“Chr. G. Heynii ... ”Opuscula academica collecta et animadversionibus locupletata

431쪽

lam primum in describenda et componenda instruendaque niuersitate nostra quantum lue ultra saeculi tui lapientiam lupuit inpriniis si pos ani os animis reputetis, in quos eius prima aetas inciderat Quod enim nunc de academiarum naturis ac

ullis iudicia paullo ab iliora etiam ab eruditis viris in medium proserri coepere, Gottingae nostrae magna ex parte debetur; quandoquidem, quoniam in hac Mademia multa alitς et meliui instituta esse

videbant homines contemplatione eius rei et o seruatione excitati in caussas ac ianem consiliis propositum tentarunt inquirere, hinc ad alia progredi. Verum MuNcΗΗvsos iam tum, cum nec inter eruditos quisquam ea de re cogitaret, vidit in ac demiis multa esse ex antiqua disciplina monachica, nec unius aeui vel populi, prosecta, quae a meliorum temporum ratione aliena sunt, saltem sua ra tione nunc destituuntur. aitterarum a Bononiensis inde vel ariliensis niue statis Origil ibu quanta facta sunt incrementa quam immutata singularum

disciplinarum, philolophicarum inprimis, missi

nonnulla etiam noua earum genera ac nomina ex

orta, e que pristinis illis utiliora forte et potiora l commercia etiam hominum rerumque, ju iaciam. que inter se gentium, maiora lLonga esset oratio, si persequi vellem, quae in studiorum ratione ex iis caussis aut mutata sunt aut mutari debuerunt. Haec vidisse et animadue tisse, magna erat in IIvNcΗMusio sollertiae et Ggacitatis laus nunc sobriam eius sapientiam, pr dentem ac cautam moderatamque diligentiam mssinoscite

432쪽

gnoscite. multum ab eorum rationibus absuit, qui, Cum viderent in ciuitatibus noliris et imperiis estis nonnulla propter temporum, in quibus constituta fuere, barbariem male descripta aut etiam side- Prauata, societates hominum ad ordinem aliquem naturalem, quem dicunt, reuocare voluerunt, quem si sequerentur homines, breui haberemus Omnino nec ciuitatem nec libertatem Simili modo, si quis aut nunc, aut hulto magis ante hos XL annos, Academiam condere vellet, qualem ipsa litterarum ac disciplinarum subtilis aliqua descriptio pollulai et quam parum ille aut reip. consulturus aut consilio uo proipecturus esset Quid enim Τ Facultatibus his, qua, barbaries inuexit.

proscriptis, erunt ne qui talem academiam frequentare velint Doctorum, quos vocant, renuntiatim nibus examinibus et disputationibus sublatis an ex hac disciplina progressos loco aliquo habendos putabunt Minus calide, et eo sapientius vNcΗ- vvsivs Noluit nimium discedere ab antiqua ac demiarum forma aeratione, sed res maluit eo deducere, vi facie externa eadem seruata indoles earum et natura emendaretur; labes, di qua inhaere ret, sensim sensimque elueretur, integritas et ince-ritas non animaduertentibus restitueretur. Omnino,

siquid video, maior eius est sapientia, qui, quum laborare res humanas suis infirmitatibus videat. cum sine magna ruina aut saltem labefactatione e

rum, quae salua sunt, commode et utiliter succurri non posse videat, dissimulare eas malit et tacite re

nedia applicare, quibus vis mali possit aut reprimi aut diminui. , Dd a Interea

433쪽

ssa Interea in Academiae descriptioiae et Constituistione uni ab initio tum temporum 1uccessu distumulanter plurima mutauit, multa adiecit immortalis MVNCΗΗVs Ius, quibus quasi ex cella monasteriali in campum et puluerem vitae ciuilis eruditio educeretur Primum loretatem ogitandi sentiendi, scribendi sciuit et fundauit qua an maius honum mortalibus dari possit dubito ut, si nullum aliud beneficium Regiis auspiciis in nos contulisset, hoc

uno tamen nomine Germaniae deliciae ΜvΝcΗΗVsius esset appellandus. Iam hac ipsa re in singulas fere disciplinas, in historicas inprimis, et Iurisimblici disciplinam, lucem intulit nouam lateque onmia coll*strauit simul per alias Germaniae partes etiam in aliis ossiciorum ac rerum generibus, libertatis recte sentiendi tanquam signa extulit. Hoc tanto bono Germaniae parto, salve alma Geor gia Auguita, vere Atlgulta, sancta Libertatis parens, ad humanitatis decus et ornamentum nata. ut libertatis cogitatione animum ineum curarum labo- rumque assiduitate fractum saepe recreare soles:

