Bernardini Telesii Consentini De rerum natura iuxta propria principia. Libri 9. Ad illustrissimum, et eccellentiss. don Ferdinandum Carrafam Nuceriae ducem

91쪽

De rerum natura. LV. LII.

CALORI SICCITATEM COIRE NON POs IT, NEC FRIGORI

humorem. Cap. XIIII.

Aetv n itidem, sensuiq; ,&sibi etiam ipsi discors Aristoteles calori

siccitatem,&frigori humorem copulat. Perspicue enim quaecunque exuperat calor, tenuia fiunt omnia, & in vaporem,sumumqIgutur;

liqvcfiunt saltem, & emolliuntur, quae non penitus superat; quae humoris propria esse omnia,ipsi imprimisAristoteli videntur.Tenuitas, inquit, inollitiesque,&viscositas principia non sunt; nam subhumi -υ ditatem reducuntur ,&humiditatis propriae sunt; humiditas nimirum illarum quaelibet,& non pura, sinceraque, sed siccitati commixta, & pasta quid a siccitate. Frigus coua quaecumque occupat, in duritiem, glaciemue agit, quae &ipsae siccitatis propriae,etri veluti siccitatis species, aut gradus Aristoteli videntur. Durum est, inquit, quod con-M cretum, gelatumque est quod autem concretum est, siccuin est. Propria igitur caloris, & caloris opus humiditas, quae ubicumque calor adest agens, vertensque,vel in t gra ipsa adest, puraque, vel imminuta saltem, atque impura. Frigoris opus siccitas,&propria trigoris,quae, bicumque cauperans adest frigus, adest &ipia,&humidissimis

inditur rebus.Humidissima. n. maximeq.dissues aqua, ct aqua humidiores vapores, de ipse interdum vaporibus tenuior aer spissatur, tensatur,& compingitur a stigore .Fcr-rum contra, &densissima quaeque,&liquefiunt, ct in tenui sinios etiam vapores a calore sumino soluuntur tandem a non lumino & non diuturno emolliuntur salte, humidiora omnino fiunt. Manifeste porro tenuitatis opilax visus calor,nequaqua, si durare,& crassa quaeda facere videtur,crassitiei itidem opii ex ponendus est; pacto. n. nullo contrariae actiones naturae x ni dandae: sed que a caloi e crassiescit ni res, tu & caloris

ipsius robur, diuturnita'. diligentius inspicienda: sorte enim vel quibus crassiti ei m- partiri calor videtur, tenui ea iaci t, aut faciat si exuperat. Colore iacpe qui crasscscut, nequaquam similaria ea sunt ; sed cui in primo dictum est commentario) e loge diue scimis composita partibus, & quarum aliae multo promptius, aegrius aliae attenuetur γhis itaq. vix dum forte emollitis, lenii suefactis, in summam illae actae tenuitatem, ela- sae sunt omnes. Quare hae vel propria dcrassitie dimotae quid ,at multo ampliore spo-iatae tenuitate, crassiores appar ni nςcesi e cst. Nec perpetuo id tamen accidit; na vel eodem sorte a calore, at diutius agente, in summam agunturten uitatem. Vbique igitur siccitatem, crassitiemque oppugnare, & in tenuitatem agere vide; ur calor, frigus crassitiem, siccitatemq. in serre ubique, & tenuitatem, humiditatemq. undiq deturba re. idque non solum a sensu, sed ab ipso etiam habemus Asestotele. Alienorum,in quit, disgregativus est calor,similium congregativus Soluit nimirum,di: fundit,liquefacit, humiditatem deniq. frigore concretam, ges tamq. o uas nodo Poluit, de adicii singulis, facultatemq. ad limite ut serantur, praebet. Tandem ad summum, nihil aliud agit

calor, quam liquefacit, atque attent; at . Quoniam vero quae eiusdem sunt naturae, aut similia omnino, modo eodena, cademque attenuantur,aulli ciuesitant celeritate; in unum copstuunt ,& ab aliis secernuntur, quae vel attenuari, deliquescere ne uelit, vel ,ut attenuentur, diuturniore opus haben sconcoctione. Non om nia igitur a calo resecernuntur; non siquidem pix e cera, sed illi immiscetur magis Neq. hoc nobis maris, quam Peripateticorum optimis videtur. lor itaque dissi are tantiam, at l. atte

nuare,& humectare videtur. Frigus omnium est,ut Aristoteles ita quit, congregat tuli; humida, tenuiaq. omnia,&quae fluunt, dilabuntur,& quae sepalata sunt, o diuersa, in unum agens, compigens, constringe , in crassitiem, siccitat in l. res agit quascunque. Tum, quae vere inlccantur, e quib*s videlicet verE cxtrahitur humiditas, a solo

exiccari calore, a quo solo educi, & qui cymiolo elabi humiditas Aristoteli videtur. Quaecunque, idqint, exiccantur , uti calciacta exiccantur es istisciam. At siue hoc, ' idi ; .

