P. Vergili Maronis Opera

401쪽

AENEIDOS XI

haec mea magna fides p at non, Euandre, pudendis 35 vulneribus pulsum aspicies, nec sospite dirum optabis nato funus pater hei mihi, quantum PraeSidium, Ausonia, et quantum tu perdis, Iulea Haec ubi deflevit, tolli miserabile corpus imperat, et toto lectos ex agmine mittit omitte viros qui supremum comitentur honorem intersintque patris lacrimis, solacia luctus exigua ingentis, misero sed debita patri. haud segnes alii cratis et molle feretrum arbuteis texunt virgis et vimine querno 65

EXStruCtosque toros obtentu frondis inumbrant.

hic iuvenem agresti sublimem stramine ponunt: qualem virgineo demessum pollice florem seu mollis violae seu languentis hyacinthi, cui neque fulgor adhuc nec dum sua forma receSSit, o non iam mater alit tellus virisque ministrat. tum gemina vestis auroque Stroque rigentis extulit Aeneas, quas illi laeta laborum ipsa suis quondam manibus Sidonia Dido

fecerat et tenui telas discreverat auro. Sharum unam iuveni supremum maeStu honorem induit arsurasque comas obnubit amictu, multaque praeterea Laurenti praemia pugnae

aggerat et longo praedam iubet ordine duci; addit equos et tela quibus spoliaverat hoStem. 8o

VinXerat et post terga manus, quos mitteret umbris inferias, Caeso sparsurus Sanguine flammaS, indutosque iubet truncos hostilibus armis ipsos ferre duces inimicaque nomina figi. ducitur infelix aevo confectus Acoetes, SpeCtora nunc foedans pugnis, nunc unguibu ora,

402쪽

P. VERGILI MARONIS

sternitur et toto proieCtu Corpore terrae. ducunt et Rutulo perfuSo Sanguine UrrUS.

post bellator equus positis insignibus Aethonit lacrimans guttisque umectat grandibus Ora sohastam alii galeamque ferunt, nam Cetera Turnus victor habet. tum maesta phalanx Teucrique equuntur Tyrrhenique omnes et Versis Arcades armiS. postquam omnis longe Comitum PraeceSSerat Ordo,

substitit Aeneas gemituque haec addidit altori s nos alias hinc ad lacrimas eadem horrida belli

fata vocant salve aeternum mihi, maxime Palla, aeternUmque Vale. nec plura effatus ad altos tendebat muros gressumque in castra ferebat. Iamque oratores aderant ex urbe Latina oo velati ramis oleae veniamque rogante :COrPOra, Per Campo ferro Uae fusa iacebant, redderet ac tumulo sineret succedere terrae' nullum cum victis Certamen et aethere Cassis;

parceret hospitibus quondam socerisque vocatis. Io3 quos bonus Aeneas haud aspernanda precantis proSequitur Veni et verbis haec insuper addit: quaenam vos tanto fortuna indigna, Latini,

implicuit bello, qui nos fugiatis amicos ppacem me exanimis et Martis sorte peremptis 11o oratis equidem et vivis concedere vellem. ne veni, nisi fata locum sedemque dedissent, ne bellum Cum gente gero rex nostra reliquit hospitia et Turni potius se credidit armis. aequius huic Turnum fuerat se opponere morti. IIS si bellum finire manu, si pellere TEUCrOS apparat, hi mecum decuit Concurrere telis vixet cui vitam deus aut sua dextra dedisset.

403쪽

AENEIDOS XI

nunc te et miseris supponite civibus ignem dixerat Aeneas. Illi obstipuere silentes lao

Conversique Culo inter Se atque ora tenebant.

Tum senior semperque odiis et Crimine Drances infensus iuveni Turno sic ore vicissimorsa refert fama ingens, ingentior armiS, vir Troiane, quibus Caelo te laudibus aequem Iasiustitiaene prius mirer belline laborum pno vero hae patriam grati referemus ad urbem et te, si qua viam dederit Fortuna, Latino iungemus regi. quaerat sibi foedera Turnus. quin et fatalis murorum attollere moles Igo

Saxaque SubVectare umeris Troiana iuvabit.'dixerat haec unoque omne eadem ore fremebant.bis senos pepigere dies, et paCE SEQUEStra per silvas Teucri mixtique impune Latini erravere iugis ferro sonat alta bipenni 133

fraxinus, evertunt actas ad Sidera pinus, robora ne cuneis et olentem Cindere Cedrum nec plaustris Cessant VECtare gementibus ornos.

