De subjectis rei apud ciceronem cum verbis quæ actionem significant conjunctis

2쪽

agnam intercedere dissimilitudinem disserentiamque et verb0rum et sententiarum inter antiquas, quae dicuntur, linguas et recenti0res quis est, qui nesciat. Quae quum ita sint, si quis eX nostra aliave, qua nunc utuntur homines, lingua aliquid in Latinum c0nvertere v0let, eum in multas magnasque difficultates incidere p0sse c0nfitendum est, nam n0n 80lum 0mnia communia illa et c0ntrita grammaticae Latinae praecepta perspecta habeat atque eXpl0rata 0p0rtet, Verum etiam n0n medi0eris ei adhibenda est cura, ut verbis utatur et optimis et usitatis iisdemque declarantibus id, qu0d significari vult. Eidem qu0que caVendum est, ne in verborum c0ntinuatione sententiarumque abs0lutione haereat, ut eas, quas Latinae linguae patitur c0nsuetudo, translationes sumat, denique ut omnia, quaecumque dicturus

est, plane ac simpliciter Verbis efferat. Quid 3 qu0d ne sic quidem hujusce linguae subtili0r c0gniti0, intelligens judicium elegantiaque

existere p0test, nam aliae in studium Latini sermonis incumbenti 0ccurrunt difficultates atque hae quidem majores; c0gn0scendi enim sunt m0res atque ingenium, percipienda vivendi consuetudo, disciplina reipublicae, omnis denique antiquitas. Neque id mirum; namque in lingua tamquam imaginem suam ipsius eXpressam habet atque adum bratam, sicut 0mnes, sic ille p0pulus. Quapropter, quo am multae res ad antiquitatis et Latinae linguae studium pertinentes subtiliorem disceptationem et c0gnitionem desiderant, mihi non plane inutilem Suscepisse 0peram videor, si ad hanc linguam pern0scendam ejusque leges perscrutandas aliquid c0nferrem. Itaque in h0c 0puscul0 mihi

tractandam pr0p08ui hanc grammaticae Latinae partem, quae in Subject0rum rei, quae dicuntur, vi atque usu cogn0Scendis et recte c0nstituendis versatur. Ac primum quidem inter omnes c0nstat hujusce generis subjecta in Latino sermone cum 0mni genere Verborum c0njungi n0n p0880 c0ntra atque in recenti0ribus fieri s0let linguis, quae ab tali c0nstructione n0n abhorrent. Qua de re grammatici quidem monent substantiva abstracta eaque, quae inanima8 res Significent, cum verbis transitivis, quae vocantur, vel in primis cum iis verbis, quae animi actionem exprimant, conjungi n0n p088e. Cist. Seyffert. Palaest.

3쪽

Cic. Comment. Mater. II. cap. III. Causam quaerenti 80lent reSpondere Latinam linguam, quae sit natura simpleX atque perSpicua, magn0pere ab eo, qu0d ambigue quodque 0bscure dictum sit, abhorrere. Haec res si tam late pateret, quam illi v0luerunt, ipsa l0quendi consuetudo ingenium et cogitati0nem vel arctissimis c0n Stringeret Vinculis neque id quidem Latinae linguae conveniens esSet, quae copia atque Varietate formarum locutionumque in primis sexcellit. Ac si quis script 0res ips0s adierit, facile inveniet, n0n solum non argenteae, quae Vocatur, aetatis scriptores, sed etiam optimus liberiorem sibi usum vindicasse. Quum igitur in hac re errasse viderentur grammatici

