장음표시 사용
21쪽
23쪽
Uarietates ferri. IN triplici generatim statu ferrum humano
inservit generi, vel enim crudum sve cicotati δε n) tundendo nostris adaptatur. Usib Us vel Musum ljuria sub malleo ulteritiqscite tortum, in nos ira commoda figuras in-diait innumeras, vel denique sub chalybis nomine, eximia instructum et allicitate, duritie, stabilitate, aliisque facultatibus, mi-riam qUantum praecedentibuS antecellenq, stupendis artificiis idoneam porrigit materiem. Sed praeterea in quolibet flatu multifariae sunt mutationum scaturigines. Re spectu ferri crudi non tantum minerarium
l ') Haec Dissertatio die 9 Iun. anno 178i in Ai lito- rio Glis laviano pii blice ventilata filii, Rei pondent te Ion ANNE GADoLIN, Ostrobothniensi.
24쪽
operatur multiplex differentia, sed etiam surnorum dispares structurae & magnitudines, combustibilium, igni alendo necessariorum, indoles & copia, folliumque persedito tam qua fluminis aerei vehementiam, quam qUa ejusdem direct ionem & Ubertatem. Sola, respectu Carbonum, minerae quavis Vice simul ingestae, mutata proportio, plUre S generat propriis nominibus distinctos gradus. Hinc habemus crudum phlogisto onustum nodyati , quantum satis dotatum lagona maia
madio & eo denique parce instructum lia issati , j iij mi). Reliqua plus minus notabilia discrimina sicco, ut abunt, pede jam praeterim US. FERRUM crudum, ut malleo fiat obediens, denuo plerumque igne est cogendum periteque tractandum, ut minimis sumtibus maxima adquiratur optimi ferri Cusi quantitas. Praeter ferri crudi indolem, soci structura, carbonum bonitas L mensura, fatus inclinatio si efficacia, stant momenta, qtiae lingula multas procreant diversitates, sed quai vis etiam haec eadem ponerentUr, ipsius tamen operarionis moderamen haud paucas gigneret. Qi lae jam apud nos in primis vigetit cudendi methodi sunt duae, altera quae Gallica Vollo omide) vocari solet, altera Germanica iide . Interdum tamen mi Xta quo liae Uscarpatur, qUae e praeCedentium Utraque plus minus mutuatUr. Operandi modi,
quibus minora ferri O milud frustula olim extensa fuerunt uiuuiis-smide , nec non
25쪽
na agnae ferri Euth lictae, a monticolis rusticis chisce Luth - mi e), nostro tempore quasi profligati sunt, aeque ac cursorius mi-jmi e , ob celeritatem ita dictus, quum eodem die, quo frangitur minera, vel saltim sequente, cui iam praebere qUcat serrum.
MIR A R I jam desinamus, quod metallum per se ad vj cisii tudines maxime pronum, d Uritie, ductilitate, tenacitate & elasticitate prodeat valde discrepans. Ea praesertim differentia notatu cit dignis lima, qua illud frigidum eX tendi potest, sed igne rubens irangitur ro ibri aliud contra rite ignitum malleo obedit, sed frigidum rimas agit & rumpitur l bra li); hoc denique in utroque Casi tracta. bile invenitur mi igi
CHALYBS praeparandus no Vas nectit dissimilitudinum cohortes, tam respectit mate
ri r transformandae, antea memora tartam Va
riationum participis, quam processuum adhibitorum. Chalybs generatisti quidem Vel fundendo paratur nullsel , vel inae mentalido
br si l) sed horum quodlibet genus a diversitate materiae rudis, praeparationis, Usus
Vel proprietatum adquisitarum, adeo multi-lplicia obtinuit nomina, ut ea hei C eo majorii jure silentio praetereunda existimemta S, qUO Certius frustranea haec loret enumeratio, nisi liiimul processuum adderentur descriptiones, linam nudae & non raro absurdae, quae initi Praxi vulgari oriuntur, denominatione S, Di-
26쪽
hil heleprosunt, ubi extremis tantum labris variationes attingimus & quali e longinquo
consideram US. NULLUM sane aliud metallum adeo indole ludit ac ferrum, non Ohstante enim minerarum & matricum, nee non methodorum Varietate, quibus eliquantur reliqua, nUmquam tantae occurrunt disserentiae, nisi forte peregrinum paullo uberius inhaereat metallum. Fateri tamen oportet in hac mutabilitate,
quamvis sepe molestissima, fundamentum praecipuum latere. multiplicis usus. Si praeci- pu e qualitates, durities nempe, tenacitas, du-istilitas & elasticitas, ejusdem semper essent intensitatis, non nisi circumscripta eaque angulta oriretur habilitas, sed, dii iri harum singulae qua gradus seriem exhibent valde proli-Nam , di Vei se consociationes infinitum fere aperiunt saga Citati industriaeque campum, adeo ut jure dici queat, polymorphum ferrum plurium simul metallorum vices stillinere. Ut in dato casu optimus priae stetur es et tus, memora tartim qUatuor proprietatum peculiaris &determinata requiritur temperatura, qtiae tamen pro renata modis, fere innumeris, necessario variare debet. II1NC etiam rite nobilitatum omnia, immo Carissimum aurum,' praetio pluries interdum superat. Ferri libra in fila tantum extracta Centies Cusi auget Valorem, & eumdem inconstructione parvorum horologiorum septUa-ginta
27쪽
ginta millies D ultra immo in subtilissimis ar- ij iiciis centum mille se lectes, e XCedit a). Sro non solae pol istores gente S, Ornatiam saepe Si subtilitatem operis utilitati praeferentes, tanti ferrum aestimant, ferte namque &harbarae, qui e eo destitu antur, omnibus aliis plerumque illud anteponunt, immo interdum pro clavo furando vel vi auferendo ipsam quoque eX ponunt vitam, Uti plura tellantur itineraria.
