장음표시 사용
431쪽
ab ultima virente planta in solstiti sim tib bernum. XI. 5 Mulci Lichenesque so- Frigus grad. 1
6 li laetantur. Regelascit. 13 FriguS gr.aO. pulsitans parietes. l empestas frigida varia tuo. . umlibet orta cadunt ει suem coepta vitiebunt. Plautus florentes in V Ollecti in auturimum ubi se, dum stelueas apud uos defruit, corollarii loco adponere iubet. 2l Scabiosa arVensis. Lychnis dioica.
Coreopsis tripteris. Matricaria PartheniumώValantia truciata. Althaea officinalis. Alcea rosea. Colchicum autumnale, Malva Alcea. Cheli anth. incanus alb. Aster tradoc. miser. Erysmum cheiranthoides. Ma tricar. chamomilla.
Sideritis roinanes. Lantium purpureum.
Calendula ollicinalis. Sonchus
432쪽
Trit olium Melilotus alb. Chonopod. murale. ambros Reseda Luteola, Phylemn. Horago Vicinalis. Silene Armeria.
Uieia bienniS. Plantago Uyyllium. Nigella dam cena.
Valeriana falcitrapa. Lathyrus odoratuS. Helianthus annuuS. Soorgonera Picroides.
Sisymbrium vim. orient. Loes Hrastica Eruca. Sinapis iudica, Hermau. Pieris Echioides. Anthemis valentina. Malva quarerit. glom. crio. i Adonis annua serot. Cotula coronopifolia. Oenothera bienuti. Iberis raceniosa. Alcea rosea.
433쪽
I aliae I 736. Martii 24. Regni cujusque salus & potentia, Certe non inissima, eX ci Uium pendet π altitudine, quae ipsa, ubi rerum ad vitam bene agendam utilium copia ei suffciens adest, ut inde, quantum satis, sibi quisque facile acquirat, haud dissiculter eXistit. Hinc Nationum prudentissimarum fere omnium prima solet esste cura oeconomiae. Imprimis nos Ir ae aetate, evidentissimum hujus rei eXemplum est, ut alias reticeam Iis, natio Anglicana, quae, per bonam Oecomiam in Agricultura, Piscatura, re metallica &opificiis variis obser Vatam, ita profecit, ut jam dudum non imitanda modo, sed & reformidanda fuerit ceteri S. Quae opera ac industria humana coli & utilia reddi debent, sunt tria Naturae Regna ab optimo Creatore in usum hominis concessa. In his quae reperiunttir corpora clam fructu e X culturo suosque in usus conversuro, Omnino necessaria est naturae illo
434쪽
416 rum & proprietatem, quanta datur, notitia, qua destituitis, nihil nisi caeco quodam modo e Xperiri potest, id quod infeliciter fere succedit.
Beneficio Scientiae Naturalis non primum modo innumeros, quos terra ubertim edit, fartus distincte cognoscimus, sed dein etiam indolem & proprietates eorum, jUXta naturalem singulorum neXum,
per leges fixas di constantes determinatum, penitius perspicimus. Circa sinem superioris S initium hujus seculi, plures Vel sola Anglia aluit Scienti e Naturalis cultores, quam Omnes pene ceterae Europae
partes, smul sumtae. Effecit inde sitim. quod horum fuit studium, cum magna solertia conjunctum,. cxpiscandi & explorandi, quidquid in patrio eorum reperiebatur solo, ut integra ferme Natio illa, pari velut insecta sit circum spe in ione & sollicitudine,
quam jugiter consecuta est cura capiendi eX Omnibus. quae indagari potuerant, Utilitatem, quantam excogitare licuit, maXimam. Novissimis temporibus Nostrates, cum fundarent Regiam Academiam Scienciarum Stockholmiensem, indeque continue gna Viten id egerunt, ut, quos in Patria nostra benignissimum Numen reconditos Voluit naturae partus, sedulo tollerentur, Uitaeque aptarentur usibus. Id etiam laudatissima Academia, qtiemadmodum pleraque Ejus Adia in lucem edita perspicue testantur, apprime egit, Ut qUam plurima, quae usui esse possint, experimenta cogeret & exponeret oeconomica; quae ipsit quoque &amorem & auctoritatem apud eXteros conciliarunt. Inter alia ejusmodi eXperimenta, non sine Voluptate animadverti illud, quod N. D. Praeses A o1754. Academia: Scient. suppedita Uit, de cultur Alpium Lapponicarum, instituenda per plantas qUaS-dam Vel arbores, quae eae Alpibus exoticis desum te