Et iam Fama volans, tanti praenuntia UCtUS, Euandrum Euandrique domo et moenia replet, I o quae modo victorem Latio Pallanta ferebat. Arcades ad portas ruere et de more Vetusto funerea rapuere faces lucet via longo ordine flammarum et late discriminat agros. Contra turba Phrygum veniens plangentia iungit i sagmina quae OStquam matre Succedere tectis viderunt, maestam incendunt clamoribus urbem. at non Euandrum potis est vis ulla tenere, sed venit in medios feretro Pallante reposto

404쪽

P. VERGILI MARONIS

procubuit super atque haeret lacrimanSque gemenSque, Eo et via vix tandem vocis laxata dolore est: non haec, o Palla, dedera promiSS Parenti. Cautius ut saevo velles te credere Marti haud ignarus eram quantum nova gloria in armis et praedulce decus primo Certamine OSSet. Ita

primitiae iuvenis miserae bellique propinqui

dura rudimenta, et nulli exaudita deorum Vota preCesque mea, tuque, o sanctissima coniunx, felix morte tua neque in hunc servata dolorem contra ego viVendo vici mea fata Superstes 16orestarem ut genitor Troum socia arma secutum obruerent Rutuli telis' animam ipse dedissem atque haec pompa domum me, non Pallanta referretine Vo arguerim, TeuCri, ne foedera ne quas iunximus hospitio dextrasti sors ista seneCtae 63 debita erat nostrae. quod si immatura manebat mors natum, Caesis Volscorum milibus ante ducentem in Latium Teucros cecidisse iuvabit.

quin ego non alio digner te funere, Passa, quam pius Aeneas et quam magni Phryges et quam Iro

Tyrrhenique duces, Tyrrhenum exercitu omnis. magna tropaea ferunt quos dat tua dextera leto; tu quoque nunc Stares immanis truncus in armis, esset par aetas et idem si robur ab annis, Turne. sed infelix Teucros quid demoror armi S 1 3 vadite et haec memores regi mandata referte quod vitam moror invisam Pallante perempto dextera Causa tua est, Turnum natoque Patrique

ferant RFU ret arvis Dent di et armis ultra minsius

405쪽

AENEIDOS XI

quam debere vides. meritis vacat hic tibi solus

fortunaeque locus. non vitae gaudia quaero, 18onec fas, sed nato manis perferre sub imos. 'Aurora interea miseris mortalibus almam extulerat lucem referens opera atque labores: iam pater Aeneas, iam curvo in litore Tarchon Constituere pyras. huc Corpora quisque Suorum 85 more tulere patrum, subiectisque ignibus atris conditur in tenebras altum caligine Caelum. ter Circum accensos cincti fulgentibus armis deCUrrere rogos, ter maestum funeris ignem lustravere in equis ululatusque ore dedere. Isospargitur et tellus lacrimis, Sparguntur et arma, it caelo clamorque virum Clangorque UbarUm.

hic alii spolia occisis derepta Latinis coniciunt igni, galeas ensiSque decoros

frenaque ferVentiSque rotaS; Par mUnera nota, Issipsorum clipeos et non felicia tela. multa boum Circa mactantur Corpora Morti, Saetigerosque Sue raptasque ex omnibus agris in flammam iugulant pecudes tum litore toto ardentis spectant socios emuStaqU SerVant Oobusta, neque avelli possunt nox umida donec invertit caelum stellis ardentibus aptum. Nec minus et miseri diversa in parte Latini innUmera Struxere pyras, et Corpora partim multa virum terrae infodiunt, avectaque partim o3finitimos tollunt in agros urbique remittunt; Cetera Confusaeque ingentem Caedis acervum DCC Umero ne honore remant tunc undique vasti certatim crebris conlucent ignibus agri. tertia lux gelidam caelo dimoverat umbram: a Iomaerentes altum inerem et Confusa ruebant

