Quaestiones aristoteleae.

31쪽

antecesserunt Deinde Pranilium obiurgare non possumus quod eam του λογον εχοντος interpretationem sequitur, quae inter alios nonnullos nititur loco Aristotelis 1098. a. 4: τουτου του λογον εχοντοςJ το μεν ως επιπειθες λύγω, το δε ώς εχον καὶ

διανοουμενον, quamquam eam reotam esse supra negavimus. Sed iam in hunc modum

das letztere 6 λοροσεικον Quibus verbis eum duas του λογον ἐχοντος partes modo explicatas nominatim appellet, το ε θυι χρεικον idem esse signifieat quod lo λογι τεικον, quae tamen natura Sua sunt quam maXime diversa, eum altera sit facilitas animi rationalis, altera irrationalis. utraque quidem, et To ορεκχικον et το λογιστ ον, Spe latres mutationi obnoxias, τα ενδεχόμενα ἄλλως εχειν, sed altera caeca appetitio est, altera Consideratione utitur. Quae notionum maxime diversarum confusio in complures gra-Vissimos errores auctorem doetissimum induxit. Veluti quod iam pergit: hS0 nun, nach ausscheidung der αἴσθησις und nocti metir des θρεπυκον, sind es νους undορεξις, Welche in threr Verbindvng dio Verbindvng von πραξιe und ἀλήθεια bedingen, primum quidem νουν δρεκδεκον Il39. b. 4. g. 15) commemorare videtur, quod re Vera sacere debebat. sed ex eis quae insequuntur, apparet, νουν h. l. nihil significare nisi

διανοιαν θεωρηΠκῆν non λογον, rationem totam et universam), itaque To λογιστικον φρονησιν ete.) omnino omissum esse, nisi errore illo rapti notionem δρεξεως complectito λογιστικον eum Ρranilio salso existimemus. Jam pergit: seder νους, in spiner functi0nauch διάνοια genanni, beWirhi das donkende urtheilen, καταφασις und αποφασις, unditi innat hierin das ἀληθες und φευδος in anspi uolt, or ist die θεωρηοκη διανοια. fErrat autem quod διανοιαν esse functionem et os νου dicit. notio enim διανοίας Comprehendit totum animum quatenus cogitat et considerat, itaque νους, Sicut omnes virtutes dianoeticae, functio est διανοίας. Deinde notiones inter se maxime diversas ita confundit ut προαίρεσιν et διανοιαν πρακυκήν idem esSe Contendat, quamquam paullo supra etiam Ορεξιν βουλευοκήν idem significare dixit quod διανοιαν πρακGκην. Sed omissis ceteris, quae refutare longum est, iam ad ipsam Virtutum eXplicationem a Pranilio adhibitam accedamus oportet. Pranilius enim primum quidem επιστήμνον non esse virtutem diano eticam his verbis demonstrare conatur: issio ist Wolit ἔξις αποδεικτική, aber dies αποδεικιγκον ist noeli nichi das beste an sich, also koino

32쪽

ἐπαπημην nihilominus semper esse, qua homo verum nanciscitur, itaque Virtutem

I 139. b. 13.). Deindo Prant lius errat quod dieit: , sie ist nichi das beste an sicli, also keine βελτίω εξις immo dicore debebat: halso nielit die βελτίστη εξις an sich.

