De sensibilitate cupiditatibus et pathematibus Dissertatio academica quam celeberrima ac pervetusta universitate patavina ad summos honores obtinendos in medicin publice defendit Marcus Morando de' Rizzoni

21쪽

litatem turbet. Hoc vel maximo mercator illo testatur, cui cum omnes suas iacultates perdidisse nunciatum fuerit, adeoque se miserrimum deploraret, in mortalem incidit stuporem Medicus Bo vari ad auxilium evocatus hac scripta medela a iit , Recipe a me notario triginta millia num morum is et illic remedium mercatorem in s lutem restituit. Celeberrima etiam est historia in qua clar Lovis narrat, Chirurgum Chao Misequi ludo delectabatur u misim hetlo appellamus, Letargia correptum biisse, Cum audisset in , quator e , et e potui. parsionum effectus. Cum passionum essectum in animali machina considerare velimus, eas ita in nos ager vide-himus, ut si recta ratione procedant, utiles no- his immo necessarias esse fateamur oportet si ero immoderatae sint, causae morborum evadant, ideoque omnibus viribus compescendae. Einquisita homo sensibilitate donatus, rationisquaparticeps nequit se aut in artibus exercere, neque studiis ineumbere, eque amore percelli, neque de virtute disserere, qui argumenta istiusmodi animum illius plus minus agitent, atque commoveant. Et quia turpes quoque res immo facinora ipsa illum allicerent et revera alliciunt non semel , hinc ratio, et religio hominissensibilitatem moderantur, ne in violentos irregularesque motus irrumpat. Quemadmodum vero

22쪽

ratio in pueris devoluta non est, et physica tan. tum sensibilitate gaudent, hinc fere a naturae le-sibus statutum sui se ibi os pueros nulla passione excruciarici quod si adultus homo contra animi sui perturbationes rite ita comprimat, ut perturbationibus ipsis ratio praestet, tunc virtute illum praeditum esse iudicamus. Negari tamen heu nimis' nequit rationem aliquoties a passionis alicujus vi superari, et tune praeternaturales essectus magis minusve violenti, magis minusve noxii exoriuntur. Ei,hoc praecipue loeum liabet, cum inferiora nervorum systemata Prae a. iis dominantur, et animae tacultates quodammodo sus eant, ita ut in quorundam organorum morbis saepissime observemus, sensuum et idea

rum ordinem perturbari atque omnino inverti. Duas ideo in nobis voluntates adesse Auctor quidam enuntiavit quarum prior ab aetem re et ratione progenita quidquid pulchri, boni, erae qui erat, in se continet, atque nos ad actiones eum generali r rum ordine congruentes impellit; altera vero lagi subjecta est, qua unumquodque C NUS c Servatur, t motus gignit organorum domini obnoxios, et gaudii doIorisque impulsus moderatur quamobrem Persectio in duarum hujusmodi voluntatum concordantia consis i t. Haec tamen voluntatum dissedentia adhuc inter hypotheticas fabellas est amandanda. Ex quibus tame omnibus iacile intelligere licet, va- viam indolem, aetatem, valetudinis morbique statum, clima, atque vivendi modum non modo nos

23쪽

ad Varias passiones impellere, verum etiam earum diversis ei sertibus modificandis prodesse. Nequa Elima solummodo, sed educatio passionibus nos magis minus v obnoxios reddit quo

enim naturae minus obse undamus, o nos a

caeco aliquo impulsu cavemus omnia scilicet quae nos circumdant, actionem ita nostris sensuum organis exercent essectus actionis illius impressio

vocatur a physiologis ab ea impressione mutatio in nobis locum habet. Prout vero mutatio illa levis aut rudior est, et prout organum unum vel alterum afficit, gaudium in primis, vel dolorem, dei do passionem producit quamobrem cum Passion' quae ad Edicum spectant, diligentius A ratari velimus, primo eas in Neetantibus, gratisve secundo in dolore assicientihus, ingratisvo

meratamus.

Gratae passiones eum nimia violentia minime agant, neque per hane vitales minuani vires, viata energiam excitant, atque extollunt, frequentio ibus citioribusque motibus, omniumque vi rium incremento lavent. Ideoque celeritas cordis, arteriarum et pulsus vis angetur, liberior frequentiorque sit respiratio, calor et turgo vitalis extollitur, perspiratio cutis una eum omnibus f Cretionibus promovetur. Animus hilaris redditur, vox, loquata, gestus, physio mia aetitiam ostendunt Passiones contea ingratae, vita de- Primunt energiam, Phaenomena nunciatis omni no contraria insurgunt, ideoque animae, et O

Poris altiones adeo sensibilite minuuntur, ut

24쪽

a eorum Pars aliquando proprio munere desistat. Passiones illae saepe virium elationem parium, ita ut elatio quoque in voluntate oriatur, quae

coatra dolorem, et causam e qua Pendet, agere

conatur. Quare utilius est Pathemata in excitam tia, et deprimentia distinguere, praesertim si pathologorum more rem expendere velimus. Exempla breviter addam nonnullorum pathematum quae praecipue suos in nobis exerunt effectus.