406쪽

P. VERGILI MARONIS

ossa focis tepidoque onerabant aggere terrae. iam vero in tectis, praedivitis urbe Latini, praecipuus fragor et longi pars maxima luctus.

hic matres miseraeque nurus, hi Cara Sororum I SPECtora maerentum puerique parentibus orbi dirum exsecrantur bellum Turnique hymenaeos; ipsum armis ipsumque iubent decernere ferro, qui regnum Italiae et primos sibi poscat honores. ingravat haec saevus Drances solumque Vocari auo testatur, Solum posci in Certamina Turnum. multa simul contra variis sententia dictis pro Urno, et magnum reginae nomen obumbrat, multa virum meritis sustentat fama tropaeis. Hos inter motus, medio in flagrante tumultu, asECCE Uper maesti magna Diomedis ab urbe legati responsa ferunt: nihil omnibus actum tantorum impensis operum, nil dona neque aurumne magna Valuisse preces, alia arma Latinis quaerenda, aut paCem Troiano ab rege petendum ago deficit ingenti luctu rex ipse Latinus. fatalem Aenean manifesto numine ferri admonet ira deum tumulique ante ora reCenteS. ergo concilium magnum Primosque suorum

imperio accitos alta intra limina cogit. 33olli convenere fluuntque ad regia plenis tecta viis. sedet in mediis et maximus aevo et primus sceptris haud laeta fronte Latinus. atque hic legatos Aetola ex urbe remissos quae referant fari iubet, et responsa repoSCit a oordine Cuncta suo. tum facta silentia linguis, et Venulus dicto parens ita farier infit: Vidimus, o cives, Diomedem Argivaque CaStra,

407쪽

AENEIDOS XI

atque iter emensi Casus SuperaVimus omnis, Contigimusque manum qua concidit Ilia tellus ais

ille urbem Argyripam patriae cognomine gentis victor Gargani Condebat Iapygis agris.

postquam introgressi et Coram data copia fandi, munera praeferimUS nomen Patriamque docemuS, qui bellum intulerint, quae CauSa attraxerit ArpOS. Eo

auditis ille haec placido sic reddidit ore:

o fortunatae gentes, Saturnia regna,

antiqui Ausonii, quae vos fortuna quietos sollicitat suadetque ignota lacessere bella pquicumque Iliacos ferro violavimus agros a SE(mitto ea quae muris bellando exhausta sub altis, quos Simois premat ille viros infanda per orbem supplicia et Scelerum poena expendimUS OmnES, vel Priamo miseranda manu ; Scit triste Minervae sidus et Euboicae cautes ultorque CaphereUS. 6o militia ex illa diversum ad litus abacti Atrides Protei Menelaus adusque ColumnaSexsulat, Aetnaeos vidit Cyclopas Vlixes. regna Neoptolemi referam versosque penatis Idomenei Libycone habitantis litore Locros a 63 ipse Mycenaeus magnorum ductor Achivum coniugis infandae prima inter limina dextra oppetiit, devictam Asiam subsedit adulter. invidisse deos, patriis ut redditus aris Coniugium optatum et pulchram Calydona viderem aronunc etiam horribili visu portenta seqUuntUr et socii amissi petierunt aethera pennis fluminibusque vagantur aves heu, dira meorum

408쪽

P. VERGILI MARONIS

supplicia i et scopulos lacrimosis vocibus implent. haec adeo ex illo mihi iam speranda fuerunt i5