. . ' . siue

92쪽

siue illo exiccentur modo, a calore omnino exiccantur omnia, vel externo humidit M tem eliciente, ves interno a frigore eiecto, extrusoque,& humiditatem secum educen- te. Propterea igitur a calore exiccari Aristoteli videntur, quod egrediens calor, siue a simili, cognatoque allectus, eductusque, siue a frigore eiectus cum humore suo subiecto Habitur, ac egreditur. Humorem etenim, quem non hic modo, at passim a calore attrahi affirmat, non alia attrahit ratione externus calor, quam calorem attrahens humori insdentem, qui cum elabitur humor. Quare quibus humiditas mulra, calor inest exiguus, cuiusmodi aqua est,& quae aquea sunt, non penitus Aristoteli exiccantur, sed concrescunt tantum, quod non absolutum, sed exiccari quoddam est: quia non uniuersam humiditatem educere potest elabens calor. At caloris propria humiditas,& sine calore esse impotens, calore spoliata, non remanet amplius humiditas, nec cedens, nec fluens amplius, sed cedit,& fluit, & iterum fit humiditas calore rursus in- M te. D dito. Quia quea, inquit, sunt, unius caloris exitu concrescunt. Soluutur ergo unius is caloris ingressu; & non aquea tantum, sed quae cx aqua, & terra itidem sunt. Quae adi, terram, inquit, & ad aquam sed plus ad terram attinent,si ex eo,quod calor exieri t,c5,, creta sunt, calore, ubi rursus aduenerit, liquantur, veluti lutum cum gelu adltrictu incae Nusquam igitur, ubi calor non adest, esse poste humiditas Aristoteli videtur, & ibi nulla esse penitus, ubi nullus adest calor: ibi itaque ut vera generetur, magno opus esseis calore; a quocunque tamen sero quadam fieri. Quae refrigeratione, inquit, & caloris is uniuersi expiratione concrcuere, ea non soluuntur, nisi caloris exsuperantia, sed molis limHur,ut ferrum, & cornu; ubicunque,videlicet calor adest agens, vertensque,humiditas ibi fit,& ibi aegrius, ubi calore penitus clapso, interemptoque, nulla penitus r mansit humiditas, & eo absoluta fit magis, quo magis vincit calor. Caloris igitur pro pria,& caloris opus Aristoteli etiam videtur humiditas, quae a calore constituitur . leom ni tepore ad calorem fert ur,& egreditur cum calore,& qus, calore spoliata, non remanet amplius humiditas. Frigoris opus siccitas.& propria frigoris,quae humidii sinis etiam rebus a praepotente inditur frigore,&ubique adest,ubi exuperans adest irigus. Quasobres calori siccitatem,&frigori humiditatem iungens Aristoteles, non tantunicum sensu, & natura, sed secum etiam pugnare videtur. Quoniam igitur nihil planuhumiditas,&siccitas agere vise sunt,&a calore, trigoreque & ipsaris eri, veluti qua

litates resi quae omnes, &perpetuo ab altero altera , ut eorum neutri utraque coire

queat ,& unum fieri, quod maxime oportebat Unim constituras ; nequaquam & ipsae primorum corporum agentes cauta videri possunt. i i 'DUPLICEM AGENTEM NATURAM PRIMORUM CORPOR vht

singulis Aristoteli inditam esse. Cap. XV.

Vpk Ica M agentem naturam enti uni indenda non esse, satis ipsi declarant Aristotelici; qui, si factu id Aristoteli sit, nihil eum tueri confidentes, factu esse summe omnes pernegant. Itaq; nihil nobis, ias socerit, Aristoteles damnandus; sed factu id ei esse ostendendum: Pers. pateticorum nimiru sententia quibus factu non esse astruunt, expli--candae, reiiciendaeq; sunt in praesenti. An,inquiunt, non qualitas vimque formae vicem obtine sed materis alteraξ neq; enim,vel humiditas,vel siccitis,quarum altera singulis inest, ut forma in vilis, sed vim ateria, subiectum l. in omnibus Aristoteli ponitur. Calor modo,& fricus, qua in nullo coest, omnibus visorina iri unt nec, it rationi cogruum videri pota horum alteri illarum altera perpetuo sub jcitur, non siquidem naturae eidem, at diuersis preditae viribus, materia eadcm,atque eadem conuenit sedes. Siccitas itaque,inquiu nt, quae no ii calorem modo; sed stigiis itidem acuere videtur, utriusque iubiectum est summi, intensique: humiditas veri, quo a b huiusmodi illis destrui videtur, utriusque itidem remissi imminutique.Perpulam ianE .

