De provinciali sumptu populi Romani

11쪽

Deinde Cisero, in suo agor item aerarii praestare ei exercitum auo sumptu alere debuisset, sine dubio multo gravius questus esset. Den quo, id quod maximum es ipse Cieero cum decederet sumessori sumptum annuum reliquit' , relinquere autem non potuit, nisi antea decretum, decretus autem non erat, quia hoe anno de provineia nihil omnino Matutum est. Omissa igitur illa interpretatione Ciceronem illis varias hoc sere si is re existimo: Quoniam aenatus novi quidquam de provinciis non statuit, auecessori idem sumptus, qui mihi annuus decretus est, in alierum annum orogandus est ille autem multo minor est quam qui sufficiat ad repellendum hostem validissimum. Quae a vere a nobis disputata sunt, exemplo alis apto sententia nostra videtur confirmata esse. Praeterea autem, eum alii has, hi minus quamam um, pauci legitim Nn tempus provinciam obtinerent, neque aequum esset ut alii suis opibus rempublicam adiuvarent, alii quod superaret pecuniae sibi retinerent, e suasum mihi habeo eriam quandam diem, ortasse aliam alia in provincia, Praessitutam fuisse, ex qua sumptus singulis praetoribus decretos in usum pubycum impendi oporteret, veluti Ciceroni, quamquam pridie Kal. Sext in provinciam advenerat, usque in Idibus Quinti stipendium militiuus persolvendum ait ' . Sed hane quaestionem p.no tantum hoc loco, non pertracto est enim late patens et magna eum cura et diligenua eo ideranda, quod rei non solum magna ratilitas eat sed explicandi quoquo sinuma dis uvas. Ao de tempore quidem, quo et in quod magistratibus sumptua demetua sit, satiadietum videtur. Sequitur deinceps ut perscrutemur, quomodo et unde attributa et

exosata sit illa emnia. Qua de re hoc quidem dubitari nequit, qui de publico

fictre sumptus attributua sit; nam raro dumtaxat ne nisi in suumiis aesari angustiis piseonsules iussi sunt ipsi suis exercitibus onsulere, ita ut pecuniam aut mutuam aramerent a quibus videretur aut provincialibus imperarent '. ttribuendi vero ex publieo ratio varia fuit et multiplex. Publica poeunga fere semper aliqua ex pari. Romae in aerario eoacervata erat, maiori ex parte dissipata arat per provincias, d posita in areis aut publieanorum qui vectigalia aut quaestorum qui stipendia a sociis exigebant Quamobrem eum Muniam ex provinciis Romam portare et Roma in

aerat. σεδει -- - 'sarior retinρω- a πω. , γε - - aerariaem - - ἐ-smisit κοειν eoAora omne illaea aetana distrisaei acti vortare, ae ego amicior, --ου-μεν Amsaem et Citi m sinariis Mam nostro. Quem loeum in hune modum explico: -- unus amptu, vem in alteram annum ex SCto iam exegi, reliqui su emori annanim deducis Meunia quae in usum praetoria decreta erat, ad HS X, vel quie-que numerita hoe loe ponem dua es Quam eum neque ut solet Ohoea distribuero neque ut laeet mihi retinere venem, in aerariam vetereo oonatituL - enim, qui sumptum anu-m eum intelligunt, quem Cisero in provineisu adveniens remit, perperam uiaeae mihi videntis, propterea quod parum e niae sibi Meretum Me avisa ieero quaalua est, annuae autem Maptus vel largissimo Meretus alteri anno aus ere nullo modo potuit.

12쪽

provineias reportare vix esset Romanorum prudentiae et parsimoniae, institutum videtur esse, ut sumptus quos Romae et in itinere proconsules facerent ex aerario pra senti pecunia suppeditarentur', quos vero in provinciis facerent, si sufficeret illi oneri provincia, ex eius Vectigalibus, sin minus, ex Veetigalibus nitimarum provinciarum' aut ex ipso aerario attribuerentur. Quam rem explicandam et expediendam senatus, penes quem summa potestas erat non solum decernendas sed etiam attribuendae pecuniae publicae ' plerumque curae et providentiae quaestorum urbanorum vi detur demandasse. Neque enim, si omnis cura quaestorum in hoc versabatur ut pe-euniam a senatu decretam dissolverent, excogitare possumus quid enescii T. Ligarius quaest urb. in Caesarem Proc. Consere potuerit', neque satis intelligere hos

