Ivsti LipsI De crvce libri tres : ad sacram profanámque historiam utiles : vnà cum notis

131쪽

II 2 NOTAE AD LIB. II. AD c A P. X I.

ut Traduci, cum ostentui dumtaxat per ora populi ducebantur,& saepe alibi puniendi. Suetonius in Tito, cap. V ID. Hos Delatores)noui dime traductos per amphitheatri arenam, partim subjci instruos ac vaenire praecepit, partim in a*errimas ιnsularum auehi. Nescio an Martialis versus, qui iamdiu cubat in morbo, sic sanandus, lib. i. de hisipsis Delatoribus S Titi facto: Turba grauis paci placidaei inimica quieti, tha semper misierassosticitabat opes:

Traducta est titulis, nec cepit arena nocentes, Et delator habet quod dabat ex filium. Titulis enim vult traductos Delatores. quomodo ξ nosne Omnium unus est communis non hic: quia additum, quos&quam illustres quisque detulisset. Exempli caussa : Hic est Titius qui Camerinum detulit. Hic, qui Lateranum, & talia. In libris legitur: Traducta est gaetatis .in alios, Tradita GaIuta: & emendarunt, Traducta est Θaris, quod ego & ratio facile refellant. Πίνακος -ον In tabella enim haee talia scribi solent : sicut & Titulus Seruatoris. Cyprianus de montibus Sinadc Syoh: Pontius Pilatus impulsa mente a Deo accepit Tabulam titulum scripsit tribus linguis: se in capite ligni clauis tribus Tabulam cum nomine regis Iudaeorumconsist. Ex cuius verbis vides

etiam Tabulam non super lignum sui multi repramentant SC in pingunt) sed in ipso supremo ligno clauis fixam. De quo more alij. J Inter eos P. Faber libris Semestrium , ubi& sparsim plura de Cruce, & quaedam selecta atq. edecumata.

Di parata haec suppMia. J Notauit & publico ante nos monuit Caesar Baronius, vir sacra profanaq; doctus, in Martyrolo'gio. Sed cur frangebant ijs, quos statim mortuos vellent, crura An non caussa in Plinio 8 Ille lib. X I. cap. x L v. norat in ijs vitalitatem esse: atque addit. Namque in ipsa genus viri que com missura, dextra Duas, a priore parte, gemina quaedam buccarum inanitas inest: qua perfossa , ceu iugulo, stiritus fugit. Aliud autem est a fragio crurum, Ex ecare crura: quod m Ammiani lib. xxi I. leges, in oratione Iuliani: Iussique agmini cohaerens incedat , sciens quod, si remansierit inquam, exsectis cruribus relinquetur. Hoc enim proinde est, quasi dixisset, neruis aut suffraginibus incisis. Vetus fruitia, S: Annibali usurpata in Romanos. Maius: His pernas succidit iniqua potentia Poeni. Potentia Poeni, more

132쪽

NOTAE DII B. I I. II ni, more Graeco, est Poenus. Liuius de eaipsa re, in clade Cannensi: Guosdam iacentes vivos succssis feminibus poplitibusique inuentos fulse. nempe ne attollerent se. &ut desolati morercntur. Vsurpatum est Tyrannis in Christianos. Sozomenus lib. I. cap. x. de Paphnutio & Maximo: quos, inquit, Mαξιμῖνοου Γλμεταλλοις εργα αλχι at riδ- ,Vc δεξιὴς -4ο εκκοψας ὀφθαλμους, τας αρο ρας ἀγκυλα ς αῖα μωps Maximinin ad opus metasgi condemnauit , dextros eorum oculos excutiens se sinistri pedis suffragines abscindens. Eusebius ostendit aduri etiam solere, lib. v III. cap. x i I. Vbi quorundam meminit τὰς λλιὰς ποος τῶν ἀγκυλῶν καιυτηρων ἀχρειουμενων : qui sinistris scinbu , circa poplites Jerro adustis , inutiles facti sisent. Qi Libe i non immanes. J Lego in Eusi bi j lib. v I. cap. X I x. de Apollonio Martyre, cum is sub Coi Aodo Principe delatus es.set ut Christianus, accusatori ,ex lege , crura fracta fuisse. .Verba huic rei: ora μη ζην ἐξον m, Uy τον ἔασιλικον ορον, τῶς FGιωνδε μηνυ- τας, ἀυτ τοίγνυῖαι τα σώλη : quoniam viuere nefab, iuxta legem Principis,talium delatores, Eatim crura ei stactasunt. Sed cuius Principis haec lex tam commoda in Christianos' Non opinor