De Amor .

Generatim dicere possumus, amorem consistere in quadam sympathiae specie, ProPensionu, sive nostrum attractione ad rem quamlibet, a qua nostram felicitatem speramus. Et pro rei quam Ptamus varietate, omnes amoris species derivantur. Sic suimet amor, scientiaram, patriae, divitiarum alterius sexus te totidem diversas constituunt passiones, quatenus ab una causa effectus progignuntur, qui summopere disserunt inter se. Si esuimet amor ambitionem parit, pecuniae avaritiam, sexus sequioris ibidinem. Hujusmodi eta sectus morbos crebrius in alterius sexus amore observantur, qui ideo morbi frequentior causast, si quidem nimio in hoc pathema impetu i ruit homo. Dum proprio sperat desiderio satisfacere, totus in illo est, mora conficitur, spiritus latigaet, corpus marcescit, et hinc urens a

Io devolvitur, frequentior sortiorque fit pulsus, celerior respiratio, violentiores apparent ONO-

25쪽

1 is motus, proprias cerebrum actiones, et iamaginationem praecipue extollit, ex elata ireulatione frequentes vis axes enascuntur, et febris in scenam prodit, quae febris erotica vocatur Abelata mascularis systematis vitalitate musmus, et catale sis ortum habet, plures corporis artes spasmo consectas aspicimus hinc pec aliaris oculorum depressio, oris ac Physionomiae mutatio, orexi a suspiria, inquietus somnus, Pervigilium, variaeque deliri species, poIlutiones in voluntariae, Dymphomani a Delusus et occulius amor actiores reddit essectus, quippe qui maestitiae esse etibus

Consociantur. Ideoque ab impedito amore nivei salis languor, persectaque norexia, amentia, ge- Neralisque macror, qui aegros ad interitum usque comitatur. Hujusmodi essectas requentiores sunt in mulieribus utpote majori sensibilitate do ianatis, in quibus hanc ob causam Morosis, insteia

rismus, menstruorum Dra, et defectias, maestitia,

misautropia locum habent, quaeque sublata causa abeunt. Celebris est historia de Erasistrato qui Antiochum Soterum Seleuci filium morbo detentum in pristinam restituit salutem, postquam detexit novercae eum amore flagrare. Iam s. gacitatem se quoque habuisse gloriatur Galenus, Cum aegrotantis seminae morbum a mimi cujusdam amore fovet deprehendit Avicenna delusi amoris essectus describit, et morbum ad melancholiam spectare opinatur. Ad hane causam ipsam Phaenomen pertinent Nosta giae, morbi videlicet, a saepe plures as

26쪽

20 si iuntur populi, ac Helvetii in primis, Greelati diae, et Burgundiae hahitatores etc. Hujusmodi phaenomenorum causa in maloii, minorive consistit molestia, qua conficiuntur, cum a padria amicis, Parentibusque guis absint, quapropter varia melancholiae symptomata aeger praesesert Asilentio, languore et misanti opia morbus initium ducit, deinde appetitus minuitur, paulatim nutritio deficit, membra tremoribus concutiuntur, ac aegrotans convulsiones inter et delirium consumptus perit. Non raro sit, ut Nos talo admodum

brevi vitam abripiat. Celeberrimus siquidem 1 at Ierus plures se milites eadem die defunctos sovidisse affirmat, qua dimissio ipsis sui denegata. Hujusmodi morbum ex nativi aeris levitate, gra viorisque aeris intolerantia proficisci aliqui putant verum laudatus Halterus animadvertit, GrOE

landiae ineolas in longe graviore aere vaporibus, nebulisque repleto vitam agere, et in Daniam transductos octo vehementer adeo laborare, ut propriae discrimen vitae pro nihilo habentes immensum aequor quo a patria nebulosa pariter, humidaque disjunguntur, exigua navicula traji-eiant. Helveticorum nostalgiam a politie potius patriae constitutione derivare clarissimus idem Auctor sibi suadet, et a illustri immermantio historia narratur de mirabili esseetu, qui ab improvisa patriae revisendae spe expectari quandoque potest. Helvetius quidam adolescens in Gothingens Academia medicinae studio incumbens nost algia captus fuit, et quia ventralis ortae

27쪽

suae rupturam imminere pertimescebat, domum et ellam Imquam relinquere audebat. Verum eodem die quo domum vocatus a patre suit, totam ui hem percuirere potuit, ut discessurus statidieeret amicis. De Laetitia. Laetitia ex optata rei possessu oritur Maximo excitantem constituit passionem, quae dum moderata sit, valetudini prodest, et ira debilitate reia medium esse potest. Hoc enim pathema in erebro Praecipue agit, proprios essectus ad ne vos, atque ad eo imprimis diffundit quamobrem eordis et cerehri extolluntur omela, sicuti in e-hrietate sanguinis circulati videlicet citior iit,

augescit calor, intelleetuales esseruntur vires, hi Iastis physionomia ac visa optimum animi statum decIarat. Sed immoderata laetitia morborum sae. pe causa fit et sicut in cerebram agit, ita ex laetitia dementia quaedam derivatur, quae clamoribus immoderatoque risu singuItibus comm xis, insolitisque motibus sociatur. Dum hujusmodie tractus longius perdurant, verum morbi proce

sum in erebro declarant. Vir quidam nobili genere natus, Et parvo censu donatus, magnas Pes

ex hereditate derepente adeptus demens latius est, cum sibi ipsi credere nollet se tanta nummorum copia abundare.

