P. Vergili Maronis Opera

431쪽

AENEIDOS XII

At regina nova pugnae conterrita Sorte fiebat et ardentem generum moritura tenebat: ES Turne, per has ego te lacrimas, per si quis Amatae tangit honos animum spes tu Un Una, EnECtae tu requies miserae, decus imperiumque Latinite penes in te omnis domus inclinata recumbit , Unum Oroet desiste manum Committere Teucris foqui e Cumque manent isto Certamine Casus et me, Turne, manent Simul haec invisa relinquam lumina nec generum Aenean Captiva videbo.'accepit vocem lacrimis Lavinia matris

flagrantis perfusa genas, Cui plurimus ignem 5

subiecit rubor et calefacta per ora CUCUrrit. Indum sanguineo veluti violaverit ostro

si quis ebur, aut mixta rubent ubi lilia multa alba rosa talis virgo dabat ore Colores. illum turbat amor figitque in virgine vultus roardet in arma magis paucisque adfatur Amatam

iE, Uaeso, ne me lacrimis neve omine tanto prosequere in duri Certamina Martis euntem, o mater neque enim Turno mora libera mortis.

nuntius haec Idmon Phrygio mea dicta tyranno 3

haud placitura referri cum primum Crastina caelo puniceis invecta rotis Aurora rubebit, non Teucros agat in Rutulos Teucrum arma quiescant et Rutuli nostro dirimamus sanguine bellum; illo quaeratur Coniunx Lavinia Campo. 8o Haec ubi dicta dedit rapidusque in tecta receSSit, poscit equos gaudetque tuens ante ora frementis,

Pilumno quos ipsa decus dedit Orithyia,

qui candore nives anteirent, UrsibUS UraS.Circumstant properi aurigae manibusque lacessunt 3

432쪽

P. VERGILI MARONIS

pectora plausa avis et Colla Comantia pectunt. ipse dehinc auro squalentem alboque orichalco circumdat loricam umeris, simul aptat habendo ensemque Clipeumque et rubrae Cornua Cristae, ensem quem Dauno ignipotens deus ipse parenti solacerat et Stygia candentem tinxerat unda.exim quae mediis ingenti adnixa columnae aedibus astabat, validam vi corripit hastam,

Actoris Aurunci spolium, quaSSatque trementem Vociferan nunc, o numquam fruStrata VOCatUS 3 hasta meos, nunc tempus deSt te maximus Actor, te Turni nunc dextra gerit da Sternere Coa PUS loricamque manu valida lacerare revulsam

semiviri Phrygis et foedare in pulvere crinis

vibratos calido ferro murraque madentis. Ioo

his agitur furiis, totoque ardentis ab ore scintillae absistunt, oculis micat acribus ignis:

mugitus veluti Cum prima in proelia taurus terrificos ciet atque irasci in cornua temptat arboris obnixus trunco, ventosque lacessit OS ictibus aut Sparsa ad pugnam proludit harena. Nec minus interea maternis saevus in armis Aeneas acuit Martem et se suscitat ira, oblato gaudens Componi foedere bellum. tum socios maestique metum solatur Iuli iolata docens, regique iubet responsa Latino certa referre viros et paCis dicere leges. Postera vix summos spargebat lumine montis orta dies, cum primum alto se gurgite tollunt Solis equi lucemque elatis naribus emant: IIS CampUm ad Certamen magnae sub moenibus urbis

433쪽

AENEIDOS XII

dimensi Rutulique viri Teucrique parabant

in medioque focos et dis communibus aras gramineas alii fontemque ignemque ferebant velati limo et verbena tempora vincti. Iao

procedit legio Ausonidum, pilataque plenis

agmina se fundunt portis hinc Troius omnis Tyrrhenusque ruit variis exercitus armis, haud secus instructi ferro quam si aspera Martis Pugna Vocet. nec non mediis in milibus ipsi ius ductores auro volitant ostroque Superbi, et genus Assaraci Mnestheus et fortis Asilas et Messapus equum domitor, Neptunia proles. utque dato signo patia in Sua quisque receSSit, defigunt tellure hastas et Scuta reClinant. Igo tum studio effusae matres et Vulgus inermum invalidique senes turris a tecta domorum obsedere, alii portis sublimibus astant. At Iuno e Summo, qui nunc Albanus habetur tum neque nomen erat neque honos aut gloria monti , prospiciens tumulo Campum Spectabat et ambas ig6 Laurentum Troumque acies urbemque Latini. extemplo Turni sic est adfata sororem

