장음표시 사용
2쪽
eti A tu ram Iuris inquisituri non acemus mitio prolixe de significationibus variis vocabuli, luris, Nimis enim longum id esset: cum plu- timae sint ejus vocis ac plane diversissimae a eptiones: Tum vero ad nostrum negotium non multum pertinet. Satis enim est nostro quidem instituto, nisi fallimur admodum tantum exponere, quid nobis imposterum isto vocabulo veniet. . i lI. Igitur neq; multis disputabitatus,satisnc recte de finitum sit Celso l. s. dej .ct Iur. με res boni se aequi, ut scilicet jus dicat ipsam Prudentiam iuris. Neq; demonstro bimus,lus etiam olim appellatum Romanis illum locum ubi praetor Ius dicebat, eo quod praetorum esset quaestio esturis, ludicum vero facti decidere. Quod cum alij tum di Dominum Soto O. de Iust. se Iin. a. I. H. L perperam n gant, contra Pauliam ICium qui diserte scripserat. Impla. s. f. δε ais'. es or. Ocia significati ne Im incitur, loem in o I in re Dur , testatisne coagara ab eo quodsi in eo ubi fri
III. constat autem Ius etiam passim significare omne lusitiae objectum. Vt scilicet idem sit Ius quod lithum, hoc vero est id quod cum Iusticia c*ngruitinis enim iit loquitur Cicero apud Augustinum l. ra. de civitur. Dei
3쪽
p.rr. esse dicunt qued de Iustia fonte manariis. Quo sortε respexit Vlpia ruis , Ius a Iustoa apse num inquiens : in iis nus recte alias locutus, si Grammaticam nominis origina tionem voluerit indicare
i legem largius accepta legis voce. Quomodo optimc d finiatur, Kegula h Uanorum Actuum ad cerrum aliqucdiagos Aligans. Quae significatio a praecedente non multum adeo abcst. Lex enim est ordo praescriptus Actibus humanis; justum autem est qualitas cui ita loquamur actui m h u. manorum exprimens illam ordinationem praescriptam ..Scilicet quomodo differt numerus nu inerans a. numero numerato, aut ulna qui nacti murri ab ipsa ulna panni
Ita & jus, quod justum differ v ab illo jure, quod signis
Alias e nim Lex aut νομος proprie non quamvis Regulam notat Actuum humanorum, sed eam tantum, quam homines sibi constituunti Qua significatione di Aristoteli quo- que accipitri r υ νομιιον, quando LEi c. lus aliud inquii eue obmκον, aliud remμον- Quando item passim opponuntur το φύσει μω το νομιω. Praeterea, quando in Rheror. ad inlex anc cap. I. definitur νιμος λογος οροσμενο- καθ' ομολογίαν κοννυ πολ εοῦ , μηρούων πως δῶ. εκαςα. Porro quando &ab apiniano delinitur, Lex ι . d. E. Lex eis commune praeceptum Iiscrum,frudentium c Uultum.. lino vero quando, dissidorus scribit ,L. V. sexen. co Dutio scripta. .
V l. Et si autem amnes usque adco sint duae illa: vocabuli Iuris usurpationes, ne Qua tamen ambiguitas oriatur, nos praemonendum hic duximus: potiti reum nobis sermonem in seqq; fore de illo Iure, quod idem ac iustum. est ejus ii nos Naturam in V csigaturO.... VIII bi.
4쪽
. Vbi statim initio observandum cum Aristotclla est : Iustitiam interdum universalius accipi fere pro is si virtute: quomodo olim scripsit Theognis.
iri terdum strictius pro illa virtutis specie, qua luum alte xx cuique tribuimus. Inde vero liquet etiam, Ius s. ju- 'num quod justiciae est obiectum, modo latius accipi pro omni eo, quod homini est agendum; modo strictius pro eo solo, quid alteri erga alterum agendum est. Nos vero de jure ita agemus, ut omnis omnino juris vel justi, non autem illius tantilan posterioris, natura atque Essentia in Conspectum veniata IIX- Esto ante illud ius nobis quidem nunc in ii
mine hunc in modum qs. delineatum ;Imere secundum quo Liamana Actiones .ene sese habeni: IH iam ce ira illuά, cunaeum Pod humanar Actiones sese habene male, ct quidem, uetata praemiis hae parua duna sint.
