Quaestiones aristoteleae.

11쪽

- εργον. 1139. b. 12. es. Eth. Eud. 1221. b. 29: διανοητκαί, ων εργον αλήθεια. Neque dian eticae ut ethicae Virtutes medioeritatem roetam inter parum et nimium Spectant, cum parum et nimium cogitari non possit, ubi de veritate cognoscenda agitur: χν αοετητου με θου ἄν ειη στοχαστική. λεγιο δε νην ηδικήν. 1106l B. 15. cf. 1109. A. 10. Itaque parum accurate την φρονησιν medium esse dieit inter ευήθειαν et πανουργίαν Eth. Eud. 1221. A. 12. Neque enim πανουργίαν significare nimiam esse agentis prudentiam, Sed agendi finem et scopum turpem esse et notarium re te Ritterus monuit hist.

philos. III p. 344.) os Eth. Nic. VI, 13. 1144. A. 2I. Eud. V, 12. Qua in re

Warum Wir in erwerbiing rielitiger einsieliton eine massigung boobaeliten soliten. Iam Si quaerimus, quo munere unaquaeque animi vis atque facultas perfungi debeat, ut eam quam modo adumbravimus, optimam et perfectam animi condicionem βελτίστην εξιν) assequi ipsamque regulam, qua Vera et falsa diiudicentur, COD-stituere et summum totius philosophiae othicae principium definire possimus, primum quidem ad indagandam veritatem opus est scientia, τῆ ἐπισνήμη, quae omneS Cogitationes nostras Rd leges rationis dirigat et dialectia intellegendi vi ab errore prohibeat. Omnis autem scientiae vis et natura posita est in demonstratione ὰnr0δεέζις, εβις ἀποδεικτική) , quae ex praecognitis docet δι- προγινωσκομένων). Haec Vero ante cognita aut singularia sunt sive particularia, aut generalia. Si sunt singularia, cognitio proficiscitur ab eis, quae nobis notiora et priora sunt προ ρα καὶ γνωριμώτερα

Im0c ημῶς), Sin generalia, quae rebus ipsis e0gnitioni nostrae subieetis natura priora sunt: λεγυο δε ποῖς η χας ιιεν προτερα καὶ γνωριμώτερα τὰ πορρωτερα. ε ι δε πορρωτάτωμεν τα καθ ολου μάλιστα, ἐγγυωτω δε τὰ καθ' εκαμα. Analyt. post. I, 2. J2. A. 1.

cf. Eth. Nic. I, 2. illa domonstratio per inductionsem effieitur επαγωγη), haec syllogismo, quorum cognitionis generum hoc proprio demonstratio dicitur Analyt. post. I, 18. 8 l. A. 40: μανθανομεν ῆ ἐπαγωγὴ ῆ δε δε ζει. εστι δ' η μεν αποδειξις ἐκ των καθειλον, η δ' ἐπαγωγη ἐκ τῶν κατὰ μερος. I, 4. 73. A. 24: αναγκHων αρα συλλογισμύς ἐσειν η απυδεύζις. Sed non unusquisque syllogismus, etiamsi per se quidem rectus eSt, etiam veritatem efficit. Etenim non nisi ex Voris et primis et immediatis pr0p08itis,

ἐκ πρμων καὶ αμε ', scientia demonstrativa esse potest, syllogismus autem etiam sine his: συλλογισμος μἐν rao εσωι καὶ ανευ τουτων, ἀποδεέζις δ' Ουκ εσται. ου ZGρποιήσει -στήμην. Analyt.'post. II, 2. 71. B. 23.2

12쪽

Nam cum omni cognitioni, sive fit inductione sive syllogismo, esse debeat προτερον aut φυσει aut neoς ἡρμῶς, in hac serie perceptionum, quae a priore ducit ad prius, tandem perveniamus necesse est ad principia cognitionis ultima et eXtrema, To πρωτον. principium autem demonstrationis est propositio immediata l. e. qua non eSt alia prior. ex immediatis autem principiis syllogisticis thesim sivo positionem appellat eam, quam non licet demonstrare. cf. Analyt. post. I, 2. 72. A. 6: ταυτο γὰρ λέγω - ον καὶ αρχῆν' αρχη δ' εμιν αποδείξεως προτασις ἄμεως, αμεσος δ' ης μή ἐoΠν αλλη προτερα. cf. Eth. Nic. 1139. B. 29: εἰσὶν ἄρα citata, ἐξων ὁ συλλογμ μι0ς, ων Ουκ ε- συλλογισμος. Haec principia, quae demonstrari nequelint, quae communia sunt totius philosophiae initia et fundamenta, tangit quodammodo

