De animi commotionum in corpus efficacia ...

11쪽

elevata, appellatur Syiritus, ac, qualenta S interiore communione Cum corpore tiOStro coaluit nec niSi per membra sungendo Sore manifeStaSe poteSt, nominatur anima. Quae SpirituS appellatio, eX qua opponitur corpori, tamquam materia vacuum, ab Solute liberum et immortale quid in rerum natura appareat, ut corpora Uigore animanti penetranS et con Sociatione Sua materiet organicae notionem corpori S humani iniungenS, VulgariSsermonis con Suetudine facile probatur V. c. exanimiS, animatus Cael.).

Verum enimvero multo est difficilius explicatu do animi notione, qua in con Stituenda linguae leges et indicia Sequenda ducimus. Manifesta e St vocis ipsius varia Sententia et ambigua interpretatio, quae in germanica lingua multo etiam dilucidior cernitur, quum duo verba Gemuth et Muth V existiterint, quae nil nisi eandem vocabulorum Originem reSipiant, in latino

autem Sermone eadem voce Soleant enuntiari. Atque

princepS quidem significatio verbi se Muth inuet,

modii) in motu dabatur, et in animae mutationes adhibita, cupiditatibus adnectebatur Sen Suum, interceS-Si 0 ne eXoriundiS, quae quidem maXime Con Spicuae e S-Sent corpori S agitati motibus. Cuius notionis licet iam obliteratu S usus sit, tamen qui inde fluxit animi Significatus hancce Originem velut e longinquo o Stendit, quando quindem hominis conditio illa eXprimitur, Se cundum quam et voluntatis et actioni S Vi S per Sen Su Spromovetur. Prior haec significatio verbi se Muth quibuSdam proverbiorum Sententii S etiamnunc ConSerVatae St, veluti quum dicor animi erecti vel depres Si et

quibus de Signantur tam Sensu S quam noli 0 ne S, qu au Vel eX Corporis vel ex animae conScientia proficiSCUniur: placide igitur vel male disposita et aSpera no-8tra conditio. Quod si iam accuratius quid his notionibuS Significetur perlustramus, nequit non probari, Verbo, Muth Singulos quosdam animi assectu S deSignari,

12쪽

brevi traii SituroS; neque negandum erit, animum ipfium non singularem animae lacultatem eSSe POSSe, Sed complurium sucultatum et conditionum quandam complexionem perhibendum eSSe, in quibuS quod Sentiat et concupiScat, principium Videatur prae Ualere.

Cui quidem definitioni adverSatur, quae philoSophorum est enunciatio, ubi animo dicuntur contineri omnes quae naturae humanae in Sunt, facultateS, Spiritu autem intellectus, et ianima Sentiendi cupiendique facultates denotantur spari itaque Significatione, quae animi erat)Clarius tamen fiet subtiliore inquisitione, verborum magis quam rerum di Screpantiam e SSe obviam. Etenim Si animum Statuerimus esse nihil aliud quam eam hominis conditionem, qua lege quaSi quadam actioneS et Voluntate S per Sen Suum vim moveri possint, facillime intelligitur, neque Sentiendi nec concupiscendi Solum facultatem ei SubeSse, quamobrem maXime DX re et OSSe et fore arbitramur, utriusque facultatis inde ab origine Sua perSequi motuum rationem. Quum hominem organismus aequabiliter compoSi tuSappareat ex Organi S phySiciS pSychici Sque, qu0rum Sua quidem quodque vi agere valeat, virium tamen OXternarum admisSionem et influXum nequaquam Sucludat, manifestum e St, S0la hac virium eXternarum Concitantium et organorum concitabilium contrectatione nuScivisam. Mutationum vero earum perceptio, quae DXtriu-S CUS COrpora in 'adunt, nomine Sensus Empsindvng appellatur, in qua igitur quod intuS corripiatur rerum

externarum praeSentia et relatione poStulatum cernitur. Neque tamen nulla e Si in Sen Su ipso diversitas notionum Saepi US n no Stratibu S mixtarum ,, Gefital et Em-ystudui, unaquaeque enim eXtrin Secu S ad n OS accedens assectio tollit virium quasi aequilibrium, aut Sum movendo aut praepediendo Singulas; quarum assectionum cognitione, Vel iucunda vel iniucunda illa, ab Sen SudiSgregatur Sen Satio iam vis. Quare alteram Sen SuS nostri partum dici oporteat cum animi agentiS rationem,

