H. Tollii Oratio de fine statistices, quae vocatur, hodiernae

31쪽

Quin potius eo intentius innia inquirere totiemur, quo

majora inde vel sperare vel timere convenita In ipsis veri indagandi dissicultatibus non desidiae pabulum, sed stimulum habeamus sedulitatis, quae cum investiget perpetuo omnia et scrutetur, tum vero justa certaque rationis libra, ita ponderet atque examinet, ut, cum in alteram

lancem odii gratiae, ostentationis a vanitatis, quae suis notis sit nilque cognoverit, commenta, in alteram autem , quae vera videantur aut maxime probabilia, imposuerit, inclinet facillime posterior haec, et priorem illam gravissimo veritatis ipsius momento altissae eleve Quam si

huic scientiae praestemus diligentiam, praesens gentium

ac populonim status vel satis ex vero cognosci, vel certe, quando solidam ejus atque expressam imaginem tenere non licet, ea tamen species et forma haberi poterit, qua ad percipiendos, quos maxime spectamus, ructus abunde nobis lassiciant. Atque ita quidem ultro a sere inscii ad eam disciplinae nostrae virtutem pervenimus, cui supra secundus loeus assignatus est, ut nempe utina narret in quo argumcnio ne latius mT Praeo evagetur, primum quidem at

32쪽

re simulta et exilibus perscrutandis eo minus dehor tabimur, quo graviora et majora habet Statistice, quaeae nerosos certe animos a nugis et quisquiliis avocent tDelectationis porro et jucunditatis, quibus animos ad se allicere et permulcere solet, fructus, silentio praetermittemus, et, quod homini denique innatum, in ipsis insanti

bus mire es et rea novas et admirabiles audiendi ac viadendi studium, ne memorabimus quidem quanta cum v hiptate in hac scientia versari possit, nec quam infinitia peregrinationum sumtibus, quam variis qirarumvis corruptelarum periculis parceretur, si curiosi homines vel dona discerent, quae peregre . . mmuniser observari novimus. vel ubi peregrinandum east censent, animum certo tum aliarum doctrinarum, tum hujus inprimis disciplinae prae sidiis, ad exteras nationes visendas cognoscendiisque, in larmarent antea et praepararent Deinde vero etiam.

quae ampliora et insigniora spectari hi obtineri talent, commoda, cum ornari multis verbis et commenda. ri possent, in breve tamen omnia veluti orationis commentarium compellere conabimur.

33쪽

nia ae providentissime ita juncta inter se e copulata esse voluit, ut, quemadmodum ex diversis fiditim sonis conde

tus atque harmonia, ita ex multa dissimilium rerum va-'rietate, unus ac perpetuus existit consensus. Quae certe in gentibus terrisque ditarentia observatur sere incredibilis, ut quibus, sive animi et ingenii, sive corporis, seu denique ipsius soli dotibus excellant aliae atque abundent, eaedem contra apud alias aut desiderentur omnino, aut diversi generis donis ab ipsa natura compensentur, quo tandem alio spectare, quo ducere et quasi cogere homines, nisi eo debuit, A. A., ut mutua sibi gentes auxilia praestiterim bona invicem, abundantes eum indigentibus, communicarint, et quantumlibet Oaeis, ingenio, lingua, ipsoque colore disjunctae in unam i me generis humani societatem conciliari coeperint: Unde, qui quidem adiri possunt populi, nulla inventa, nullos sive ingenii, sive industriae, seu terrae denique fructus, ita sibi privatos habent et proprios, ut non caeteris gentibus quasi communes sint ut non, quod usquam terrarum sit,

ubique haberi possit. Et privata quidem industriae haud scio an neque latior

34쪽

neque amoenior facile, quam hic ipse aperiatur campus, in quo libere excurrat, miras diveriarum gentium varieta res cognoscat, fructusque sibi colligat uberrimos. Sive

enim doctrinam quis et eruditionem, sive artes, agriculturam, abricas, opificia, sive mercaturam denique et commercia, novis incrementis augere, aut novas illis ad m, jore in splendorem et amplitudinem vias munire velit, unde