atque deprohendit ὁ νους Metaph. XII, 7. 10 2. B. 20.), quapropter ἐπιστήιν ς ortari dieitur Analyt. post. I, 33. 88. B. 36. Qui quom0do principia deprehendere et percipere possit et quomodo eum

ceteris animi facultatibus coniunctus sit, Aristoteles nusquam exposuit. Sed quae propria est eius actio, εο νοεω, simili discrimine separatam esse a notione του διανοεῖσθαι ac noStrum contemplativum cognoscendi genus a discursivo, Bonitetius

monuit ad Mel. III, T. 1012. A. 1.

Haec igitur principia, quae ratio humana demonstrare non potest, tamen ipsa ratione comprehenduntur, neque per nos parta sed quasi divinitus ad nos delata sunt:

oDν ἄν κρεῖττον καὶ ἐπιστήιι ς εἴποι πλην θεός; Itaque omnis voritatis fides in principiis cognoscendis posita est, sine quibus neque scientia esse neque ad persectionem absolutionemque aut agendi aut cogitandi perveniri potest. Intellectum igitur, τον νουν, Aristoteles in virtutibus intellectualibus collocavit, utpote qui ipsas et Veritatis et pulchritudinis et honestatis species summas cogitatione concipiat et animo insormet et extremum quasi finem et scopum proponat, ad quem

contendat - διανοια θεωρητικη, ποιχνεικῆ, πρακτική. hae autem δι χνοιαι Optimum Suum

quaeque habitum, την βελχίστην εξιν, assequi non possunt, nisi intellectus ducit aedirigit. est enim intellectus η δ ρεταρ ἐπιτακΩκή omnium virtutum dianoeticarum. Intellectum autem, quatenus virtus διανοίας dicitur, ipsum esse habitum, complures loci manifesto ostendunt, veluti Analyt. post. II, 19. 100. B. 5: -ὶ δν των πιρὶ την διανοιαν ων, αις αληθευομεν, αἱ μἐν αεὶ αληθεῖς εἰαν, αἱ δε ἐmδέχονται το

13쪽

φενδος, οἷον δοξα καὶ λογκηιος, αληθῆ δ' αδε ἡσσημη καὶ νους. os de Anim. III, 5. 430. A. 15.

Iam ex iis quae de principiis cognoscendis exposuimus, non eandem rationem intercedere M λογισυκω cum intellectus vi et τω επιστημιονικῶ dilucide apparet. Illud enim quoniam ad res deliberandas et consultandas spectat et ad singularia tantummodo pertinet, quae etiam aliter se habere possunt - ενδεχομενα αλλως εχειν), non perscrutatur principia, sed ut proposita et concessa accipit et comprobat, hoc autem ita cum intellectu coniunctum est, ut eum partem sui ipsius esse agnoscat, neque optimum suum habitum et βελτιστην εειν assequatur, nisi proprio Suo muneri, quod in veritate argumentis ratione conclusis impetranda positum est, ipsa principia animo ooncepta addat et adiungat. Tum demum ad αρετην του επι- μονικου pervenimus, quam Aristoteles sapientiam, σοφίαν, appellat. Altera autem pars του επιστημονικον, quam primam Virtutem dianoeticam esse supra demonstravimus, scientia quamquam et ipsa de veritate cognoscenda agit, tamen eX principiis propositis argumentatur et concludit consequentia. ubi scientia finem habet et conquiescit, incipit intellectus. sapientia autem e seientia et intellectu est composita. es. Eth. Nic. VI, 7. 114I. A. 18: εἴη αν η σοφία καὶ νους καὶ επι-73H1. Magn. Moral. 1197. A. 23:η σοφία εστὶν εξ επιστήμης καὶ νου συγκειμενη. Itaque omnis scientiae humanae Aristoteli summa est perfectio, et quasi capitis instar obtinens: ωςτ' εἴη αν η σοφία καὶ νους καὶ ἐπιστήμη, ωςπερ κεφαλην εχουσα ἐπιστήμη των Ουιωτάτων. l. l. 19. neque aliter Met. I, 2. 982. B. 4. Sapientiam, quam esse επιστήμην περι Gνας αἰτίας καὶαρχας dicit, omnibus scientiis praeesse demonstrat: ἀρχικυπάτη δε των ἐπιστημῶν, καὶ