Aristoteles enim complures βελτιστας 1ξεις statuit et altiores et minores, itaque non omnes Virtutes absolutum et perfectum bonum spectant, sed quod suum cuique bonum est. itaque επιστήιιη quoque habitus optimus est, quamquam Secundum naturam Suam atque indolem certis finibus circumscriptus. Deinde Pranilius cum scientiae nihil nisi facultatem eOnelusionis tribuat, veram αρετην διανοητικήν eam esse negat. Sed Verba Aristololea ab ipso Pranilio laudata haec sunt: , οταν riso πιστευνὶ καὶ γνωριμ οι αυτωωσιν αἱ doχει, ἐπίσταται. εἰ rao μη μαλλον του συι-εράγατος, κατα συμ βεβηκὸς 'ν GH, ιην. Itaque dilucide Aristotelos scientiam in sola conclusionis cognitione 90Sitam e88e negat. Pratillius autem δερχὰς semper summa et absoluta principia esseratus ab uSitata ἐπισι ν μορς interpretatione recessisse videtur, cum hoc loco αρχαί nihil niSi CauSas rerum singulares significent. Sed a causis rerum fortuitarum et mutabilium RSeendimus per innumerabiles cognitionis scientiaeque gradus ad principia summa et Ultima, quae ipsa non amplectitur scientia. Sola autem του συμπερασματος cognitio 8eientiam, i. e. βρετην διανοητικην του επιστημονικον, efficere nullo m0do potest, quippe quae nihil nisi δοξαν vel πιπόλη θιν comparet, quae et vera et salsa esse poteSt, ἐνδεχεται

διαφευδεσθαι. 1139. b. 17.) Sed Pranti. ἀρετην ἐπιστήμης appellat σοφίαν, quae adl0gicam cogitationem addat et adiungat cognitionem principiorum. At ἀρετή Vel habitus optimus uniuscuiusque facultatis animi existere non potest quantitate notionis aucta sed qualitate consummata et perfecta. Scientia autem, quatenus Virtus intel- leetualis, per se perfecta et absoluta est, quamvis fines cognitionis eius circumscripti et ad certum modum d0finiti sint. Deinde Pranilius p. 13 do intollo diu ita agit ut plerumque eum nOStra intellectus interpretatione consentiat: seor isi das auge der Apele fur alle οροι, VOn Welehenes heine begriindvng molir glebi. Complectitur igitur et singulares res et uniVer-8Rles, altera quidem parte τω αἰσθάνεσθαι similis, altera τῶ θεωρεῖν. itaque omneS functiones humanae intellectuales ab ipso oriuntur et eiusdem opera ad finem cognitionis ultimum perveniunt, ut ait Pranilius: hor ist ansang und ende Zugleicli, das Walire, und In eo tantum Pr. ab nostra explieatione reeedit, quod summa actionis humanae principia tribuit intellectui agenti, τω νω πρακrικω: , ,er eriasSi τὰ καί ἔκα α und geliori somit gum praetischon, dessen st0ss j a das einetetne ist; er isi das

Iinque Pr. eontemplationem rerum singularium, quae sunt τὰ g Θαοτά, divinam

33쪽

esso eontendit et ad aeternum et summum rerum exemplar Omnes Retiones reVOeare.

At eae tantum actiones humanae ad exemplar aeternum et ipsas ideas revoeandae sunt, quae non mutabilia et singularia, Sed aeterna et immobilia spectant. Neque tamen ea animi facultas actiones nostras et consilia ad idearum exemplar dirigere potest, cuius proprium et peculiare munus in rebus singularibus recte cogn08cendis et diiudicandis positum est. Pranilius autem verba Aristotelea supra laudata ita interpretatur, ut ex eis 1112. a 33.) apparere distat νουν πρακτικον esse αἴτιον, ex his 1102. a 4.) αἴτιον esse θεῖον, ergo νουν quoque πρακτικον θεῖον τι esse. At Aristoteles nusquam docuit, omne αἴτιον divinum esse. Quod per se quidem patet, quoniam omnis causa efficiens et ipsa materia αἴτιον, neque tamen divinae originis aut naturaeost. Doinde l. l. 1102. a 4.) Aristoteles de eudaem0nia agit, quam των τιμίων κάτελείων esse dicit, quippe quae persectum et ultimum principium ζὰρχή) acti0num

