Emmanuelis Aluari e' Societate Iesu, De institutione grammatica libri tres. Quibus nunc primùm copiosissimus index accessit

11쪽

eiusdem generis verba foedissim/ corrumpant. Iam vero x, quocunque loco fuerit,pronuntiantes, pingue quiddam,s peregrinum sonant usque eo, vi caverbi causa, Dixi pronuntiarim, credas te non Romanum,sed Arabicum verbum audiuisse. In his, atque caeteris vitiis extirpandis neruos omnes vigilans insuli rius praeceptor contendet. Varia remedia excogitabit, quibus os . linguamque rudem informet: attensomo animo suos tyrones legem tes audiet, curabit, ut M. pressis labris sonent: docebit , ita pronum tiandum , ut lingua palatum tangat: etiam atque etiam in Rabit, urgebit,ri Hic. Haec, Hoc ita pronuncient, ut vocalem, quam de suo addunt, pr

cul abiiciant: ae, in priHinam Rutum restitiet ac steque nil me inculcabit compendium esse duarum siterarum C, S, neque aliter, dixit, pronum tiandum esse, quam si per C, S,scriberetur DICS I. Rubiginem in elemem rarijs ludis contractam diligenti mὰ deteget;in his enim multa , νariaque pronuntiationis monstra nascuntur hinc stequentes illi barbarismi Dei o,m is, deium, metum,mcta,meiam meta notiratibus in ore sunt, si quidem I, ροβε, pronμntiant, quoties dictio in syllabas Eum . ,eos, ea, ,eas desinit. Hinc

sitiam tertio quoque verbo pro Etiam:in iisdem syllabariis schoris pleras

omnia, quae supra diximu orta sunt vitia nam dum Hrba articulatim stabatim L potira mandunt, quam sonant, literas alias detrabunt, alijs alio permutant sonos fingunt novos,s inauditos. Quare congereda es magna veriborum 6Ma, quorum pronuntiatio dissicilior sit, quibus cum tandiu noui paustritae luctabuntur,donec deuicta, ct prostrata foed ma barbaries palmsragymnasio , eatrudatur,o in perpetuis rete etiπ.Hoc idem Fabius lib. ianitio vehementer praeceptoribus commendat,his verbis.Non alienum fuerit ab iis aetatibus quosit absolutius Os,s expressorsermo,ut nomina qπ-dam. versusq; assectatae discultatis ex pluribus serarim8 coeuntibus inter fefyllabis catenatos, velut con=agosos quam citatissmὰ volvant, ηαλεπε , Gracd vocantur. Res modica dictu, qua tamen omis multa singus vitia,nis primis ea primuntur annis,inemendabili in posterum prauitate durant. Latinum Alphabetu, vel fyllabatim,dictare non erubescet,alioquin id, quod Dipe Uu venit,post multos annos aua baberi reperientur,me, Ene, Erre, O

alia his deteriora siterarum nomina perridiculὸ usurpantes. Quod se nessor id exictimabit humillim esse, quam ut suu gymnasium deceat, potius , ad elementarios,abecedariosi magistros Pectare,memincrit o se, eam, quam profitetur artem ab elementis iterui nomen traxisse. Nos certὰ quoniam in eadem versamur,i sum non nudis formis,sed plenis nominibus libentismd

da, multa didi cenda sunt , pro rariis nationum linguis, vitiis, qua praeceptor prosua prudentiainc eruditione etiam,atque etiam conmerabit.' Prima

12쪽

Musa nomen declinationis primo genetis stem, nini, numeri singulatis, sic declinabitur. Nominatiuo haec Musa. Haec musa iucunda. Genitivo Muta. Haec ferula acerba Datino Musae. Accusatino Musam. Vocativo h Musa. Ablativo . a Musa.

umero plurali.

Nominatiuo Muta. Genitivo Musarum. Datiuo Muss. Accusativo Musas. Vocativo h Musae.

Ablativo a Musis.