δ' εστι τἀγαθον ἐν εκαστοις, ὁλως δε το αριοτον εν τῆ φυσει παση. et paullo insta: ,,καὶ γαρ ταγαγον καὶ - ου ενεκα εν των αἰτίων εστίν. Sed quamquam scientia nisi primis principiis nititur iisdemque confirmatur, auctore Aristotele neque Vera virtus est neque -- mr appellanda, tamen σοφία non omnem et totam seientiam compleetitur, sed eam tantummodo, quae optimas et pulcherrimas ideas respicit atque summam rerum speciem

sequitur: υπολαμβανομεν δη monoν μνεν επίστασθαι πάντα τον σοφον ως ενδεχεται, μη καθ' ἔκαστα εχοντα επιστήμην αυτων. εἶτα τον τα χαλεπὰ γνωναι δυνάμενον καὶ μὴ ραδια γιγνωσκειν ανθρυοπω, τουτον σοφον. ετι τον Ωκoιβεστερον καὶ διδασκαλικμερον των αἰτίων σοφω-

τερον εἶναι περὶ πῶσαν εmστήμην. Metaph. I, 2. 982. A. 8. Et eandem ob causam Eth. Nic. 114l. A. 2 dicit: του σοφου περὶ ἐνίων πειν αποδειξίν εστιν ' quid autem Significet περὶ ἐνίων, Sc. res summas, τα τιμωτατα, elucet ex eis quae sequuntur 114 l. A. 19. B. 3. Sapientia autem, quoniam pertinet ad res remotissimas a sensibu8 et maxime universales, difficillima hominibus sit cognitu necesse est: χαλεπωτατα τα μαλι α καθολθυ.

14쪽

Itaque eto ἐπιστημονικον complectitur tres Virtutes dianoeticas vel animi tacultates, quibuS animuS Verum enuntiat, οἷς αληθευει η φ q. 1139. B. 15. Ea autem vis et natura est et v ἐπιτστθμονικον, ut non ad agendum sed ad cogitandum tantummodo pertineat, Verum igitur, quod invenit et emuit, in θε ία positum sit et finibus

του νοητου cireumSeriptum et uni VerSale, Sieut Omnino notio universalior quam res singulares. Sed iam supra commemoravimus, Veritatem illam ut ita dieam theoreticam ad vitae usum conferendam esse, neque rationem humanam de vita ot moribus

rebusquo bonis et malis, de ossiciis et summo bono vitae nostrae proposito recte diiudicare posse, nisi in rerum contemplatione versata ad ipsa principia et fundamenta pervenerit et his quasi normis et regulis utatur, ad quas totius bene vivendi disciplinae praecepta dirigantur. Scientia autem simili ratione Conexa et coniuncta est cum ea facultate animi, quam Aristoteles appellat λογιστικον, quippe quae principia illa intellectu concepta explicetiet ad vitam humanam, ad artes litterasque transferat et rebus ipsis accommodet. Sic scientia est, quae disciplinam ethicam sit aestheticam conformat et excolit, quarum utraque quantum valeat ad bene beateque

vivendum ipse philosophus docet Eth. Nic. II, 2. 1l03. B. 26: ὴ παρουσα ποαγμα ἱαου θεωριας ενεκά ες ιν, ωcπερ αἱ ἄλλαι. ου γὰο ιν' ειδῶμεν τί εστιν η αρεTὴ σκε mi θα, ἀλλ' ἶν' αγαθοὶ γενωμεθα. Iam cum ad eas Virtutos dianoeticas transeamus, quae ἐν m λογιστικῶ versantur, primum quidem eae inspi iendae Sunt, quae ad διανοιαν πρακοκκγν pertinent. Quaeritur autem num re Vera esse pOSSit Virtus intellectualis ad aetiones et opera externa pertinens, Si quidem Virtutes του ἐπιστημονικου, quae Sit agendi regula et principium summum, definiunt. Nam ethicarum virtutum, non intellectualium est efficere ut cupiditates normae ita constitutae obtemperent. At iam supra adumbravimus, Omnis Scientiae certos eSse fines, quos exoedere nequeat. Itaque si a principiis positis atque concessis et notionibus universalibus descendimus ad res singulares, τακαθ' εκασζα, - επαm, quae mutationi obnoXiae Sunt, apparet eas et ipsas perinde ac principia demonstrari non posse. Cognoscuntur quidem et deseribuntur, certis argumentis definiri non possunt: τοὐν ουσιων των αἰσθητων των καθ' ἔκαμα o Dd ' δοισμος.oux is δειξίς ἐστιν, or ι εχουσιν υλην, ἐς η φυσις τοιαυνη, ωςτ' ἐνδεχεσθαι καὶ εἶναι καὶ μή.Μet. VI, 15. 1039. B. 28. Hic igitur ad fines scientiae pervenimus, utpote quae eas tantum