435쪽
& advectae, cum insigni rei pIlblicae emolumento in nostris illis seri & propagari queunt, quodque adeo dationi complacuit Nostrati, Ut, eadem Academia Scient. distrabuttira prim Um Omni Um, qlaod proposuit, praemi Um, N. D. Praesidem, ob hoc ipsum eXperimentum, primo Π Umismate Auri Symbolico donare, sui ossicii esse duXerit. Porro mihi innotuit, S: ram R am M em clementissima mandata Academiis Regni nuper dedisse, de indicanda ratione, qua plantationes in patria ad communem utilitatem institilantur, Undeque insuper lex condatur perpetua in negotii eXecutionem & commodum publicum. Mihi quoniam contigit lucem primum aspicere in ea terra, ubi quotidie meis se oculis conspicien- das praebuere Alpes Lapponiose, a tenera USque aetate, cum dolore Vidi, tantum terrae tractum, qui tertia fere parte Patriae continetur, adeo jacere incultum& hominibus inutilem, ac horridissimum quoddam desertum, cum nemo quidquam eX eo capere possit utilitatis, si paucos eX cepero LapponeS eo I Umque Rhenones, nec non quod agricolae nonnulli illic occidunt 'etraones Lagopodes, & levia hujusmodi alia. quae ne millesimae quidem partis rationem habent ad ea, quae debet loci amplitudo. Satis etiam intelleXi, Vastam hanc, quaqUa patet, terram, non posse ea ratione, qua ceterae pro Uinciae, hominibus reddi utilem, cum montium ejus altitudo, frigUS , nudi colles, VIII solummodo hebdomadum aestatos, &caespitosa humus, neque agric UitUrae CXercendae, neque pratis per hyemem tam diuturnam sis ecturis, relinquant locum. Hinc factum est, Ut . inde a primo meo adventu in illustrem hanc Academiam, tibi Scientia Naturalis quotannis docetur , non sine singulari animi voluptate, undecunque ea colligere studuerim, quae terrae, mihi tam propinqua: & quoti-
436쪽
die conspicitae, colendae inser Virent; quo, in hac tanti momenti re, quae hominibus quam plurimis sustentandis conducere queat, Patriae aliquando utilem praestare possem operam. Huc accedit, quod vel maXime mihi stimulum subdidit, clementillima summi Magistratus cura de regni salute per plantationes procuranda. Itaque non poste me argumentum, hoc utilius & elaboratu dignius , eliger e arbitratus sum.
sunt terrae species in tellure nostra singularis, aeque propemodum ab alia terra aliena, ac mare ipsum Vel ipsae Indiae. Ab aliis montibus Alpes has prorsus distinguit earum altitudo, quae in
secundam aeris regionem, seli eousque extenditur, ut Hlu-loe in illis erector crescere possint arbores: Alpes igitur eos appellabimus montes, in quibus nulla sylva crescere potest, aut si Vel maXime arbor illic nasceretur, in altum sese attollere nequiret, sed sine stipite terra adpressa fruticis instar jacere cogeretUr. Dispescuntur Alpes in earum bases seu latera; in alpes proprie dictas; & in cacumina seu montes k Iciales. Latera Alpium densam usquequaque ferunt sylvam, & profunda ac soluta humo, quae illuc disjecta est, conteguntur. Alpes propriae so dictae, praeter nudos, altos, asperos & fabulosos colles, praecipitia habent campestria& convalles grossiori scatentes humo, crassistimo cuique limo palustri non dissimili, in qua fluunt torrentes aquae cujusdam frigidae, e ni Ue provenientes. LO- Corum hisce aquis proxime superiorum, seu Alpium humillimarum, vas hos campos conspicere licet, tectos Lichene rangi ferino, qui illic densius ' altus crescit. Alpes adhuc istis aliquanto editiores plantis consiti
437쪽
consti sunt pinis , quae rarae admodum & humiles
pioltant, Us JUe ad inta montium c ac Umina, ni V Operenni Uam Nee sol nec plUUia re sol 'unt, perpetuo contecta. Sunt itaque loca illa campestria inter memorat OS montes glaciales & sylvam later tum conspicua, ea ipsis, qU V occupantur, &in quae mentis aciem intendere animus est.
