Monumenta Germaniae paedagogica

421쪽

physicae. magnaque pars earum, quae ad moralia scientiamque civilem ac juris prudentiam naturalem pertinent; quorum omnium clavis in dofinitionibus continetur. Quum enim nihil sit aliud demonstratio, quam combinatio definitionum, ut in arte combinatoria ostondi, manifestum est, qui claras quasdam ac lucidas deflnitiones voeum habet squales Plato in dialogis passim. Aristoteles, Euclides caeterique mathematici. Icti veteres in pandectis, Criaeius, Campanella, Cartesius, Hobbius et saopissimo Rirachelius dare solent) eum innummora theoremata solius Analyseos ope. ut in arithmeticis Diophantus et Cardanus, in geometricis Vieta et Carissius. at in mechanicis et civilibus hactenus docuit nemo) eruere, et problema datum solvere, aut ostendere impossibilitatem posse. Quo negotio cum apex humanactscientiae contineatur, efficiam spero, ut quae aliquando, de arto combinatoria Lullianorum exerrationibus depravata et infamata,

peno puerilibus annis orsus sum, fructu aliquo exitum Eortiantur. In duotione cognitae sunt propositiones medicorum. chemicorum, Mironomorum pleraeque omnes aut saltem landamentales

Denique dantur propositiones mixtae ex theorematibus et observationibus in go combinatis deductae. Sed quo serory Volui haec eo tandem consilio huc afferre, ut ostenderem, non posse persectam Eneyclopaediam et Encyclopaediolam fieri. nisi omnium potissimorum vocabulorum definitionibus, omnibus experimentis artium liberalium pariter, et mechanicorum lundamentalibus, utilioribus, denique historia universali temporum locorumqua distinctissima summaria, collectis et digestis. Unde omnia accedentibus tantum artibus combinatoria et analytica, seu synthetica et resolutoria. quarum illa inventionis, haec judicii est, proprio ingenio suppleri possunt, quanquam auctis interim experimentis, historia et geographia, ipsa quoque Eneyclopaediae supplex perpetuo augeatur. Sed et historiae et observationes particulares, quae nihil cum publicis negotii habent, ut sectio anatomica monstri cujusdam, ubi parum reseri, quo loco et tempore, contigerit, rectius velut materia inductionum ab historia et geographica ad Bxperimenta transferuntur. Haec mihi nuperrimo circa Comeniana destinata. Consiliumque praeclarum Eneyclopaediae perficiendae in mentem

venere aut rediere.

422쪽

Noli dubitare. Vir meritis literarum Clarissime, quin mihi gratissimi semper et fuerint et suturi sint libelli, qui Tua manu,

in usum scholarum, ΘXaPRDtur.

Ex variis, inquam, officiis eorundem nota est nova quasi Nomenclatoris et Nomenclaturae Significatio; hujus enim nomen consecuti sunt libelli. qui cujuscunque linguae pura imprimis vocabula neque ex aliis linguis depravata) et veras eorum significationes

ordine percensent atque enumerant: Hoz monitore verborum decora Orientales juxta ae Occidentales populi, honore nominum suorum signiunt; nec aliena tamen, sed sua utuntur memoria. Mirabiles utilitates linguarum studiosis praebet Nomenclatura: Dicam igitur. quod in rem est. Haec calamos scriptorum mentesque pepulit. ut Ant. Hulsius publici juris faceret Nomenclatorem Biblicum Hebraeo- Latinum, opus novum, quale in Hebraicis antehac non visum:

cujusvis Theologi, omniumque purissimi sontis Hebraei amatorum usui destinatum. David Cohen de Lara viris eruditis, coram et in literis, jam dudum pollicitus est Nomenclatorem Rabbinicum; tui titulus, Beth David, cum indico, Miphtheaeh beth David. Comenii

Januam Theod. Simonitis vertit Graece, ut instar Nomenclaturaeesset. Syllabum Pasoris, stylo Ν. T. maxime accomodatum . quis nescit 3 Junii Nomenelator Graeca quoque vocabula, certo judicio inserta, complectitur. Linguae Latinae Studium non Iuniana solum, sed Gessi etiam et Fristatini et Zehneri Nomenclaturae mirum in modum adjuvant.