res compleetatur, quae necesSario Sunt. Singularia autem, in καθ' ἔκασω, et esse

possunt et non esse of Eth. Nie. 1139. B. 2l: Ozαν Dico Tov γεωρειν γενηται, λανθάνει,

15쪽

εἰ εστιν xj μ . eorum autem cum Sit corruptio et generatio μουτων εστιν φθορά, καὶ γὰρ γένεσις. Met. 1039. B. 23) certiores fieri n0n p08Sumus utrum Sint necne, neque qualia sint: αδηλα γὰρ τα φθειρομενα τοῖς πουσι την επιστήμην, Oταμ εκ τῆς αἰσθήσεως ἀπελθη. Met. 1049. A. 2. Sed cum actiones hominum non nisi ad haec singularia pertineant υσει δε των καθ' εκαστα καὶ των ἐσχατων πάντα τα πρακτα. Eth. l 143. a. 32.) etiam virtute intellectuali opus est ad rectam rerum singularium consultationem et deliberationem. Comparat autem saepius Aristoteles deliberationem, quae actionibus nostris antecedit, cum syllogismo, cuius propositio prima praeceptum generale ratione constitutum continet, ora δεῖ τον τοιου ν το τοιονδε πραιτειν, RSSumptio autem, οτι

-δε To νυν τοιονδε, κὰγω δε τοιoςδε De Anim. III, 11. 434. a. 18.), e quibus conclusio docet quomodo sit agendum. Tres autem illae virtutes dianoeticae, quas Perscrutati sumus, quasi propositionem primam syllogismorum constituunt. Nam eum opini0nes aliae sint de rebus universis, aliae de singularibus, quarum Sensus arbiterae dominus est, necesse est, ubi ex duabus una effecta sit, in iis quidem, quae sunt cognitionis, animum id quod conclusum est, enuntiare et affirmare, in iis autem, quae sub actionem Veniunt, Statim agere: η μεν γὰρ καί ολου δόξα, ' δε ε οα περὶ των καθ' εκαστα. Eth. Nie. VII, 5. 1147. A. 25. propositio rem alteram neque uni VerSam esse neque similem vim habere ad scientiam efficiendam paullo infra affirmat: μὴ καθολου μηδ' εm yμονικον olaoίως. 1147. B. 13. Singularia autem eum neque scientia neque sapientia neque intelleolus complectatur, alia Virtute dianoetica opus est, quae de rebus singulis deliberet ae de

III, 11. 334. A. 19.

Sed antequam de rebus singularibus deliberare possimus, eae ipSae recte cogn0Scantur oportet, quod fieri non potest nisi pereeptione quadam, quae ei similis e8t, cuius opera intellectus immutabilia scientiarum principia percipit. Aristoteles igitur ab intellectu the retic0, de quo iam diximus, intellectum praeticum discernit:

εστὶ καὶ Ου λογος. Eth. Nic. VI, 12. 1143. A. 35. cf. de Anim. I, 2: o κατα τηνς ρον σιν καλουμενος νους. Hic autem νους πρακτικος proponit actionibus nostris finem et quasi scopum, quem appetere debemus, si eudaemoniae participes fieri volumus, et dirigit voluntatem, ut ad eum perveniamus. cf. de Anim. III, 10. 433. A. 14. νους ὁ ενεκά του λογιζομενος καὶ ὁ πρακτικος. διαφερει δε et v θεωρητικον τω τελει, καὶ ηὐoεζις ενεκά του πασα ' ou γὰρ η ὁρεζις, αντη ἀρχη τῆς πράξεως. Versatur igitur in artibus ad agendum utilibus et in rebus singularibus, quae

