장음표시 사용
11쪽
m Domini Martini Happach p. m. Haeredes ScConsors Bibliopolae Augustani secunda vice typis edere desiderent Librum cui Titulus Compenditium totius Orpis a P. Gregorio Kolb Societatis IESU Sacerdote, Idiomate Latino conscriptum &c. Ego
IOSEPHUS MAYR Societatis IESU per Superiorem
Germaniam Praepositus Pxovincialis, potestate ab Adm. R. P. N. Francisco RetΣ Societatis ejusdem Praeposito Generali mihi concessa, eisdem ad hanc secundam Editionem dundaxat facultatem impertio, simulque communico Privilegium Ca areum, quo aliis Bibliopolis Sc Typographis interdicitur, ne clictum Librum citra consensum Superiorum vel recudere, vel intra fines Imperii &Haereditarias Sacrae Caesarea Majestatis Provincias inferre praesumant. In cujus Confirmationem has litteras, chirographo meo Ec consueto Ois.cii mei Sigillo munitas dedi. Augustae a. May ITI,
12쪽
Longum iter per praecepta, iter breve per Exempla, clamant
Legum periti saepe. Longum iter per exempla, iter longissimum per Historias, exclamant crebro Historici; tanta est enim diversissimarum rerum copia, tot maeandri ac labyrinthi per longissimam simulque Iatissimam universae Historiae viam, ut fateri cogatur sere quotidie Historicus
Tot post errores. post milia pericla viarum. An modus Historicis . aut meta est ulla laborum
Metam proinde mihi dum vix spero, de modo tamen per FILstorias facile eundi non despero. Modus ac methodus ea est totius terrestris orbis, aut hujus minimum partis consideratio frequens ac sedula, quae aquas & terras, atque harum partes principes saltem ita distinguit, ut qui bene distinxerit, plurimum jam didicerit. Certe marium ac fluminum totum terrarum Orbem vel circumambientium, vel percurrentium mediocris etiam notitia ita internos animi sensus illustrat, ut Historicus sine navigio ad quosvis portus pervoniat ventis ac velis secundissimis. Unde eidem velut per maria v Ianti dabitur intueri diversos mundi angulos, polos, Zonas, & suis lianeis distinctorum locorum ordines ; per flumina descendenti, aut ascendenti dabitur oculis metiri Regna, Regiones & Urbes diversis-smas, ut de iis rite disserere, & sententias dicere possit viro dignas. Atque hoc ipsum consequetur facilius Historiae fervens amator, si una
13쪽
una cum locorum varietate paucis perlegat diversarum gentium aenationum, item etiam Imperatorum, Regum, aliorumque Virorum Principum statum , Eg. stemma, leges, jura, mores, divitias& alias res multas ; qualia tametsi sint ita varia et multa, ut primo eorundem intuitu Lector non inmerito terreri, & quodammodo absterreri
queat; si tamen is observaverit quampiam legendi ac discendi mensurain aut ordinem, atque de rebus, quas lustravit & legit, sermocinari suo tempore non abnuat, profecto brevi temporis spatio faciet fructum spe sua longe uberiorem. Itaque ut hac ratione & tibi Lector benevole, & Historiae aestimatoribus pro viribus serviam, pando ΤΟTIUS WRRESTRIS ORBIS BREVE COMPENDIUM, in quo si per terras & aquas ad mundi Regna & Regiones diversissimas perveneris, totum pene orbem figuris suis, coloribus & imaginibus rite depictum tuo in capite circumferes novus Atlas, Perinde gaudebimus una etiam, satisfieri Patronis nostris maximis, Provinciatibus nimirum per Brisgojam Statibus Historici Studii Fundatoribus & Moecenatibus Munificentissimis, quorum desideria &mandata id ad me postularunt pridem, ut Principia Geographica pra cedant vel committentur Praelectiones Historicas,&simul suus sit locus Genealogiae Virorum maxime in Germania Principum, atque sua denique sternatur via Juri publico. Haec quatuor si consecutus fuerit& Lector & Scriptor, uterque ad optatam jam sere pervenit metam. Authores hoc in Compendio allatos inveniet Lector partim C tholicos, partim Heterodoxos, cum quorum posterioribus etiam sentire, loqui, scribere multis in rebus, atque adeo eandem quasi viam ire placuit, sed tantum usque ad aras. Hinc ubi in capitibus multis calamo meo inveni contraria, relictis continuo contrariis s legi ea, quae sunt visa mihi & veritati magis amica; quin tamen hic animus fuerit contraria multis consellere aut confutare, eo quod in Serie Romanorum Pontificum, Imperatorum & Archiepiscoporum
jam abunde id factum esse visum sit mihi & aliis librorum Mbixtis.