ipsius Commodi. Nunquid M. Aurelijξ de quo Tertullianus Apolog. cap. v. alui sicutpalam ab eiusmodi hominibus Christianis) poenam dimouit, ita alio modo palam di Jersit, adiecta etiam accusatoribuου damnatione, es quidem tetriore. Et quod ait de damnatione tetriore, possis vel ad Crurifragium istud referre: vel ad Viuicomburium , quo assici accusatores Christianorum iubet eiusce Principis epistola apud Onufrium in Fastis expressa.

AD CAP. XV.

Sole ac pluuia corrumpi J Exemplum huic rei etiam in libris

sacris, Ut Reg. II. cap. X X I. Dedit eos septem viros) in manus Gabaonitarum, qui cruci fixerunt eos in monte coram Domino. I-lens autem Restha lia Aia cilicium substrauit sibi suprapetram ab initio mesias, donec Ini aret aqua super eos de caelo , se non dimisit

aves lacerare eos per diem,neque bestias per noctem. Hoc de pluuiarξέ πο λαμπαδαι τῆς νς ιαμ μη , ἐςαυρω . Q, ΑΠ τουτον τ ξοπον liquis faces e foco non posse accen dere,or a caelo eas accendit. crucifixus est. atque hoc modo sene caelem concalefactuF.

133쪽

A D L I p. III. NOTAE.

huc referas Dionis etiam illud lib. x L i x. de Anton saeuitia in Iudaeae regem Antigonum ' τὸν δε Aντυνον, Romanis unquam passus erat in ac postea interfecit. Verba ita praeferre videntur: nec abhorreat ab Antonij impotentia, ut seruiliter saeuierit etiam in regem. Tamen verius puto ut capiag VCrtasque Palum. Ut palo, inquam alligatus fuerit, len ni Roma nis more, & tum securi percussus. Quod ipsum huic Antigono factum, etsi Dio non expressit, notauit Strabo, citante Iosephosnam hodie non exstato lib.x v I. Antiq. cap. I. Aντωνιος Αντ, νον τ Iuδαον αχθέντα ἐις Amnvos μινας Μάλος ρω- μα νέασιλέα πιλαίζω: tantoniis Antigonum Iudaeum Antio-ebiam perductum securi percutit. se vim est primus Romanorum securi seubiecise regem. Idem Plutarchus, in Antonio. Furcisti, quibus homines μὴ=endebant. J Nec negauerim tamen, etiam ita accipi posse, quasi his furcillis sublatum crectumque ipsum patibulum, postquam homo in eo assi xus. Non enim dicit in quibus, sed quibus sustendebant. Certum enim est siue funibus subduci instantem crucem debuisse , siue furcis. nisi quis

admotas arbitretur &scalas. haec videantur, sed necessaria rei capienda .

Patens haec tranuersa uepars sic dicta. J Stricte M propritin,

quam . Alias quis nescit totam crucem cepe venire in hoc nomen Z Sallustius viro modo acceperit haud dixerim, in loco vitiato. Fragmentum est apud Nonium, o I v. Histor. In quis nox imm quisque aut malo dependens verberabatur, aut immutilato corpore improbi patibulo eminens affigebatur. Lego mutilato compore : quia mos illefrequens Orientalibus, ut priusquam crucifigerent admutilarent, aut etiam per tormenta necarent. Exempla habes in hoc libro, cap. x 11. & alibi. At illud improbi, qui reformandum ignoro. Tentaui olim in proris. An& imprope

quod sic compositEm pro simplici, ut inante x talia, apud Te C A P. I I.

134쪽

NOTAE AD L IB. III. DItullianum reperies Exhortar. ad Castitat. cap. x. An etiam improbe Z ut sit corpus fuisse improbe mutilatum ρ credo enim haec narrasse de saeuitia Mithridatis in Cy22cenos, quos terra marique obsedit.

AD CAP. V.