Tales Alpes in omnibus mundi dantur partibus, saepe etiam a nostra remotis imis, quam Vis Vel inter ipsos tropicos satis, quod tamen cum hoc capiendum est discrimine, quod, qUO calidiores uni regiones, in quibus siti sunt montes, eo altiores ipsa sint necesse est, ut naturam induant alpinam, & vicissim quo polis illae sunt propiores, eo humiliores hi esse possint, dum indolem habeant eandem; adeoque maxima pars Sihiriae, quemadmodum ex plantis Sibi ricis G melini luculenter constat, alpinae est indolis. Sic Grmniandia & Spiis erga mere alpinas proferunt plantas. Itaque Omnes alpes qUantum Vis inter se dillitae, pro una eademque habendae sunt terra, eum in finem huc illuc per tellurem universam dispertita, ut efiiciat s igus, attrahat nubes & defluentibus fluviis irriget
Omnes hae Alpes nive sunt obi tutae usque ad solstitium aestivum, circa quod demum adr illic locorum adeo concalescere solet, ut ni X tandem sol-Vatit r. Quo facto, omnia repente dissutant nive ita soluta, quippe quae subito & intra octi duum fereliquescit, adeo ut campus ad ni Uem Usque perennem denudetur. Quibus iplis multum differunt alpes a ceteris nostris regionibus; ubi Ver diutius protrahitur, quod placido sibi is calore interdiu plantis ab- blanditur, sed tenerioribus gelu noctuino damnum infert id quod minime siuit inent plantae alpina , qUOdque etiam est in catillu, cur nostiis in hostis tam aegre vigeant plat)tur j pi e Alpimu Lapponicae,
438쪽
pLANTAE ALPINAE.quae vicissitudines hasce frigoris & caloris vernalis non ferunt. In Alpibus igitur, nive, ut supra distum disclissa, nudatis, ad 1tupore in Usque videre licet, iit opinione citius & intra ocli duum fore, campi Uire seant, & intra octi duum plantae illic ad justam propemodUm magnitudinem succrescant; ut interjectis octo diebus aliis, floreant plenoque superbiant vigore; ut post octo iterum dies, fruetus maturescant; ut hi, elapsis totidem aliis, plene maturi semina sua demittant; & denique, ut octo insuper diebus interpositis, gelidae noctes & nives mox redituram hyemem praenuncient. Ita hic Videas aestatem, nullo interVeniente Vere, eXcipere hyemem, qUam
quinque vel seX hebdomadum rursus, pressis quasilvestigiis, sine prae Vio autumno, continuo sequitur hyems. Quae plantae tantillo temporis inter Wallo, non possunt crescere, sorere, fructum ferre & maturescere, eae nec possunt esse Alpinae. Istae vero ΡJantarum Alpinarum, quae nostris in hortis nutriri queunt, illic ubique locorum crescunt tanquam plantae Vernale S, qtiarum Vere cernitur Venustas, sed quae ceterum per totam aestatem atque autumnum aut evanescunt aut tristes comparent. Hinc sequitur, plantas alpinas, si in hortis nostris propagabuntur , ramulis abiegnis aliisque hyeme esse tegendas, quo nix in eis quam diutillime conser Uetur, donec omnes gelidae noctes Vernae praeterierint. Deinde subito sunt detegend e & apricte Uentis CX ponendae, quoad ejus fieri potest, omnibus, velut in solo suo natali, quod, quoniam editum est & patulum, continuis fere Verritur ventis. AEstatem in alpibus praeterlapsam, ingruente illic gelu, proxime eXcipit