IX.. Vbi initio notandum clus &injustum proprie irrsolis humanis actibus reperiri, non autem capax esse eoru animantium genus. Neq, enim nisi valde καταγη - dixit Vlpian. l. a. GD 3. se Iur. μου maturale esse, quoa Natura
omnia animalia docuit; m jus sud non Amani generis tr prium,sed omnium animalium . quae in terra, quae in marinxsumor, uvium quoque commune esse- Quasi hinc descenderit,
Maris, atque Eceminae Conjunctio, quam nos Matrimonium appellamus; hinc item liberorum generatio, hinc
educatio: videre scit nos caetera quos animalia, feras etiami ius Iuris teritia censere, vel seri a censeri ,. ut legere mavult Cujacius. - Etsi enim nonnulli haec non dubitaverint defendere, ut recte S accurate dicta, Tribonianus vero etiam in insitula retulerit, quin tamen abusus hic intervenetic Lcminis luris, ne ipsi quid cm dcccisi nullo A 1 manti
5쪽
. Quod si enim proprie Iure agunt bruta, etiam injMriam possunt committere, adeoq;&praemus& poena inci merito. At velo pauperiem quidem facere quadrupes potest, injuriam non potest, uti recte dicitur l. r. Is quia p. 5e paulo infra patebit clarius. Addunt alij, si admittatur illa Vlpiani Definitio, fore ut&edere & bibere & dormire Naturalis sint juris omnia; quae& ipsa no- his stini cum brutis communia. At Objectio firma non est; neque enim dixit Vlpianus o naue quod nobis cum brutis est commune, esse iuris Naturae. sed illud jus, quod nobiscum ti bruta participant, naturale esse. Est enim ellipticus ylpiani sermo, qui ita debet perfici: Ius Naturae est illud jus, quod Natura &c. Sed nec illi disputant satis bene, qui negant Ius brutis competere eo, quod homines nequeant injuriam tbrutis facere. Namque parixatione neget quis & hominibus esse jura condita, quoniam Deus non possit injuria afficere ullam creaturam. Ea scilicet diversitas est superiorum, ut illis in multis erga in seriores ac mancipia voluntas sit pro lege, in quibus lim Ier servos mutuo jus arctum intercedit. XI. Quoniam tamen bruta neque inter sese neque in hominem comittere proprie dictam injuriam postiant, satis patet id quod diximus esse verum, jus atq; injustum hominis tantum actionibus convenire. Vidit autem idyecte&Hesiodus qui primo κγ. ita loquitur:
6쪽
ebis,quod si mini licet ab eo quod a brutis sit: quo tamen
probationis genere multi selent uti perfrequenter. Etsi enim obtutis a natura posita sit vivendi ratio, habeant- Oe etiam illa finem aliquem a natura rerum quasi praescriptum, quem si excedant monstra sunt: attamen pluri-nuini differt tota illorum natura a natura hominum.V de simul liquet absurditas Cynicorum veterum, qui in propatulo nihil non censebant agendum esse, eo quod, dem di canes di reliqua bruta facerent. X III. Quanquam vero ex histe constet sosas h minas actiones juris esse capaces, attamen adhuc clarius
atque firmius idipsum ostendendum, simulq; causa in diacanda, quur bruta nihil possunt jure agere. Id enim scire demum philosophicum est. Observandum ergo primo est bruta omnia ut intellectu ita & arbitri j libertate destitui. inter omnia autem animantia solum hominem
traque facultate esse praeditum. Licet enim etiam bruta mullia agant satis mira, neque cognitio aliqua ipsis desit, neque sponte agendi, potestas i attamen neque ratiocinari vero possunt seu universalia discursu aliquo senimae pervestigare, neque ita Domini sunt suarum ficti num, ut objecto praesente atque postis omnibus ad agendum requisitis, Aetiones suas suspendere illa possint. MV. Phantasia ergo dissensibus multa quidem reliqua ista Animantia astequuntur, proprie tamen dictas intel- Iecius Aetiones in iis non licet deprelisiadere. Vt revera vocabulis luserint Pythagorici, omnibus sensu praedistis rationem asscribentes; quorum sententiam defendere conatus est Plut/rch. libello, quem inscripsit τα αλιγαλο-- Q;& altero, *:ονφώob; conatus e iam est Porphyrius l. 3. ι-των ἐμψ--, qui tamen es.