Facie qua nourum bossiestatibulum. J Quqe sententia fuit Antoarib Morilloni, viri summi futuri si diutius vixisset. Argumenta habebat svidi & legi in epistola eius ad Lindanum, quam herc-des adseruant) quod id referret formam Iugi. ferre autem iugum, ignominia & quasi comminatio huiusce mortis. itaque illinc petenda forma. Amplius, Liuius ait lib. I. Romanos blectasse for-

eis duodenos a terra hiectacula alta sustinentibus pedes : eas furcas proclinantia utrimque ligna fuisse cum tertio transuersario superne immisso , quod genus Capreolos Latini vocant, & nos ii die Schragis: ergo hanc esse faciem Furcae. Tertio Hebraeos hodieque suum Tau sic pingere: cum eo autem comparari passim: tale igitur esse. Credo etiam addere non firmiter nunc commemini, sed addi potestὶ Ausonium cum Φ. littera GLeca Crucem comparare: at ea quoque istuc abit. Sed haec sententia, etsi arguta, proba mihi non est ob multas caussas , atque hanc unicam firinissimam,quod refellunt spectiones& monumenta omnia antiqua, omnia inquam consensu. Quid Christianis nobis fiet, si ipsa imago crucis aliter ubique non pingenda solum, sed manibus cottidie deformandaZAt enim iugum tale olim. Ita,sedi quid ad rem ρ militaris salte ignominia illa fuit: & liberorum eat hominum Monseruorum,ut latura furcae. De Liuio, nihil impedit Furcas nostro vulgarique more intellegi sequibus ligna trans. uersia iniecta,& super ea asseres,ad spectandum insistendumque. Fit Se hodie, dc olim primas domos sic erectas ex Posidonia sententia puto Senecam alibi tradere, M uti pariter voce furcae. De Hebraeis, verum est, sed hodiernis. Priscas eorum litteras alias& diuersi formes fuisse, periti eius lingu atque ipse Hieronymus tradiderunt. Iam de Ausonij versu, is talis: Et cructa effigie Palamedica porrigitur Φ.1 ectionem non muto, etsi alij libri proferunt grusN: nec id ma

te. Sed esto crucis: verissimum est in nostra etiam forma. Quo-

modo Z in cruce inquam vestita,& in qua homo appensus. Vide quhὰ su=iἱ faciem & pendula a ligno brachia , est: haec ipsa litterae forma. in Sed enim cum multa de Furca, varie dubieque dixerim , hoc etia lubet. Quid si ipsa crux nostra vulgaris, Vetus furca sit e Plu- ιον insum, tarchus cum remonis aut iugi suste taculo confert: certe in an μ μ si

135쪽

ri s NOTAE AD L I B. III. i liquis curribus tale r perio , qui sunt in C lumna Traiani aut Antonini. Vido imagines. Dixeris hoc non fals diugum sustinere aut sus ferre, qua collo supero boum impositum est,&iugu illi adnexum. Sed& ipsum temone: snam lectio Graeca variat, ut dixi)hoc ipso, quod ita in collo firmum , temo nem attollit S prohibet a casu aut delapsu.

An & ad Dionysia descriptionem aptari potest Z potest dupliciter. Sive ut a pectore stipes longior & ipse temo propendeat: siue potius via tergo, quod res magis poscit. In

136쪽

AD CA P. Vi I.

Impudicas ancillas siepuniri.J Et e si sane ignaua mors,& Faeminea etiam Pane gyristae dicta. Alteri manibus siessitum Britannorum gaia domi fracta, se inusta faemineae mortis infamia , ut scilicet maluisse vir ferri amantigimin videretur laqueo perire quam gla dio. Victor postremam a 'ppel lauit, vilissimamque in Ma

nere poctremo, fractu laqueo ceruicibus, luit. Patibulum vulgo Furca di- citur. J Q uoipio sensu inferiores Graeci dixerunt φουλκίζειν in furcam agere, asperiore illa littera mutata. Cedrenus in Iuttiniano Rinoi meta: Eν- τε χωαί ας ἐφουλκισεν. quod veri edum est, In muro omnes de furca sui pendit. Docet Zonaras qui ineaipsa re: Uyξυλοις παρα τοῖο τειχε - ν άimymm In lignas apud muros substendit. Credo autem hanc Furcam primo non nisi dimidiatum Patibulum fuisse, id est,facie adhuc aliqua Furcae: paullatim , & quo plures appendi posse sent, immutasse. subiicio & sormam crucifixionis quam imaginabatur& delinea bat Morillonus.

AD C A P. IX.