Paucis post diebus.

Haec musa dulcis. Hae ferula minax. Hic nauta vigilans. Hic poeta optimus.

I 'M pueri otio diffluat, curabis

praeceptor, ut substantium nomecum adiectivo domi coniungat, σdeclinent, quorum nominaui casustatum ipse dictabit: ubi redierint, rationem reposcet inspiciet diligem ter, an emtaatescripserint, errata sudiose corriget,laudabit diligetes, indiligetes excitabit. Adiectiva ne inepta sint, ne multa, ad summum duo,ut Puer diligens, et ingeniosus. y Eteres illi, ac nobiles Grammatici vel Ciceronis florentissima aetate, no- .minibus declinandis Pronomen, siue articulum snam utroque modo driretis Varrone dicitur Hic, Haec,me,casibus omnibus praeponebat, P rum nominum genera,tum casus notabant:non quod Graecorum more Romani articulos in oratione adhibere sed, ut expeditius rem Grammaticam tractarent: ne, si virile, muliebre,ae neutrum genus, nominani, interrogandi, dandi, caeterosque casus saepius inculcarent, legentibus radium asserrent. Qua declinandi ratione M. Varro Romanorum eruditissimus frequentissim/utitur in iis libris. quos de Analogia scriptos reliquit in quorum tertio, Diaco inqui non babere casus Mono vi Nequam,habere,quod dicamus nequam,huius nequam huic nequam. Ide in eodem,ubi de naturali, et voluntaria declinatione agit,Natura dico,cum uniuersi acceptu nome ab eo, psi ponit, non requirimus quemadmodum velit declinari,fed ipsi declinamus, ut huius Roma,hanc Romam:in eodem, Dicitur enim bis Lepus, ct hoc Nemuis erusUgenoris essent,utris praeponeretur id ac ciceretur,aut hic L pus

13쪽

pus, s hic Nemus, aut hoc Lepus,o hoc Nemus P. Nigidius, quem M. isius propter excellentem ct lagenis, ct cruditionis prfflantia coluit,atq; plurimi fecit,in quarto, O vigesimo commentariorum Grammaticorum apud Gellium libro 13 .ca. 23. Si huius,inquit,amici,vel huius magni scribas, v I, facito extremum. Sin vero hi amicei, hi magnei casu multitudinis recto, tunc ante I ,s ribendum erit E , atque id ipsum facies in similibus. Eodem modo Fabius, Probus, Gellius locutisunt, O qui post eos praecepta grammatica tradiderunt. Donatus non solum articulos casibus, seu ipsis etiam urtic lis,casuum appellationes praeposui hoc modo. Nominatiuo hic ma Herclenitivo huius magistri, dativo huic magi Inro. Diomedes veterum ritu articulis contentus fuit. Quid ergo,icat aliquis, tibi in mentem venit, ut a grauis morum hominum sententia recederesλ Ego vero tantum abest,ut ab eorum sententia recesserim, ut ipsos etiam in his commentariolis ad Mitandum mi hi potissimum proposuerim.Quibus igitur rationibus adductus, pueris declinationum formas praetermissιs articulis ediscendo proponis e Nimirum quia satis, superque arbitror casuum vocabula ipsis casibus praeponere, articulos uero nominum tantum positionibus rectisque casibus : Aliud en enim rationem, Niamque tradere qua Latinam linguam discas, aliud Gramma-fics quaestiones explicare, nodosqi discites expedire. Hic O articulis licet utare, alijs quae Grammaticorum quidem sunt propria, sed a Latini se moris cultu, elegantia longe alienissimas illinc omnia, quae potius impedDmento, quam emolumento esse possunt. Omnino, quo ad eius fieri poterit,remonenda sunt. Quorsum enim ea pueri memoria mandent, qua nullam ipsis ut, litatem sent allatura e Euid attinet nomina articulis infarcire, quorum nullus in oratione Latina sit usus f Quod si priscis illiis tempori. id Rudio fuit ludimagistris, ut pueros nomina in casus inclinantes articulis, tanquam προμtaculis quibusdam oblectarent nemini id mirum uideri debet, si quidem ea state Latinam linguam cum lacte nutricis fugebant. Nobis uero non issim licet, qui musas non domi natad, sed multo sudore parto colimus. Quae,cu ita sint ea doceantur, quae breui eis usui futura sunt. Incipiant iam nunc loco a ticulorum mobilia nomina cum Dis coniungere oe in imo primo aditu, ne libutoque Grammaticae Adiectivi,ac Substantivi nominis consensum, concor diumque digustare,ac recta constructionis partem,licet imprudentes, expeririesta enim mi,ut assilua exercitatione tum expeditius, tum facilius et scribant, ct loquantur. Qua me causa mouit, ut declinandi initium d muliebri vocabulo facerem,ut uel primo ipso die, quo Grammaticam attigissent, alia 'quem sui laboris stactum perciperent:nam Adiectivas eiusdem sint formae, atq; exitu sine ullo labore cum Substantivis copulantur,ut Ferula cerba: snuutem figura ab iisdem discrepent,n statim ,sed paucis post diebus declinanda sunt,ut Ferala Miuax, Mosa Dulcis.