duos Ciceronis Ioeos ad Att. II 6 Scr si ad quaestores urbanos de ianti ratris negotio. Vide quid narrent, ecquae mes sit denarii an eisιUhoro Pommiano iaceamus, et ib. 16 Quaestores quaeso num etiam de cistophoro dubitant Nam si nihil aliud erit, eum erimvis omnia e ensi, ego ne illud quidem contemno-

quod extremum est. Si vero quaestorum erat statuere, a quo, quo Ioco, quibus nummis debitum solveretur, de Ligari quidem liquet nec Ciceronis verba difficilia sunt ad explicandum. Q. enim Cicero sumptum annuum propter Prorogatam provineiam sibi debitum Romae maluit accipere quam in Asia, ideoque mandavit fratrint hae de re cum quaestoribus ageret. Quaestores autem, cum ex more statuissent ut publieani Asiani quod ipsi aerario deberent Quinto solverent, rure suo postes runt, non ut Cicero cistophoros ipsos acciperet, sed ut quanto minoris essent istophori Romae quam in Asia tantum Ciceroni ex summa deduceretur. Triplex igitur videtur suisse munus quaestorum. Primum quidem inquirebant num iure pecunia postularetur, neque enim quidquam ex aerario erogari licuit nisi ex Cto deindo statuebant ubi et a quo solveretur denique si Romae pecuniam solvi placuerat, numerabant aut ipsi aut per ministros, sin minus, mandabant proconsuli ut ipse aliunde pecuniam exigeret . Id quod factum esse permutatione pecuniae publicae, probabiliter potest eonfici ex Cic. ad lam. III, 5 Laodiceae emaum dias, dum pec nil accipitur quae miai ex ublica permutatisne debetur, commorabor. Perm tare autem pecuniam proprie is dicitur, qui aut ut rem accipiat non pecuniam sed rem dat, aut, quod idem est, nummos dat ut alius generis nummos accipiat 3 Deindo is quoque permutat cum altero pecuniam, qui illi aut dat nummos aut se daturum eluti Maelum Pisonis Cle in P a 35 et viatisum legatorem ad sina. II, 3 Delado etiam

tabernaeulum, supellex, muli et Romae praebita undi hiluti Pomp. 25. iveulI. 37. Cic. ad iam XII, 14 V, 20. Commemorantur Scta, quibus aenatu ipse de evit unde emesa rogaretur Veluti e nia a Cieeronia quaeatore in sano deposita ex SCis P. Seatio tradita est ad iam V, 20 et . Bruto SCt permissum eat, ut pecuniam quae in Medonia publica esset exigeret et ea uteretur

13쪽

promittit aut sum debitorem delegat, ut ipse aut alter eodem aliove loco et tempore nummos aceipiat. Veluti Cicero, qui filio Athenis ommoranti sumptum animum dari vult nee omniam quam mittat habet, rogat Atticum ut permutes Athenas quod illi sit in annuum sumptum, a pecuniam hoc modo sibi mutuam datam soluturum esse, simulatque Eros quidam debitum numeraverit Permutat igitur Cicero peeuniam quam Eros debet pecunia quae ab Attico Athenis praestari debet, et Atticus cum altero permutat pecuniam quam praesentem dat Munia quae illi debetur Athenis. Eodem modo Cicero eum Attico permutationem iacit, cum in Ciliciam profecturus

ab illo pecuniam mutuam sumeret, quae non Romae statim sed in Citiei post MVentum sibi repraesentaretur ra. Quae cum ita essent, si quBestores Proeonsulem iussissent an provineia a publicanis exigere quod illi Romae repraesentandum aerario deberent, permutatio non fuisset, sed delegatio debitoris. Neque tamen hac ratione negotium explicari potuit. Nam cum nummi fere semper aut Inris aut minoris Romae quam in provinciis venirent, Meunia Romae solvenda in provincia repraesentari non potuit, quin damnum lacerent aut publicani aut aerarium. Quamobrem perm inre solebant quaestores eum publicania pecuniam Romae aecipiendam illa quae inprovinetis proconsulibus praestaretur; quo factum est ut raro eandem tinimam, Immmque maiorem minoremve aeciperent. Eodem modo proconsules, qui Romam metaniam mittere volebant, pecuniam uiateam permutabant, veluti Cicero ad lam. II, 17 gloriatur, se eum quaestu populi mutilam permutasse Plerumque tamen illi, ramdibus aeceptis ut populo autum esset sine vecturae periculo ipsi per maneves oraniam Romam deportandam curabant' neque id mirum, nam cum pecunia multo p uribus mittenda esset ex provinciis Romam quam Roma in provincias, fere semper nisi iniquiore conditione non potuit permutari Romam.