Iniectis per crura funibus. J An magis placet hic sensus, Funes

ipsos per crura eorum traiectos & transmisios Z Tale in Curtio lego Alexandrum usurpasse in Balinquendam , lib. IIII. Perta los Oirantis lora traiecta sunt eligatumque ad currum traxere cirisca υrbem equi. Id factum a rege exemplo Achillis , qui Hectorem sic foedauit,ut Curtius inibi notat. Sed tame Ammianus Iniectos ait, non Traiectos: nec id supplicij credam vulgo usitatum.

AD C A P. X.

oriturum in ipsis, non per ipsas. J Praeter exempla quae de-

P 3 di, hoc

137쪽

di hoc rarum videatur in Philippo, de quo Eusebius in Chroni Eo, anno x ii. Claudi): Philippus ponto in Christi apud mera polim Asia iustitutem, dum Eoa gelium 8opulo nunctaret, cruci affiixus, lapidibus opprimitur. Quasi in ipsa cruce lapidibus obrutus esset. Atque hoc quidem in vulgatis libris,in veteri & probo meo manu scripto vestigium non est horum verborum.

A D C A P. XII I.

Viri fide digni asserunt. J Inter eos eximius Theologus Alsonia

sus Clacco, qui de si s Crucis nunc nuper accurate scripstr. Iamisia Amanis praealta. De qua accipienda quae in Codice Iustinianaeo leguntur, De Iudaeis S GHic. Vbi scribuntur odat quodam festiuitatis suae sokemni , Aman ad ρανα quondam recordationem incendere , se sanctae crucis adymilatam oeciem in contem num Chrinianas i exurere, atque id facere de inccps vetantur. Totidem paene verbis in Cod. Theod. lib. XVI. tit. Vm. Ex quibus vides Iudaeos Amanis inimici sui mortem annua memoria repraesentasse , & in cruce suspensum cum ea ipsa combussisse specie Amanem, re & mente Seruatorem & nostram crucem. Ideo meritissimo interdicti. Nouus etia orbis. J In quo sane hoc mirum ,cruces repertas fulcse plurifariam in templis atquem sepulchris. De India occidua loquor. Qua origine aut fine) nescimus,alii si iam tunc prouidus ille Deus extiare voluit omen & signum dominaturae illic crucis.

Edicto prohibitum manet. J Atqui in Panegyrica oratione, sanὰ

diserta, quae Theodosio dicta, menti octiam crucis quasi licitat& manentis. Et post hanc tu vocem, non illum in crucem tolli, non

culleo in sui , non diocer in frena iugisti. Et fieri sano potest ut apud gentiles, & Christo aduersos, s upplicium etiam manserit sicut de Stauis in Helmoldi Chronico scriptum lib. i. In ista Hebus Staui quendam Danum I fixerunt craci: In ignominiam scilicet diuinae crucis.

In hoc visce. J Nummis hoc pluribus expressum cernitur; atque etiam quibusdam uberius , In hoc signo vince. Sane Christiani libenter appellarunt Signum dei, aut Christi, ipsam cruricem , quasi Imperatoris illius tesseram aut vexillum. Iustinianaeo Codice vetatur gnam saluuioris Christi hami vel inplice insculpi. Quid, quod Graaerinterpretes sic legem Scaruolae accipiunt,

138쪽

orat. Irat Iulian.

NOT AE AD LIB. III. IIspiunt . xxxv III. De aur. arg. mund. Fieri volo iubeoquesignam dei ex libris centum. Accipiunt inquam,& reddunt Crucem. An verὸ Θ minime. scimus signum dei statuam esse apud Scaeuo iam siue Solis, siue indigenae cuiuspiam & familiaris dei. Sed pie-zm , no error, Gr cos eo traxi P. Monui t super hac interpretatiuncula Petrus oranus, iuris A litterarum consultus, dc germanum. in modum mihi amicus. Eκ χρυσοῦ δάσας - ον. J Quem suo aeuo extitisse in Palatio, Socrates asseuerat, Eccl. Hist. lib. I. cap. I. TAωα- έτω amσ-- , μὲν το ταυροειδες Ποππιον, ὁ αεδι νυν is Me ζαm- λε οις φυλάττωκι: Huic oraculo fidem habens, conscii simile is dcruci tropaeum , vsique nunc in regia seruatur. Idem Cedrs

1ur aurati.