Phatarcho pleraque transscripsit.Similiter sponte qui de
7쪽
e in sua agunt bruta: at non idem est sponte quod liberὀagere M voluntarie. Nisi vocabulo itidem velis abuti,ta voluntarium appellare omne quod est spontaneum Quod quidem &Doctores Scholasti ei fecerunt, ut tamen voluntarium aliud secundum perfectam aliud secundum imperfectam rationem dixerint, atque hoc brutis, illud homini foliadlcripserint. XV. Observandum secundo est :Nihil aut poenam illam,quae Τιμ α dicitur Graecis, mereri posse aut illi op- postum praemium, nisi vere fiat libere. τι divi dico nemo nisi liber meretur. Alias enim poena quoque dicitur, quae emendationem tantum habet propositam Gjus qui deliquit, aut exemplum: quos duos fines solos, in poenis habere locum perperam disserit Plato in Gorgia, postq; illum multi censent. Quibus Vinge rectius Aristo
Etsi autem Petro Pomponatio libro quem defato inscripsit, pro justa fat. lium delictorum punitione disputanti
forte concesserimus, habere τὸν κολαm, quodammodo dein brutis locum: quomodo sane videmus in a nsuesse ere feras ac quasi emendari plagis. Tiμω,α tamen non nisi tib ris delictis convenit, quCd alias Ucmonstratur. XVI. Observandum tertio est atque hic αἰ-ατ loco ponendum : Sesum quod juste fit aut injuste Τιμα ια aut illi respondente proemio dignum csse. Tantum dico dignum esse : id est lice te nec esse iniquum si injuste facta puniantur, juste facta pro mio assciantur: quoniam hactenus sane omnes homincs consentiunt. Nec tamen
8쪽
Ela Uito verissaeum & illud esse : itinciri iniuria is debere
vortiri & omni actioni justae deberi proemium, ut contra Eerist iniquum. Sed haec probare alterius scholae est. XVII. Observandum quarto. Posito etiam verum vir eid quod tamen operose post Maristrum suum Pompotami inruere conatus est Simon Porcius, non aliam esse humanae voluntatis, quam appetitus illius qui est in brutis naturam, lam e plurima tamen humanae voluntatis arbi-xxatui permissa sunt,quae ut non possunt non ignorare brin ea, ita nec fugere nec expetere queunt. Quin constat i
Tia que omnia illa circa quae leges & Iura versari solent. N eq; en i na Civilis vitae rationem scire bruta posthnt: ergo nec aPPetere nec fugere isthaec quibus civilis vita continetur. v xpote cum nihil possit appeti quod tria oratur. XVIJI, His vero positis principio apparet, veram causam cur turis particeps solus homo sit, bruta vero eius capacia non sint, esse quod solus homo liberum habeat gendi arbitrium. Quia in nimirum solus libere agat,hinc so- Ilus hominis actiones vel proemium vel poenam possunt mereri: id quod proprium est earum actionum quae Iure vel injuria fiunt XIX. Deinde etiam liquet; aliam quoque ob ca sim merito posse dici hominem solum Iuris esse capacem, non a. bruta: nempe quod soli homini datum sit civilem colere societatem, adecq; illas exercere Actiones, in quia bus justi atque injusti ratio quam maxime elucet. Etsi
im &alia animalia societatem aliquam colant, longe t inen illa est infra illam, quam civilem nuncupamus. X X. Igitur quod Gen. IX. s. dicitur, Deum vindicat rum Sanguine hominis etiam in bruto, & Exod. LaS. j betur Bos cornupeta, qui hominem occiderit, lapidari, di
vis δα. U. mandatur occidi jumentsi,quicum homo ses;
9쪽