14쪽
Eographia est globi terrestris tum quoad totum, tum quoad partes fere singulas in exteriori ejus superncie conspicuas expositio. Geographia sic descripta differt a Cosmographia, Chorographia & Topographia: Colmographia enim non tantum superficiem terrae, sed etiam constitutionem corporum in coelo circa terram versiatilium considerat. Chorographia vero non universum terrae globum, aut ejus Regiones singulas, sed unam alteramve Regionem duntaxat explanat. Topographia denique non Regiones integras, sed aliarium tantum Regionis aut Regni tractum oculis subjicit. Gl bi terrestris considei ationem aliquam vendicant sibi M thematici, Physici, Politici, quin & Historici. Physicis uos suum , quod ipsorum est , pene totum relinquimus ἱ pauca ouae R. P. a Compend. A Math
15쪽
2Mathematicorum sunt, delibabimus , ut diutius inspicere licear ea , quae Geographorum , Politicorum & Historicorum sunt. p.
INtersecant Mathematici terrestrem globum circulis majoribus & minoribus. Circuli majores sunt Meridianus prim ceps , AEquator , Zodiacus , Hortion. Meridianus princeps est circulus ille magnus, qui totum globum terrestrem ambit eum io . modum , ut per utrumque Orbis polum transeat sunsitque ostem ρ dat locorum quorumvis latitudinem , seu distantiam locorum ab . AEquatore verius Septentrionem , vel versus Meridiem. ij Idem Meridianus vocatur crebro aeneus , eo quod in globis . majoribus plerumque cx aere, aut simili materia confici habenus
Continet hic Meridianus , veluti reliqui circuli omnes 36o. ' , gradus seu quatuor quadrantes, quarum unaquaeque pars comprehendit so. gradus. Gradibus Meridiani seu circuli terrae maxiami singulis respondent Is. milliaria Germanica cum dimidio, a que adeo totius orbis terrestris ambitus numerat milliarium Gem 'manicorum 338o. Geographi tamen plerique numerant Fqoo. Meridiani alij totum orbem terrestrem circumambientes, v
cantur Meridiani locorum, eo quod exhibere soleant, quibus p pulis simul atque semel in die sol Meridiem sua luce ac lumine inerat ; numerantur autem meridiani tales 3 6. singuli decem gradibus inter se distincti, o per utrumque polum ducti. Poli a tem sunt duo purina terrae , quorum alterum Septentrionem, an , terum Meridiem denotat. Meridianum , quem vocant Mathematici primam Geogra' phorum diversi in diversis Atlantici maris statuunt insulis. AEquator est ille circulus major, qui secundum locorum. mensuram ab utroque polo aequaliter distat, totum globum ci cumit , & eundem in duas paries omnino aequales dividit. Idem, . , . . . . osten . ' s -..
16쪽
cernit signa Septentrionalia a Meridionalibus , nec minus quam Meridianus princeps continet 36 o. gradus. Zodiacus est Circulus obliquus instar serpentis sursum ac deorsum inflexus , qui Ainu ' 'rem ita dissecat, ut una ejusdem medietas supra AEquatorem'. elevata Tropicum Cancri tangat, medietas altera lina AEquat rem demissa Tropicum Capricorni attingat.' ostendit primo Zodiacus duo solstitia in signis Cisam de cinuisui. Secundo ostendit duo aequinoctia in signis inlisi, &. tabra. Tertio quatuor anni tempora, scilicet Ver & Autumavis in istae & Libra aestatem vero & hyemem in Cavreo & Cani- rno. Quarto causam caloris & se oris , scilicet radios solares nunc perpendiculariter , nunc oblique descendentes. Loca nimirum sub eo paralello, quem sol quotidie describit, vel inde nociprocul fila, cum meridiani solis radios vel omnino perpendicularia. ver, vel parum oblique incidentes excipiant, ut contingit in Z na torrida ; vehementissime incalescunt: Regiones vero , quae lonmus inde recedunt, cum radiis solaribus solum, ut sunt, lambentibus, aut acuto admodum angulo illorum horizontem perstringentibus illustrentur, nativo stigore eoque ingenti torpent , ut in Zonis Digidis accidit.