.In horum sententiam et Te pedibus ire video, Vir eruditissime is haud erubesco lateri, per quem pro secerim: Relegendo Nomenclaturam hanc Junianam, plurima sane vocabula didici, quae cum ipsis pueris haetenus nescivi: Ne sim salvus, si aliter Scribo, ac sentio. Diqiliaco by Corale

423쪽

ἡQuapropter summis laudibus, Seybolde celeberrime, labores tuos scholasticos ad coelum essero, et sempiternae dum haec scribo gloriae simul commendo: Implebis certe orbem literarium nominis Tui gloria, quem tot scriptis jam decorasti: Neque eorum

molestum est annumerare titulos: Compendium Grammaticae Germanicae; Donatus Germanicus , Praeceptor Methodieus; officinaMholastica; Adagia selectiora; Sylvula phrasium, major et minor: Disserentia voeum Latinarum; Collaquia selectiora Latino-Germanisci; officina uirtutum; indeina ritiorum et Januae Comenianae resolutio. Satis abundeque Scriptorum est. Sed perge porro, et iter reliquum confice; contemnenS Semper, ac pro nihilo putans calumnias, quibus Praeceptores cujuscunque

et artis et facultatis et dignitatis, scabioso hoe seculo expositi sunt. μ' Norimbergao d. VII. Nov. A. S. MDCLXXIII. 20l. Anonymus an Seybold libar dan Gebraueh des vestibulum.

Abgedr. in My ld: Praeceptor Methodicus II AuM. S. 176.

425쪽

Nobiliss. excell. ClM. Dne. Decimus annus decurrit, ut in notitiam Tui incidero Londini Anglorum felix mihi oecasio data fuit. Ab eo tempore nihil do Te innotuerat mihi, donec huc in Hollandiam delatus anno praeterito, ex Dan. Com. ΤΕ in vivis adhuc esse, oculato testimonio

edoctus sum. Ea fo Isten ei niste Bemerkungen uber se ine Atiis ab e bei dieaer An stet esten heit.

-ΤΕ proinde Vir Excell. quem filium adoptaverat Comenius olim, laborumque suorum SOeium, continuatorem, vindicem optabat. quemque Tu Patris loco habuisti. coluisti, oro et obtestor. ut siquid scriptorum ipsius in manibus Tuis est, iis nos juves, ad explendum hiatus in Pansophicis extantes. Et quia Metaphysica ipsius potissimum desideratur, opusculum imperfectum, quod Lesnae A' 1649 typis Funcianis prodiit ex Stylo Comeniano. terminis et argumontis Metaphysicis, imprimis ex Semicato cognoscibile. cumque non dubitem Tibi Vir. Clar. qui ΑΦ 16M Lmnas comenio gratus tunc aderas hospesin aut D. Schmierem, Hainlino copiam illius esse aut sui38e, in angulo vestro quaeri indeque expectari Te Curatore non mireris. Plura habebis ubi plura scire desideraveris. 203. Hesenthalor an Migrin. Stutuari Juni 1678.

Pereximie ac Praeclarissime Doetissimeque Domine. - - - Quantum autem Comeniano nomini, cui tot nexibus. jam Diuili do by Cooste

426쪽

202. Nigrin an Hesenthater. 203-204. BMenthater an Nigrin. 205. Spener an3 381

a duodequadraginta annis, devinctum me scio, etiam post fata debeam, nulla mihi unquam eripiet oblivio. Hoc ut apertius intelligas post acceptas Tuas, statim destinavi proxime sequenti menso Amstelodamum excurrere, ut ex Te propius cognoscam, quid e Comenianis supersit, luce publiea limum: ubi meam quoque Symbolam consereo haud omittam, quod in Votis esse tibi laetus pedi epi. Quae vero singulatim ad Metaphysica pertinent, non tantum illas quinque phyluras, speciatim desideratas, praesens praesenti, si ineptis annuat divina benignitas, offerre cogito, sed alia quoque hujus studii meditamenta, olim mecum communicata, cum Elbingae, Legnae, Amstelodami, diu, saepius, bis, illi adessem, neutiquam Telatebunt.