Superi0res, ea, quae illi Summatim praecepserant, diligentius d0finire set eXplicare coacti, posteri0res astringebant. Quam 0b r0m Bandius in libro, ubi hanc rem tractat ), p0stquam animadvertit praeceptum illud n0n tam late patere quam grammatici existima88ent, adjungit, quid postul0t dicendisc0nsuetudo, quid respuat, diligentissime esse considerandum. Neque Ciceronem ipsum ab hac consu0tudine abhorruisse et, quatenus in hac re per eum pr0gredi liceat, eX0mplo elibro de Senectute allato a rebus gerendis senectus abstrahit d000t. Ad S0yssorius quidquiJd0ctissimus ille Latini serm0nis sexistima-t0r de hoc grammatico l000 paulo uberius disseruit ); iis enim expositis, quae de hac re senserunt grammatici scriptores, haec fere prae cepta tradit: In primis haec praecepta in terrarum urbiumque nominibus, quae pr0 inc0liS usurpantur, Valere plerisque videri: n0n igitur, Roma de bello inferendo cogitabat pro Romanis. Illa autem praecepta sine nulla eXcepti0ne non Valere, non 80lum eX0mpla ex iis scriptis, quae orati0nis granditate et ornatu Verborum ad p00tarum loquendi consuetudinem accedant, Sumpta 08tendere, ut de imp. Cn. Pomp. 22. 67: ora maritima. -- requisivit, sed setiam rhetorica cetera quo opera Cicer0nis multa hujusm0di praebere eXempla. D0- indu 008 l000s pr0ferri p0sse, in quibus substantivum abstractum pro concret0 usurpetur, Ut p. Sest. 5 I. I 09: om=nes honestates 0mnes honusti) con8entiunt, aut subjectum personale substantivo abstracto

circumscribatur,'8ummorum virorum auctorita8 essecit ut, . . . Neque omnino hanc dicendi consuetudinem scriptores fugisse, si verbum c0gitationem ad subjectum pers0nale facile et apto deduxerit, ut Caes. Beli. Biv, II. 30: erant Sentsentiae, quoθ - censerent; Cat. Μ. 10. 32: laudato proverbio, quod monet. P0stremo m0net locutioneS, quae Sunt re8 p08tulat, cau8a repuirit, desiderat n0n 00dem in 33 Handbuch der Lat. Stil. p. 162.

Pal. Cic. Mat. II. cap. III.

4쪽

genere p0nendRS eSSe, quum in iiS re8, cau8a 00dum fere m0d0 ac natura et ratio vivere et a gere Videantur, quamquam in his qu0que locutionibus, quid Serm0nis consuetudo ferre possit, diligenter tenendum sit.

A cetoris, qui de hac re disputarunt, in eo diffsert Nagelsbachius, quod in 00 capite, ubi de enunciato agitur, hanc grammaticae partem accuratius definit eamque ad t0tam de su stetis quaesti0nem judicat pertiner0. Ille igitur intransitiva qu0que Verba et passiVa, quae inveniuntur in l0cutionibus, quae ad hunc locum pertinent, in disceptationem vocavit. Atque ex iis praeceptiS ea tantum afferam, quae hanc quaesti0nem, quam instituimus, pr0xime attingunt: Subjecta et abstracta et ea, quae in animas res Significent, cum 0mni genere Verborum c0njungi posse, nam aut a) per80nas per res exprimi aut

b) res pers0nae vice fungi: EX, a) diutius quam vellem tanta vis vir tutis atque ingemi peregrinata abfuit Acad. II. I. 3; mihi mirum videatur tam valde reliquum tempus ab illo uno d te dissensisse Phil. I. 2. 5; - b) hinc spes, hinc desperatio animo8 irritat Liv. 21. 8;

vicit tamen et veterum militum virtus et prudentia ducis ib. 30. 7. ReS Rutem, quae personse Vicem Sustinent, in genera dispertire c0natur, quae sunt a) animi assectiones, Vires, virtutes, Vitia b) V0cabula artium rorum que civilium -- - c) artes et litterae . Hae fere sunt sententiae e0rum Script 0rum, qu0S operae pretium eSt 00gn0Scere, quae a me paulo copiosius sunt eXpositae, quo facilius id, qu0d instituti, p0ssem eXplicare. Ex his igitur apparet substantiva ab Stracta eaque, quae res inanimas significant, cum verbis transitivis