16쪽

VI, 12. 1143. B. 2. Nemo autem dubitare potest quin hie intellectus practicus summisit momenti ad bene beateque vivendum et summo iure a philosopho virtutibus dia-

noeticis adnumeretur. Quoniam autem ad singulas Vitae cotidianae res pertinet, αισθησις appellatur et εκ τῆς-ἐμπειρίας ομμα. est enim qua8i oculus quidam, quo h0mο usu edoctus et peritus quid in unaquaque re sit rectum aut salsum, quid fortuitum et in casu positum aut necessarium et Substantiale perspicere potest ac cognoscere. Qui in rebus singulis rectum semper sequitur, et neglectis sertuitis necessaria et ad rem pertinentia petit, is uniVersum quoque et Summum finem Vitae nostrae propositum

RSSequetur. nam eX Singularibus oriuntur et constant universa: εκ των καθ' εκαστα

γαρ το καθολον. Itaque Omnium actionum finis Vel principium, et1 αρχὴ τῆς πράξεως, aut singulare est et proximum aut universum. quid autem significet αρχή sive αἴτιον, ipso in hune m0dum explicat Met. I, 3: τὰ δ' αἴτια λεγεται Τετραχως' ων μίαν μεν

αἰτίαν φαμεν εDota την ουσίαν καὶ - τί ἐν εἶναι αναγεται γὰο - δια τί εἰς τον λογονεσχατον, αιτιον δε καὶ Remi To δια τί Πρωτον), ετ εραν δε την υλην καὶ το ν κείμενον, τρίτην δε οθεν η αρχὴ etῆς κινήσεως, τετάρτην δε την ἰντικειμενην αἰτίαν ταυτη, - ου

Itaque quatuor sunt causae Vel principia, ipsa idea aut causa sermalis sis dersch0pseri sche begriis, das urbild des geistes, nacti dem das materielle gestaltet Wird, die serm, die die materie bellerrschi. Trendeletiburg, Mus. Rhen. 1828. p. 4 1.

cf. Metaph. VI, 1 I. 4 ουσια γάo εστι το εἶδος το ενον. Phys. II, 3. το εἶδος καὶ τὼ παραδειγμια), cau8a materialis, causa efficiens, causa finalis. Quarum prima et ultima, si ad actiones morales adhibemus, quibus ipsa ευποαεια finis et principium est, adeo idem significant ut discerni iam non possint. es. de Gen. anim. I, 1: - τε Ουἔνεκα ως τελος καὶ ὁ λογος τῆς οὐσίας. ταντα μεν ουν ως εν τι σχεδ)ν υπολαβεῖν δεῖ. f. Metaph. VII, 4. 1044. B. 1. ubi de causa formali et finali dicit: ισως δε ταυτα ιφω τὰ αum. Itaque primum quidem ἀρχην τῆς πράξεως appellari possunt res ipsae, ν των πρακτων υλη, quae quasi initia et fundamenta agendi sunt, sicut aes vel marmor principium statuae. deinde etiam causa efficiens, quae actionem procreat, id est voluntas et consilium hominis sπροαίρεσις πραξεως ἀπη), sive ipse homo M1 τοιαυτηαρχὴ ανθρωπος, 1139. B. 5.), scilicet ratio quae consilium capit, τὴ ηγουμενον εναντῶ, τουτο γαρ τὼ προαιρουμενον. 1136. A. 6., quamobrem rationem humanam αιτιον

esse dicit 1112. A. 33 νους καὶ πῶν τὸ δι ανθρωποH. Denique propositum et finis, quem h0mo petit, αρχὴ τῆς πραξεως esse potest, velut eudaemonia, quae Omnium