13쪽

qua concitationis omnimodae vim et naturam persentiscimus. Hac enim in re tantummodo Patitur Sen SuS,

qui segit in aliis rebuS. Ubi enim externis assectionibus quaedam mutatio fit conditionis nostrae, Sen Su eXcitatur desiderium, quod ut expicatur apportandiS rebuS in quae Stione po Sitis,

SenSuS eXSerit poteStatem Suam in aliaS animae facultate S eamque mutaturam vel concitaturam. Desiderii enim sensus e St ipsa illa affectio, cuiuS vi omnes animae facultates ad agendum pro Vocantur; licet quaevis earum eX Sua lege fungatur et Separatim agat, Se

creta ab reliquis. Quaelibet vero certo quodam im 'esu pellitur, quo nescia quaSi et invita, Sed tamen legum pote State haud quamquam eXSoluta, ad Suum finem

foratur. Humanae autem naturae impetu S quadripar-iitUS eSt, quarum primus in Sentiendo, alter in intelligendo ponitur, tertius morum diSciplinam et novissi-mUS aeSthesin Spectat, qui quidquid SunVe, Verum, bonum pulchrumque e Si ad homines referre Suumque sacere tendunt. In his quidem, quae hominum quattuor impetibus obiiciuntur remedia in Sunt desideriorum appetitu S explendi; eX hi S etiam prodit, quatenuS Ρateant vel ad agendum vel ad fruendum constituti fines hominibus. siluit igitur ex quadruplici fonte quadruplex voluptatis iucunditatisque ratio; attamen homineStantundem iucunditatis et doloris valent percipere. Volusetatem vero eum intelligimus animi conditionem, quae quando de Siderio cuidam SatiS fiebat, locum habet: itaque Suavem quandam, cui addi nihil pus Sit,

Sen SUS Satietatem, Cui consequens re Spondet ucunditas. Est in hac sublatum impedimentum nec quoquam interventu prohibitae moventur Vitae actioneS, VoluptatiSque Virtute prae SentiSSima exoritur libera quaedam hilaritaS, quam iucunditatis voce inSignire SolemuS. Iucundi S ct iniucundis affectuum motibus communiSOmnium naturarum Statu S communitur, nimirum Sui SUSVitalis ipso, qui nisi in his duobus modis Sc manis cStaro Π0n potuSt, dum aut adiuvatur aut cohibetur vitac actio.

14쪽

Ιam Vero, quatenuS quodque desiderium cohibitae eXiStentiae Sen Sum indicat, iniucunditatem Secum ducit, ac, Si VehementiuS urget, dolorem habet comitem. Haec vero omniS Vitae communio e St, quum, qui qui in vivis Sunt, Simul cum vita eXi Stentiae quaSi quodam appetitu moveantur indeque iucunditatis dolorisve capacitate teneantur. Quum vero in hominibuS appeti- illum quatiu0r germina exuberent, quattuor desideriis Satisfaciendum est: quamobrem Studio Se Videndum, quom0do humana natura pedetentim Se eXplicatura progrediatur. Qua in re illud iam apertum eSt, non S0lum in un0 quoque de Siderio, dum naScitur, per Sen Stim concitari explendi eius voluntate S, Sed etiam in ciendis illiS per Sensum, ideoque in agendi fruendique facultate quandam admitti alii 0rum progreSSUum eXagge

rationem.

Si enim iucunda quadam affectione blande mulcemur, in qua aut diutius commorandi animuS DOS Subit vel Studet praeteritae revocandae , - aut Si eVitandae cuiusdam iniucundae assectioniS Studio Sensus

corripitur, quaerit appetentia voluptatis quae lenitern0S tangant nobis impertiri et renuntiare iniucundita-ium faStidiis, uti de appetitus, tum accedendo tum fugiendo, exit quem nos dicimus approbationiS Vel reprobationis assectum . Cupiditas iamiam quaSi coeca

operam dat, ut removeat defectuum Vitia , moX autem nova Prodeunt. Neque enim omnia quae coecata cupidine comprehenduntur in oblectationum numero Sunt, neque quae

Suavia videntur ab utilitate commendantur; ideoque sentitur iudicii necessitas, atque ita Sensu confeStimeXcitatio egreditur ad intellectum proficiscendi. Sic intelligendi cupiditas primum concipit rerum imaginUS,

deinde effertur ad earum notiones, quarum quaelibet in SinguliS casibus communis regulae in Star in SerVit. Iam enim quaecunque obvia e Si concupiScentia pen-