14쪽

metr PDominus nomen declinationis secundae generis masculini,numeri singularis, sic declinabitur. Nominatiuo hic Dominus. Genitivo , Domini. Datiuo Domino. Accusativo Dominum. Vocativo is Domine, Ablativo a Domino. Numero plurali. Nominatiuo Domini. Genitivo Dominorum Datiuo Dominis. Accusatino Dominos. Vocativo δ Domini. Ablativo a dominis.

me Dominus Iustus. His Dominus bonus.

Aliquot post dies

Hie Dominus prudens. Hic Animus generos .

Hac populus proceriFma.

Templum nomen declinationis secunaee, generis neutri, numeri singui laris sic declinabitur. Nominatiuo hoc Templum. Genitivo Templi Datiuo Templo. Accusativo Templum. Vocativo is Templum Ablativo a Templo. mero plurali. Nominatiuo Templa, Genitivo Templorum, Datiuo T emplis. Accusativo Templa. Vocativo o Templa.

Ablativo. Templis. me templum sanctissimam.

Hoc ingenium eatmium. suo tempore. Hoc templum ingens.

me ingendum illastres Hic admonendi sunt Uranes

neutra nomina tres easus habere similesnominandi, accusan di, vocandi, eosque numero multitudinis,a, litera termina rhestera m suum locum dissorantur:

15쪽

o dix

Tertia declinatio.

sermo,nomen destinationis tertiae, generis insculini, numeri singularis,. i sic declinabitur. Hic fermo elegans. Hic sermo quotidianus. Haec virtus admiranda. nHac oratio eleganti . t si

Tempus,nomen declinationis tertiae,ge neris neutri, numeri singularis, se declinabitur.

Nominatiuo hic Sermo.

Genitivo i Sermonis. Datiuo Sermoni. Accusativo Sermonem. Vocativo b Sermo. Ablativo i , Sermone.

- . Pluraliter. Nominatiuo Sermones. Genitum Sermonum. Datiuo Sermonibus. Accusativo Sermones. Vocativo o Sermones.

Ablativo 1 Sermonibus. Nominatiuo hoc Tempus.

Genitivo T emporis. Datiuo Tempori. Accusativo Tempus. Vocativo o Tempus. Ablativo a Tempore. Pluraliter. Nominatiuo

Genitivo Datiuo Accusativo Vocativo

Ablativo

Tempora. Temporum. Temporibus. Tempora δ Tempora.

me tem ιs Deitas. Hoc tempus pretiosum. Hoc tempus uelox. Hoc nomen celebre. Hoc flumen rapidum. Nex existimes uoces Plurasster, Simgulariter , barbaras esse, iam enim Quintiliani aetate nata e rant. .auri ipsum libro quinto ca. sexto. Est etiahuic tropo q iam cum f3necdoche violata. 'cam cu dico uultus hominis uultu:dico pluraliter, quod singulare est,ql plurale est,singulariter.