93쪽

De rerum Mura. Lib. III.

nam preterquam quod ut visum est humiditas, siccitasque nihil minus, quam calor. frigusque in simplicibus agere Aristoteli videtur; & quod,si res hoc sese habeat modo,

summum frigus non aqua sed terrae, cuius siccitas est, attribuendum sit; perperam n turis summe contrariis subiectum idem terrae.s igni'. naturae siccitas assignata sit: &vni, eidemque naturς diuersis quidem donata viribus, at uni omnino, eidemque, c&.trarium subiectum terrae.s frigori siccitas, aquae vero humiditas assignata sit. Forte comentan turali j quia e qualitatibus duae agere,pati duae,& singula prima corpora pati. A agere videntur singulis activarum alteram, qua agere, &passiuarum itidem altera. qua pati possent,assignari oportuit. Absurdum &hoci neque enim, ut dictum est, vel activa tantum, vel tantum passiua qualitas ulla in simplicibus Aristoteli videtur: sed aeque agere, &aeque pati omnes. Ignem igitur in aerem in uerti, siccitate in humidit tem inuersa, non quidem a calore, qui uni contrarius frigori, in siccitatem nihil pr orsus Aristoteli agat unquam, cui praesertim aeque libens, atque humiditati coit. In quiabus minimὰ acquiescentes Peripateticorsi optimi, nec duabus sormis, & naturis duabus , ens unum donari sustinentes, altera, inquiunt, qualitas vere formae vicem obti- net, in huncq; modum rem explicant.Quoniam non materiae cuiuis,&quouis modo

asseetae, dispositaeq. forma insit, sed parata sit oportet,aptaq. facta materia ad huiusmodi formam suscipiendam; hoc altera praestat qualitas, materiam disponit,aptam q. reddit quae igitur prius insit oportet, ac dispositionis subeat vicem Hoc autem non sicci tas magis, atque humiditas,quam calor praestat,& frigus. Incommoda quidem,quae dicta sunt, vitantes, sorte & Aristotelis sententiae haerentes magis,qui hoc veritus ut videtur haud aeque aequalitate utraque singula prima corpora detineri pronunciat, sed unumquodque unius magis esse, Terram scilicet sicci magis, quam frigidi, aquam frigidi magis, quam humidi, aerem humidi magis, quam calidi, igne calidi magis, quam sicci; non quidem non utranque summam inesse ungulis, sed alteram sorte innuens, quasi maletis, ac dispositionis, formae alteram subire vicem,quae igitur dominetur magis, & magis etiam operetur.At nequaquam illis minora subeun t mala .Primum enim, 1i materiae vicem altera praebeat, minime in omnia in uerti possent omnia, sed in opposita tantum singula, in aerem scilicet terra, &in aquam ignis, & mutuo; in aerem vero ignis nunquam, aut in terram aqua, nec contra: quid enim alterius materia in alte.

rius agat sormam Qui praeterea calor, frigusque, quae si non sola, at summe certe agere Aristoteli videntur,dispositionis,ac materiae vicem humiditati praebeat, siccitatiq., quae si non & in simplicibus, in alijs certe omnibus passiuae, & a calore, de frigore constitui Aristoteli videntur; suae si sormae existant, agentesque, calorem ipsae constituat oportet, frigusque, dispolitiones nimirum, quibus gaudent, materi quam subeunt, indant. Id enim vel in primis agere videntur sormae, materiam ipsam sibi omnes concinnant, & proprio ingenio, propriaeq; operationi aptam faciunt.Non siquidem ignaue forme, inertesque, quae naturq alterius ope indigeant, aut opera, quae ipsis domicilium paret,sedemque; sed longe ipsae gnavissimae illam sibi ipsis aptat, parantque, nutivus ministerio utentes, indigentes ue. Calor humiditatem facit, tenuitatemque, sicciotatem frigus, ac crassitiem, quod haec huius, illius illa propria sedes est, & proprisi domicilium: & humiditas igitur calorem,siccitas vero frigus faciat oportet, si huius hoc, illius ille subiectum est; & multo etiam id Peripateticis magis,quam nobis,ponendum est; quibus materia apta facta forma elucet e materis emergens sinu; quae igitur ab eo generari, a quo materia disponi, pararique videturn nisi igitur a forma ipsa materia paretur, a simili non generetur. Ignavissimi igitur humiditas, siccitasque, & non calore modo,& frigus, sed ne se ipsas quidem constituere unquam visae, quam longissime ab su n G ut sormae videri possi nr, agentesque, & quibus cat Ur, frigusque materis fiat, aut materiam disponant. Omnia itaque pertentantes Aristotelici modum inuenire nullupossunt, quo prima corpora non duplici natura Aristoteli donata esse dedaren t; quo

94쪽

neque absurdius quicquam, nec fieri potest minus.At necessario, ut di etiam est, Aristoteli iactum quattuor ponenti prima corpora, & duplici ea constituenti oppositione,& singula in omnia in uerti volenti. Nubi Qv AE PRIMA CORPORA ARIsTOTELI PONVNTUR, PRIMA

natoniura, inpropriis singulorum ipsorum viribus, magnitudineq; amplius iinspieiendum circi Cap, XVI.