15쪽

dere statuitur ex communi cupiendarum rerum cognitione , cui etiam re S Subiiciendae Sint apprehendenda ocupidine, quae ipsa igitur intelligentiae Serviat. Concupiscentia vero homini S, quatenuS mente iudiciique viregi pote St, voluntaS n0minatur, quae caVendum eSt, ne cum concupi Scentia in UniVerSUm commutetur, neve soli rationi adsignetur. Etiam animalium eSi quaedam vis concupi Scentiae, uniUS homini S autem Voluntas. Est enim concuyiscere nihil aliud quam ad res optabiles animum applicare, Vel, ut a votis concupiscentiam distinguamu S, attendere ea, quorum USU delectamur. Ad haec numquam ceSSare CaUSSRS Vidimu S, quae vel in desiderio quodam, vel in Singulari rerum allicientium conditione sitae Sint. VidimuS etiam, non a Sen- Sibus Solis concupiSci, eamque concupi Scentiam hominum et averSari pOSSe et arripere multo insigniora quam istam animalium. Quodcunque tamen compulSat, voluntatis appellatione nondum denotandum e St, quippe quae con Scientiam Sui tamquam praeSumendo pοStulet,

Sitque ipsa facultas mea me Sponte designandi ad agendum omittendumVe pro animi lubitu, ubicunque optionis potestaS fit, in qua cogitandi cognoscendique lacultates adhibendae Sunt, a quibuS destinationis cauSSa et principium p0nuntur. Quae ad concupiScendum impellit caussa in eXterniS rebuS Sita eSSe poteSi, utpote qua in uniVerSum Sera SVS ope ad expetendas evitandasve reS et ConditioneS commoveamur; voluntatis autem ratio interno quodam niSu deStinatur, ubi cogitatione praeponimuS quaequae agenda fugiendaque

bilem, cognitio praegrediatur nece S Se e St, nec ni Si tum demum reperiri poteSt, quando humanae intelligentiae potestas deprehenditur. - Νec nisi ubi Voluntas Superat, actioneS QSSe ΡοSSunt. Dissert enim assere a faciendo.

Qui enim facit aliquid, vi quadam adhibita operiS cuiusdam auctor fit; cui actio, ut internum quoddam,

16쪽

Omnino actionem esse intelligimus cupientium naturarum earumque Operatarum con Sequentiam, eXquisitam intelligentia ad effectu S provocandos. Qui sub sensus cadit effectus, factum nominatur, in quo qua Si finis faciendi, quod insuper per vireS ad haec neceS- Saria S et Sensuum in Strumenta debet accedere. Fit inde notio germanica Handiun9, Lehandiuny, Ver-handiung. Potest quidem etiam animal agere dici; dicendumque adeo eSt, quoniam quaedam intelligendi

vis ei non abiudicanda. Humanae vero actiones inde a conscientia Sui profecturae ad altiora Semper eUeli untiar, ut magi S magi Sque extollantur. Quodsi haeactiones, ut interni animi actus, Studio SiuS considerantur, eas liquet Semper in fine quodam ponendo Con-SiStere, nimirum in animi deliberatione de industria appetenti S quaedam et eligentiS adquirendorum eorum adiumenta. Finem Vero propo Sitiam dicimus, quod relatione quadam Sua bonum Sit, utile et habile et decorum et ConcupiScentiae obiectum, quod attendat vis cogitandi eius assequendi et attrectandi cauSSa; qui Vero finem voluerit aSSequi, eum oportet apti S Sima Sibi deligere adminicula. Quod quidem nisi cognitione fieri non poteSt: qua de cauSSa certiSSimum e St, animi, finem quendam deliberato consilio appetentis, optione data, se ipsam destinandi facultatem locum habere non poSSO, nisi dum se ipSum ceria lege moderando ad agendum consert, ideoque voluntatem Sumit priorem. Hanc interiorem aetionem Sequitur es ectio, quae eX illa recte

Sed brevi iam conprehendamuS quae hucu Sque cxp0Sita Sunt. Est in homino facultas Sentiendi. Sen SationibuSmοVentur SenSil S, quibuS normalis ac iustae hominum conditiones et declinationes ab illis, quaequae demum Ob Veniunt, nunciantur. Quae sentiuntur deSideria per Sei Sum mOVent concupiScentiam, h. e. desiderii rem ο Vendi eXplendive appetitionem. Νulla est sine deSi-