16쪽

Parens nomen declinationis tertiae, gen ris communis, numeri singularis, sic declinabitur.

Nominatiuo hic,& haec Parens, Quorsum, dices, haec forma , num Genitivo Parentis. aliter Pares instectitur, quam Sermost Hon quedem : sed ut iam inde ab ipso Urocinio intelligant adolescentuli,

quaedam nomina generis communis: id quod etiam a veteribus Grammaticis accepimus. Dariuo Accusativo Vocativo

Ablativo

Parenti. Parentem. o Parens Parente.

Plaraliter. Nominatiuo Genitivo Datiuo Accusativo Vocativo Ablativo Parentes . .. c. . Parentum . . Hic , ct haec civis. Parentibus. Hie,o haec hostis. Parentes. His nominibus adduntur Adlectiva o Parentes. non coniunmm, sedseparatim, ut hic ciuis Romanus:haec ciuis Roma na. aParentibus.

uarta declinatio.

Sensus nomen declinationis quartae,generis 3 masculini, numeri singularis, sic declinabitur. D' '.. ci . i I I Nissensus labes. Mic sensus tardus. Nominatiuo hic Sensus.

Accusativo Sentrum. Vocativo δSensus Ablativo Sensu. Hic census temus. Haec anus delira.

umero plurasi.

Nominatiuo sensus. Genitivo Sensuum. Dativo. Sensibus. Accusativo Sensus. Vocativo OSensus,

Ablativo ,Sensibus.s Hie vigilandum en Ludi magis Tiro te discipuli ex censu, Sensum suciant, aut contra ,solent enim literas

e, σί, facilὸ permiscere, ac consum dere , quod vitium huc latZque pa

17쪽

Genu nomen declinationis quartae, generis neutri, numeri singularis, sic declinabitur.

s Nominatiuo hoc

Genitivo Datiuo Accusativo vocativo

Nominatiuo Genitivo Datiuo Accusativo Vocativo Ablativo

Genu. Genua Genua Genua

Genua. Genuum. Genibus. Genua. δ Genua.

a Genibus. Hoc genu flexum. Hoc genu tumens. Dictabit Praeceptor nonnunqκα praecepta rectd scribendi faciliora: exempli causa. nte b,p, m,semperscribendam esse literam m. vibo, campus,Commodum. Nunquam eandem coosonantem in initio, aut exitu dictionisgeminari. Si eadem in medio geminetur non esse utranque

initis,aut me uersus scribendum, sed alteram in me,alteram initio.

. uinta declinatio.

Dies nomen declinationis quintae,generis mascillini, numeri singularis, sic declinabitur.

' Nominatiuo

hic Dies. Genitivo Diei. Datiuo

Larti

Accusativo. Diem. Vocativo .

Ablativo a Die. Numero pluras. Nominatiuo

Diebus Accusativo

Ablativo a Diebus. Ille dies laetissimus. Hic dies illumis.

Haec res domestica. i JHo res familiaris. a. l

Dies generis esse incerti nemo est qui nesciat: sed quia Hemininum

genus raro multitudinis numero reperitur, hoc loco uirili fumus contenti. De

18쪽

sNominatiuo Bonus, bona, bonum. Genitivo Boni, bonae, boni. Datiuo Bono, bonae, bono. Accusativo Bonum, bonam, bonum. Vocativo b Bone, bona, bonum. Ablativo a Bono, bona, bono. Pluraliter.