Zonae autem temperatae, quae nunc magiS , alias vero ob
liquo solis radio collustrantur, caloris & Digoris perpetuas habent vicissitudines. Horizon duplex est; horum enim unus est Horizon Ratio talis , Circulus nempe maximus, cujus planum per centrum temradi transiens globum in duas partes aequales secat. Astronomicus etiam appellatur , quod astrorum dimetiendis altitudinibus inserta
viat. Hortion alter dicitur sensibilis & Physicus estque Circu- non maximus, Rationali Horietonti paralellus , globumque .m puncto tangens , & segmentum sphaerae habitatori in tho pumcto existenti visit bile ab invisibili dividens. Prior solum Horigon in globo expresius est per circulum ligneum, cui Novum ac Ve-α A v tus
17쪽
tus Calendarium, nec non Zodiaci signa cum ventorum plagis linscripta cernuntur , insignem pro Variis tum Geographiae, tum Chronologiae, tum etiam Astrononuae problematis facile experidiendis usum praestantia. A
CIrculi minores quatuor , sunt Tropicus Cancri & Caprico cum duobus Circulis Polaribus , scilicet Arctico & Antam eiico. Tropicus Cancri est circulus supra AEquatorem ductus Bob ream versus ; Tropicus Capricorni est Circulus infra AEquatorem formatus Austrum seu Meridiem versus. Circulus Polaris Arctiocus est supra Tropicum Cancri Boreae propinquus ; Circulus P laris Antareticus cst infra Tropicum Capricorni Austro propinquus. Atque quatuor hi Circuli quinque Zonas discernunt. Drcu lis Minoribus' accedant Paralelli, qui ab oriente ad occide tem tenduat & per Meridianos simulque Lonas transeunt. g. III.
Zona est terrae spatium inter Circulos quatuor, atque duos polos medium. Inter Zonas quinque quae in media , v catur torrida, eo quod propinquis ac ferc rectis Phoebi radiis itulustretur , & accendatur, inter Quos Tropicos contenta. Zonae duae proximae inter duos Tropicos & Polares Circ Ios contentae Vocantur temperatae, quod solis radios habeant bi nec nimium proximos , nec etiam nimium remotOS , quae di- .
stantia solis escit temperiem quandam caloris & fiigoris. Zonae duae ultimae inter Circulos Polares.& duos Polos co tentae vocantur Digidae , quod solis radios habeant admodum a se remotos & fractos, solis nempe distantia maxima sinit praeia dominari Regionibus polo utrique proximis pene perpetuum smousi unde etiam Regiones crebro vocantur frigidata ira ., i
18쪽
u In Zona torrida situm suum habet America media , media item Africa, & Asia 1nsulana cum maritima. la Zona temperata Septentrionali continetur fere tota nostra Europa , superior America, superior Africa, & Asia ferme t ta cum vicinis maribus. In Lona temperata Australi locum habet inferior America inferior Mica & nova Hollandia cum Oceanis vicinis. si Zona frigida Septentrionali videre est supremam Asiae, Americae & Europae partem cum mari Glaciali. In Zona stigida Australi oculis subjicitur terra Australis incognita cum Oceano Meridionali. Cum vero diversae adeo sint per terrarum Orbem Zonae; hinc eaedem habent tempestates admodum diversas ἡ Zona namque torrida sub AEquatore habet aestatem pene perpetuam ob consta tem solis praesentiam i ubi vero Zona torrida locum habet utriquc Tropico & AEquatori propinquum, duas habet aestates & duas. hyemes, plurimum tamen temperatas.' Sub ipsis denique Tro- Picis unam duntaxat habet aestatem & unam hyemem, quoniam hoc loco solem semel tantum in anno verticalem habet, bis v ro in Regionibus inter AEquatorem & Gopicos mediis. Zonae duae temperatae unam numerant per anni circulum aestatem ec unam hyemem : aestas initium suum habet, dum sol supra vel infra AEquatorem graditur, nunc