Explieata iam, quantum fieri potuit, decemendi et attribuendi sumptus praetoriirlatione, quemadmodum administrata sit illa poetania deinceps nobis exponendum est. Qua in re cum quaestoris eura potissimum Versaretur, eius nimirum qui comes et adiutor negotiorum publicorum proconsuli adiunctus erat, ante omnia nobis definiendum est, quae ratio illi eum proconsule intercesserit et quibus finibus eius munus circumscriptum fuerit. Triplex autem videtur suisse, quod ad hanc rem attinet, munus quaestoris. Et primum quidem accipiebat pecuniam publicam omnem, non solum qua praetori attributa erat, sed etiam quae in provineia publica erat nec per publieanos exigebatur . Deinde quam oris erat omnim publicam alicunde aeceptam diligenter asservare et in usum publicum erogandam cum fide dissolvere. Quam rem tamen tantum abfuit ut suo arbitratu tractaret, ut totus penderet ex auctoritate et nutu proconsulis. Neque enim solum ab ipso quaestore, si quid iniussu praetoris egerat, peeunia vel negligentia eius amissa vel ontra leges dissoluta repetebatur ); ' De his axomplices ad Atti XV, 11 V, Ia o IS. Cie ad sim v. 7.' ' Vido te is aeri Iora, ad iam XII, M. X, 23 et pominu δε- , quibus preeda dissita tradita

a quaestori, ut is venderat et in publieam evigareti

14쪽

sed institutum etiam erat, ut praetor missum laceret quaestorem qui noluisset imperata impigre sacere, quaestor vero pecuniae contra seges sed iussu praetoris expensae culpam non praestaret, nisi cuin illo coniunctus fuisset celoris praemiique societate ). Cuius instituti hanc causam suisse puto, quod Romani noluerunt nimiam fidem aut pertinaciam quaestoris impediment esse praetori in bonis rebus peragendis. Nam adiungendis quaestoribus eos id magis egisse ut adiutores quain ut eustodes praetoribus darentur, facile eonfiei potest ex necessitudine summa quae quaestori cum praetore intercessit, quam quaesturae coniunctionem liberorum necessitudini proximam esse mos maiorum voluit, ita ut praetorem quaestori suo parentis loco esse oporteret neque sine causamvissima quaestori in praetorem nominia deserendi potestas daretur . Sed eo iam, unde huc digressi sumus, revertamur. Conficiendae denique diligentererant in provincia quaestori abulae aeceptet et expensi et post decessum rationes omnia peeuniae publicae ad aerarium resMendae. Atque ante .gem Iuliam de poeuntis repetur dis a. 695 latam reserebant rationis ad aerarium et viaestor sine praetore et praetor sine quaestore, prout utrique successum erat, sim Datque ex provincia reversi in urbem adumnerant, nisi a senatu dies iis prorogata erat 3. Post Iuliam vero legem necesse erat, ut praetor et quaestor, antequam do provincia decemissent, apud duas provinciae civitates rationes consectas collatasque deponerent easdemque totidem verbis reserrent ad aer rium' eontinuo autem post adventum rationes referri tune nihil attinuit, cum propter rationes in provineia relietas postea nisil mutari posset' . tala re magis laetum videtur esse, ut eustodirent inter se praetor et quaestor, et ut quaestor appellari posset custos non solum pecuniae sed etiam praetoria Permagni igitur praetoris interfuisse ut haberet quaestorem sibi obnoxium et Oonsulentem suae existimationi, Meo una res satis declarat Accedit autem altera. isti nobis Me loe de finibus quibus praetor suum quaestorem praestare debuerit quaestio gravis et subdifficilis, quam ut planius exponamus, pinis altius repetamus oportet. Etiamsi enim ex instituto nostro ea tantum crimina, quae in re pecuniaria em

Colligitur eorum quae latuimus alterum ex Pluti Cat. mal. 3, alterum ex Liv. 38, 5 et Cic. ad iam V 20. Neque, si diligenter examinaverimus, repugnat Ioeua Cieeronis in divin. in Caec. e. In 6. M. Etiamsi enim Caeellius quaestor quantum et quibus Verres iusserat prompte dissolvit, tamen o qua defluetio ex peemii publiea fieret magna ex parte impedire potuit, in quibus et quantum euiquo via otii et emeate in tabulas retulisset. Quod deindo ieero dieit, Coae lium prohibere potuisse, ne decumarum mancipe a rivit tibus pro frumento pecuniam exigerent, ad quaestoris curam peeuniae publicae non pertinet, ae ad iurisdietionem quae ei erat in provincia Lilybaeiana, de qua re es in Verr. II, 18.