iisdemque animi acti0nem significantibus conjungi posse. Sed quamquam grammatici admonent, quid postulet dicendi c0nsuetud0, diligentissime et religi0sissime esse videndum, tamen ex iis, quae ab his pr0lata sunt, eXemplis hoc totum quale sit suspicari tantum possumus, quid p0stulet sermonis consuetudo, quid respuat, perspicere Π0n possumus. Haec mihi consideranti illa c0gitatio occurrebat me operae pretium esse facturum, si in hac re, quatenus per dicendi leges progredi liceret, accuratius et diligentius perscrutarer. Ac primum quidem eos afferam locos, in quibus n0bis occurrunt verba transitiva, quae animi actionem significant, deinde alia verba transitiva et intransitiVa, quae acti0nem eXprimunt, tractare conabor. Quum enim ea sit n0tio Verbi transitivi, quod vocatur, ut actionem in alium transeuntem eXprimat, sunt tamen, in quibus acti0nis notio lateat, id quod, quum subjectis rei sunt c0njuncta, in primis apparet. Haec autem verba aut plane omittenda aut paucis attingenda eXistimavi. Ac si severe judicantibus rationem opusculi mei probare non poS-

5쪽

sum, qu0d fines hujus quaesti0nis paulo longius quam vellent grammatici superiores, Nagelsbachio eXcepto, protulisse videar, ut Verba intransitiva tractanda nonnumquam mihi susciperem, hoc satis erit admonere, iis 0missis naturam hujus quaesti0nis recte intelligi n0n p0sse. Jam vero in exemplis colligendis, qui scriptor, si unum aliquem deligere vellem, ante ali0s esset deligendus, dubitantem, me statim ad Ciceronem convertisse, nemo miretur, si illum script0rem tanti statuat faciendum, quanti homines eum s semper faciendum esse eXistimarunt. Nam quum Latina lingua exculta per Cicer0nem atque ad summam perfecti0nem adducta per aetates paulatim c0mmutari etd0pravari coepta est, tum in hac re liberi0rem sibi usum vindicavit.

c0llecta inveniuntur, ad quem legentes satis habeo rejicere. Praetersea si de vi et natura hujus usus quaeritur, m0net quidem Quintilianus eum in genere qu0dam translationis ponendum esse. Cfr. Quint. Inst. Or. VIII. 6. 11: uPraecipuo queo, inquit, uex his 0ritur sublimitas, quae audaci et proxime periculum translati0ne tolluntur,

cum rebus senSu carentibus actum quendam et anim0s damus qualis

est Et illa Cicer0nis, Quid enim tuus ille, Tubero, destrictus in acie Pharsarsalica gladυra agebat ' Cujus latus ille mucro pete

bat Τ qui sensus erat armonum tuorumx Secantur haec in plures: ut a rationali ad rationale et idem do irrati0nalibus; et haec in vicem, quibus similis ratio est et a toto et a partibus. γ Quamquam

si hunc usum accuratius distinguere atque definire Volumus, SaepiS-simo ad huic finitima genera ut πρωσοποπομαν, μεzωννμίαν referendus est. CD. Τusc. V. 2. 5: o vit in philosophia dum, o virtuti8 -- dagatriae e ultrixque vitioruml, quid non modo no8, 8ed omnino vita hominum δine te esse potuisset' tu urbes peperisti, tu dissipatos homines in societatem vit e convocasti, tu eos inter se 1 γρ imo domiciliis, deinde conjugiis, tum litterarum et vocum communione junxi8ti, tu inventrii legum tu magistra morum et disciplince fui/ti cujus igitur hyotiu8 opibus utamur quam tui8, quoY et vitin tranquillitatem lar 'gita nobis es et terrorem mortis su/tulisti. Jam Cicero ipse hanc rem diversa rati0ne tractans nonnullis l0cis attingit, Her. IV. 32. 43:Denominati0 est, quae ab rebus propinquis et finitimis trahit 0rationem, qua p0ssit intelligi res, quae non Su0 V0cabul0 Sit appellata . Circuiti0 est 0ratio rem simplicem adsumpta circumscribens elocuti0ne h0c pacto: Scipionis providentia Acarthaginis opes fregit. Ac

paulo infra haec: Her. IV: 53. 66: C0nlarmatio e8t, cum aliqua, quae Π0n ade8t persona, confingitur quasi adsit aut cum res muta aut in-Drmis fit ul0quens et Drma ei et 0ratio attribuitur ad dignitatem