gemmanti textus in auro Signabat labarum. J Dixi ipsi velo nomen intextum e dc poeta hic aperte. Tamen ex descriptione Eusebij, videbis & supra velum saepe ex auro statui: Sc exempla in nummis utriusque positurae dedi. illius tamen magis crebra. Ipsa Labari vox qualis Z vereor ut peregrina, Certe nouita a,ω sub Traiani aut illud aeuum nata. Vetustior Tertulliano, qui hodie extant, non commemimi. Gregorius Nazian Zenus, doctus& fortis Orator, ait Καμάτων λυτήριον a,M,ψ η τὰ ρωμαίους ονομά- ξαι : Laborum leuamen pausamque ese, or a Romanis sic appessari. Igitur a labore deriuauit, eo procliuius, quia ipsi Graeci λκωρον scribebant. Sed nostri poρος nonne corripiunt Quomodo etiam pausam laboris, non alia additione, vox ea lignificet Z Nec scio an non mos militiae repugnet, quia certe sublato signo illo Imperatorio &conspecto, miles ad laborem ipsum S: expediti nem , siue praelium etiam, vocabatur. Ita si lubet illinc ducere: magis sit, quod eo viso miles laborem quoque videbat, & id acclamabat , Labor. labor: atque hinc nomen. Duae littera Chriai nomen exprimentes. J Ita est, S conspicuae sunt in Nummis. Ipsum etiam Clati solitarium , signabat Christum. In Antiochenorum dicteriis recenset Iulianus. Misopogone : Ton, φασί, την πόλιν, ουδετο Καπ m. oc addit: εδδUMMν αρχας σνομάγων ἀνακ τἀκάμπια, λουν

139쪽

λειν τομἔν Xριςδν , τοί Κονς αντνον : Chi, inquiunt, se Fappa nihil iniuria intulerunt ciuitati. Nos autem didicimin initia nomioum

esse has litteras ,se significare vesie i ad quidem Chrissum soc Contiantinum. Ita Iulianus,qui has ipsas litteras e Labaro postea conatus remouere. Frustra,& Vicit nomen quod aeternum vivit & vincet.

o ξυλον μακαρος ον. J Vere, quia nos per illud αδαρκ. Atque ha ποσγιυνχπον τίμον , adora dum se venerabile, Imperator appellat nouella quinta. Eaque caussa vetitum in lapidibus sicut pi, quae in solo. Lex exstat in Codice Iustinianaeo:& apud Paullum Diaconum sic Tiberius: Crucem domini qua frontem nonram se pectora munire debemin , eam sub pedibus concalcamus ΘΤale S: Synodus habita in Trullo, Can. Lxx III. Quamquam autem e pauimentis templorum remota,non etiam Ctectis. Fulsit iam olim ibi, clarum certumque symbolum Christiani cultus. Nicephorus Gregoras lib. I x. in descriptione tempestatis quae

μα Γοζίαν: Tunc cecidere multa crucium, qua tempus imponi e feν-ro solent,ptiferre non valentes vim venti.

FINI S.

M o s I. Lipsi, Academia Lovamensis Professoru clo mi, is Cruchsupphciseenscriptos tres uros νna cum Notis additu testor nihilsacra ac orthodoxa fidei repugnans aut ab ea dissentiens continere , insuperct paria eruditione refertos acprato dignifimos esse cesseo. ZOMηjIa.Calendas Decembres Iicta. Henricus Cuychius D. Petri Louanu Decanus, Academiae Cancellarius,& Pontificius ac Regius librorum Censor.

140쪽

M AX AE M Y L IA NI

Lips I de Cruce libros,

Epigramma.

SVnlich ferale genus , trabs bsita leti,

crux olim, dirus sentibus horror erat. Tormentum inuisium, durum, execrabile lignum, siquo grauius nullam terra nouerca dabat. ear postquam sata patre Deo, sata Virgine proles Diluit in celsa crimina nonira cruce: Victima pro seruis dominus, pro sontibus insons, Pro tisis medicus, pro grege pastor amans, Ibcet ex illa, Crux lux, mors Uita, trophaeum Furca , decus probrum, poena medela suit. Hostile pressa leo tanti Crux numinis, olim Crux scelerum Nemesia, nunc scelerum una salus. Hoc olim tam grande decus, tam nobile pignus Terra diu caeco texit auara sinu: Dum veluti postuminio tandem extulit iliam, Et luci lucem 'Caesar habere dedit. 'conflant inmFalgor δ an Iusaeus ceu Caesaris aemulus, atra Nocte laborantem tollit adastra Crucem ξο factum iuste: sic rident lumina iustis, Invidia iniustis lumina Iracta dolent. Anumam rex Delius indit.