humanarum sit: ,,ταυτης γὰρ χάριν τα λοιπὰ πάντα παντες πράττομεν, et 17ν ἀπην δεκαὶ τὰ αἴτιον των ἀγαθῶν etίμον ira καὶ θεῖον τίθεμεν ' Itaque h. l. αἴτιον re vera divinum quiddam et eaelesto significat. tantum autem abest ut omne αἴτιον divinum sit, ut saepius fere contrariam signifieationem exhibeat. Itaque Pranilius ne minime quidem convincit quod demonstrare studet, intellectum non esse virtutem dianoeticam. Nam quod dieit p. 10: seder νους isi das unmittet-bare, bei Welehem ais solchen noch gar hei ne redo von logik oder ethik odor lugend) ist , id quidem recte monet, prinoi pia per intellectum Coneepta non esse alia cogitandi, alia agondi, nequo functionem intellectus dupli stem esse, et logicam et

ethleam, sed unam et inseparabilem. Sed parum accurate addit Verba: is oderiugend), notionem virtutis, ut nune est, idem significare ratus atque Aristoteleam ἀρετην. Id quidem iam supra demonstravimus, alia ratione intellectum coniunetum esse cum virtutibus dianoeticis atque ceteras inter se omnes, Sed haee causa eSSenon poteSt, Cur ipsum Virtutem non esse concedamus, praesertim eum VI, 3 virtutibus intellectualibus ab Aristotelo expresse adnumeretur et definitio Virtutum sola αληθευειη νοη) egregie cum natura eius consentiat. Deinde eum Aristoteles saepius velut

X, T. 1177. a 12.) eudaemoniam esse ἐνεργειαν κατα την αρετην την κρατιστην explicet, et 1177. a 23. Eudaemonem dicat τον κατα νονν ενεργουντα, apparet νουν esse ἀρετην eamque κρατίστην.

Iam ad tertiam virtutem dianoeticam venimus, quam Virtutem esse Pranilius negat, dico τεχνην: Udie τεχνη ist keine lugend, aber es glebi ei ne αρετη τεχνη7ς, d. i. in hoohster instang diu μνέα His verbis Pranilius aut significare potest, δερετην τε ης, Si ad summum perfectionis gradum pervenerit, oοφίαν appellari, aut σοφίαν, Si SummRm persectionem nacta sit, αρετὸν τεχνης esse. Sed utraque Verborum sane obscurorum

34쪽

interpretatio ad errorem perducit, eum utraque summam perfecti0nem αρετῆς, i. e.

ὼρεζην αρετῆς constituat ab Aristotelis doctrina prorsus alienam. Quid autem quod ipse Aristoteles σοφίαν appellat ἀρετην τεχνης VI, T. 1141. a 12.2 Nonne ex his Verbis dilucide apparet, Pranilium suo iure τεχνην virtutem esse negasse γ Ae primum quidsem Aristoteles l. l. non de eadem sapientia agit, quam virtutem intellectualem esse definivit. immo diseernit veram et propriam sapientiae notionem ab pervulgata quadam et parum accurata. cf. Brandisii hist. philos. grave. II, p. 1445 wenn Wir sellen von dem spraeligebrauch, der V ohl aueh virtuositat in der Lunsi dadurch

sapientiam, quam h. l. artificibus egregiis tribuit, prorsus alienam ab ea esse, quam Virtutem dianoeticam του στημονικου appollet, Vel inde apparet, quod Versum illum affert: τον δ' Ουι' αρ' σκαπτῆρα θεοὶ θεσαν Ουτ' ἀροτῆραουτ' ἁλλως δε σοφον, πασης δ' ηρο αρτανε τενης. Deinde etiam ea τεχνη, cuius virtutem σοφίαν esse l. l. dicit, non est absoluta