Ρ. S. Quod si Coloniae Ubiorum in transitu responsum Tuum legere potero, erit mihi gratissimum. Retinere id poterit in manibus D. do Bilderbeeli, cui Tuae, quia etiam has promovet, erunt

Commendandae, cum monitiuncula, ut servet meum in adventum. 204. Hesanthater an igrin.

Quibusdam, et praecipuis tamen Legatis in urbe pacifica, nostro de Didaesteo, partim et Pansπhieo, quamquam pareius hic loqui me decuit, studio, proporitum adeo non displicuit, ut timere post faciam relationem coepta fuerint ausi. Tu igitur, Nigrine Peramise, postquam in me mora haud erit, ubi Deus pacem et vitam cum valetudinea arit, dabis operam, ut aliquod specimen, consensu Magn. D. Patroni quamprimum oculis Eruditorum sese sistere gueat. Talis quippe praegustus si placuerit, reliquis viam parabit eamditiorem.

Valde me affecit, quotiens in historia Eccles. Sclavon. a. Joh. Amos. Comenio edita legi, inter alia quae inter nostrum et fratres Diqiliaco by Corale

427쪽

Bohemicos acta sunt, etiam ultima legatione 1b42. conque8tos esse. quod inter Lusteranos disciplina recepta non sit, quo fiat, ut licentiosi aliqui quoque purum Evangelium sino jugo disciplinae haberi

posso jaetantes a fratribus recederent, et rogasse. Rn ergo tantum Evangelii abusum tolerandum putent: Respondisse Luthorum: -Ρapatum aliter disturbari non potuisse, nisi subvulsis omnibus quae humanae superstitionis jugum conscientiarumque vim redolerent: nunc autem dum in contraria videant ruere mundum agnoscere, ne e8Sario esse resistendum reparandamque disciplinam. Qua de re serias lare cogitationes, simul atque respirare dabitur, Papam enim novi concilii nunc ostentata spe turbare denuo omnia Otc. Addebant fratres. se non posse rebus illorum bene ominari. quamdiu per illorum scholas et Academias tantam . scientiae, tantillamque conscientiae videant suscipi curam rogantes. ut de obviam eundo periculis, quae ea parte irruere et Ecclesiam obruere possent, serio cogitare libeat, etc. Ah, potuisset vir optimus omnia ille implere, quas hi monuere, aut fidelibus perrexissent successorest Sed ne nunc quidem Sero est. Quod publice ex animo gemitus desiderantium meliora Deo commendas, rectissime agis, et Seias me non semel idem Bosse. Non poterit deesse veritas divina tot suspiriis ex anxiae expectationi piorum, unde paulatim existimo, appropinquare temPus alicujus meliorationis, sed sorte modo longe diverso, quam nos expectaremus, et in oculis nostris absono, cum contraria omniaevonire videantur, domo dejecta, quam reaedificare Deus constituit. 206. Loschils Midmst fgina vestibulum-Ausgaba dan Sehulvorsiliaden und

Nilrnborg 1678. Viris Plurimum Reverendis, Amplissimis atque Excellentissimis

Dominis Ecelesiarum Praesulibus simulae GymnasiorumSeholarumque Directoribus et Inspectoribus vigilantissimis. Dominis et Patronis meis summa observantia colendis