diva deam, stagnis quae fluminibusque sonoris praesidet hunc illi rex aetheris altus honorem 1 o Iuppiter erepta pro virginitate sacravit :

nympha, decus fluviorum, animo grati SSima noStro, Scis ut te cunctis unam, quaecumque Latinae magnanimi Iovis ingratum ascendere Cubile, praetulerim Caelique libens in parte locarinici 1 3

disce tuum, ne me incuses, Iuturna, dolorem.

434쪽

P. VERGILI MARONIS

qua visa est Fortuna pati Parcaeque sinebant Cedere res Latio, Turnum et tua moenia texi: nunc iuvenem imparibus video concurrere fatis, Parcarumque dies et vis inimica propinquat Isonon pugnam SpiCere hanc Culis, non foedera poSSUm. tu pro germano Si quid praesentius audes, perge decet. forsan misero meliora Sequentur.'Vix ea, Cum lacrimas oculis Iuturna profudit terque quaterque manu Pectus PerCUSSit OneStUm. 33 non lacrimis hoc tempus ait Saturnia Iuno; accelera et fratrem, si quis modus, eripe morti; aut tu bella cie conceptumque EXCUte OedUS. auCtor ego audendi. sic exhortata reliquit incertam et tristi turbatam vulnere mentis. 6oInterea reges, ingenti mole Latinus

quadriiugo vehitur curru cui tempora Circum aurati bis sex radii fulgentia Cingunt,

Solis avi specimen , bigis it Turnus in albis,

bina manu lato crispans hastilia ferro. 363 hinc pater Aeneas, Romanae Stirpi origo, sidereo flagrans clipeo et caelestibus armis et iuxta Ascanius, magnae Spe altera Romae, proCedunt CaStriS, puraque in veste sacerdos saetigeri fetum suis intonsamque bidentem 1 oattulit admovitque pecus flagrantibus aris. illi ad surgentem conversi lumina Solem dant fruges manibus salsas et tempora ferro SUmma notant pecudum, paterisque altaria libant. Tum pius Aeneas stricto sic ense reCatum 123 esto nunc Sol testis et haec mihi Terra vocanti, quam propter tanto potui perferre labores,

I -I LMPA IS in foedere 161 rex ingenti de mole M 16 quadrigo saetigerae iante Pierium lembiant, et fori se tabenis D. Serti I 6 precanti M 'hycm Sorti.

435쪽

AENEIDOS XII

et pater omnipotens et tu Saturnia Coniunx, iam melior, iam diva, precor tuque inclute MaVOrS, Cuncta tuo qui bella, pater, sub numine torques 18o Fontisque Fluviosque voco, quaeque aetheris alti religio et quae caeruleo sunt numina Ponto: cesserit Ausonio si fors victoria Turno, convenit Euandri victos discedere ad urbem, Cedet Iulus agris, nec post arma ulla rebelles 183

Aeneadae referent ferroVe hae regna laCESSent.

Sin nostrum adnuerit nobis Victoria Martem ut potius reor et potius di numine firment , non ego ne Teucris Italos parere iubebo nec mihi regna petori paribus se legibus ambae soinvictae gentes aeterna in foedera mittant. Sacra deosque dabo socer arma Latinus habeto, imperium sollemne socer mihi moenia Teucri constituent urbique dabit Lavinia nomen. 'Sic prior Aeneas, sequitur sic deinde Latinus 1s3 Suspiciens caelum tenditque ad sidera dextram: haec eadem, Aenea, terram, mare, Sidera, Uro Latonaeque genus duplex Ianumque bifrontem, vimque deum infernam et duri sacraria Ditis; audiat haec genitor qui foedera fulmine sancit. oo tango aras, medios ignis et numina testor: nulla dies pacem hanc Italis nec foedera rumpet,