quaeso praestantiora, et praecepta consilii exequendi, vel exempla, quam ex populorum diversorum notitia petat Majores profecto nostri, A. ., cum omne hoc, tenue initio apud nos et exile, studiorum atque institui rum privatorum genus ad incomparabilem postea industriae, fidei et opulentiae laudem nobilitarunt, dubium mihi videtur utrum suae minus solertiae, qua tamen excellebant maxima, quam aliorum debuerint exemplis, quae illos satia constat, diligenter observando et prudenter imitando, ad res suas amplificandas contulisse. Atque haec eo illustriora majorum merita, eo in siseniola sunt emolumentorum, quae ex terrarum gentiumque notitia sperari possunt, documenta, quo dissicilior ista aetate ad illarum cognitionem aditus, quo rariores a sch

35쪽

scholae erant et libri minus apti, in quibus ad eam recte atque ordine erudiri et informari juventus posset unde, eum nos quidem, neque librorum de hac scientia neque

Scholarum penuria laboramus, mox etiam, quod valde speramus, praeclaris tuis, optimeet dulcissime Frater, Et NETg, Oeconomlae, quam dicunt, praereptis abundabimus, optandum omnino est, ut cives nostri cum his suis propriisque bonis strenue tantur, tum vero, quemadmodum rerum indagandarum praesidiis, ita et inceptorum ampliatudine ac successu, piam Majorum industriam et fortu nam superare Ussint. Jam vero, cum e privatis commodis, os . . , habere mihi videor consentientes, publica profecto non dubitabitis, quin recte etiam ad Statistices finem reseruntur. Primum enim universae cujuslibet civitatis adique in perii salutem et splendorem novimus omnes plurima singulorum civium prosperitate contineri, ut nihil,

quod rectum justumque sit, privatis fortunis prodesse possit, quod non ubricam quoque prosperitatem augeat. Deinde autem ad privatam illam . qua late patere vidianius, civium industriam stilarulandam e regundam ad

36쪽

hona leges se tendas et tuendas ad religionem morsque sartos tectos servandos ad tributa et vectigalia sapienter imponenda et percipienda ad plurima, maxime aquarum terras nostras inundantium, pericula propulsanda ad ami- eitias circumspiciendas et foedera ineunda conservanda; ad bellum denique sive avertendum sive sustinendum; omni que ad rempubi domi forisque, paca a bello selieiter administrandam et ornandam, ecquae Decundior, e equae magis necessaria esse possit, quam accurata rerum domesticarum et externarum notitia, quam haec ipsa, de qua agimus, Statistice pMihi quidem temerariae , qua tapetiti homines ad rempublicam accedere , et gravissima munera capessere Elent, ambitionis evitatem saepe cogitanti mecum et deploranti, semper sere et fabri istius, ut ita dicam, Stat narii, quem in scena ridemus omnes ultra vasa sua judicantem, et vero jucundissimi illius sermonis incirentem venire solet, quo apud XeNOPHONTFM OcRATES, juvenem vel adolestentem adeo Glauconem, cum aetatis tum ambitionis aestu abreptum, ita a republica capes.senda avertit, ut, cum ad agnoscendam, cujus adhue

37쪽

mium securus fuerat, et sitae ciψitatis et aliarum insti. tiam, ei cunctando illum interrogandoque adegisset, suum tandem ipsi probet cor silium, quod et Academicae nute juventuti unice commendari convenit. A Ut in eos, nempe intueamur, 'li, quae non intelligunt, dicere

, lamen et facere instituant videamusque, utrum a se dentur propterea an vero in reprehensionem incurrant; i, utrum admirentur hos cives sui an vero contemnant;

es ut contra et illos observemus, qui quae dicunt , si ciuiitque, probe sciant quo intelligamus in omnibus is rebus, qui in homirum laude et admiratione sunt, ex is peritismi iis, qui in vituperatione et contem tu, ciminis peritissimis esse, ut adeo, si quis et gloria et homi-ri num veneratione in sua civitate florere cupiat, ei id omnino essiciendum sit, ut quae sacere velit, optimeri intelligat, eum, qui hoc praesidio aliis excelluerit, 'telle in republica administranda, quae desideret, sit

, assecuturus.