commiscuit; non eo pertinent, qsi uri, atq; iniuriae, poena' atque praemiorum, capacia sint & bruta ,:verum fiunt haec in signum detestationis illius ; qua Deus istaec scelera prosequitur. Plane quomodo cum Achan: ipsum ejus tentorium comburebatur:&hodieque aedes eorum, qui in nus Regibus ac Principibus intulerunt, solo aequantur,ip-so etiam solo sale consperso in signum abominationis. XXI. Similiter id quod. Mutius pronunciavit cir .D quadrv. 8av. Cum Arietes ves boves commisissent, alter alterum occidit, siquidem is perisset, qui aggres sius erat, cessare aetionem,si is qui non provoca Verat, com- petere actionem: non ad poenam pertinet ipsius bruti, sed ad Dominum. eujus est damnum a suis datum resarciri, Non a. proprie damno affecerat is, cujus quadrupes se defendens alterum occidit; sed . is, cujus aries aut Bos ut tro provocans occidit provocatum . . Ita sane malumus. legem illam defendere, quam Explicationem, quam Ba
chov. ad Inst. q. l. T. l. habet, . adserre. .
XXI L. Caeterum si liberat rantum Actiones justi &injusti sunt capaces , manifestum est, ne omnes quidem Actiones hominis ejus esse dignitatis , ut justae aut in justae
dici mereantur. . Primo enim.vegetativae. Operationes , . quae cum plantis communes nobis sunt, nullo modo suntio potestate nostra: ut esurire, aut sitire, aut cibum in sanguinem , sanguinem in partes corporis .vertere. Similiter ut cor palpitet aut pulmones aerem ducant necne, in no- .stro situm arbitratu non est.. Habet ni m. potentia vege tativa sese fere ut. ignis qui coquit,ς alefacit, absumit suum, si mentum, indiget rcfrigcrio, non sponte tamen, mul to minus vere libere. .
XXIII. Deinde operationes, quae a facuItate sen etiya dependent, spontancae quidem sunt, non tamen ve
10쪽
re liberae in sese sunt. Aptae taliun natae sunt, quaerationis at RUC voluntatis nutu pareant, nisi prava consuetudine riatii tum vitiosum contraxeris. Illo enim contracto jam qui lem amplius in potestate tui non est, ut illico pos sis tiabitum illum exsuere , atque secundum virtutem vis
A X IV. Jgitur vegetativae operationes quidem null- o modo justi aut injusti sunt capaces: Sed nec sensitivaei sim PIiciter&in universum, sed tantum, in quantum illae
subiacent imperio voluntatis. Bene enim Aristoteles. l. . Eth. c. .. ex Asfectibin, inquit,non timus laudari or visu rari e non enim qui timet aur irascitur , Ludatur, neq; qui iras
citur simpliciter vituperatur ,sed qui quodam modo ita affici- aur. ' At cum nec eatenus vere liberae sint, h. e. libere eli- ciantur ab appetitu sensitivo ipso.sed per aceidens tantum; justum autem &injustum sit tantum vere liberarum op rationum, apparet primo & per sese, justum atque injustum esse situm in voluntatis Aetionibus: Secundario licet di operitionessensitivae justae atque injustae aut bonae aut malae etiam dicantur recte. Planc ut Digiti bene vel m Ie fides dicuntur pulsare, aut aliud. aliquod instrumentum laudari solet aut vituperari , quod promte sequatur utentis arbitrium nec obluctetur. Vt proinde nec simpliciter eici possit, virtutum vitiorumq; subjectum esse volunt tim, quod statuit Bonaventura & Scotus, nec simpliciter afirmari virtutes ac vitia in appetitu sensitivo residere, quod vult Francistus Piccolomineus. Nempe & hicti illic ,irtutes sunt sed non eodem modo. Quod opibne exprimit Aristoteles i. I. Potu. c.s. Es in animo, quod rara imperat se quod parer, quorum diversm censemin es.