QUO ES Cumque Cadent; nec me vis ulla volentem aVertet, non, si tellurem effundat in undas diluvio miscens caelumque in Tartara OlVat, os ut Ceptrum hoc dextra sceptrum nam forte gerebat numquam fronde levi fundet virgulta nec umbras,

cum semel in silvis imo de stirpe recisum

436쪽

P. VERGILI MARONIS

matre caret posuitque comas et bracchia ferro olim arbos, nunc artificis manus aere decoro a Ioinclusit patribusque dedit gestare Latinis talibus inter se firmabant foedera dictis

Conspectu in medio procerum tum rite sacratas in flammam iugulant pecudes et viscera vivis eripiunt, cumulantque onerati lancibus araS. ais At vero Rutulis impar ea pugna videri iamdudum et vario misceri Pectora motu, tum magis ut propius cernunt non viribus aequis . adiuvat incessu tacito progreSSUS et aram Suppliciter venerans demisso lumine Turnus auo tabentesque genae et iuvenali in Corpore pallor. quem Simul ac Iuturna soror crebrescere vidit Sermonem et vulgi variare labantia Corda, in medias acies formam adsimulata Camerti cui genus a proavis ingens Clarumque Paternae a aE nomen erat virtutis, et ipse acerrimus armis in medias dat sese acies haud nescia rerum rumoresque erit varios ac talia fatur: non pudet, o Rutuli, pro cunctis talibus unam obiectare animam p numerone an viribus aequi agono Sumus en, omnes et Troes et Arcades hi sunt, fatalesque manus, infensa Etruria Urno. vix hostem, alterni si congrediamUr, habemus. ille quidem ad superos, quorum Se EVOVEt ariS, succedet fama viVusque per Ora feretur: a 35 nos patria amissa dominis parere superbis cogemur, qui nunc lenti consedimus arvis.'Talibus incensa est iuvenum sententia dictis

437쪽

AENEIDOS XII

iam magis atque magis, serpitque per agmina murmur: ipsi Laurentes mutati ipsique Latini et o qui sibi iam requiem pugnae rebusque Salutem

Sperabant, nunc arma Volunt foedusque precantur infectum et Turni sortem miserantur iniquam.

his aliud maius Iuturna adiungit et alto dat Signum Caelo, quo non praesentius ullum a Sturbavit mentes Italas monstroque fefellit. namque Volans rubra fulvus Iovis ales in aethra litoreas agitabat avis turbamque sonantem agminis aligeri, subito Cum lapsus ad undas Cycnum excellentem pedibus rapit improbus uncis. 3o arrexere animos Itali, Cunctaeque Volucres Convertunt Clamore fugam mirabile visu , aetheraque obscurant pennis hostemque per Uras facta nube premunt, donec vi victus et ipso pondere defecit praedamque ex unguibus ales 33 proiecit fluvio penitusque in nubila fugit. Tum vero augurium Rutuli Clamore salutant expediuntque manus, primusque Tolumnius augur hoc erat, hoc votis' inquit quod saepe petivi. accipio agnoscoque deos me, me duCe ferrum asio Corripite, O miseri, quos improbus advena bello territat invalidas ut avis, et litora vestravi populat. petet ille fugam penitusque profundo

vela dabit vos unanimi densete CaterVaSet regem vobis pugna defendite raptum. 263 dixit, et adversos telum contorsit in hostis ProCurrens sonitum dat stridula Cornus et auras Certa secat simul hoc, simul ingens Clamor et omnes turbati cunei calefactaque Corda tumultu.

438쪽

R VERGILI MARONIS

hasta volans, ut forte novem pulcherrima fratrum a Corpora ConStiterant contra, quos fida rearat una tot Arcadio coniunx Tyrrhena Gylippo, horum unum ad medium, teritur qua sutilis alvo balteus et laterum iuncturas fibula mordet, egregium forma iuvenem et fulgentibus armis, a transadigit costas fulvaque effundit harena. at fratres, animosa phalanx CCEnSaque luctu, pars gladios Stringunt manibus, pars missile ferrum Corripiunt caecique ruunt quo agmina Contra procurrunt Laurentum, hinc densi rursus inundant a Troes Agyllinique et pictis Arcades armis. sic omnis amor unus habet decerner ferro.diripuere aras, it toto turbida caelo tempestas telorum ac ferreus ingruit imber, Craterasque focosque ferunt. fugit ipse Latinus a pulsatos referens infecto foedere divos. Infrenant alii Currus aut corpora saltu subiciunt in equos et strictis ensibus adsunt. Messapus regem regisque inSigne gerentem Tyrrhenum Aulesten, avidus Confundere foedus, a adverSo proterret equo ruit ille recedens et miser oppositis a tergo involvitur aris in Caput inque umeros at fervidus advolat hasta MESSapus teloque orantem multa trabali desuper altus equo graviter ferit atque ita fatures a hoc habet, haec melior magnis data victima divis.'concurrunt Itali spoliantque Calentia membra. obvius ambustum torrem Corynaeus ab ara corripit et venienti bys plagamque ferenti occupat os flammisti olli ingens barba reluxit