Viris itidem Praeclarissimis. Amplissimis, Eruditissimisque Dominis ReetoribUS, Conrectoribus, caeterisque cujuscumque ordinis ingenuae juventutis

in Gymnasiis Disiti eo by Cooste

428쪽

aliisque bono constitutis Scholis informatoribus publicis solertissimis Dominis et Fautoribus meis honoratissimis Gaudero in Domino lQuod Graecam pariter et Romanam priscorum seculorum nationes cultiores alias gentes pleraeque omnes magno adhuc hodie suspectu celebrent, id adeo ex jure et merito illarum fieri, nemo usquam dubitet. Praeterquam enim quod ad Summum imperii et majestatis fastigium, virtute duce, comite sortuna ascendentes, rerum ingentium. tam bello quam pace gestarum, monumentis terrarum impleverunt orbem; artium etiam et scientiarum gloria reliquis hujus universi incolis omnibus palmam si non omnino praeripuere. dubiam tamen certe reddidere, ut cum maxime, Et ut de stupenda imperii immortaliumque facinorum amplitudine ac eminentia, multis historicorum voluminibus vix digne satis explicata hio loci nihil reseram, quanto, proh Numinis fidem l Graecia praecipue et ab hac proxime Latium, propter summa in omnium liberalium artium disciplinis ingenia, in honore quondam suit, quanto nomine, neque enim illa rerum divinarum humanarumquo scientia Philosophia tantum, sed et deleni stea Suada et salutis humanae praeses Hygea natale, ut ita dicam, solum Venerantur et agnoscunt Graeciam: Ad cujus urbium caput, Athenas, tanquam oraculum quoddam universae humanao sapientiae et commune ingenuarum artium et disciplinarum emporium, connuebat. quicquid uspiam interiorum literarum solidaeque eruditionis stagrabat Desiderio. Prout enim porro sapientissimo nutu Dei, bonitate optimi, potentia maximi, qui transfert regna et constituit Reges, summi et amplissimi toto orbe imperii dignitas a Graecis ad Romanos transiit: sic juxta eum hac Romana etiam deinceps natio illustri artium et scientiarum laude magis magisque in sublime niti cepit et enlorescere. Etenim a Romanis quoque bonarum artium et disciplinarum studia, et moralem potissimum, philosophiam ac universam juris scientiam non segnius teste Cic. in Orat. pro Archia ac olim a Graecis exculta, omnibus sui partibus, ad cumulatius

decus, eXpletumque nitorem perducta esse, historiarum monumenta fidem satis vindicant. Neo vero vanam rudiorum fidem satis adhue seculorum persuasionem hano tantam Graecis et Latiniis conciliasso praeter meritum eruditionis gloriam sed virorum exquisitae et reconditae literaturae utramque nationem suisse seracissimam id ex illorum scriptis, e quibus tanquain ex ungue leonem, ut Vetus Verbum habet, agnoscas licet, plus satis evidens manifestum fit. Certe enim Disiti ou by Cooste

429쪽

vel hoc emunctiorum etiam narium adhuc seculo omnes illi. qui pleno sapiunt pectore acumen, sollertiamque Graecorum pariter et Latinorum Philosophorum, Medigorum, Poetarum, Oratorum mirantur et aestimant: eorundemque seripta tanquam Gazophylacium universae humanae sapientiae sedulo scrutanda atquct pedivestiganda, magno consonsu denunciant, auremque hoc nomiae studiosae juventuti crebro vellicant. Ceterum cum et in simplicibus vocibus, qua8 tam rerum quam nostrorum de rebus conceptuum ut cum Xenocrate loquar. sunt αγαλματα, et in ipsos etiam vocum combinatione