T, e principiorum numero, ingenioq. duo tantum poneda esse pri ma corpora declaratum cxisti suo, ut nihil id amplius declarandun, videri possit. Quoniam calorem modo, & frigus agere, humidit tem, siccitalcmq. materie dispositiones esse, & ab illis fieri, nec vero ab utroq.ambas ted humiditatem a calore tantum, &siccitatem iiiii gore,& calorem siccitatem,stigiis contra humiditatem aduersari,corrumpereq. conspectum est; dubitandum non e ii, quin duo tantum sint prima corpo ra, & quorum alterum summe calidum, summe l. humidum, suiu me alicrum frigidii, summe i sit siccum. At tanti res momenti undiq. nranifesta ut fiat, quas Aristotcles naturas, viresque, δcquam ma3nitudinem singillis diciorum quattuor corporum attri huit, tum vero &corpora ipsa, vel satis conspeeta. iterum intueri ne grauemur. Nam humiditatem, siccitatemq. agendi ineptas, impotentesque ,&caloris illam, hanc irigoris opus esse,&vni illi calor & uni huic frigus coire posIe, ita l. corpus,quod iam. me calidum, summe a. sit siccum, vel quod tu nunc frigidum .summcq. sit humidii,dari non posse, caloris, frigoris'. ,&humiditatis, siccitatis'. vires, ingentum l. inlpici ei trbus, & ratio de sensus etiam ipse declarauit. An ignem sorte ipsum, ipla in lilii luctati bus aquam lumine haec frigida, summe a. h umida, summe ille calidus, summeq. appareat siccus ΘPraeterea videndum, num & tanta lingula sint, quanta Aristoteli ponun tum quoniam primorum corporum singuIa tanta iacta esse ex illi mandum cit,quanta, ut &ipsa,& Mundi uniueis constructio seruaretur, facienda erant. Et certeis, quanta. Arillo teli ponuntur,sint, ijs itidem praedita sint naturis, quibus singula donara e: sedividentur, ac proinde, qiualiaAristoteli posita sunt, vidcri queant. Sin, nec vires, nec magnitudinem, quas singulis attribuit, nacta lint; quam longissime aberit,ut recte primaeo poni constituerit Quainobrem qualia, quantaq. singula illi lint,rcferamus. iis iNGvLIs DICTIS CORPORIBVs NATURAM UTI AN QVE SVM-

mam ab Aristotcle inditam esse. C p. XVll. ..

R i , e PO A , 2quibus disti corporacsistituuntur, explicans Aristoteles,Calor,inquit, frigus , es humiditas, & siccitas clemento inii

aquam, terrairique, & eadem siccitas ignem, & borram, eadem imiditas aerem,&aquim Aristotest constituit. moniam vero iYdum dictorum cor borum costitutione explicata; Etes ait, corporum; quae diximus, iugula binarum itinii Ter. 13 Eiiscretitiarum; nequaquam tamen ex aequo virhis l. sunt, sed singula alteriit, magis i

tur, id putabit.Neque thim teriam sicca iri magis, quam ni iniel se quod utique, si terra: siccitas proprio et iis stigore robiistio visa siret, dicen ii erat sed si dii ni hi j quam frigidi eam esse dictum es uo ae iii Hei licet natura ab tua . detineri,nde aequE

95쪽

De rerum natura. Lib. m. ,

ita utriusq; Impeno este, nec naturam omnino utram quererri forma esse sed siccirtatem magis. Propterea id vero,quod duplici a principio singula constituta Aristotest

cum forent; utiq. duplici singula forma, dupliciq; natura agente ab illo donata videri poterant.Id autem vi amoliretur incommodum,Licet,inquit, duabus singula const ituta sint naturis, non a quξ utriu'. sunt tamen ita alterius magis; no quippe vir . sed altera tantum in singulis λrmae vicem obtinet,& singulorum est sorma. Et naturalvtram'. dictorum corporum singulis summam inditam ,&indendam prorsas Arist teli suisse, inde apertisum E intest igitur; quod natura cuiusliis remissio tametsi Aphrodisiesis gratis aliter sentiat contrarit Aristoteli fit admixtione Eavero simplicibus corporibus, qualia ignis, aer, aqua, terra Aristotest ponuntur, nulla indi potest.Multoq. M etiam clarius patet; quod illa in uertens,immutan'. Aristoteles, inquit, Si terrς sicc iis ras ex aqua hu inidi talem deturbet qua in terram, sin aqua humiditas e terra siccita , ,, rem eiecerit,nihil usquam alterius frigore immutato, terra in aquam agatur, eodemq.Ji,, pacto reliqua, quae altera tantiam dissident natura,ca una immutata,altera nihil passa, is mutuo in te ipsa transmutan tur. Et aeris, inquit, calor si e terra frigus, terrae vero siccx tas si ex aere humiditatem deturbet, itaq. terrae siccitas,&aeris calor utrumque occu-