17쪽

actionum finis est et αρχή: ταυτης rusi χάριν τὰ λοιπα Πάνας πράττομεν. Metaph. I, 12. 1002. A. 2. quae eadem, eum sit φυχῆς ἐνεργεια κατ' αρετήν, cau8a sermalis estet τὼ τι ἐν εἰνοα omnis virtutis et honestatis. Tantum autem abest ut Aristoteles hominibus semper summum bonum et quasi id eam quandam boni appetendam esse censeat, ut in agendo plerumque nihil nisi sibi utilia et commoda homines quaerero dicat. proximus igitur actionis finis τὰ καθ' εκαστα, e quibus oritur et proficiscitur Voluntas et consilium. quamobrem perceptionem singularium nominat κυρίαν τῆς --εως 1 147. b. 10. Sed quatenus hie proximus agendi finis bonus est et rectus et honestus, deducit iam per se ad finem universum et summum, Sicut ad protasin quodammodo tacite suppositam. Atque haec quidem hactenus. redimus iam ad νουν πρακτικον. Etenim rei ipsius natura ac ratione recte cognita et percepta, incipit deliberatio, quomodo agendum sit, quid in hac re sit pulchrum aut turpe, quid bonum aut malum, quid sorte aut ignavum, quid verum aut salsum. Virtus autem dianoetica, quae principia per intellectum percepta spectans de his rebus ad omnem vitam sapienter regendam et moderandam gravissimis subtiliter et studioso deliberat, ab Aristotele prudentia, φρονησις, appellata est. Eius munus et officium est, ad principia summi boni virtutibus facultatibusque et ou εm quoνικον definita et ad praeeepta rationis Omnes Virtutes ethicas, omnia officia, omnia consilia et actiones hominum bene beateque viventium dirigero, ut homines ad summi boni et beatitatis possessionem pervenire possint:

προς υγίειαν ii ἰσχυν, αλλά ποῖα προς τὰ εv Eth. Nic. VI, 5. 1140. a. 26. verba autem τὼ ευ ζῆν prorsus idem significare quod ευδαιμονίαν, apparet eX eis quae ipse ait 1095 a. J9 et prassertim Rhet. I, 9. 1366 b. 20: φρονησις δ' εστὶν ἀρετη διανοίας,

καθ' ἐν ευ βουλευεσθαι δυνανται πεοὶ ἀγαθῶν καὶ κακῶν των εἰρχροενων εἰς ευδαιμ ονίαν. Iam dubitare non possumus quin prudentia non summum quem modo expoSuimu8 actionum humanarum finem spectet, sed finem proximum et singularem. Sed cum vera virtus dianoetica nomine suo digna esse non possit nisi obscuros animae Sensus

caecosque appetitus et incertas mentis notitias ad veritatis honestatisque perspicuitatem et ad summa principia conformet et explicet, inter finem singularem et univerSum discrepantia fieri nunquam poterit, sed uniuscuiusque actionis finis vera prudentia comprobatus congruet eum summis toti vitae humanae propositis finibus et deducet ad comparandam et efficiendam virtutem ethicam honestatemque. prudentia igitur perscrutatur τὰ προς τὼ τελος. haus diese Weiso niliri dio ubertegung von dem κWech

18쪽

Τrondeletiburg, hist. boitr. II, p. 382. prudentiam autem τα πρoc τὰ τελος speetare, non ipsum τελος Vel eo apparet, quod propria prudentiae vis et facultas in deliboratione posita est, deliberatio autem non est de fine sed de eis, quae ad finem feruntot deducunt: βουλευοιμεθα δ' ου περὶ των τελων clλλὰ περὶ των nooς τὰ τελη. 1112. B.

12. et paullo infra: τελος G, πως καὶ δια τίνων ε αι σκοπουσιν. Sie medicus numquam deliberabit, utrum aegrotantem sanum faciat necne, sed quomodo.

Errant igitur qui Aristoteleam do prudontia disciplinam ita interpretati sunt,

ut φρονησις etiam ad constituendum finem valeat, siquidem eum finem esse putant uni Versum Vitae moralis et honestatis, τῆς εἶ ρα ας. Nam quod Aristoteles Eth. Nic. VI, 10. 1142. b. 32. de ευβουλίας vi et natura dicit, bonam consultationem rectum quoddam constillationis esse, ad utilitatem accommodatum, ad aliquem sinem relatum, cuius ipsa prudentia Vstra existimatio est: ὀρθοτης η κατὰ To σορι νεοον προς τι τελος, ου η φρονησις αληθης ν ληφίς εμι, Videtur hic quidem prudentia ad finom dofiniondum valere, sed hune esse finem Vitae eommunem prorsus negamus, imo philosophus agit de fine singulari actioni proposito, ad quem comparandum viam ac rationem docet bona consultatio, αν ευβουλία. est haec quidem Virtus pru-dontiae subiecta et illa inferior, utpote quae deliberet et consultet de finibus per prudentiam secundum principia constitutis et positis. Velut φρονησις utrum rempublieam capessam necne eonSultat et docet. bona consultatio, η ευβουλία, viam ae rationem indagat, qua ad capessendam rempublicam perveniam. Quae cum ita sint assentiri non possumus opinioni quam Ernestus Laas defendit De eiadasmonia p. 24) bonam consultationem etiam προς το τελος τι ὰπλως deliberare, finem igitur, quem prudentia proponat, ipsum Summum bonum ESSE neque de alio superiore quodam et universo hic cogitari posse. Sed opponuntur nostrae