At liber tamen sum libere vivere, dicere, iudicare de rebus, ac tuto pos tum P mo quidem bono contineri video quicquid ceteris vitae bonis dulce dinem veram et senatu iucunditatem affundere est; et hoc bono erepto ceterorum bonorum omnium fructum, studiorum illecebras, ingenii foment/, ingenuam doctrinam, sapientiam, veritatem, ipsam humanitatem eripi Hanc nostram felicitatem usi mam tene.mus, o Patre. hontini sobri ac gene ros miseria cogitari maior pot*st nulla, quam Rm mi sensus, ingenii inuenta, mentis iudicia, cru

434쪽

Bliorum, quorum obtusum acumen et ipse et sanus Riaisque rideat dissimulare et occultare, aut si quid cientium claustra perruperit, pusillorum animorum et ingeniorum Odia lalcipere, in religiones ac pietatis malam ulpicionem adduci. De Georgiae A gustae lartuna, Deus omen auertat, nunquam equidem metuam; ed ut metuam, tabere me an hi trabor tum, si qua mala fraus hominis hanc nobis Aegidem, hoc Ρalladium eripuerit. Non deerunt trageni praeclara et ornata, non deerit honesta industria modo nulla auctoritas in formulas ac verba aliorum iurare cogat Sed video libertatis dulcedine delinitum ann mum diutius in ea haesisse, quam res ferebat Alia

enin erant enumeranda, quae ad litterarum ac Lsciplinarum descriptionem meliorem et commodi rem vNcΗΗvsiANA instituta peperemini etsi via deo omnia a me breuissimis esse comprehendenda. Cupio vero quam, maxime abducere et seiungere orationem meam a laudibus Georgiae Augustae, quia bus, tametsi pluraque, quae de ΜvNCΗΗvsio Lcenda tabeo, cum iisdem sunt coniunctissima, et quamuis is, qui MVNcΗΗvsIANu opus omnium clarissimum laudet. ψNcitHvs Iuri ipsum laudasse videri debeat, tamen nunc locum non esse, satis sentio. Itaque post libertatem, xx inusii cura et prouidentia inprimis eo pectauit, ut vitae et reipublicae doceretur discereturque studiorum acad

micorum ratio et ordo ad certa consilia et fines Dd a referre-

435쪽

Ieferretur ut ad vitam ciuilem statim ipsa institutio academica attemperaretur; L, quae publice priu timue utilia essent, praeserrentur studiis otiosis et umbraticis ut uocata ab inani verborum strepitu et a scholae tristitia ad vitae humanae cultum eru ditio adduceretur ut tamen solida es iste ac rata; ut ex fontibus hausta, ut a suis principiis ac caussis ducta ut iis omnibus, quae viam et accessum miniunt, et adminicula praehent instructa esctet ut tandem naulta, quae in academicae disciplinae Censum superiore tempore aut vix aut nunquam venire solebant, vitam tamen possent iuuare Vel ornare, in illum censum reciperentur; quae iam in censuerant, ipsa docendi ratione, descriptione partium, Principiorum et argumentorum veritate dilectu et robore, rerum ordine et lumine, adiumenti aliquid vel ornamenti ex Gottingens schola mutuarentur Itaque de orbe aliquo dilciplinarum et studi rum academico, certaque per annos descriptione. regendisque omnino studiis academicis, praeclare merita est magnamvricΗΗvsi mens eaque ipsa re disciplinarum omnium inter se fines, prouinciae, agri , accuratius constitui, quae inter se contigua ac finitima, et ad mutuam opem vel utilitatem afferendam accipiendamque opportuna essent, clarius

apparere, uniuersus eruditionis anahitus et area patere, de partitione disciplinarum, diuersaque sing larum auctoritate et dignitate , deque commoda singulas disciplinas tractandi et dispelcendi ratione melius constare coepit Gottingeniis certe disci plinas tradendi ratio adeo se probare coepit, ut in aliis passim academiis eam sequi non Seret. Dis