et perfecta illa εβις artis, quam denotat VI, 4, ubi de virtute intellectuali agit. Significat enim h. l. totam artis regionem, in qua versatur artis eX et perseetam artis Speciem, την τεχνην, adipiSci conatur. qui perfectam et summam artem RSSe utus est, is sapiens esse dicitur secundum communem et pervulgatum dicendi usum, qui sapientiam tribuit omnibus inter ceteros sive scientia litterarum artiumque liberalium sivo peritia belli gorondi et reipublicae administrandae praestantibus. Quam notionum differentiam a Pranilio omnino neglectam esse sane miramur. Sed ut artem virtutem intellectualem non esse demonstret, iam ita pergit: sesie ist dureli das thr innewohnende intellectvelle eine εξις μετα λογου ἀληθους Τποιητικῆ 80Wie die ἀτενία eine εξις ιιεώλογον φευδους ποιοvτικη), und hiemit eine εβις, Welche mit threm gegensaige zugleicheino audere Wird, Wie die praxis; abor eben in der Walirheit thres motius, im ἀληθης λογος, bestigi si e thre vortres stichkoit, WEnn sie eine solehe bestigi, und es gibi da-her eine αρετὴ τεχνης, Welche in der reinhoit und erhabentisiit ilirer idealitat Eogonmuss, d. h. dies ist die σοφία, withrend sie solbst demnach eben noch Leine δερετὴ ist. p. 15. In qua argumentatione quae summi momenti sunt Verba: isWenn Sie eine soletio bestigi refutanda esse nemo dubitabit, qui quidem paullo accuratius secum reputaverit, eam praestantiam semper artem Secundum definitionem habere. etenim si ars ex definiti0ne non nisi μετα λογον ὰληθους est, quomodo τον λογον ἀληθῆ omittere possit nescio, et si Pranilius suo iure dicat, praestantiam artis in eodem positam esse, iam definitio artis praestantiam postulat, ars igitur est αρειή. Hoc loco cum Praullius

35쪽

rectissime totam vim atque naturam virtutis dianoeticae in notione λoron αληθους ponendam esse intellexerit, eo magis mirandum est, quod concedere dubitat, eam

tantummodo εξιν διανοίας ποιητικῆς, quae ad perfectam pulchri honestique speciem Omnia redigit, Aristoteli τέχνην esse secundum ipsam eius definitionem. Quid autem quod definitio φρονήσεως, quam Pranilius virtutem intellectualem esse confitetur, fere ad verbum eum definitione τέχνης, quam refutat, congruit 2 φρονησις enim definitur ἔξις uετὰ λογον δεηθους μακεικη7, de qua Pranilius ita scribit: das moment des guten undbosen ist dieser εξις W0senilich, melche hiemit solbst eniWeder eine gute oder eine bose Wird, im gegensaig gegen die fur die ἐναντία einheitliche εξις des wissons ' unde apparet, φρον ιν facultatem animi esse quae prout aut bona aut mala efficiat, ipsa

aut virtus aut vitium fiat. itaque non αρετή est, sed δυναμις αρεzῆς. tamen Pranilius φρονησιν eSSe doετην asseverat. FortaSSe dicere Voluit, etiam διανοίας πρακτικῆς esse habitum quendam, qui non Virtus sit. sed eum non magis φρονησιν appellamus, quam iustitiam, quia etiam iniusti homines sunt, ipsam aut bonam aut malam esse dicimus. In eo enim vis et natura εξεως est, ut certus quidam et definitus et constans habitus sit, qui contrarium excludit. Itaque et de prudentia et de arte Pranilius perverse disputavit. Quae Pranilius praeterea addit de sapientia et de prudentia, quas solas Virtutes dianoeticas esse contendit, eum nostra explicatione sere omnia ita consentiunt, ut hoc loco praetermittere pOSSimuS. Sed huius dissertationis finem facere non possumus, quin eum nostra Virtutum