17쪽

derio concupiscentia. Solum desiderium procreat geminum vitalem appetitum, nimirum existendi illum et bene se habendi. Inde ad omnia sunditur commotio et agilita S, et primum quidem Sen Suum libidines suum fructum efflagitant. IntereSi autem inter concupi Seen dum fruendumque appetitio, quae nititur vi aut Sensuum aut intelligentiae. EX parie quadam haec posterior etiam in animalibuS Occurrit, quamvis in hominibu S praecipuo insit. Quum vero intellectus humani sacriliates non omne S Simul eXplicari atque ess armari queant, sed Sen Sim et per aliam alia exuberes, Sunt certisiuium ambitus con Stituti, qui quaSi Sepiant humanae

appetentiae ni Sum, SiStantque certo S quo Silam Stadiorum humanorum numeros. Quarum claSSium a natura P0 Silarum quaternu S numerus eSt, quod modo hoc

modo illud intelligentiae principium Videtur praeValere. In prima autem periodo vita animali S Viget, neque intelligentiae ullius principii haberi ratio pote St. In altera, quae ab con Scientiae ortu incipit, praecipuum locum tenet imaginandi vis et concipiendarum notionum sacultaS, in qua itaque Sen Suum SpecioSi appetitus imperant Solaque delectationum perquirendarum Studia. Haec tertia periodo DXcipitur, in qua excellit mentis rationisque vel cogitandi facultatis imperium, ubi meditando et deliberando con Silia ponuntur; indeque sacie rationabilitatis disi inguitur. In hoc igitur non

Solum oblectamenta ponuntur, Sed utilitatis ratio habe iur. Hinc Sequitur ut humana et concupi Scentia et appetuntia ab sua intelligendi ratione nexa esse debeat, qua in OUeantur effecta illa cogitando, quo Se ip Sum ad quaequae Velit praefinit, neque ullis SonSuum tactibuS et incitamen iis motus cognitioneS atque iudicia Sua Sola SDquitur. In qua sacultato voluntatem con SiStere vidi-mUS, atque, quoniam cogitandi cogno Scendique vi praeditus cernitur homo, voluntatis particepS dicendu S QSt. Iam quum Sibi conscius Sit, in eligendis robii S cupidi inium appotitionibus obiectis, Sua uniuS poteState Se

18쪽

deliberato consilio necesse esse duci, licentia in eum cadit, quae rebuS utilibu S adhibenda eSt, i. e. iiS rebus quae aptiSSimae videntur bonaeque eX Comparationis relatione. Si enim SecuS fecerit, cum taedio et aegritudine detrimenta proficiScentur. 0nae quum ita Sint, Se ip Se nece SSe eSt procuret homo, Sibique quae Suaviter beneque afficiunt Subministret Neque tamen huius procurationis Studium eX desideriis cito natis brevique cesSaturiS oriri fas eSt, sed futuris etiam providere debet.' ΗiS etiam promovetur internae vitae grata qua Odam agilitaS, quam comitantur optatorum votorumque deliciae et inclinationum, deSideriorum, omnino animi commotionum Copiae, quorum concurSu Sentitur desiderium perno Scendi quidquid per Se bonum Sit, unde Suprema et primaria animi potentia concitatur. - Ubi enim cognoverit rationiS poteStatem, tamquam conSpiratione quadam niSUS moraliS Vim Suam eXSerere occipiet, Suam Se con Stituendi Ρ0teStatem, vacuam illam ab omni externorum irritamentorum comput Satione. In qua quidem facultate humana libertas manifeSto conditur, Sine qua non P0S-

sit vita ad quendam finem propositum dirigi Verumtamen aSSequi illum non valet, niSi regularum principiiS regatur, quae vita ipsa acturis pro legibus fixit.