,, pet; & terra, & aer in ignem transibit, & ignis fiet Sique ignis siccitas ex aqua humidi ,, talem, aqui vero frigus ex igne calorem deturbet; nihil ignis siccitate, vel aque frigo-M re immutato,&ignis,&aqua in terram agitur .iAt si ignis calor aquae frigus , aquae M vero humiditas ignis siccitatem perdat, ignis itaque calor, Jeaque humiditas utrum- ,, que occupet; & ignis,de aqua in aerem immutetur.Nihil ergo est, quod ambigatur,cudem igni, & aeri calorem , i demque aquae, & terrae frigus, & eandem igni de terrae siccitatem , ea ndemque aquq ,& aeri Aristotclem indidisse humiditatem. i. TERRA AQUAM, ET AQUA AEREM MAIOREM, ET DE Cur LAM

omnino terret aquam ,&aquet aerem, & terret aquam superpositam Peripateticis videri. Cap. xviii

V o t, magnitudinis discrimen, &quam inter se positionem dicta

corpora sortita sint, explicans Aristoteles , Terrae , inquit, moles adeas, quae ambiunt, magnitudines quanta sit, obscurum non est: quippe clim iam ex Astrologie theorematibus perspectum nobis sit, multo minorem eam esse quibusdam syderibus. Aquae autem natu ram consistentem, &secretam non cernimus, nec fieri potest, utio, corpore, quod circa terram situm est, diuellatur; cuiusmodi sunt,&quae nobis pa- ,, tent, mare, & flumina, & si profunditas aliqua minus nobis comperta sit. Illud vero, ,, quod inter terram,& vltima sydera in teriectu m est, utrum cessendum sit corpus unuma, aliquod secundum naturam, an plura,&si plura, quot, & quatenus suis locis distin- ,, cta sint. Id postea inquirens, Si, inquit, quae inter sydera sunt interualla igne essenta, reserta ,&sydera ex igne constarent, quod uis reliquorum elementorum iampridem ,, interijsiet. Atqui, nec aeris dumtaxat sunt plena; communis enim ad ea corpora, ,, quq eiusdem sunt ordinis, proportionis aequabilitate excederet. Idque etiam, si duo- ,, bus elementis is locus, qui inter coelum, & terram medius est, plenus statuatur: nams, terrae moles, in qua omnis aquarum multitudo comprehenditur, nulla, ut ita dicam,s, pars est ad eam, quae continet, magnitudinem comparata. Nec vero moles tanta sedi, sic excedere magnitudine intuemur, cum ex aqua secreta aer oritur, aut ignis exa, aere. At necesse est uniuersam aquam ad totum aerem eandem habere proporti a, nem, quam aquae tantulum, parsque exigua ad eum habet aerem, qui ea progus, gnitur. Nihil autem interen, si haec non oriri mutuo, sed facultate tamen paria esia, se aliquis dixerit: hoc enim modo vires pares in illorum magnitudinibus in sintne

is cine est, non aliter, ac si alijs alia orircntur. Corpora, e quibus sublunari

96쪽

hic Mufidus cdmp6situs md ur, ignis ori aqua scira , simatas omst usus M. trarijs viribus, &quibus sese.uau tuo des ulis , lunat Aristut ii vini tur: proindeq; si illorum quodpiam reliqua mole xxuperst.. ampliori si taeditum sis virilius , rsi,

qua omnia perdat, ct in seipsum aha in ua Prumne inuald do i, z'qualibus ouaenino donandas uere viribus: lcadcinomnibus magnitudo attribucii astit nori. tamen mulis: id enim fustumni sit, icini rura icias solibus, quae e ni ita mense, e Pansaque, &in ampli ux ades, ab ijs,qupe materia magis in scipsanxsuns j likta, collasti ictaque,&in inini in rediaeta mollis, constant S curriana pantur , rem dii ii cleminoruntque virium rei noti n&copia etiam cad ciui xuit a. i cst. Κd eo si pgulis ma, tr . . io quis maiorem mathiis copianiaqit ita. ita scilice magis compacta sunt. magis 'in seipiaco uspitiata . . ilique non mota maatuitudo simistateriae copia aequalis hiscet α.re. est corporibus attribuenda ne uario Aristotelisuit. Id vetas actinusti, siqua rathone .