Cie diri in Caecit. Is ad iam XIII, 10 et passim. Cie in Verri I, 38 et M. Cie ad iam V, 20 II, 17, ad Att. VI, 7.

15쪽

santur, id est repetundarum maxi- et peculatus, hoe loco spectamus, tamen illam quaestionem reato instauere non possumus, quinquae eterorum praetoris omitum ratio fuerit simul in disceptationem voeamus. Inter eos autem, qui praetorem in pro Inoiam equmbantur, cum alias multae tum haec intercessit dissimilit is, quod alii praetoris iudicio delevi nisi cuius ille doderat nullius rei potestatem habebant, alii sive a populo sive a

senatu praetori adiutores dati multa illi quidem viae praetor is commiserat curabant, habebant tamen et propriam quandam potes atem delatam: sibi lege senatusve consulto, non praetoris mandatu Hi erant quaestor et legati ' qui tres kre praetorem comit hantur, illi ceteri comites, tribum militares, praefecti seribae, mediet, hamspices, praeeones, alii, qui omnes quasi ex cohorte praetoria appellabantur. Iam hine coniecturam satis probabilem de re in controversiam vocata ea e licet. Quaenunque enim quaestor et legati pro sua potestate conini erant, ea non videmur praetori Praestanda fuisso, nam illos ei comites doderat et propria potestate maverat respubseia ipsa si vero colorieomites quid deliquerant, ratio ab ipso praetore rapetebatur, quippe .in Cuius potestate situm esset, ut eos secum educeret qui suas famam patiqae consulerent et ut vindiearetae missos saceret, si in hominibus eligendis spes amicitiae fetiali M'. Sed sunt alia

eius rei argumemta atque 3ndisi certissma.

Et primum quidem legibus eouniarum repetundarum quaestor et legati tenebantur, quippe ni ordinis sonatorii essent, soluti vero et liberi frant eum toto ordine equestri teri maψs--m comites D. Quicquid igitur ab horum quopiam captum erat, id nisi a praetore ipso a nullo socii repetere poterant. Hoe aut i iis no odi utique oportuit, nisi sorte omnia dole aiis re t idis iudicia funditus istisve Romani voti erunt. Vix

enim unquam reus tam nocens et tam stultus adduci potuit, qui hae defensione uti non posset, non sibi sed alicui comitum pecuniam numeratam esse. Erat hoc quidam illarum legum caput tralaticium, quo ea Pecunia pervenerit, ex quo apite, cum iuberet persequi ab iis ad vos pervenisset pecunia a damnato apta, etiam minore illi premtoeis comites in ius vocari potintant. Verum quoniam ex eo capite, quamvis magna Pecunia ad comites pervenisset, ab iis non redigebatur, si praedes dederat praetor aut tantum ex eius bonis redactum erat quanta summa litium fuerat , iacile est ad intelligendum, ne hoe quidem eaput obstare nostrae sententiae. Aliorum deinde argumentum ex hoe dueimus, quod institutum orat ut querimoniae, quae ad logatum populi Romani aut id quod dubitari nequit, ad quaestorem pertinerent, non ad praetorem sed Romam a soriis deserrentur fl). Rationem enim repetor ab aliquo de faciis eorum, in quos animadvertendi in ei non est, nullam habet aequitatem.

' ' De quaestoribus erium est, nec de legatis admodum dubitari potest. Quamobrem argumenta ostiere pmpter exiguum ad seribendum eone sum spatium supersede. allo l-o totam rem eis

ratius metatusus

' Colligi potest de lege Comelia ex Cie. l. l. et ex eo quod Verris asseela proprio terrore a Ciee rone non terrentur de lege vero Iulia ex te pro Rabiri Post 54 6. 'x te pro Rabir. Post e. 4 et 3.