436쪽

Disciplinam porro quae quicquam fructus ad

Temp. et sum liberalem haberet, esse voluit nullarii, quae nota Gottingae doctorem suum haberet; et, quoties disciplinae partem speciatim allicubi vel emendatam vel diligentius eXcultam audisset, protinus et hanc in Academiam suam illatam esse vo luit, uti in Oeconomia priuata, A chitectura miliatari et Taclica, et nuper in arte veterinaria vidimus; et ut artium antiquitatisque studium elegantius.

EXterorumque populorum litterae, a nostra Academia non exulent, IIvNcHilvsiANA utique cura et auctoritate prouisum est Itaque lectionum per se mestre ita hendarum recensus encyclopaediae alicuius speciem prae te ferre Videri poterat.

In illud tamen omnium maxime curis suis et consiliis inuigilauit, ut, quae vitam ciuilem Ornant, litterae inprimis cum ubertate et diligentia docerentur. Itaque urisprudentiae per Germaniam coli solitae partes et disciplinas omnino omnes o tingae expolitas esse voluit ), item iudiciariam imperii R. G. nondum in academiis frequentari solitam in hanc Academiam induxit, easque lectiones ha heri iussit, quae ad forum resque agendas curandasque instruunt animos matureque afluefaciunti Porro prouidit, ut tum Imperii R. G. tum Regn rum Europaeorum et ordinum Germaniae historia earum rerum apparatu et copiis, sine quibus totum

hoc studium ieiunum et exile esse necesse est, a Ddo ornata

437쪽

ornata esset iis adeo historia, recentiorum inprimis

temporum, ad sum vitae acconrniodatius posset

tradi eique Ius publicum German. 1uperi tres, qu0d in ipsis negotiis et ossiciis utilitate sua se approbaret; si quidem MuNcΗΗvsi cura ea adiumenta suppeditata fuerunt, quibus academici viri Vix solent potiri. Iisdem praesidiis instructa fuit rerumpatia, Iopaearum notitia politica, tum scientia politica, cum Iure publico niuersali et Iure Gentium Eurinpaearum, quod in more usu et consuetudine positum est; iisdem praesidiis et copiis numisiuatica, diplomatica et herat dica Terrarum populorum descriptionis accuratioris initia ΜvNcHHusIVM e perta sunt fautorem summum Historia vero Ilit raria, quae iam ante Gottingae incunabula sua iiDhuerat, eadem Eius cura, instructissimae inprimis bibliothecae copiis, auctus insignes accepit. In

theologicis disciplinis superstitiosum et pusillanimum

Prauae alicuius acerbitatis tudium magna Eius mens

Nunquan cepit nec admisit pura et recta es eii tatis studia, doctrinam autem theologicam, non formula aliqua, inter controuersiae et disputationis aestum, iurgia, studia, nata, sed philologicis criticis, historicis sundamentis substructam esse voluit. Itaque litterarum, inprimisque Graeciae et Orientis Veteris, quanta decora Gottingae extiterunt Dingmatum tandem symbolicaeque theologiae et reruni ecclesiasticarum luitoria incrementa inter nos habuit tanta, quanta ex meliore philosophia, interpret)tione et lectione ad critices lapidem Lydium ex

plorata expectari potuit. Nec

438쪽

ec tamen illa doctrinarum genera, quae extra academiarum fines olim efflorescere soleban

homine tamen inprimis digna' sunt, unaque, quem sapientem esse volumus, omnium maXime consti-tuunt, quod duNcΗΗvsio imputent, habent nihil. Floruerunt Eo curante Gottingae viri, qui historia naturali, ipsiusque naturae itudio, in contemplatione rerum , obseruatione et experimentis constia tuto et fundato, porro in nIathesi uniuersa eiusque Partibus, analysi, altronomia, meehanica et archia tectu a, non solum concinnius, exactius, et ub rius, quam adhuc factum erat, istiuata traderent. verum etiam praeclaris inuentis antiquam Germ niae in his doctrinis celebritatem apud exteros tu rentur. Ham in anatomicis, Otanicis, chirurgicis,

et in arte obstetricia, physiologia quoque, aliis m

dicae artis partibus, Gottinga ad eam laudem per- Venit, qua potissimum nomen eius ad remotissim rum terrarum gentes inclaruit