crastioris molis portio in te altiorem acta: ab ea, in quamucta est, excuditui , radςm ct in tenuior moles uniuers. crassorum cxcciat unita cisana; hoc est qua ratio ς ictrae pugil tum , quae exco fit, aqua excedit; vadem aqiua univc fit uniuersam cta edat terram, re in ita deinceps aquam aer & actem ignis. In hunc modum miralibus P tutis, Rc viribu dicta corpora praeditasint omnia, nullumquesuauineatPericulum,n ab mrum vn. . reliqua Cruperuntur,at ac immutentur Ea ritionead ducti ut videtur, Px ipa ctici, . . e terne pugillo decem aquae pugillos fieri menti terrae aqua m,aqua aet em, aure ignem . . decuplo maiorem esse decreuerunt. Et leuitatis, grauitatisque ingenium, &rS' Horum motuum caussas, proprios singulorum clemetorum motus, 2 prsepi ia edo

deest D Aristotele loca, Graue, inquit, sinapi iciter id est, quod omnibus subsides; leue audirem 26. D tem, qu onutibus supereminet. Aliter aut graue,dclaue, quibus tra' insunqς 7 ,, et mi risui iacinincnitq; ibi dam, substant etiam quibusdam, quemadmodum aer,

D cc aqua: horum enim neutrum simplis ter idue est, aut graue; virum l. enim terrare- .

. ,, uius cit; superemina enim ipsi quae uis illorum particula; ti utrumq. igne est grauius; M utrius' enim ipsorum quatulauis particula igni substat.Ad se ipsa vero unum quidem

. .. fimpliciter graue est , alterum autem leve: itasti aer, quantuscumque sit, aquae super Tex 29. ,, eminet aqua autem, quantaecumque sit, orii substat. Et terram , inquit, ubi J. graui- ,, talem habere est necessarium, aquam autem ubique, praeterqua in Ierra; aerein vero . . I. Mete. ,, praeterquam in aqua, & terra. Et alibi, Aqua, inquit, circa terram, quemadmodum cap. et D & circa eam aeris globus, ct circa liuncis, qui ignis dicitur, obtenditur. Toram Mun Metc. di in medio, aquam terrae,ictaque aerem, S acri ignem superponit Aristoteles. I - .Hρ die sanE,&proprijs positionibxis, ac rebus etiam ipsis in quibusdam concors, Vir . . magnitudinisque discrimen, & locum his corporibus assignat. Et,quod dictum etiam est, ab ijs constituta si sint principius, a quibus constituta esse Aristoteles decernit, cisi quam sortita sunt magnitudinem, huiusnodi ea conueniat corporibus, talia deni que, tantaque singula sin i, qualia, quaretaque Aristoteli ponuntur. Quamobrem an .

talia,tantaque singula sint, inpendendunt. . t

Via talis, tantaque sit aqt uniuersitas, qualis,quantaque Arithoi li polita est, intueri propositum. Bla vero nequaquam veluti H imenta reliqua, unum in corpus collecta omnis, &seorsum a reliquis seposita est, sed per x niuersam terrae superficiem dispersa, & vin .luti disseminari , passimque ex ea effluere, & passim etiam profundio ri terrae inexistere videtur Et quae illius moles magna , collectaque, it& permanens, aquae uniuersitas videri queat, mare nimirum, nequaquam l rigida,te' i

nuis, dulcis,cuiusmodi aquae cicinentum, di aquam ipsam oportere esse decernit Ari' o

in i . stote

97쪽

De rerum Iura. LI. m.

stotelix, sed calida vel ipsi est sua natura, crassa, & salsa.Nec usquam aquae elamenta id esse adeo perspicue ensiciauit Aristoteles,quin dubitandi locum reliquerit: quadoquidem ma nil este interdum id ponit, manifeste etiam aliis id demoliri apparςtaccirco ,