. II. De Causis Variationum indagandis.
TOT Variationes e causis valde absconditis derivandae Videntur, quum a mundi fere in-CUnabulis cognitum tractatumque fuerit ferrum , & nihilo minus clua intimam naturam etiastinum reflet maxime obscurum. RATIONES mutationum generatim alli in
immiXto peregrino, quod abesse potest, salva
ferri e sientia, aut etiam in Variata prjncipiorum hujus metalli proportione, quierendae sunt. ΙIETE ROGENEORUM, quae clam nostro metallo conjungi possimi, numerUS jugera Somnino est, sed non ideo haec singula sunt accusanda. Ea tantum jure sunt suspeeta, quae mineris crebro inl)aerent. HUC perti
28쪽
ter metalla arsenisum, interdum aincunt 8c sorte semper magnesmii. Num igitur l)arum materierum Ulia pluresve revera in sint primo idoneis eruendum ei experimentis, dein
vero, quid esseere queant disquirendum. Quo D ad intimam ferri composition a attinet, haec nondum est nudata. Ut autem
novis tentaminibus Via aperiatur, sanam eonsulamus analogiam. Arsenicum novimUS COI
stare peculiari acido, quod certa phlogisti
dosii concrescit in arsenicum album, hOO autem coagulum, determinatae inflammabilis portioni unitum, in completum abit semi- metallum. Haec compages idoneis experimentis, tam analyticis, quam syntheticis, nunc extra dubitationis aleam est posita. Non equidem hinc certo concludere licet, singula metalla acidis radiualibus & phlogisto unice esse conteXta, Vel accuratius, eorum Caloes esse acida peculiaria, phlogisto coagillata. Haec sane ratiocinandi methodus lubripa est, maxima ideo cum circumspeetione & non nisi instar sit Ariadnes in obscuris itaturae meatibus adhibenda, donec exquisitis experimentis comprobentur Vel diruantur Conjecturae. In praesenti tamen casu insignis adest: probabilitas. Omnia metalla dephlogisticando in pulveres abeunt terrae similes, fuit-biles, valde ponderosos & phlogisto recuperato iterum metallica indole completa instruendos. Nonne igitur in compage harilia
29쪽
Phlogistion in omnibus idem, di Uersa satis rando acida, metallorum explicat specifica in ditiasserentiam. Nulla repugnant hactenus nota phaenomena, minita Vero Concordant. Qii odnondum, pira ter arsenicale, alia radicalia denudare Ualuerit ars spa gyrica, non impedit, vis enim, qua phlogiston coagulans retinetur, adeo
iii ma esse potest, ut in hunc Usque diem adhil ita media illud divellere nequiverint, & forte huic effectui par adhuc per secula latebit. Phlogisti illa portio, quae calcem metalli eam
in formam completam rediicit, pleriamque facile separatur, interim tamen adeo inaequalis ejusdem est nexus, Ut hinc metallorum divitio in nobilia & ignobilia ortum tra Xerit. Si in complemento reducente adeo conspicua est differentia, quidni etiam in portione coagulante PHANC jam ad ferrum applice natis theoriam, quam tamquam Valde probabilem agnoscimus, ut novis e Xperimentis ansam praebeat, quibus hypothesis vel confirmetur, Vel etiam penitus diruatur. Omnium primo de phlogisto reducente quaestio mox'eatur, num illud JUantitate in ferro revera possit variare 3 Si variatio locum habet, tum demum de esse diu
in iij versis calibus disquirendum. Limitibus stabilitis, examen ad phlogiston coagulans
progrediatur, quomodo ala serendum tentetur, adeo Ut tandem prodeat acidum radi-
Cale nudum, sollicite seorsim qua copiam &
30쪽
PRAETEREA, omnibus forte Corporibus semper materiae caloris quidquam ligatum inhaeret, quod in metallis praesertim fieri potest Conspicuum. Num autem dosis in diversis ferri statibus sensibiliter disserat, experimentis determinetur, & quis sit hujus variationis esse 'US. HUIC Congruenter adumbrationi in sequentibus praecipua tetigimus capita. Multa quidem exhibemus experimenta, longe autem plura adhuc restant instituenda. At non forte inutile erit haec fragmenta interea divulgare, quamvis adhuc imperfecta & manca, speramus enim fore, ut alii eis excitati in hac ardua, i ed simul utilissima palaestra desudent. Plurium annorum requiritur otium huic unice dicatum labori, nec non, pr.eter DCCCS-sariam supellectilem, ingenium tam elicogitandis tentaminibus rei illustrandae idoneis, quam adcurate instituendis aptum, fatigari Descium, pensitans Omnia rite determinata phaenomena & sobrie conclusiones eliciens, si singula ad liquidum umquam perducentUr
. III. Quantitas phlogisti reducentis, e X perimentis humidis qtisse sita.
AMBIGUITAT Is evitandae gratia, licet e praecedentibus idem pateat, heic expressis verbis monendum utile dicinans, nos per phlo