujus initium inscriptio Veliterna e Museo Borgiano Α EPICTISlS. SE CUNDO. CONIUGI. SVO suppleri potest, sicut extrema verba plena exhibὐt inscriptio lamellae aeneae in Tiburtino agro repertae apud Fabrett. pag. 27 sq. C. PLACENTIOS. IIER. F. il MARTE. . SACI OM: in aversa parte C. PLACENTIOS. HER. F. ii MARTE DONU. DEDET.27. Fisus Sansis sine dubio is deus est, qui apud Ovidium F. VI, 2l3 sqq. coli. Gruter. XCVI, 7. Sancus Fiditis Semo Pater dicitur, et Ζευς Πίστιος apud

Dionysium Halic., qui II, 49. p. II 2. Sabinum quoque si v Sabum, Sabinorum auctorem secundum Servium ad Virg. A. VIII, 638. coli. Sil. Ital. VIII, 423., Sanci, gentilis dei, filium vocat. Eundem esse Graecum Herculem, sortassis inde nata est opinio, quod Romani per deum Fidium jurabant, Plaut. Asin. I, I, 8. Non. Marc. VIII, 93., et cita medius fidius adjuvet pariter atque mehercules dicebant. Sane San' sis in quinta tabula cum Jove Patre jungitur: nihilo minus Dionysium Dium Fidium rectius vertisse Λία Πίστιον, quam Aelium, teste Varrone L. L. V, g. 66. Diovis filium sive Λιοσκορον, Veteres probant inscriptiones apud Reinesium Cl. I, 230 et 232, in quibus tam Diana, quam Ceres, Pistia appellatur. Saen cum Propertius Umber in apostrophead Herculem IV, 9, extr. a sanciendo dictum innuit, sicut Faunum Varro L. L. VII,

g. 36. a fando vocatum reseri, his versibus: Sancte pater, salve, cui jam lavet aspera Iuno: 'Sancte, velis libro dexter adesse meo. Hunc, quoniam manibus purgatum S Rn X erat orbem, Sic Sancum Tatiae composuere Cures.

At Hercules Sanctus Arnobii dissert a Sanco, quia utraqus appellatio et Sancti et Sauci iungitur apud Grut. XLVI, 6. es. supra g. 8. Sanctum Tibullus IV, 5, I2 et 6, 7.

24쪽

pro dextro et propitio posuit; at Sancus dicitur, qui sancit res atque confirmat. Si Laurentius Lydus IU, 58. p. 250. ed. Boether. go Σηκος ονομα ου ρανον σquaένει τὴ Σαβίνων γλωσση scripsit, hoc propter id factum esse videtur, quod Varro L. L. V, β. 66. sius aedis perforatum tectum dixit, ut ea Videretur divom i. e. eoelum: unda quidam 'negabant sub lecto per hunc dejerare oportere, CL Plutarch. l. R. M. Ceterum, L ctantio I, 15. teste, Sabini Sancum, sicut Poeni Uranum summa venerationo eoIuerunt. 28. Palem, quam β. 24. Te fram Joviam esse dixi, Nemesianus Bucol. Ecl. II, 50 sqq. eum Silvano Priapoque iunxit: hinc, si Mars Silvanus apud Cat. R. R. 83., deus pecorum et agrorum secundum Servium ad Virg. A. VIII, 600., luporum exactor et sui ritarum arborum secundum Lucilium apud Non. Marc. II, 324., intor finium secundum Horatium Epod. II, 22. eoll. Epist. II, 1, 143., 'Serlua Martius est, qui

apris piatur, Μ artem II orsium non tam οριον, quam os ραῖον Vel χορτα iον, hortorum praesidem Priapum interpretor, Ovid. F. I, 415., Hondum 'Sersium autem quasi Silvium Bonum, quae nomina viri cuiusdam sunt apud Ausonium Epigr. Cin sqq. At an Praestita apud Murat. CI, s. eadem dea sit, quae Umbricis literis Πρεσταε ascribitur, nescio: differt san Praestana Arnobii cum omnibus diis Praestitibus. Quum Pres totae 'Sersiae et Tursae 'Sersiae ima cum 'Serso Martio, cuius comites. esse dicuntur, singulares dicentur preces ad defendendum a tursi tu, tremi tu, hondutioltu, ninctu, nepitu, sonitu, Sa Vitu, Propio livitatu, previ s latu, VI, a, 60. VII, a, 49. h. e. nisi fallor, incendio, terrae motu, sideratione, νιπετεῖ et nimbosa trandine, tonitruum et sulminum SaeVitia, profluvio aquarum, et proflatu turbinum;

Pros totam potius a prestere, Tursam ct torrendo Vocatam rase censeo. Tempestates