Homo autem, quatenus haec valet, So agn0Scit rerum carumque finitarum carceribu S emi SSum, tamquam Sublimiori S cuiuSilam rerum ordiniS membrum, noVitque Spiritalem Suam naturam et dignitatem. Itaque treS invenimus appetitu S in humana natura

commoveri, qui quidem agendo inter Se pugnant, quum triplici modo dispesci possint. Quae enim iucunda Sunt, ab utilitate poSSunt, et quae utilia videntur a

bonitate dis Sidere. Ita non minuS, quae SenSuum deliciae et blandimenta Sunt, aversatur mentiS iudicium, quam a ratione nOVimuS reprobari quae menti tamquam utilia deligenda visa fuerant. Sic cum appetentia cupiditas decertant contra licentiam regularUmque nor

19쪽

mas, atque hae contra Voluntatem et legem continuo. Quae quidem misera di Screpantia ut tollat Ur, tres conditiones SupereSSe cogitandae Sunt. Homo enim aut Sen Suum imperium P0ieSt pracia habere monti atque rationi, aut utilitati S cognitionipo Siponere Oblectamentorum USum, aut οΡeram dando, ut solius Spiritus natura in Se tamquam repercussu splendeat, vitae Suavitatem Sibi acerbiorem reddoro. aut si consulto subiicerc laborat uni appetitui reliquos, vel Sensuum arbitrio apparet SerViro, Vol regulae moniis vel rationis legi. In utroque caSu Se is Se singuIa quidem voluptate poteSt delectaro; quum autem aliarum facultatum poteSlas per Vim tantum ad Servitutem adacta Sit, ipSum praeter naturam eXiStere manifestum est. Quum enim lege naturaD omnium facultatum otvirium rieceSSaria Sit et concinna actio , di S Sociatio illa ita tantummodo via naturali am0Veri P0 te St, ut homo omne S, quae naturam Suam consorment, facultates tamquam concentu quodam con Spirare iubeat. Quamobrem ct natura ad aesthesin appetitu peculiari homines ioni-perantur, quae quidem nihil O Si aliud quam quasi nisus ingenii formativus, cuiuS actione ad procreandum pulchrum intenta animo debeat SatiSssori, consociaudis in Suavem concentum cuncti S animi facultatibus. Est eius quasi in Strumentum imaginandi Vis, quae, utpoto cooperatura sive ingenii Sivo intelligentiae facultatibus legibus vel adstrictior Vel Solutior, dicitur variis nominibus vis imaginandi, recordatio, memoria,' vis informandi et praeformandi. A ro alienissimum foret uberiori expositione tractare, quantam vim eXSerat imaginandi facultas; ostvero dignum quod notetur illud, aSSociando eam scit sationibus et inclinationibus influere, haS ea in notionum , notione Sque ipSaS in illarum Societatem vocari. Vim igitur Suam etiam dum concupiScin US, EXOrcet, neque hoc est minoriS momenti, quam ubi in cogitando et notando praesenti Ope patent. Qua de causSa vcris-

20쪽

sime dici possit. OX eius vi et actione pendere tam ingenii divitias quam animi ubertatem. Nam in qua vis sacultato nisus illo animae formativus Solet cooperari , ita ut iungat omneS animi facultateS, neque nisi per hunc Stabiliri possit ille facultatum concentuS,

quo ad normalem hominum conditionem proXimo accedamus, quae humanitatiS inSigni nomine compellatur. Hanc autem cautum eSi ne puteS in naturali quadam beneque conformata diSp0Sitione Con Sistere, Vel tenera

quadam boni pulchrique capacitate, sed persectissimi

animae cultus velut fructus persectissimus esse debet, libera illo consociatione primariorum humanae natura appotituum creanduS. N atura sactum eSt, ut treS phVSicae organicoriam SyStomatum compagineS con Socia in appareant, PSychica autem trinitaS naturae et sensualisci intelligentis et moralis ab ipso homine sui mari atque comp0ni debet.

Sed haec perfecta, in omnium a natura homini insitorum appetituum con Spiratione pοSita conditio magis rationi quasi finis ultimuS in tarmata cSt, quam vita quotidiana comprobanda. Fieri enim non poteSt, quin unuS alterve appetituS aut Sponte maiore Vi et intcnsione praedituS alioS Superet, quorum actioneS, DX legibus supra iam significati S, Sibi vindicat atque Subiicit; aut aptioribus conditionibuS OXterni S ita provo Cetur adiuveturque, ut perturbetur concentus ille laudatissimuS necesse Sit. Qui Valentior appetitu S, qui OX lege naturali agere numquam deSinit, nisi vel aliis quibus libet animi commodis aequirendiS cbercetur, Vel morum disciplina quo minus Suos fines tranSgrediatur prohibetur, reliquaS animi vire S sacultatesque in Suum USum non ConVertere non poterit, uSquo dum, h0rum