explicationi etiam ea, quae Aristoteles VI, 5. p. 1140. b. 11. seqq. de etymol0gia

σωφροσυνη conservat prudentiam et prohibet ab errore, quippe quae rectam de principio et fine existimationem adhibeat, apparet etiam φρονησιν ad finem Coneipiendum pertinere. Quam difficultatem evitabimus, si αρχην explicamus significare hoe loco τὰ καθ' εκαστα, quae et ipsa Mnem et principium Dominari posse supra demonStravimus. tum loel sane difficilis sensus erit, σωφροσυνην reetam existimationem rerum Singularium, quatenus actionem efficiunt, conservare et prohibere quominus Voluptate aut dolore corrupti ab recta agendi et iudicandi via aberremus. Nam libidines cupiditatesque in errorem inducunt animum et obturbant cogitationem: ωςτε σοι βαίνει υπο λογου πως καὶ δοξης ακρατευεσθαι VII, 4. 1147. a. 35. ναίνεται γὰρ is et dy ηδυ

19쪽

καὶ α λως. νδυ καὶ ἀγαθὼν απλως do an. III, 10. 433. b. 9. Tamen infitiari non POSSUmu8, huic interpretationi repugnaro videri, quae ipsa Aristotcles dicit 1140.

αρχῆς h0c quidem loco significaro principia, ad quorum praecepta agendi normam

dirigamuS, quae Voluptate dominante pervertatur et tollatur, nemo negabit. Cf. etiam VII, 9. 1151 a. 25, ubi intomperantem non omnino malum esse dicit: σώςεται γὰρ τοβελτιστον, η αρχην, i. e. principium honestatis et virtutis. nam finis actioni ipsi per se proposituS neque est et o βελεισιον neque hic σωζόμενον. Quovis igitur rem Vertas, difficultas quaedam relinquitur. In eo quidem omnes consentient, mentem humanam voluptatibus aut doloribus indulgentsem et obtemperantsem neque de singularibus Vitae rebus actionibusque recte diiudicaro neque boni ideam summamque Virtutis honestatisque Speciem anima retinere posse. Sed φρονησιν ipsa principia comprehendere et cogHOScere non pOSSe ex eis quae de prudentiae vi ae natura supra disputavimus manifeSto apparet. Prudentia enim de singulis rebus, quae etiam aliter se habere possunt τα πρακτά) deliberat ac decernit. Principia autem, quae sint in se constantia, immutabilia, sempiterna, intelleetus theoreticus νους) tangit et percipit Reliquum est ut qualis sit optimus habitus διανοίας ποιητικῆς COASideremus, si ad principia animo comprehensa spectans perfectam pulchri speciem sequitur, et ita munere suo fungitur, ut virtus dianoetica egistat. Hanc philoSophus τεχνην appellat et in hunc modum d0finit: ταὐτὰν αν ειη τεχνη καὶ ε ις μ ετὰ λογον ἀλλ7θους ποιητική. Sicut omnium partium Ιου λογον πονιος, si e etiam artis Vis in cogitatione sita est θεωρεῖ). Sed cum finis, quem διανοια θεωρητική spectat, ipsa sit cognitio, et finis διανοίας πρακικῆς actiones, τεχν' id sibi proposuit,' Oπως αν γενηταί τι, Scilicet ut eorum aliquid effieiatur, quae etiam aliter se habere possunt, nam materiam v λογιωκου complectitur res ipsas mutationibus obnoxias et fluetuantes. es. 1140. n.:10: εσει δε τεχνη πῶσα περὶ γενεσιν, καὶ το τεχνάζειν ναὶJ θεωρεῖν ὁπως αν γενηταί τι - ν ἐνδεχομενων καὶ εἰναι καὶ 3I 17 εἴναι, καὶ ων η αρχη εν Ri ποιουντι, ἀλλὰ μη ἐν