hyems nec admodum pluUiosia, nec regulatione interrupta, sed statim magnam afferens copiam ni Vis, quae ad altitudinem non vulgarem cumulatur, &terram nondum gelu alte rigentem tegel 's, a Uehementi illo, qui . in hisce montium excelsitatibus regnat,
439쪽
42Ι rigore. Itaque otiamsi herbae in frigidissimo nascantUr Climate, eam tamen haud senti tint radices illartim gelu Vehementiam, quae eas veXat in nostro , quam Vis multo calidiori. Ouo sit ut herbae Alpi me in nostris hortis frigore tape per eant, quod eis parad OX On Videtur, qui Alpium naturam ignorant. In Geographicis distinctam desidero determinationem etiam earum at pium, quae in florentissima si idesunt Europa, ctim condigna attentione non designa- Verint, quinam montes proprie appellandi sint alpes. Quam plerarumque alpium Europaearum acquirerep tui notitiam maXime debeo Bolanicis; at Vero facile metuenda est confusio ab Italis, qui inter alpinas referunt magnam p prtem Sue cicariam herbarum, qUarum tamen non paucae in ipsis alpibus nunquam crescere possunt. Harum igitur aliquas breviter exempli caussae enarrabo, quamvis Alpium historiam te-Xere proprie mei non si instituti. 1. LAPPONIAE Alpes Europaeis reliquis Vastiores inde a mari albo, inter Sueciam & ForUegiam, Usque ad Uermelandiam, se eXtendunt, adeo ut Alpes Lapponicae & Nor Vegicae plane sint eaedem, circiter 1 So ad po9 milliaria Suec. longae, & io ad stolatae, ita tamen, ut maxima sit pars ab eo latere, quo Sueciam spectant, uilio te quo lentius decli Ues planitieS relinquunt majores, quam quo ad For Vegiam Vergunt, Ubi majora habent praecipitia. q. POLONIAM distinguunt a Rustia Aminus, ab H ungaria Carpsitus.
g. HUNGARI E sunt montes alpini dicti Albi.
440쪽
s. GTRMANI E Brunsvicensis Gosilariorque Bructerus f. Blochsberg. 6. PANNONICAE alpes, ad quas praecipue pertinent Carinthine, Taurerim rastadiensis, Dravnstein Austriae superioris, Tyrolenses sive Tridentinue aliaeque a Cluso & Bilrsero Vistatae. . HELVETICAE, quae sunt duae quasi montium catenae, quibus tota Helvetia continetur, illa ad septentrionem & occasum, haec ad meridiem &orientem, inque his notantur juga, Furca, Nestius, Gemmius, Stochhorn. LIVOenstein, L a se reali atque aliae, quae a Nobilisf. Hallero accurate notata & Visitata
8. RHAETICAE alpes, ut Gotthardus, Baldus, Pistorien es , Loch altissimus mons Uallesiae &c. 9. ITALIC E alpes: Apenninoe, juga dividentia
iani Versam Italiam, Aptianae, Abrutius mons Vulgo Hortus Centauri, Purn vertice T iri prope Gene-vam Alvernia sorentina, Muticen ses, Nurcinre, Argentarite, AEquicolorum, Campo larenses , Allobroges m Sabaudia versus Delphinatum Gallorum, Amatricenses, Apuliae, Ut taceam Apuas, Pistorienses, Lilcenses, Bononienses, Muti censes a Michelio visa S. 1 o. GALLICAE Alpes: Moias Pilati supra Lugdunum Gallorum, mons Calcaris Monspulit & Hortus Dei, de Lens, forti an θ issa, nec non Car-εbiιsio major supra Gratianopolin, Mont- 'or Montes aurei. Cattice Delphinatus & Bargitionen is Sabaudiae a Momriero peragrata .