439쪽

AENEIDOS XII

nidoremque ambusta dedit super ipse Secutus CaeSariem laeva turbati corripit hostis impreSSoque genu nitens terrae applicat ipsum sic rigido latus ense ferit. Podalirius Alsum

pastorem primaque Cie per tela ruentem OECIIS Sequeia nudo superimminet ille securi adversi frontem mediam mentumque reduCta disicit et sparso late rigat arma TUOTE. olli dura quies oculos et ferreus Urget

somnus, in aeternam Clauduntur lumina noCtem. IoAt pius Aeneas dextram tendebat inermem nudato Capite atque suos Clamore vocabat: quo ruitis' quaeve ista repens discordia surgit po cohibete iras tactum iam foedus et omnes compositae leges, mihi ius Concurrere Soli, si sine sinite atque auferte metus ego foedera faxo firma manu, Turnum debent haec iam mihi sacra.'has inter voces, media inter talia verba ecce viro stridens alis adlapsa Sagitta est, incertum qua pulsa manu, quo turbine adacta, aciquis tantam Rutulis laudem, CaSUSne EUSIIQ, attulerit pressa est insignis gloria facti, nec sese Aeneae iaCtaVit Vulnere quisquam. Turnus ut Aenean Cedentem ex agmine vidit turbatosque duces, Subita spe fervidus ardet; asposcit equo atque arma Simul, Saltuque Superbus emicat in currum et manibus molitur habenas. multa virum volitans dat fortia Corpora leto, seminecis volvit multos aut agmina Curru proterit aut raptas fugientibus ingerit hastas. 3go

qualis apud gelidi cum flumina concitus Hebri

440쪽

P. VERGILI MARONIS

sanguineus Mavors Clipeo increpat atque furentis bella movens immittit equos, illi aequore aperto ante Notos Zephyrumque volant, gemit ultima pulsu Thraca pedum Circumque atrae Formidinis ora gas Iraeque Insidiaeque de Comitatus, aguntur: talis equos alacer media inter proelia Turnus fumantis sudore quatit, miserabile Caesis hostibus insultansti spargit rapida ungula rores sanguineos mixtaque Cruor CalCatur harena. 3 oiamque neci Sthenelumque dedit Thamyrumque Pholumque, hunc Congressus et hunc illum eminus Geminus ambo Imbrasidas, Glaucum atque Laden, quos Imbrasus ipse nutrierat Lycia paribusque ornaverat armis vel conferre manum Vel quo PraeVerterebentOS. 3 3Parte alia media Eumedes in proelia fertur, antiqui proles bello praeclara Dolonis, nomine avum referens, animo manibUSque Parentem, qui quondam, Castra ut Danaum peculator adiret, ausus Pelidae pretium sibi OSCere CurruS; Eo

illum Tydides alio pro talibus ausis adfecit pretio nec equis aspirat Achilli. hunc procul ut Campo Turnus Prospexit aperto, ante levi iaculo longum per inane secutussistit equos biiugis et curru desilit atque 333 Semianimi lapsoque Supervenit, et pede collo

impresso dextrae mucronem extorquet et alto

fulgentem tingit iugulo atque haec insuper addit: in agros et, quam bello, Troiane, petisti, Hesperiam metire iacens : haec praemia, qui me foferro ausi temptare, ferunt, si moenia Condunt.'huic Comitem Asbyten coniecta cuspide mittit Chloreaque Sybarimque Daretaque Thersilochumque