16쪽

At opponi possit ex seudo-Aseonii levi illa quid- non tamen promis negligenda

auctoritate, primum depositas esse et de quaestore et de legatis sociorum querelaavud praetorem, deinde Verris legati nomen non receptum esse a Nerone praetore,

quod Verrea satus fuerit non Neronis sed Dolabellae. Sed quod priore loco ille

admonet, nulla causa est cur reiiciamus. Cuiuscunque enim fidei potestatique senatus provinciam commisit et credidit, eum voluit sociorum saluti commodisque consulem et eos omni ratione tueri. Parvi autem cum referret ut praeisrripae Pecuniae v luptati, omnium rerum cupiditati resisteret, nisi idem fieret a comitibus, tua et potestatem praetori esse oportuit prohibendi ne ii comites quos coercere non posset in vexandis sociis perseverarent. Quae cum ata essent, non solum Cicero Verri quae Caecilius quaestor sine eo commiserat crimini dedit, quod non prohibuisset cum summam ipse habuisset potestatem, sed multi etiam praetores cum praesectos et tribunos, tum quaesiores et legatos suos missos fecerunt et de provincia decedere iusseriint, quod illorum culpa se minus commode audire arbitrarentur aut quod pee re ipsos

aliqua in re iudicarent D. Ad praetorem igitur etiam de quaestore legatisque querimoniae sociis deserendae erant, quoties propulsare potius quam ulcisci males anici iurias. Neque aliud quicquam egerunt cogitaruntve Bilbuni apud proconsulem qu rentes de iniuriis oppi quaestoris Oppius enim a proconsule dimissus et deinceps ex eiusdem literis Romae repetundarum accusatus est D. Iam illa non longam orati nem desiderant, quamobrem alteram illius Asconii sententiam reiiciendam esse exist memus. Verres in itinere, quod habuit in Ciliciam ad Dolabellam auum praetorem, sanum Iunonis Samiae expugnavit et spoliavit. De qua re qui questum venerunt ad Neronem Asiae praetorem legati, si id egissent ut Verres ex provincia amittemine, ne postea sibi damnum insere posset, reiiciendi fuerunt ad Dolabellam, nam eius, non Neronis legatus fuit Verrea; si vero damn uri sibi restitui vescierunt, neque aliud, cum Verres Ciliciae legatus esset, in eo accusando spectare potuerunt, Romam iis querelae deserendae fuerunt, cognoscendi enim de legato populi Romani ius neq in Neronis erat neque Dolabellae. Denique ex re videtur haec, quae ad fratrem Asiae praetorem scripsit II, I)Cicero, afferre: Si quis legatos dicit aut quaestorem Orie esse sordia r ferres eatenus, quoad re se negligeret eas leges Mbus esset adstrictus, non ut ea potestate, quam tu ad dignitatem er-sisSeS ad quaestum uteretur. Quos ero in ex domesticis com iesionibus au exis cessarissis amarissonis tecum esse Oluisti, a quasi ex cohorte raetoria amellari solent, horum non modo facta sed etiam dicta omnia raestanda nobis sunt. Qui locus insignis non solum firmo argumento est nostrae sententiae, sed etiam novi aliquid asseri, quod multum laciat ad rem melius cognoscendam. Nam ex eo probabiliter potest emes, etiam legatos et quaestorem praetori praestandos fuisse, si quid in iis deliquissent quae praetor ipse iis commisisset Cui sententiae magno argumento est, quod Dola-

Cie div. in Caeeil. II et in Vere III 58.

3 Dio a ius XXXVI, 23, Quineti V, IR

17쪽

hellae, praetori repetundariam damnato, quaestoris quoque furta aestimata esse Cicero in Verr. I, 3 tradit, neque magnopere obstat, quod idem Cicero in oratione pro Fonteio habita α 4 multum in eo laborat, ut persuadeat ad legatos quibus praetorrem commiserit crimen pertinere, neque enim culpam in alios transferre sed crimen diluere vult, demonstrans totam rem tractatam esse a viris honestissimi et integerrimis. Sed do his iacienus. Nunc ut instituimus proficisci ordine ad reliqua pergemus. Sequitur iam, quo altius ratio adminiatrandae pecuniae publicae perspiciatur, ut eas res in quas pecunia publice rogata ait investigemus et perscrutemur. Quae cum tres sere sint, stipendium, frumentum, cibaria praetoris comitumque , de stipendio hoc quidem Ioeo disputare in animo non est. agis enim placet desertarum relici Tumque rerum Patrocinium suscipere, quam argumentum amplecti a multis et doctis imis viris tractatum, ex quo pauca tantum exprimi possint quae non iam trita sint et decantata Satis igitur habeo ea brevi explicare, quae de frumento et de cibariis reperisse mihi videor. Et primum quidem frumentum in cellam' ut sumerent omnibus, quicunque alve pro consulibus sive pro praetoribus provincii praeerant, permissum erat legibus . Numerus autem frumenti quem singuli praetores hoc nomine exigerent, cum idem esse non posset neque in omnibus provinciis eodem tempore neque diversis temporibus in eadem provincia, nominatim decernebatur a senatu, quotiens singula Pr vineias omabat. Unde intelligitur quid sit quod ex SCto et ex legibus Verres dicatur frumentum in cellam sumpsisse ' Deinde cum non placuisset socios illud humo tiam graiis dare, hoc quoque Senatu exat, statuere pretia quae praetores pro is mento ollato sociis solverent. Etenim a lege ipsa illa semel constituta fuissent,pτopter magnam annonae varietatem fieri non potuit, quin eadem aestimatione ar tores modo locupletarentur modo prorsus everterentur Senatu igitur omnem