6쪽

adcommodata aut aetio quaedam hoc pacto: quod si nunc hine urbs invictissima vocem mittat, non hoc pacto loquatur ' Etiam in libro do orat0re de hac re disputat, cfr. III: 39 seqq. Jam ver0 quod ad rationem et descripti0nem hujus commentationis attinet, ita agendum esse putavi, ut primum de substantivis abstractis, quae dicuntur, deinde de v0 cibus, quae res inanimas significant, disputarem. ViX praemonendum videtur, me in hac divisione

communi definitione usum esse, qua Substantiva appellantur concreta, quod cerni tangive possunt, ab Stracta, quae cerni demonstrarive n0np08Sunt, cerni tamen animo atque intelligi possunt. In his aut0m vel illis e0llocandis quam viam ingrederer, quum dubitarem, 0ptimum videbatur eam a diversis verb0rum generibus repetere. Itaque ab iis, quae animi actionem significant, initium capiendum statui, deinde cetera suo ordine tractabuntur. At si quis erit, cui in instituto inseo mansisse non videar, quod ex verbis, non eX substantivis 0puseulum meum descripserim, ei liestat respondere hanc descripti0nem optimam illam quidem vidori existimanti, sed nihil esse eXperienti minus; nam quum eam iterum et saepius pertractassem, mihi tamen non c0ntigit, ut haec in genera distinguerem ac Separarem, quam ob rem eam deserendam existimavi. Nagelsbachius quidem ipsa genera summatimeXponere c0natus est, quot in ordinem redegerit, eX 0pusculo meo

p0test intelligi. Illa autem descripti0ne, qua usus sum, id mihi consecutus esse vide0r, ut 0mnia, quae cum eodem Verbo c0 unguntur,

substantiva ante ostulos p0sita haberemus et uno quasi aspectu p08Semus intueri; quo factum est, ut 0mnibu8 Statim palam fieret, qu0usque in h0c subjegiorum usu apud unumqu0dque verbum pr0gredi liceret. Deinde ver0 quod omnia Verba, quae ejusdem generis sunt, in un0 conspectu p0sita habemus, id ad hanc quaestionem existimandam moment0que Su0 90nderandam n0n minimam tenet partem. Sed haec

ipsa disp0sitio multas habet difficultat0s; etenim quum idem Verbum diversas habeat significati0nes, quae Vol ad hoc vel ad illud genus referri p088unt quumque eadem significatio, quam si diversa ratione interpretamur, huc vel illuc trahi posse videatur, multae exsistunt difficultates, quas quam nihil mihi superare c0ntigerit, neque ipse ig-n0ro si alii melius intelligent. Equidem sane c0ntentus Sum, Si non plane errare et vagari haec tota c0ll0candi ratio Videtur. Utcumque resse habet, exemplis colligendis et certis quibusdam legibus disponendis aliis, qui hanc rem dignam statuerit, in qua elaborarent, laborem

reddere faciliorem conatuS Sum. Atqu0 in exemplis excerpendis et exscribendis me tanta cura

7쪽

quam 0b rem si quis me in seo repr0h0ndendum esse putaverit qu0d exempla omiSerim, et erit considerandum, quam incertos haec res, de qua agitur, habeat fines, quos quidem ad suum quisque arbitrium paene possit con8tituere, ut quod omiserit hie, excerpserit ille, quique

quo l0ngius progrederis, eo magis recedere videntur. Praeterea mOnendum est e08, quos Cicero ipso in libris rhetoricis exempli causa attulit, l0008 me plerumque non excerpsisse, quum SaepiSSime neSci'

Ad ultimum si ipsos Ciceronis libros respicimus, qu0t quisque et qualia praebeat eX0mpla, invenimus in epistolis pro multitudine