dianoetiearum interpretatione eomparemus, quae Brandisius hist. philos. II, 1542 do haedisciplina Aristotelea protulit. Qui doctissimus philosophiae Aristoteleae existimator primum quidem diserte quinque illas quas statuimus Virtutes dianoetieas reVera Virutes esse seque hae in re ab Prantliana expositione dissentire confitetur. ef pag. 1542 adn. 499.) Sodsi Brandisii sententiam paullo diligentius examinaveris, statim plane apparebit Brandisium

verbis quidem discrepare, re congruere cum Ρrantlio. Hie aperte νουν, ἐπιστήμην, τεχνην virtutes intellectuales esse negat, ille νουν, επιστήμζν, τεχνην Virtutes quidem eSse asseverat, sed non eiusdem generis atque σοφίαν et φρονησιν, quippe quae ad Vir

36쪽

Itaque si ars et scientia ad virtutis perseetionem absolutionemque perduci et possunt et debent, ipsas iam per se quidem auctore Brandisio virtutes non esse diluiseide apparet, neque statuendum est ab Aristotele, logices conditore,ieas facultates animi humani virtutes appellari, quae secundum ipsius doctrinam Virtutes non Runt. Itaque eum Brandisiana Virtutum explicatione non magis ponsentimus qUam cum Prantliana, quae ambae re ipsa nihil aut non ita multum diversae verbis tantum inter se discrepare videntur. Id quidem Brandisius recte monuit, finem Summum et eXtremum omni scientiae humanae propositum esse σοφίαν, errat autem quod solentiam tum demum virtutom fieri dicit, cum ipsa hanc ad sapientiam progressionem perfecerit. Virtutis enim vis et natura in praestantia qualitatis posita est, επιστήμη autem iam per se βελτίστη εζιc est, neque perfectione qualitatis eius opus ost, ut virtus fiat. sed finibus seientiae propagatis et auctis ad finem ultimum cognitioni humanae propositum, dico pientiam, perveniet, sicut ευβovλία progressione quadam suum finem, i. e. φρ0νησιν, assequitur, neque tamen φρονή ως opera Virtus evadit. Quid autem quod χεχνης quoque

virtus aut finis ultimus in sapientia positus esse a Brandisio dicitur 3 Quod enim scribit p. 1543: ,,sie emi angi gleichwio die verniinstigheit ilire principien vom geistund muss in glelehem Vorhaliniss wio jene gur Weislieit stelion, apparet eandem rationem inter eam et φρονησιν intercedere et utramque eadem ratione aut virtutem esse aut non esse. Denique quod ad νουν attinet, qui quatuor aliis animi facultatibus ad praestantiam virtutis excoli dicitur, tantum abest ut res ita sese habeat ut non intellectus condicio et natura commutetur, si principia per intellectum concepta arte, prudentia, sapientia squacum solentia coniuncta est) conformantur, immo ipsae partes illae διανοίαc. Principia enim per intellectum Concipiuntur, deinde per ceteras animi

saeuitates ad rorum naturam adhibentur et excoluntur. itaque si inter Omnes constat, omnes animi partes sua tantummodo energia et perfectione quadam suae naturae atque indolis, non extrinsecus, ad virtutis speciem perduei posse, perspicue apparet, non intellectum sedeas tres animi partes, quae ipsum conforment, VirtuteS fieri, Se. σοφίαν, Ζεχνην, UOον σιν. Itaque in sententia nostra Supra uberius expOSita permanebimus, Omnes quinque, quas Aristoteles statuit, rationales animi humani facultates re vera virtutes dianoeticas esse, quae quidem omnes, quamquam etiam ad aetiones eorrigendas et moderandas plurimum valent, tamen non ad Iro αξιν spectant si ut ad summum et

ultimum finom sibi propositum, sed ad pudaemoniam illam in Vita theoretica positam, quae sola philosopho digna est et beatitatem quandam quasi divinam homini affert. ,,η γαρ θεωρία τὰ ρδιστον καὶ το ἄριστον f

40쪽

Quinta.