Apparet ex rationibus a Vein quaeatae relatia in ore. I, 4 , in quibua praetoria barismo mentionem non fieri noli mirari, nam illam pecuniam a quaeator tractatam non eas paulo infra demonstrabimus. Tota de hae re disputatio nostra nititur in iis, quae Cieero in tertio libro Verrinarum a eapite 8Iande ad aput 6 queritur de iniuriis hoe nomine Sientia a Verre illatis. Illine igitur argumenta sum volumus, quae nominatim asseris brevitatis ausa aepius supersedimus. o imprimis inter a videtae into frumentum inisellam et honorarium, qua duo genera Emestisset aratonia eonfund*nt. Bonorariam enim non modo humentum ae etiam vinum muneri dabant Oeii, neque solum praetori ae etiam aliis viris nobilibus id quod saeile olligitur ex duobualoria, altero ieeronis in Pia 35 quo vi aut metu extortum honorarium nominari posse negatur, alter Catonis apud Isid. Orig. 20, 3 quo Cato gloriatur ae nunquam, ne privatum quidem, Vinum honorarium aetepisse. ' imor equidem minime, eerem,s diei plus imperavisse quam ei Iegibus esset es emum; sed legibus autum istam enseo, ne praetor plua sumeret quam quantum senatust demerisset. ' A senatu, non lege aestimatam esse humentum in ellam, ieero ipse tradit e m. Neque repugnat quod humentum ex lego Terentia et Casaia Vestri in Sicilia emendum ipsa lege aestimatum est, . . 7s multo enim fatalia erat tolerabile pretium eo tituere ei frumento, quod in una Pr Vincia uerio tempo- traseo emendum erat, viam quod in omnibust praerinetia quoeunque te

18쪽

frumenti rationem ex temporibus et annona consideratis pleramque larga liberiatque aestimatione utebatur . Veluti Verre praetore eum in Siciliam binis, summum II ternis tritici modius esset, aestimavit senatus HS quaternis tritiei modium, binis

hordei. Quo pacto munus frumenti in cellam praebendi aratoribus in annonae cari. tate non admodum grave, in vilitate etiam gratum esse debuit, nisi avaritia et pravas libidines magistratuum effecissent, ut, qua in re optime et benignissime cum aratori-hus egerat senatus, in eadem improbe et aperte praedarentur praetores. Nulla autem re magis vexati sunt miseri aratores quam praetorum consuetudine aestimandi frumentiet auferendae pecuniae pro frumento. Haec aestimatio, inquit Cicero, nata est initio non ex praetorum aut consulum sed ex aratorum et civitatum commodo. Nemo enim fuit initio tam impudens, qui eum frumentum deberetur pecuniam posceret. Certe hoc ab aratore primum est prolaetum aut ab ea civitate eui imperabatur eum aut frumentum vendidisset aut servare Vellet aut in eum locum quo imperabatur portare nollet, petivit in beneficii loco et gratiae, ut sibi pro frumento quanti frumentum esset dare liceret Inerat autem in illa aestimandi consuetudine etiam praetoribus aliqui quaestus honestus atque concessus. In vilitate enim annonae plerique trumentum, quoniam vilius erat, statuto pretio non emebant, sed rumento aliunde minore prelio Comparato retin hant quod superabat pecuniae cellae nomine iis decretae qua in re luerum interdum pergrande fuisse nemo est quin intelligat. In caritate vero, qua ex Ciceronis quidem sententia cibaria etiam uberiora facta sunt, sive praetor ab aratoribus frumentum ipsum sumpserat aeve aestimatione facta quod interfuerat inter senatus aestimationem et rationem annonae in nummis acceperat, quid lucri ei aceesserit excogitari nullo modo potest, nasi aut senatus maiorem humenti numerum quam quo magistratibus usus esset decemebat, aut praetores ex aliis provinciis, ubi annona minus ompressa esset, frumentum sibi subvehendum eurabant. agno autem cumulo praetorius quaestus auctus est, quotiens accidit ut annona pretium haberet aut per breve tempus aut in nonnullis tantum provinciae locis. Quoniam enim non potuit non concedi magistratibus, ut iis quo tempore aut quo loco vellent frumentum accipere liceret, instituerunt semper aut in ultima ac dissicillima ad portandum Ioca aut quo anni tempore summa esset rei frumentariae inopia frumentum imperare, ut aut annonae aut v--- diffi- evitate ad quam vellent aestimationem pervenirent. Quae sum ita essent, Eranda haec quidem non sunt, neque quod Sacerdos praetor Siciliae, qui eum ante novum tritici modius denariis quinis esset frumentum in cellam imperatum denariis ternis aestimaverat, subIevasse aestimatione sua aratores dicitur, neque quod Philomelenses,