secundum linguae cujusque indolem et idiotismos magna oppido vis latitet et ἐνέπεια; praetereaque versionum rivuli turbide pedi quam suant gaopius: in interiores sane recessus Oagophylacii non saltim istius humanae, sed et divinae sapientiae. saeri codicis Novi Test. penetrare. senSumque genuinum eruere, nulli Θxpeditum atque planum erit, nisi quidem aureis illo clavibus cognitionis linguae tam Graecae quam Latinae sit instructus atque Praeditus. Vel talpa igitur coecior sit oportet. qui non videat, sua id hactenus dictis sponte fluere, quod nemo in Philosophia. Medicina. Theologia, aliisque ingenuis artibus ac scientiis rite proficere, aut solidam ullius illarum cognitionem consequi possit, nisi Graecae et Latinae linguae notitia imbutum pectus ad haec Sacra asserat. Utriusque igitur cum tanta ad exquisitam eruditionem sit utilitas. tanta necessitas, summo haud immerito studio nullo non tempore in id intenti fuere viri apprime eruditi, ut varia adminicula et BerperaStra concinnarent, quibus ad liberalium artium studia animum applicatura juventus compendiosiore et taciliore via ad illarum cognitionem adduci possit. Ε quorum numero eum haud postremum locum occupet illius do juventute optime meriti Viri. Jo. Amos Comenii novum Vestibulum Latino-Germanicum, quod superioribus annis in confoederato Belgio in ludem primum prodiens perbenigne est exceptum, id ipsum a doctore quodam non umbratico, sed in publica celebritate versante, et linguae potissimum pelasgae ita perito, ut Athenis illo natus videri nequeat. Graece etiam reddi, et denuo in usum juventutis trilinguo nune

Quandoquidem autem vos, Viri Plurimum Reverendi, Ampi, simi et Excellentissimi Prasidiarissimi itidem. Amplissimi eruditu simique in id tota mento et omni cogitationo incumbitis ut exquisita utriusque linguae tam Graecae quam Latinae notitia animum ad liberalium artium studium adjunctura juventus imbuatur, ne

430쪽

aliena illa quondam, interpretum puta, sublesta saepius fido dogmata tam Philosophica quam Theologica perfunctorie percipiat, sed dictarum linguarum beneficio in ipsius textus grassari queat viscera: atque adeo exinde colligere in proelivi, Vos, si quis quicquam illorum, quae ad hanc rem faciunt in modium allaturus sit, propensiore id Voluntate excepturos, gratumque et a ceptum habituros hoc etiam opusculum Venerandis nominibus vestris inscribere, vestroque dicare honori sustinui. Non quod inde fructum quempiam aut in Vos, Viros quippe utriusque linguat egregie et ad amussim jamdudum peritos, redundaturum putem, aut numeris sorte cujusdam spe et desiderio adductus, hoe modo, honori litem vestro, minime vero id gentium t sed eo tantum fine ut insignem prothymiam vestram et mihi et huic conciliem opusculo, quo tanto faciliorem illud aditum in Gymnasia et Scholas

vestrae curae fideique demandatas benigno nutu vestro impetret. Hujus voti mei si, uti bonae plenus sum spei, compotem me seceritis, et vestro porro favore patroginium nostri susceperitis, largissimi id muneris nomine reputans, Deum Ter Opi. MAX. supplicibus fatigabo precibus, ut Vos omnes et Singulos, Summo Ecclesiae et rei litterariae bono, salvos et incolumes conservet diutissime. Pl. Rev. Excellent. Clarit. et Amplitud. V. v. Cultor observRntiss. Leonhard Loschge. 207. Masanthalar an igrin. Excerpt.)

Comenio successus optimos precor, quod et Tu sacis, sed mallem Didactim turbare omisisset quae nime multis, etiam grandibus, magna negotia facessunt, ob contraetum, a. B. illius pausratthabitum, cum Endieris initum, per viam justitiae porro eaepediendum.

Nunc Dn. Doeemium Residentem Ha880 C setanum, quem sorsan nosti. bis ad me propter Manuscripta Comenii Pansophica literas dedisso resero, in quibus Et Tui mentio non una occurrebat ubi occasio suit. Tuas dotes coram illo depraedicandi, quas nec oculis nee auribus Tuis hic inserere, putem decorum. Fieri potest, ut proxime in Bataviam regressurus, Te denuo frequentare voluerit,