Declinationibus directis ,-obliquis.

s Bonus, bona, bonum, nomen mobile declinationis primae &secundar,n umeri singulatis, sic d linabituri

s Qui primam, O se i

eundam nominum forma memoria mandauerit,ex, Limetse etiam hanc mav dass e. gam bonus, ut dominus:bona,ut musa: b num,ut templum declinatur. Quare curet magi Her

Nominatiuo Boni, bonae, bona. scriptis formis eaercean Genitivo Bonorum, bonaru, bonoru. tuae, ut cum huc perue Datiuo Bonis. nerint, ne in his directis, Accusativo Bonos, bonas, bona. tra uersiisq;, ordinibus asi Vocativo u Boni, bonae, bona, quid inesse noui arbitrem Ablativo a Bonis. tur: sic enim declinantur,

m Dominus,musa,templum. . I . p . Domini, musae, templi. Domino,musa,templo. Dominum mi am,templum Et reliqua eodem modo.

SI veterum Grammaticorum vellemus persequi vestigia, nihil erat cur hunc,o proximas adiectitiorum Ormaasuperioribus adiungeremus:i li enim mobilia nomina,quae ternas,aut binad figuras haberent non coniunctimsed separatim segula per se declinabant lac bonM exempli causa, vi hic dominus.haec bona,ut haec musa hoc bonum, ut hoc templum: unde haec adiectiva prima secunda dectimationis appellantur. Hic, haec breuis,Nihic o haec parens:hoc breue, ut hoc tempus:aut 'gula per se hic brems, ut hic sermocitidem haec breuis. Quod etiam apud Varronem lib. 3. de Analog.τidere est,sic enim quosdam ordines disponit,Hic albus, huic albo, Mius albi, haec alba,huic alba,huius albae hoc album,hvic albo, huius albi. In eodem, Eius casu4 literarum disertiminibus facilius reliquorum varietatem,discernere poterit,quod ei habent exitus aut in a,ut hac terea: aut in e, τt hae lancerant in hτt hac leuiMeru quonia haec declinandi ratio nonntillas habet oppoet

19쪽

r tates, Ho exinimaui praetem mittendam esse, relicturus tamen dolent usiudicium suum. Primum enim sciui adolescentuli esse quasdam, ex quibus terna figurae fiant,quarum prima generis sit masculis, altera forminini, tertia neutri,alias a quibus duae,ut breuis, breue, quarum prior generis comunis, posterior neutri:esse demum alias, qua una figura casu rectosingulari sint content quae omnia genera complectantur, unde omnis sint generis. Deinde Me pacto Adiectiva a Subuantivis facilius secernunt, internoscunt, quax desultionibus . teneris ingenijs parum idoneis- Ad extremum, ut planius imtelligant,qua paulo post de nominum Deneribus escenda sunt, cum de paribbus orationis, quae rudimenta uocantur,agendum erit. e mireris ' declinationes tum directas,oe obliquas tum irectos, r trasueuos ordines appellarim,

sic.n. Varro appellat. Summim se Drutum tuam ilicis, uni transuersi, alteri directi ut in tabula feri solet,in qua latrunculis luditur. Directi sunt, inquit iu lib. 3. de Analo. qui a recto casu rectὰ declinantur, tit albus alba assum. Tra uersi qui a recto casu obliqud declinantur,ut albus albi,albo. Haec ille.

Subiecta nomina eodem modo declinantur, nisi quod easus inte rogandi syllaba,ius, dandi vero i, litera terminatur. Alter, altera, alterum,alterius, alteri. Alius, alia, aliud, alius, alij. .s Soliis, ibia, solum, si, luas, ibit.

Totus, tota, totum, totius, toti. Vnus, Vna, unum uniuS,Vni.

Ullus, ulla, ullum, vilius, ulli. Nullus, nulla, nullum, nullius, nulli.