Iigiose enitas esse satis constat e Virgilii Aeneide V, 772. atque Horatii Epodo X, ex te. et cultum istum in Rutiquissima recedere tempora, etsi L. Scipio, Barbati filius, ad cujus inscriptionem sepulcralem adhuc exstantem Ovidius F. VI, I93. respicit, primam Tompestatibus aedem Romae dediMe dicitur, Aeneis docet, in qua III, 120. Anchises ni- stram Hiemi pecudem mactat, sicut in Iguvinis tabulis Prestotae 'Sersiae porcae rusas vel furvae offerri jubentur. Λ T ursa 'Sersia vero distinguenda est Tursa Jovia,

cui post peracta reliqua omnia Sacriscia tres iuvencae R er sontem, h. e. cum turricremantur. Hanc Vestam irgiuem rase, quam apud Graecos quoque in foro, ture incenso, placatam testatur Pausanias VII, 22, 2., in dubium vocari nequit. 29. Romani Vestam, cujus is ad aras et socos pertinebat, Cic. N. D. II, 27., nihil aliud nisi .viva flamma intelligenda, Ovid. F. VI, 291 sqq. , virginem putaban otant. Inst. I, 12., quia ignis inviolabiis esset elementum, nihilque nasci posset ex eo, quippe qui omnia, quae arripuiMet, absumeret. Inde illi, sicut Minervae, juvenca de iabatur, Callimach. hymn. in Cerer. 109., atque Plutarchus in Parallelis XIV., ubi Metel-

25쪽

lum, Romanorum ducem, contra Poenos Siculosque cum Classct navigaturum, quum soli Vestae non litasset, adversum habuisse ventum retulit, addit, Vestam misertam pro filia, - quas ex haruspicis jussu mactanda fuisset, iuvencam subjecisse, quemadmodum Dianam

pro Iphigonia in Aulido cervam. Jovia ea audit in Iguvinis tabulis, ut ηιιένη ἐν apud Euripidem in fragm. 178. e Macrob. Sat. I, 23. Jun aetherea et nutrix Jovis apud Martianum Capellam II, q. 168. I, k. 72, custodia Iovis apud Pythagoreos, quia

Jovi, Iunoni, Minervas addita est, Macrob. S. III, 4., tanquam una deorum Penatium. Secundum Servium ad Virg. A. I, 291.,'. quia nullum sacrificium sine igne erat, iu. Omnibus invocabatur sacrificiis. Graeci quidem, ut Spanhemius in Graevii Thes. Λntiq. Rom. T. V, p. 661. docet, Vestae tam primao quam extremae sacra facere solebant, unde iam in hymnis Homer. sio in ocatur:

in sacrificando Ianum esse voluerunt, finem sacro m a Vestae cri tu pellisse. Bene igitur Cretigerus ad ea, quae Cicero scripsit: DIn ea dea, quaΘ est Pyrrim Custos intimarum, omnia et precatio et sacriscatio extrema est, haec annotavit: Davisium, qui haee res

laro voluit, rursus resutavit Marinius in Actis Fr. Arval. p. 378 sq. haec ipsa cum a1iis Romanorum Ving. G. I. 498. Vellei. P. II, 131. Juv. S. VI, 385. testimoniis opponens

rationibus e Graecis scriptoribus duclis. .

M. Porphyrius περι ἀποχῆς Moy χων IL pag. Ira. , qui Graecos ait primum, a

Vesta deorum coelestium sacra auspicantes, non myrrha aut casia, sed herbis usos esse,

de antiquis illis temporibus loquituτ, quibus secundum Ovid. F. I, 339 sqq. Nondum pertulerat lacrimatas cortice myrrhasu . Acta per aequoreas hospita navis aquas; . Tura nec Euphrates, nec miserat India costum, Nee suerant rubri cognita fila croci. Idem poeta F. IV, 73I. in Palilibus cocinit id, quod in Iguvinis tabulis verbis πήιν στ9τυφ τωετυμ, h. e. Summenta cum turibus incendito, praecipitur: iI, pete virginea, populus, summen ab arar. Vesta dabit; Vestae munere puros eris. Quum simili modo Davus apud Terentium Andr. IV, 3, II. dixisset: Ex ara hinc sume verbenas tibi, Eugraphius annotarit: Romanis omnibus mos est in atrio, hoc est investibulo, habero Vestam, cui sacrificium quotidia facerent. Verum haec sussiciant de diis Umbricis. Dii enim, quos Spangenbergius in commentatione sua de veteris Latii