quae de maris exortu, naturaque tradidit, attenth considerabimus. Nam si, ut in liis critque, ita di in his maxime anceps, perplexusque videtur; at si paulo attentius inus dicta considerentur, dilucida fici eius sententia. Siquidem, aut aliarum aquarum Iitu, propriis essentibus mare assidue emanabit, & e terra educetur, & calidum, cracsumque . dc salsum , cuiusnodi csse Aristoteles in primis assii mat, propria natura crit; au t n ullis e iontibus orietur, sed perpetua, & permanens erit eius moles, & quas in do diximus illius assectiones, calor, crassities, salsedo,non maris ipsius propriae, sed veluti ex accidente quopiam illi inditae erunt ut uno in illo stabilem, permapentem Φ,& bene vastam, & talem omnino, tantamq. aquarum molem, qualis, quantaq. aquet Hemento conueniat, spectari, de in proprio aquae loco positum esse illWd sit contendendum. Et priorem si sequatur sententia, sine dubio aquae elemctum mare esse pernegabii et quid enim res, quae,reliquorum entium more quorum uis, e terra a sole et se eta sit, aindueque fiat, primum corpus, & calida, crassaque,&salsa quae est moles, rei uniuertitas iit summh frigidae4 beneque tenuis & dulcis Θ Sin vero posteriore nitatur, nihil dubitandum, quin mare aquae clementum Aristoteli positum sit; cui nimiarum , quae aquae univcrsitatem ipsum esse prohibent, demit , cui, quae aquae uniuer sitati debentur,impertitur. Haec igitur controuersia vistactur, maris exortum, nat

ramque explicantem illum audiamus. a ι .....

stabilisq; aquarum moles, & propria natura dulce, tenue, ectasidum, si d dulcibus, te nuioribusq: sui partibus sole in vapores abis, & calidae amplius, siccaem eiu lationis a pluuiis dilatae commixtione, salium , crassum,& calidum Nox me

lationis a pluuiis defatae cfactum, & in proprio aquae loco potitum esse Λristoteli

videtur. - Cap. XX. .

Axa ..inquit, Aristoteles, nullis e sentibus oriri, nec eius ullos esse x Muri sontes, ex ijs, quesun t , dispiciendum. Aquarum enim, quq in terra sun t, alis duxiles sunt . alie stantes; ac si ides quidem omnes sonta ne . Stantium autem alis collectitiς sunt,dc subsidentes, ut patui res, &quscunque lacu stres, copia,& paruitate disterunt valit sciata neratque i qmnes manu intructa sunt. Dico autem eas, que putearie nominantur; omnium enuo fontem superiorem, quam fluxio sit, esse oportet..in propter tonian g, ae fiuviatiles sponte fiuunt; he vero arte, que operetur .i adigentiri se qua scilicet inueniantur,&inuenig, ut colligantur, & detineantur. Et he quidem aquarum tot, &aales sunt differentis. His autem ita constitutis, fieri non potesh, udo aris vlli sint sentex, cum in neutro horum generum esse posiint. Nam, nec quia lecst, nec manu fabricatum; quorum tamen alterum sontanis omnibus conuenit. Tantam autem a ius copiam, quς sontana sit, sponte stantem nullam, videmus .ra Pitterea cum multa sint maria , que inter se nullo in loco commiscetitur; quo rum rubrum quidem cum eo mari, quod cxtra.columnas est , parum videt ur communicare; Hyrcanum vero, &.Caspi una ab illo etiam separata , di in orbem habitata cum sint: utique corum sontes, si alicubi sint,minime lateant.Tum De maris, inquieortu, si ortum eii, & de eius sapore,. que salsedinis. & amaritici causa sit, dice dum. Caussa, quae ι eterra adduxit , ut mare aquae uniuersae principitiin, di corpus esse existimarent, haeceii. Nam consentaneum videri potest, quoddam totius.aquae cor, pus esse . quemadmodum & aliorum clementorumamoles ab coagmentata . de

principium ob copiam, unde diaributa mutatur, dcalijs admiscetur. Qignis, qui in

98쪽

omnia haec manifesto sita sunt. Ex quo constat, eadem ratione, de aqua etiam n . M oesiario esse i liqui tendum. Nullum autem aliud tale eius collecta corpus, praeter

ris vastitatem, o caeterorum clementorum, politum videtur. Amnium enim nec colis lectum est. nec manet ;sed veluti quotidie gignatur, semper conspicitur. Mare igitur humidorum, & totius aquae principium ob hanc dubitationem esse visum est. Huic autem opinioni dubitatio altera opponitur: Cur aqua haec simul stans potabilis non is sit, sed salsa; siquidem toti iis asuae principium est . At caussa, inquit, huius dubita si tionis solutio erit; salsedinis nimirum causam intuitis dubitationis ibi tuto mani iusta ,, fiet. Itaque illam explicans, inquit, Quoniam aqua circa terram , quemadmodum MD & circa eam aeris globus, & circa hunc, qui dicitur ignis, obtenditur; sol autem hoc