Vter, utra, utrum, Vtrius, viri. Neuter, neutra, neutrum ineutrius, neutri. mine Vter componuntur,

V terque,Vtraq;,Vtrunqἰ,viri usq; , vrerque. Vtercuq; uter libet,ut erui L. Alteruter, alterutra, alterutru, alterutrius, Genitivo Velitri utitur Varalterutri. ro lib. a.de Anal. Maris, i n-t quit , foeminae , O neutri. Item Probus, Phocas, Diomedes, Donatus, caeterique veteres, quod a pri- scis acceptumsuom conseruarunt, retinuerunt. HAcc Onomulla alia quida ex recentioribus de sententia, atq; a litoriatate Varronis Probi. Diomedis. Donati, Sertiis, ac caeterorῖ bene sentiZim Gramaricora docet esse pronomina. Quod ad Varrone attinet, nulla de his mentione facit in lib. ualo.cu de pronominibus, quos articulos appellat,multis locis disseruerit. Trabas in lib. quem Artium instituta inscripsit,inro de pronomimb.agitone uerbu quis de Udem fecit Donatus in priore libui de octo partibus oratoris,que alij Prima arte, alij prima editionem uocati

. . quati m

Hsc priscis illis temporibus

inlatam,ac trita declinandi ron seruabant. Alter, alteri, altero. alius,alis,alio. Et caetera eodem modo, lage Prisc. lib. I 3. ubi nonnulla exempla ponutur. Huc etiastectant cstera, quae ex no

20쪽

quatuorderim latum pronomina posuis in quibus nullum borum est. In posseriore,quam Tri clanus secundam artem, alas sectindam editionem appellant, cad verbum de his, ct nonnustis aliis nominibus sciripsit. Heuter, uterior is,alter,alius Eus, ambo, uterque, sunt qhi pronomina existiment, eo quod articulis in declinatione non indigeant. Servius in commentariolis, qua in hanc ipsum posteriorem artem scripsit,negat praeter xnum,s viginti pro nomina,qus ipse enumerat,esse alia,in quibus nullum ex his numerassit. Semgim doctus, antiquus grammaticus, qui in eandemaraim scripsit, sic imqint. Neuter,alius, ct reliqua constat esse nomina, quoniam Probm uiginti unum dicit esse pronomina , in quibus iIta non computanta r. Hac ιlle Solus Diomedes ex veteribra,quos quidem se rim, haec inter pronomina recensit. Tristianas lib. r 3. aliquot locis docet esu nomina, quamuis ea quida similitudine declinationis decepti, inter pronomina numerarierint: nam πέπι,γηi, sol iussui, re qua, quod ad patrium, o dandi casum qttinet,pronomina,vtimo illi stius,ili,reserat, atq; imitantur. Si quis forte in I. Anatoligerit nomUr Vnus,vnius,Υia a Varronesine articuis declinatum, M ideo existimet pronomen esse alia enim simul eodem loco inclinat in easus, quae sine γllarentrouersia nomina sunt,quae declinaηdi ratio nobiseum facit, o ne quse loco defatigeris, audi ipsum Varronem. Relinquithr,iηquit de casibus, in quo Aristarcbei suos contEdunt neruos. Diι ut δειhisse omnes nominatiuos taeinterdum appellat nomina ct articulos habere totidem casus:nonc alios ha bere unumsoli , ut liueras omnes singulos:alios tres,νι praedium praedij, radioralios quatuor,ut melimellis,mestianeste:aliosquinque, xt qu tus, quinti quinto, quintum; Iuinte: alios sex,ut νηπι unius,um, um,m iso. Onesse ergo in casibus analogias. Hactenus iste. Hic,ut vides, nominatiui, id st, nomina cum nominibus conseruntur, non articust des pronomina cum ari, lis: nam idem Varro M. I t articulos carere vocandi casu.quem hic apercssime rides.nam senos habet casus, Unus.

TERTIM TUOM IN Vinaduritiuorum aeclinatio.

Acer, acris, acre, nomen adiectjuum, declinationis. tertia' numeri singularis, sic declinabitur, '

Nominatiuo hic Acer, haec acris Aoc acre, .l IGeniti no Acris. 8 ' . 'UI o: Datulo - - Αcri. Si nomen adiemum habuerit tu shccusativo Acrem, & acre. formas; prima erit generis masci