superiori, nunc inferiori L me per mediam anni partem vicinior, mutatis utrinque constanter vicibuS. Zonae frigidae torquentur perpetuis serc frigoris injuriis, quoniam a via solis nimium sunt remotae, non nisi obliquis valde . . Phoebi radiis illustratae. Haetenus de diveria Zonarum tempest te, nunc etiam pauca dicenda de diverso earundem tempore. Zona torrida itaque sub AEquatore perpetuum habet AEquia noctium; quo magis ab AEquatore recedit, cO magis cretcunt dicrum noctiumque spatia. Zonae temperatae pro ratione situs ac solis dierum noctium- que nunc incremcnta , nunc decrementa habent; hinc quo m
19쪽
gis suas regiones circulo Polari adjiciunt, eo magis experiuntur dies noctesque inaequales. Zonae frigidae extra polum duo habent aequinoctia , de post haec diem vel noctem continuam pauciorum vel plurium dierum naturalium numero conclusam, prout magis vel minus ab ipsis polis recesserint. Sub polis vero dies una durat sex mensibus ,' itantundem nox una t aequinoctiorum autem tempore sol inedius eorum Horizontem radens neque totus Oritur, neque totus -cidit.
a j. IV. DE DIVERSIS POPULORUM NOΜINIBUS.IAm vero populi , quibus sol diversissimo modo affulget, di
versa sortiti sunt nomina r Asch seu nullumbres vocantur illid qui duobus anni diebus, vel saltem semel in anno solem verticalem habent. Amphiscit seu utrimqueumbres dicuntur, qui per anni dies solem jam Australem , jam Borealem aspiciunt. Tales sunt ij, qui in Zona torrida quidem, sed mira Tropicos degunt. H iteroscij seu alterutrumbres audiunt illi, qui umbram meridianam ad latus alterutrum projectam habent, dum in Zona Boreali s lem a vertice ad Austrum, in Zona vero Australi solem a vertice declinantem ad Boream experiuntur. Peristios denique, seu cir cumumbres vocamus illos , qui umbram habent in omnes Hor Eontis plagas circumfusam. Tales sorent illi, qui polos ipsos in colerent, Iphaeram paralellam sortiti. Pro diversitate Climatum diversis etiam nominibus vocantin diversi populi: Clima autem hoc loco dicitur illud terrae spatium, quod ab AEquatore versus utrumque polum procurrit intra duos , paralellos , simulque determinat augmentum diei in anno longis simae, seu longioris respectu Climatum aliorum. Periaeci itaque seu Circumaccolae vocantur illi omnes, qui in eodem paralello habitant. Iidem ratione temporis singulos anni dies noctesque quales habent &c.
Antaeci seu Contraccolae dicuntur illi, qui in diversis par A. . lellis
20쪽
Di s aB uatore versus utrumque polum aequaliter remotis habitant. Hi ipsi in anno tempestates experiuntur prorsus.contrarias. dum enim uni ver favet, steri autumus arrideti dum uni dies t cet longissimus, alterum nox premit longissima. I - .ut Antipodra denique illos dicimus, qui pedes mutuo sibi o vertunt, seu qui habitant sub uno Meridiano, sed in punctis e di
metro oppontis. His etiam sunt tempestates & tempora contra. ria ι nam unius dies essicit noctem alterius I dum uni ver favet, ineri uastat autumnus I. V.
I terrestris globi superficiem inspiciamus, majorem ipsius partem
aquis superfusam, seu liquidam, minorem partem deprehenis ἀροὶ i dunus solidam. QPars partium harum major seu liquida dividitur in sex maria in sex maria longa, & totidem maria lata.
SEX MARIA MAGNA SEU OCEANI SUNT, U
m. Mare Indicum seu oceanus orientalis inter Asiam & Africam
N. Mare Pacificum inter Americam ct Asiam. V. Mare Septentrionale, quod etiam vocatur Glaciale & M'ci thicum versus Boream. VL Australe versus meridiem. ' . a
. Mare Mediterraneum inter Africam & Europam. II. Mare Ballicum inter Daciam, Sueciam, Germaniam, Pol . ' '