Improvisae laetitiae Ietales effectus memorant me diei, et histori ei Graeca narrat historia o

28쪽

sieratem, Chilonem, Sophoclem, Diagoram, Philippidem Iaetitiae excessu derepente occubuisse. Idem Romana affirmat historia demanio-Ιuventio- lna, qui ab improvisa laetitia vita fuit o batus, concessi causa triumphi, cum Corsicam ipse adeptus esset. Duae mulieres quae natos suos in rasimen proelio vulneribus interfectos defleverant, ob improvisum eorum reditum iam desperatum peremptae sunt. Idem testatur Gallide quadam muliere, quam conjugis adspectus vi ta ob laetitiae excessum abripuit, quia de illius

internecione amariam percrebuerat. notam. Iram Ennius vocavit initium insaniae, ex qua definitione luculenter apparet, quaenam sit ejusvis et quinam essectus metuendi. Generatim oriatur ira juxta Loch ex inquietudine quadam et perturbatioue qua extauciatur animus postquam o

Iestia aliqua assectus fuerit tum ardenti ultionis

desiderio conjuncta Nervosum, et sanguineum systema violenter agitat ira, unde pulsus requentia, respirationis celeritas, sitis, calor, inflatio, faeie rubor, omnium arteriarum in capite praesertim vehemens pulsatio, oculorum splendor, vocis interruptio, celeris sermo, urinae dissicultas, Externarum partium tremor, denique quaedam in obeundis ossiciis praecipitatio phaenomena sunt hujusmodi comitantia pathemata. Eorum Phaenomenorum copia vi respondet Pathematis, ex qua

29쪽

universum systema nervorum excutitur, et inter

viseera hepar quam maxime laborat .mine febris, icterus, hepatis obstructiones haemorrhagiae, diarrhoe M alcula iliaria etc. neque exempla desunt quorundam, qui in irae accessu auditu, visu, loquela derepetite destituti fuerunt. Irae uero spectus infestiores quoque fiunt, eum illius explosio impediatur, ac reprimatur. Tunc quasi letiferum telum deliquia, poplexiam mor tem parit. Eventum narrare mihi liceat, cujus teis stes appellare quamplurimos Possem. Civis quidam Mantuanus ilium suum a familia amoverat utpnte nimirum quia nec moribus, nec vivendi methodo Paternis curis respondebat Nullus autem huic erat impensis modus, et cum angusta ipsi esset res samiliaris, patrem adire voluit, qui tunc Pataui degebat, ut ab eo pecuniam extorqueret. Pater autem inspecto filio humi procQui iratus,

et mensae oblectamenta cum morte commutavit.

as inter excitantia pathemata adnumeratur Expeelatio boni definitur a Tullio, qui miserum esse scripsit nec habere ne spei quidem exta mum . Angitur qui sperat, et pathemate anima Iahorat, praesertim cum suturum bonum majus sibi repraesentat. Hinc anxietas, virium augmen tum spiritus elatio Spes autem neque morbus est, neque Per se morborum causa; tamen si sal- Iax sit, desperationi ansam pra het, qua a Ia dato Tullio aegritudo vocatur sine ulla rerum expectatione meliorum.

30쪽

Deprimentia FaGemata.

Inter pathemata nonnulla sunt, quae animum frangunt, et deprimunt vires, ideoque morborum causae considerandae sunt odium puta, invidia, metus, terror, maestitia, et alia hujusmodi. dium fguti adversa passio est, Praesertim sile tinax sit, unde inveteratam iram philosophi nuncuparunt. Complures ab odio tristes essectus originem habent. Μens assidue in odii causas incumbit, undaeerebralis aetio omnis in eo est, ita ut partes reliquae erebrali ut si dicam influxu sideantve

destitutae Somnus hinc frequenter intermissus ac perturbatus, et hi inaPPetentia, pestis es infirmitas, membrorum languor, caeheria univers

sis, lenta, consumptiva febris, ab heeticis febribus

norvosisque minimo disserens. Invidia quoque ad has pertinet Passiones. In quadam consistit maestitia, quae in a Itorum eliseitate nos amest. Huiusmodi passio adeo violen ta esse potest, ut melancholicum delirium , et praesertim atrophiam, assiduas cogitatione , peris vigilium, appetitus prostrationem, universum Ianguorem una cum lenta eo sumptiva febri pariat encur vates invidiam pingant a serpente Parstrictam,

quae illi sinum rodit. Idem de Zelotypia diei pol

est eosdem producente effectus. Timor atque terror morborum causae sae P.

fiunt. Duo haec pathemata vel causa disserunt,