- ποιουμενω. EXiStit autem ars, eum e multis experimentalibus notionibus una

de similibus universalis existimatio fiat. itaqu0 ab experientia εμπειρία) proficis 'itur

ara eL Metaph. I, 1. 898 a. 5: γίνεται δε τεχνη, δων εκ πολλῶν της ἐμπειρίας ἐννοηιιά- των μία καθολου γενqLαι περὶ των otioίων υποληφις. Tamen quae sit peculiaris et propria huius virtutis natura et quae relatio et coniunctio cum aliis virtutibus dianoeticis ne accuratius disseramus impudit singularis verborum Aristoteleorum brevitas

20쪽

tum addere liceat, Aristotelem expressis verbis artem nominare ἔξιν μ ετα λογον ἀληθον c moraret κῆν, i. e. habitum quendam eum vera ratione coniunctum, ad os ficiendum et creandum idoneum. Vera igitur ars nomine suo digna quamvis initium apiat ab imitatione naturae, tamen quae gignit et procreat ad principii sempiterni veritatem perfectionemque diriget et summam pulchri speciem et quasi imaginem quandam animo conceptam Seeuta rebus suis operibusque informabit. Ars igitur utpote quae .semper eum ratione et Veritate coniuneta esse debeat, reete virtus dianoetica dieitur. Quod autem Aristoteles verae arti opponit ἀτεχνίαν inertiam, quam habitum esse dicit eum ratione falsa coniunctum, hoc iterum docet, habitus s. hξειc διανοίαc nisi participes sint Veritatis et ad principii normam omnes et cogitationes et Retiones suas revocent, neque Aristoteli optimos esse neque virtutis vim ae saeuitatem asSequi. Virtutibus intollectualibus in hunc modum ex ipsa Aristotelis sententia eX-plicatis nunc broviter quid de partibus διανοίαc inde consequatur, complectemur. Aeprimum quidem duae sunt διανοίαc partes, et ὀ επιστημιονικον et το λογισοκον, quibus respondent, si duas του λογιωκου partes secernimus, διάνοιο θεωρηΠκή, ποιηΠκή, πρακῖική. Commune omnium et proprium opus est θεωοία, quae tamen est alia, PrO- ut res quas θεωρία spectat, aliae sunt. Demonstratio enim non nisi de rebus absolutis et necessariis est, quae aliter sese habere non possunt. ad singulares autem res mutationi obnoxias et fluetuantes deliberatio pertinot. Ipsa autem deliboratio neque incerta est neque fortuita, sed omnia perpendit ac diiudieat seeundum praecepta firma et immutabiles rationis honestatisque leges. Itaque omnibus virtutibus intellectualibus Verum assequimur: oιc ἀληθ) ευοιμεν καὶ μηδε ποτε διαφευδομεθα περὶ τα μ - ενδεχομενα ii καὶ ἐνδεχόμενα αλλωc ενιν. 1141 a. 3. Quod offendere non potest, si Satis nobis persuasum est, etiam τοὶ λογιοι κω certa quaedam principia esse, quae non sub deliberationem eadunt, quae non τοιc ποακ ola et ποι γε ora adnumeranda Sunt, sed et ou νονζοις, quae igitur immutabilia et necessaria sunt. Sunt igitur principia a priori omnibus tribus διανοίαc facultatibus, ea autem facultas quae principiae inplectitur, eSt αρετὴ επιτακὶ κή, i. e. intellectus, νουc. Errant autem qui intelleetum theoreticum principia tantum Dos επισζημονικον comprehendere OenSeant, intellectum autem praeticum prinoipia ron λπισυκov. Hic enim non ad principia sed ad res singulas, τὰ ἐνδεχομενα ἁλλωc εχειν, pertinet, ideae autom et eausae ultimae et extremae sempiternae Sunt sibique constantes. Itaque

plane assentimur eis quae Trendelenburgius de Anim. p. 494 dicit: hQuae hic de intellectu, qualis agendi consilium spectat, dieuntur, seponenda sunt. Neque enim haeceR mens quae, in Summis rerum causis occupata, principia petit, sed quae singula