earum non multa hujusce generis exempla praesertim quae audaciorem habeant translationem. Hujus rei quae causa sit, si requirimus, haud Scio inn Cicero ipsse optimo rospond0rit in opist0la ad Paetum Fam. IX. 2I): QVerum tamon, inquit, quid tibi 0go vid00r in epist0lis 3 nonne plebej0 Sermone ag0r08 epistolas vero e0tidianis vorbis texere Solemus.B In libris auisem rhet 0ricis set philos0phicis sese abundant l0cutiones, quae ad sermonem do ut 0rum psertinent. Exempli causa hoec proponimus: Tusc. V. 25. 72: sequitur tertia, quod per OnιH68 parte8 sapientias manat et funditur, quin rem defriit, genera di8pertit, sequentia adjungit, perfecta concludit, vera et falsa dijudicat disserendi ratio et scientia; Off. I. 28. J0I: duplem est enim vis animo rum atque natura: una pars in adpetitu posita est, quos εδι ορμήGrinoe, quin huc et illuc rapit, altera in ratione, quin docet et e lanat quid faciendum fugiendumque sit. sita si, ut ratio proe8it, adpetitus obtemperet. Omnis autem actio vacare debet temeritate et neglegentia nec vero agere quicquam, cuju8 non p088it cau8am probabilem reddere; hine est enim fere descriptio offoti J E sciendum

autem est ut adpetitus rationi oboediant eamque neque pr incurrant nec propter pigritiam aut ignaviam deserant, sintque tranquilli atque omni animi perturbatione careant, eae quo elucebit omnis constantia omnisque moderatio. Nam qui adpetitus longius evagantur et tamquam exeultantes sive cupiendo sive fugiendo non satis a ratione

retinentur, ii sine dubio snem et modum transeunt; relinqui ut enim et abjiciunt oboedientiam nec rationi parent, cui sunt subjecti lege natura . Atque hic usus frequentissimus est in IV libro ad Hor. ubi inveniuntur locutiones, quae sunt: dignitas est, quae reddit; complexio est, quae c0mplectitur; traducti0 est, quae facit; exclamatio, quae e0nficit; interr0gatio est, quae confirmat; Sententia, quae 08tendit; contrarium est, qu0d confirmat; transiti0, quae ostendit; definitio est, quae amplectitur; correcti0, quae tollit; interpretatio, quae redintegrat, c0mmutat; pr0n0minati0 est, quae demonstrat; circuitio est oratio

8쪽

circumscribens; transgressio, quae perturbat; sim. Apparet jam orationeS, quae, ut Supra commemoratum est, verborum granditate et liberiore translationum usu ad po0tarum dicendi c0nsuetudinem accedunt, plurim0s praebere l0008, in quibus rebus sensu carentibuS Sensus et actio attribuitur, quamquam non multa ejusmodi exempla apud Ciceron0m n0bis 0ccurrunt. CD. infra eos l0008, ubi res mutae cum Verbis affectuum c0njunguntur. Licet hoc eXemplum liberioris usus afferre ex orati0ne de dom. 56. 142: vobis universi Senatus 1 e i petua auctoritas, cui vosmet ipsi proestantissime 8emper in mea cau8a presP- fuistis, vobis Italice rinagni foentissimus ille motus, municipiorum concursu', vobi8 campu8 centuriarumque una NOX Omnium, quarum vos

principes atque auctores fuistis, vobis omnes societate8, omnes ordines, omnes, qui aut re aut spe denique 8unt bona, Omne 8uum ergameam dignitatem studium et judicium non modo non commi88um, verum etiam commendatum esse arbitrabuntur; qu0 l0co, id qu0d in aliis animadvertendum est, usus liberi0r ex eo p0test intelligi, qu0d subjecta personalia et rei promiscue cum eodem verbo conjuncta inveniuntur ch. Sest. 14. 32.

9쪽

Hoc totum genus quum a me supra definitum esset, singula tamen restabant, quae qua rati0ne essent tractanda non plane liquebat. Sunt enim. n0nnulla substantiva, quae si diversa ratione judicantur, vel concreta Vel abstracta haberi p0ssunt, ut Vocabula, quae

sunt provincia, tabula, decem tabulae), littera littorae), alia. Haec

ut distinguerem, primam semper et primariam vim et significationem tenendam essu existimavi, ita ut exempli causa Voconi tabula in formula duodeeim tabulce ad substantiva c0nereta referrem. Deinde Voces, quae sunt animus, mens, ratio, natura, fortuna nonnihil