tempore Cum ferro Caelestia Corpora demens appetii et Veneris violavi vulnere dextram. ne Vero, ne me ad talis impellite pugnas. nec mihi cum Teucris ullum post eruta bellum Pergama nec veterum memini laetorVe malorum a Somunera quae patriis ad me portatis ab oris vertite ad Aenean stetimus tela aspera Contra Contulimusque manus experto redite quantus in clipeum adsurgat, quo turbine torqueat haStam. si duo praeterea talis Idaea tulisset a 83 terra viros, ultro Inachias venisset ad urbes Dardanus, et versis lugeret Graecia fatis. quidquid apud durae Cessatum est moenia Troiae, Hectori Aeneaeque manu victoria Graium haesit et in decimum vestigia rettulit annum aso ambo animis, ambo insignes praestantibus armis, hic pietate prior coeant in foedera dextrae, qua datur ast armis Concurrant arma CaVete. Pet responsa simul quae sint, rex optime, regis audisti et quae sit magno sententia bello.' asEVix ea legati, variusque per ora Cucurrit Ausonidum turbata fremor Ceu Saxa morantUr cum rapidos amnis, fit Clauso gurgite murmur vicinaeque fremunt ripae Crepitantibus undis. ut primum placati animi et trepida ora quierunt, goo praefatus divos solio rex infit ab alto: Ante equidem summa de re statuisse Latini, et vellem et fuerat melius, non tempore tali Cogere Concilium, Cum muros adsidet hostis. bellum importunum, Cives, Cum gente deorUm ofa -3o My et adeo eadem ciet bellum est Ab r B portastis haedoleniores Sem. 288 certatumas sit de m ipsorum confidonior son obsidet memet

409쪽

AENEIDOS XI

invictisque viris gerimus, quos nulla fatigant proelia nec victi possunt absistere ferro.spem si quam ascitis Aetolum habuistis in armis, ponite spes sibi quisque sed haec quam angusta videtis.

Cetera qua rerum iaceant PerculSa ruina, io ante oculos interque manu Sunt omnia VEStraS.

ne quemquam incusori potuit quae plurima virtus esse, fuit toto Certatum ES Corpore regni. nunc adeo quae sit dubiae sententia menti,

expediam et paucis animos adhibete docebo. 313 est antiquus ager Tusco mihi proximus amni,

longus in occasum, ni Super usque SicanoS; Aurunci Rutulique serunt, et vomere duros exercent collis atque horum Sperrima PaSCUnt. haec omnis regio et celsi plaga pinea montis 3 ao cedat amicitiae Teucrorum, et foederis aequas dicamus leges sociosque in regna VOCEmUS: Considant, si tantus amor, et moenia Condant. si alios finis aliamque CapeSSere gentem est animus possuntque Olo deCedere nOStro, a 3bis denas Italo texamus robore naViS; Seu pluris complere valent, iacet omnis ad undam materies ipsi numerumque modumque Carinis PraeCipiant, no aera, manUS naValia demUS. praeterea, qui dicta ferant et foedera firment ago Contum oratores prima de gente Latinos ire placet pacisque manu praetendere ramOS, munera portantis aurique eborisque talenta et sellam regni trabeamque insignia nostri. consulite in medium et rebus succurrite fessis. 333Tum Drances idem infensus, quem gloria Turni obliqua invidia stimulisque agitabat amaris,

410쪽

R VERGILI MARONIS

largus opum et lingua melior, sed frigida bello dextera, consiliis habitus non futtilis auctor, seditione potens genu huic materna Superbum g onobilitas dabat, incertum de patre ferebat , surgit et his onerat dictis atque aggerat iras:

rem nulli obscuram nostrae nec Vocis egentem consulis, o bone rex cuncti se scire fatentur

quid fortuna ferat populi, Sed dicere muSSanti a Sdet libertatem fandi flatusque remittat, cuius ob auspicium infaustum moresque sinistros(dicam equidem, licet arma mihi mortemque minetur lumina tot cecidisse ducum totamque videmus consedisse urbem luctu, dum Troia temptat Eo castra fugae fidens et caelum territat armis. unum etiam donis istis, quae plurima mitti Dardanidis dicique iubes, unum, Optime regUm, adicias, nec te ullius violentia vincat quin natam egregio genero dignisque hymenaeis 333 deS, Pater, et pacem an aeterno foedere firmes. quod si tantus habet mentes et pectora terror, ipsum obtestemur veniamque oremus ab ipso cedat, ius proprium regi patriaeque remittat. quid miseros totiens in aperta pericula civis 36o proicis, o Latio Caput horum et causa malorum pnulla salus bello, pacem te poscimu OmneS, Turne, simul pacis solum inviolabile pignus. Primus ego, invisum quem tu tibi fingis et esse nil moror, en supplex venio. miserere tuorum 365 Pone animos et pulsus abi. sat funera fusi vidimus ingentis et desolavimus agrOS. aut, si fama movet, Si tantum pectore robur