26쪽

religionibus domestIeis pag. 40. , undo Creu rus ana hausisso videtur in antiquorum populorum mythologia T. II. pag. 962 sqq. , in Iovinis labulis, Passerium secutus, d prehendisse se fassus est, Sori tu, Sala, Sspa ea, Arsite, Vovae, Avia, quibus omnibus tutela agrorum incubuerit, et Aherunt amem, quem Plutonem destructorem interpretatur, at a Sata s. Segotia discesseris, nulli omnino sunt. a1. Perperam idem eredidit, Umbros in deorum cultu ac religionibus Omnia sere cum Et scis communia habuisse: ne enim, quia obscura sunt muIta deorum nomina atque absona ab Illis, quibus Romanorum numina vulgo colebantur, plane dissimiles putemus religiones Umbricas, meminerimus, Iguvinas tabulas ad lustrationes maxime spectarei in quibus apud Romanos non minua in itala deorum nomina Iemntur. Ut taceam de inlinitis deorum nominibus, quibus Arnobius, Au stinus C. D. IV, 8 sqq. Hiique acriptores o Iesiastici irr dent, hoc tantum proferam, quod Servius ad Virg. G. I, 21. annotavit: ,,Fabius Pictor hos deos enumerat, quos Invocat stamen, sacrum Cerealefaciens Telluri si Cererii Vervactorem, neparatorem, Imporcitorem, Insitorem, Obaratorem, occatorem, Sarritorem, Sub ncinatorem, Me orem, Convectorem, Conditorem, Promitorem: quae quidem cognom4na potius Destia dei, quam plurium diversorum, suisse recte censet Spangenberius I. I. pag. ra. At in Actis Fratrum Mualium, quae Spange ergius nondum noverat, diversos deos habes, quum victimas variae serantuT

Jano Patri, Iovi, mrti, Iunoni deae Diae, sive deo sive deae, virginibus divis, famulis divis, Laribus, matri Larum, Fonti. Florae, Vestae, Vestae matri, etiam Λdolendae, Commolendae, Deserundas, Coinquendae. Addas his e Gellio XIII, 22 Luain Saturni, Salaciam Neptuni, Horam Quirini, Inrites Dis e Di, Naiam Voleant, Neriem annonis,

Molas Martis, Nerienem Martis. suum vero ex iis, quae Gellius assert, appareat, ne Romanis quidem compertum fuisse, quomodo Noximis nomen pronuntiandum, flectendum atmo interpretandum sit, nemo ino doctiorem esse velit in explicandis Umbricis no

27쪽

Epimetrum.

num mihi errata quaedam typographica indicanda alat, quin pag. s, v. II. anno pras aer sim pro praesertim, pag. I 2, v. II a fine u πετο pro timasti, pag. 34, π. Is a sine ab teganda pro ableganda typis expressum est, locum Plutaretii P. R. do nita Nania, quem pag. 15, v. 10 ab initio laudavi, in vulgaribus oditionitina e p. 52. eo moneo, simulque aliud peccatum prosteor, quod Γενε et Elon pro Γενείτη empndaridiam dixi. Pro veritate enim lectionis I asal et Mάνη pugnat locus Plinii M. N. XXIX, 14 43. Genitae Manae catulo rea invisa st, s ubἱ alii quidem Genito mane

loroeunt, sed, Harduino teste, Contra codicum probatissimorum fidem. Haee dea men- atmia seminarum praemisse dicitur, quam Menam appellat Angustinus C. I . IV, II. VII, 2., eandemqnE IIarduinus esse arbitratur Μantam, matrem Larum feeundum Varr. L. L. IX, g. 61. coli. Arnob. adv. gent. III, 41., eui olim, ut Alaerob. S. I, T. reseri, pro familiarum sospitate pueri mactabantur. Sed Geuitas Μanae Bomani pro IIa, quae domi nascerentur, canem immolabant, quo aeeundum Plutaretium Q. B. G. in piaculis sere omnes οἱ sunt Graeci r Laribus Praestitibus antem secundum Plutaretium Q. n. II. si Ovid. F. V, I3 . canis non tam O rebatur, quam astabat. Prasterea Brona Augustini a Graeco μην appellata esse videtur; do Genita Maua vero, quae ortui se partui praeerat, tit Huoνέα Argivorum, Plutaretius dubital, dictane sit a manando, siout Festus de Μatisis aeripsiti Beesius G e ni tam Μanam Genitalem bonam Interpretantur, ni do ea dieere Neoat, quas Horativa da Ilithyia eecinit C. S., v. 13 sqq. Rite maturos apexire partus Lotii, Ilithyia, tuere matris rSive tu Lucina probas vocari, Seu Genitatis. Cf. Orph. Hymn. II. in Prothyraeam. MaIo enim Gesnertis in Latinae linguae thesanro consecratam μαν&ν Martiani Capellae matrem Μ an ἱam intelligit, quia Fura Furinaque cum ea iungantur. Ceterum Martianus a matre Mania Submanium praestites Matiam atque Manua nam discernit; S ligerantem in annotationibus ad Festum monet, non solum terriculamenta istantium, sed et laetentium deos praesides Manias dixisse Romanos, unde Varro apud Non. Mare. II, 756. etiam Cuninam et numinam inter Manias reeensuerit. Quidni igitur Μatrem Matulam quoque Μaniam sive Manam fuisse putemus'