quibus Ephesum frumentum imperatum erat, quanti Ephesi erat tantum dare maluerunt in Phrygia, quam Ephesuin portare frumentum aut ad emendum eounis et

' uiram benigne sanatus eum aratoribus egerit, intelligitur non tam imis quod HS IV ullis mo

dium aestimaverat eum HS II e et, id quod east quodam senisaera Mat, quam ea hos, quod eodem tempore lege Terentia et Maia humento empto pretium eo tituta a, eae is modio sin

gulosin III, quae aestimatio, a Ciceroni sides habenda aut Sisaeva grata am inu

19쪽

leνtos Iluo mittere. Veram si in eo qui talia fecit ex Ciceronis quidem sententia

erima eonstitui non poterat, a multi similia fecerunt et ita multi ut innocentissimus musque nem secerit, si ita agere hominis innocentis erat et summa prudentia praediti; in quas miserias atque aerumnas censemus incidisse eas invincias, quarum praetores quidquid expediret id licere putarent neque quaestus via inventa curarent exitum rationemve dolensionis Verres certe eo impudentiae progrossus est, ut non solum

quinquima tanto amplius quam quantum in ellam ei sumere licuit civitatibus imperaretiae etiam, eum neque ullo in loco Stellia nequo ullo tempore eius praeturae tritici modiiis pluris esset quam HS II aut etiam HS III, tomis denariis i. o. HS XII frumem tum aestimaret et pro sing lis modiis dedacto pretio quod senatus constituerat, HS VIII in aratovibus exigeret. Ex quo intelligi licet, quid sit quod Siculi gratis dare quam hac ratione vendere maluerint frumentum in cellam; nam qui mille modios Verri suae partis in ellam graitis dedisset, duo milia nummum aut summum tria dedisset, idem hae aestimatione concessa pro eodem nmero frumentim VIII milia dare coaetus est. Alterum eius rei non minus insigne exemphim affertur a Taeit in vita Agricolae e. s. Frumenti, inquit, si tribulorum exactionem aequalitate munerum mollire, Arcumcisis quas in qua sum re arta ψs tribus grarias solerabantur. Nam que er ludibriam assidere elausis horreis et mare uro Irumenta ac endere pretio cogebamur vi oris itinerum et longinquitas regionum inricabaeum M inlaetas a roximis his rem ει remota et ama deferrent, donee quod omnis ει pro tu erat 'auris merosum fleret. Qui Meus mirum in modum ingenia intemPistum exereuit, neque tamen diaerilis est ad expueaudum, dummodo ne ad dee manum aut ad emptum frumentum reseratur'. Quid enim Nonne in Britanniaeontinins hellis deserta et inevita, eum eadem ratio valeret in νovinci a paeatis elocupletissimis, perquam facile inveniri potuit angulus, aut tam derelictus ut frumenti emendi opia nulla esset, aut tam reeonditus ut certo anni tempore vix aut omnino non posset immentum eo deportari Quo pacto quamlihet pecuniae summam ri- amris extorqueri potuisse, quis est quin emat Atqui oum imperatorem pioriquae

omnes coercendis provinciarum praesidibus tantam curam adhiberent, ut eorum aetate longe tutiores quam antea essem provinciales a magistratuum iniuriis, aperte peeuniam pro frument aestimatione facta sumere, si aequam laeerant aestimationem, minus lucrosum, si iniquam, nimis periculosum erat proconsulibus. Alia igitur quaestus via inibatur. Quo imperabant frumentum, iis locis aut antea imperatum necdum consumPium aut parvo pretio coemptum frumentum suo aliorumve, id quod tutius erat, nomine horreis clausum et compressum tenebant. Quo facto miseri Britanni, qui frumentum neque eo portare neque ibi emere poterant, cogebantur adire illa horrea et tum Romani, mereatore quin eum Praeses quaestum partiebatur, Verbo

' Cum sub imperatori a doeu a paulatim abollita, in omni rus seo 'orinens tributa sol exigerentur neque in Hismala t- tan a opta hument Mae ut inde emptum non rem mitti posset, quod rumenti Britanni praeter tributum dedisse traduntur, id neque deeumanum neque emptum sui Vae ad alendis 1 - estum imperatim eua exin o.