dubitationis attulerunt. Nam quum animus et mens ad subjecta rei iis quidem l0eis, in quibus ipsi per se agere videntur, apte referri n0n p08Sent, hujusmodi exempla omisi. Cfr. Leg. I. 2. L 60 ): nam cum animus cognitis perceptisque virtutibus a corporis obsoquio indulgentiaque discesserit voluptatemque sicut labem aliquam dedecoris oppresserit omnemque mortis d0lorisque timorem effugerit societatemque , caritatis e0ierit cum suis omnesque natura conjunct0s suos duXerit cultumque deorum et puram religionem susceperit et exacuerit illam, ut ocul0rum, sic ingonii agiem ad bona eligenda et i dicienda contraria - quid eo dici aut cogitari poterit beatius, et quae sequuntur; Acad. II. 37. II9: mentem, quae et se et ipsum fabricata sit et omnia moderetur, m0Veat, regat. In quibus autem pro pers0nis ipsis ponuntur, ea afferre licet. CD. Τuse. V. 27. 78: Aegyptiorum morem quis ign0rat' qu0rum imbutae mentes praVis erroribus quamvis carnificinam prius subierint, quam - cr0codilum vi0lent sch. Nagelsb. p. 404. a. umsuhreibungen der Pers0n). Quod ad Vocem, quae est ratio, attinet, eam omnibus significationibus positam afferendam putavi. Naturam autem, quam animantem, rati0nis et consilii compotem, sapientem, ut ipsius verbis utar, haud raro facit Cicero, num semper afferrem, paululum dubitavi; neque enim ea videbantur proferenda exempla, in quibus natura ad subjecta rei vix referri possit, ut Osr. I. 35. 126: principio corporis n0stri magnam natura ipsa videtur ha-

) M. Tullii Ciceronis opera, quae supersunt omnia ediderunt J. G. Baiter, C. L. Κuyser. Lipsise MDCCCLXIX.

10쪽

buisse rationem, quae formam nostram reliquamque figuram, in qua esset species honesta, eam posuit in promptu, quae partes autem cor' poris ad naturae necessitatem datae aspoctum essent domi mem habiturae atque turpem, eas contexit atque abdidit. Sed nu cui foris aliquid deesse videatur, nonnull0s l0cos similes hic licet annotare: De

Rutem locis de natura hominis, orationis, sim . dicitur, ii afferentur. Qu0d d0 hac voc0 dixi, idom fere valet do v0cabulo fortunoe. CD.eXempla, quae sequuntur: Font. 7: 16: satis id0n00s testes et con Sci08 videtur ipsa fortuna sesso voluisse earum rerum; Cluent. 7. 22;69. 195; Phil. XI. 2. 5; XIII. 5. 12; Fam. VI. 22. 2; Fam. V. 4:p0stulabat; De Or. III. 3. 12: eougiss0t; Marc. 2. 6: sibi vindicat, ducit; Phil. XIII. 5. 10: quod Drtuna, quae dicitur caeca, Vidit; Mare. 2. 7: tibi cedit, tuam sesso fatetur; Loel. I 5. 54: efficit caec08, qu0S c0mpleXa est; P0st. 17. 48: seripuerat; Fam. V. I 8: abstulit; Verr. IV. 2I. 46: ademisset; De Or. II. 84. 342: dat foepius); Tusc. II. 4. II: fortes adjuvat; Μur. al: 64: p0suisset; De Or. I. 24. II 2: spectat 0rsem fortuna constituit; Caec. 30. 88: restitueret;

Att. III. 15. 4: mo patriae c0mpotem - fecerit. Sequuntur nonnulla substantiva, quae et collectiVa, quae Vocantur, et ab8tracta habenda sunt, quaeque, quum ad SubSt. RbStr. referenda n0n apte videantur, h0c l0eo paucis attingamus. Atque ex iis

V0X civitatis cives) saepissimo cum verbis actionem significantibus c0njungitur. CD. Flaec. 24. 57: v0lunt; Rep. 18. 28: malit; Phil. XIV. I. 1: exspositat; Vorr. III. 92. 214: petiverunt; F0nt. 6:I4: orat atque obseerat; Fam. III. 8. 2: postulantibus civitatibus;

Ea quoque subjecta, quae in enunciato contracto leguntur, asserenda putavi.