Sed quod pro illis temporibus, quibus Ac

demia nostra adoleuit, summum in remp. litter riam heneficium et ad omnem posteritatem fructuosum fuit, nondum memoraui philosophiae horridae et clamosae. nulliusque nec ad vitari nec ad 1apientiam utilitatis, quae harbarie sua et squalore totam fere Germaniam tum inquinauerat, pestis, ΜvNctilivsi maxime prouidentia, est repres a Nisi ii ima ipsa et Gottinga huic furori restitissent. de omni vera et solida eruditione erat conclamatum; vocabulorum, non rerum, scientiam haberemus.

At magnus ille MuricΗΗvs Ius, qui nil tribuebat

439쪽

sapientiae, quae tota X Verborum strepitu pende hat, Virorum, quos cum ad ceteras tum ad phil

sophicas inprimis disciplinas vocaret, dilectu Go tingae saluti prouidit historicarum et antiquiorum elegantiorumque litterarum tanquam vallo eam cinxit, bibliothecaeque opibus ad utiliores copias ieiunis largumentatiunculis laninios traduXiLItaque Gottingam philosophia eclectica statim ab initio immigrauit cottingae, etiam philosophiae doctores, dubitare et nonnulla nescire ausi sunt. Res tandem scholastica in his terris si ad nul lam satis probabilem conditionem illa euecta, neque eo adducta est, ut academica: haec nostra institutio satis magnum fructum nostratibus afferre possit, ΜvNcisis usi tamen curis imputandum habet, ut illa hoc saltem, quo est loco sit. am quo-nus illa in eo gradu constituta sit, quomvNCHΗvsius adducere eam voluit, summum Viri libertatis publicae studium intercessit publice enim utile esse potest , ut liberum sit hominibus, in nonnullis sibi ipsis deesse, et meliora aspernari. Ipsa rei in publicum fructuosae utilitate allici homines volebat. Ilfeldens tamen paedagogium cum ilias tum nouissimis temporibus ita adornare et instruere coepit, ut illa institutio academicae responderet, utque u manitatis litteris imbuta ingenia Gottingae traderet Bselda. Ingentia et immortalia MuNcΗΗvsII in Litteras merita videtis, Auditores curas, sollicitudines,

studia Viri immortalis ad ista consequenda in o

spectu

440쪽

spectu non aeque suta posita; quanta tamen fuerint,od coniect)ndum ficile et procliue est. multa in iis, quae adhia memorauimus, ex honesta illa libertate, eximia lita Georgiae Augustae Tutela et ornamento, aut fluxerunt aut robur habuerunt; historiae inprimis et Iuris Germanici, maxime latici, disciplinae multa ex honestis, quae dobria Mae constituerat, praemiis plurima viroruin quos

ad halic Academiam vocavit, dilectu et iudici, et

vero etiam praesidiis adminiculisque, quibus gen rosiorem cuiusque indolem industriamque iuuaret,

effecta. Et de doctorum quidem virorum, quos huc an . cessivit, dilectu et iudicio, quam alteram reip. academiae ancoram recte appelletis, quam vellem ne pudor me prohiberet ea, quae animus ectat, eloqui. Sed, si tantorum Virorum ex Omnibus undique Germaniae prouinciis collectorum et in num congregatorum

consessium circumspicio, vere nuntiatum esse video. quod olim auditum incredibile ad fidem esse videbatur, tam diuersis disciplinis et scientiis reperiri potuisse viros, qui eas ornarent. Nesciet futura aetas, cur nepotissimam molestiam, an studii alacritatem, inuestitigationis perseuerantiam, iudicii felicitatem, admir tur, inprimis in eo hominum genere quod ex seces 'sibus suis excitandum ple umque et protrahendum est; in tanta probationis et experimenti dissicultate in

tanta generum arietate ac diuersitate, Tam felicem tamen ingeniorum exploratorem nulla facile vidit aetas, nullum diligentiorem et laboriosiorem. Itaque huius viri iudicio probatum esse, famae