20쪽

quod vendere nollent, revera ut amplificarent preti rin, eos aliquamdiu morati essent, emere tandem preti impenso quod desneeps statuto et sine dubio modieo venderent. Qua ratione a praeside magnam pecuniam eapi neque tamen in eo crimen constitui potuisse, quis non videt, qui modo unquam mediocriter illas res stare euraviti Reliquum est iam ut quaeramus, primum quorum in usum illud frumentum ollatum, deinde qua ratione pecunia eius nomine decreta administrata sit. Et primum quidem frumentum in cellam ad praetorem eiusque comites alendos imperatum esse, id quod vulgo creditur, parum mihi probatur. Etiamsi enim illud frumentum ad pra torem, decumanum vero et emptum ad populum pertinuisse dicitur a Cicerone e. 87, multo tamen maior eius copia fuisse videtur, quam quae daretur tam exiguo homunum numero ad vitam sustentandam. Neque enim solum permagna cellae nomine

pecunia Verri decreta esse traditur, sed C. Sentius quoque pergrandem ex cibariis pecuniam ex acedonia salvis legibus deportavit. Ad hoc Μ. Cato, eum in Sardinia praetor esset, in suum comitumque usum tritici modios CCXVI et hordei ΜΜCLX in annum non plus a civitatibus teste Plutarcho e. 6 exegit. Cuius frugalitatem et innocentiam quamvis licet laudibus extollas, tamen vix cuiquam pessuadeas, Verrem

eodem nomine ab uno aratore, cum ex tanto aratorum numero nemo immunis esses

c. 973, mille modios exigere potuisse. Ad maiorem igitur hominum numerum illud frumentum pertinuisse utique statuendum est. III autem qui esse possit, nisi militum qui praesidio erant pacatis provinciis Iis enim, quibus Roma commeatus submitti sine detrimento non poterat, quibus ne decumae quidem attribuebantur '

qua ratione ensemus rem frumentariam provisam esse Imperatumne esse sociis frumentum, pro quo pretium non solveretur Non videtur. Pretia enim soluta esse

interdum traduntur, veluti a Livio XLIV I et Cicerone in Verr. II, 2 neque querimoniae civitatum audiendae sunt, nam propter vexationes magistratuum et frumentum in cellam Siculi gratis dare voluerunt et ne milites in hibere reciperent, quamquam ne hoc quidem munus gratuitum erat , Cyprii talenta Attiea CC proconsuli dederunt. Sed sunt alia eius rei indicia, quae etsi non sunt certiora illis, minus tamen habeat vel obscuritatis vel erroris. An satis credibile videtur esse, et Μ. Antonium menstruis cibariis exigendis et aestimandis aratores Siculos bonis evertisse, at illaeibaria eius tantum comitumque fuissent, et P. Servilium, cum quinquennium exercitui praeesset, aestimando frumento solito maiorem et paene innumerabilem pecuniam

Plurimum intererat hae de re inter exeretina qui in terra hostili bellum gerebant ontra hostes,

et inter eos qui in provinciis versabantur ut tuerentur ocios. Illis ommeatum comparatum esse aut per redemptores aut frumentando aut imperando aut subvehendo vectigalia frumentumve aliunde eoemptum, non est quod nogemus silent nimirum inter arma leges atque utilitati ante omnia pa

rendum est Vide iam XXXIV, s XXIII, 48 4s, XXXVII, fio XXXVI, a XLli 27.

Annis 563, 564, 65 584 Sieulum frumentum deeumanum omne in Graeeiam missum est, quamquam in Sicilia legio una et lassis suit et Liv. XXXVI 2, XXXVII, 2, 50, XLII, 31. Postea quotannis Romam advectum est: es. Cie in aer. IIl, 74. Omnino publieanis Romae iner deinloeotionis persolvendam istase, mea est sementia, quam tamen argumentis confirmare hoe loeo

non possum.

Cie pro lege alanti. I et Dio Casaias XL, M. i. Curiis es ad Att. V 2L