Neque in his tamen privatis publicisque commodis spectandis subsistat oportet, qui omnem scientiae nostrae amplitudinem , atque adeo extremos etiam terminos,

38쪽

aetimum quasi et summum finem, animo et cogitatione amplexus sit ad altiora hic et sublimiora tendit, quibus

homines gentesque juventur et eantur universae. Dum scilicet, apud quos populos, sive mercibus e dendis aut commutandis, sive coloniis ducendis, seu armis denique inserendis, plurimum nobis lucri sperare truceat, sollicit anquirimus, an quae ad animos mutua in-

stitutione erudiendos, quae ad mores spectant emendandos, auro tantum et divitiis intenti, caetera ignavi secuis esque, turpiter negligemus 2 Qui veterem illam majorum nostrorum et septentrionalium sere gentium omnium barbariem, cum hoc, quo maxime floremus, cultu comparaverit, nae ille divinam profecto providentiam veneretur oportet, qua moderante, antiqua primum illa cum ipsis Romanis, et alia plurima bella deinde Caroli Magni ejusque successorum arma aedissensiones tum Expeditones, quae vocantur, cruciatae; ductae porro, in melicam maxime, Coloniae gravissimae praeterea inter haec omnia, et sere continuae per omnem Europam, de sacris rebus et civilibus, contentiones et multa denique, per ipsas has causa insigni ter

39쪽

ter dilatata hominiam commercia hoc tandem, quod neque quaerebant harum rerum auctores neque animo prospicimbant, essicere tamen debuerunt, ut ab inveterata barbarie sensim homines ad praecipuam hanc ingeniorum o rumque elegantiam, inscii sere invitique deducerentur. δε quam igitur animorum culturam et conjunctionem gemnus nostrum a sapientissima illa rerum humanarum mubernatrice, providentia, per clades etiam et calamitates ductum et quasi compulsium est intelligimus, in eandem et nos, divinae bonitatis aemuli, quibuscunque nobis Ibceat viis, revocare omnes conemur, Fotquot sive homines sive populi, in veteri illa barbarie demersi adhue et sepulti, a cultioribus gentibus ingeniorum ae morum serocia separantur. In altissima nos Statistices quasi specula collocati diligenter quidem unde res nostrae et quibus viis augeri possint, sed simul tamen, et vero magis etiam modos rationesque omnes circumspiciamus, qui bus non imperium nostrum sed patrocinium proferatur, quibus nostra, culturae praeselum et religionis bona, aliis etiam Iongissime disjunctis nationibus impertiantur , et

quibus adeo, quod Dei certe consiliis est consentaneum

40쪽

et quod libri nostri aer sperare jubent, universum hominum genus, et sim, at humanitatis et beatissimae viistae consociationem congregetur.

Quae quo ampliora sunt et graviora, et quo dissicilior

est veri ipsius, unde manare haec commoda debent, inindagatio, eo majores et UsusTIsslM REGI et vobis CV RAT P. ILL , gratias habendas est intelligo, qui praeter His . toriam Patriae et Diplomaticam, hanc etiam tanti,

menti disciplinam mihi demandare volueritis ad quas omnes rite tradendas, si sorte, quod jam initio vehemem ter me vereri dicebam, vires non suffecerint, studium certe meum et diligentiam non defutura esse cum sancte atque ex animo polliceor, tum tu inprimis spondenti credes, non ordine magis equestri et muneris honore, quam praestanti humanitate et insignibus in bonas literas atque in hane ipsam Universitatem regiam meritis, illustrissime Eoscui Cum in illustri Amstelodamensium Athesiae docenti mihi et amicus et sodalis esses, et cum praeterea etiam, tum in eximio et singulari, quem nimis matur Literis et huic adeo niversati ereptum necdum eluximus, NIE AND , tum in sus, quos munitis adaeodum in a tuari