,, modo stratur, ob eamque causam mutatio existat, & ortus atque interitus ι id, quolis tenuistimum est, ac duliissimum, quotidie ei fertur, secernique, eli in vapores muriri tatum superiora petere videtur. Illic autem ob frigus rursus concretum, iterum d . se fertur; icique natura hoc modo iacere perpetuo initi tui t. Itaque, inquit, quod pol, is bile est,& dulce, uniuersum obleuitatem attollitur; quod autem salium est, praepon is dere subsidit, non in suo ipsius proprio loto. Etenim existimandum est, de hoc reae,, dubitatum esset absurdum nanique est, nisi aliquis aquae, & caeterorum semulo ruim, , sit locus; atque hanc esse solutionem. Is enim locus, in quo contineri marc cerni is mus, maris non est, sed potius aquae. Maris autem videtur propterea , quod nais satriis sa subsidit prae pondere, dulcis vero, & potabilis obleuitatem attollitur, QDpr G pter,&ilumina in cum locum omnia influunt, & Omnis etiam aqua , quae gigni iureis in Men quod maximhcauuria est, si uxio est, taleinque locum mare obtinet. Sed is alia pars uniuersa a sole celeriter attollitur, alia relinqui tur, ob eam, quae dicta est. causam . Tum Platonis sunt ciuia, qui aquarum 6mni ui principium, fontem a. Tam tarum, vastam nimirum aqqgium molcm terrae in mediς ponebat, rationibus mill tis rei ceta,& sermonem de maris loco, eiulq. sal scdinis causa absoluens, inquit, Huncis ergo aquae locum csse,& non maris; di quemadmodum pars potabilis, prster eam,

quae liuit,occulta lit, alia Vero pars maneat: cur item mare aquae potius iit linas, quam ' principium, non secus,ac ia corporibus totius alimentibi sed hunaidi poti si in uiri ex ,, crementum, his a nobis.traditum sit. Tum num perpetuo salsu in luerit inquitens; . . M Quod autem ad salsed incisi amnet, i inquinquisitan claui Dinnino mare gςnerant, lallum stat iure non pollum . Nain si illius, qui terram ambibat ,& a sole sublatius est. M humoris omnis residuum mare Et detum est; necesse est, aqua illa, quae in vapore coab, ucrsa est, rursusadueniente, cum aequalis iis multi nido, primum quoque iurili uitia ,, nus, aut si non primum,n ei iam postlatthanivisse, quando ea restituta salsum etitamen. Itaque alienum omnino quippiam . cuius commixtione salsum, craliumque, . di calidum neret mare, & quod minime astuminibus desertetur neque nun, qua ip saai secta non sunt salsedine, mare illa aificiant mari indendum intinius Aristoteles, . ., Quoniam,inquit, positum est, duplicem esse cxhalatio nem, alteram humidam, abi . . ,, teram siccam , constat hanc rerum huiusinodi principium cste existimandum esse. Et ,, multis quidem lignis perspicuum est, clusini Odi saporem, commixtione quapia in exiliere. In corporibus enim, quod nilnime coma in est. salium est, atque amarum ;. .v ri nec alit se habet in ijs, quae aduruntur: quod uni in a calore victum noni suetit. in ..is eoi poribus excit mentum cincitur; in ijs aut cm, quae aduruntur cinis Atque hic . .ri caussa est , c ur multi ex adulta terra mare fieri i u quiant: quod quidem hoc modo dice . M te absurdum est; illud autem in ea,quae tes: s est, vel iam .Nam, ut in ijs,que dicta sunt,tio . ,, etiam Sc in uniuersis, ex ijs quae nascuntur, &ina ura gign untur, animo icmper colpi. i.

,, ciendum cst, eius gener is terram,quininio do oena aride icrre Exhalationcm rc mancre

is quale cuid, quod cx adustis restatac cnimi Uc haluarum copiam sirppiditat, . Quoniam

99쪽

ne rerum natura. Lib. m.

Quoniam autem inter se ut diximus vaporosa,&sicca 'exhalatio admixtae sunt ; ubi in nubem, & aquam concreuerit, aliqua semper huius facultatis copia una compte hendatur,&rursus clim pluuia deorsum feratur necesse est. Atq, hancob causam calidum est mare; quaecunq; enim adusta sunt facultate, calorem in se habent; idque videre licet in cinere, de calcein animalium sedimento,iam humido, quam sicco. EA Il-sedinem omnino in quadam commixtionc positam esse, non ex ijs tantum, quae dict sunt, perspicuum est ; verum etiam ex eo, quod si quis cereo vase reicto: i eiu . ore ta, libus rebus obturato, ut maris nihil illabatur, in mare illud posuerit; id, quod cereos parietes ingreditur, aqua dulcis essicituri quod enim terreum est,&salsedinem ex admixtione facit, veluti colatum secernitur. Hoc vero,&ponderis causa est,&crassitiei

Itaque quod dictum est mare nullis E fontibus oritur, & in eo solo m agna, stabilis'; aquarum moles spectatur, & propria natura dulce, tenueque, & frigidum , sed dulcibus, tenuioribusque sui partibus a sole in vapores actis, & calidae amplius, siccaeq. ex halationis a pluuijs delatae commixtione salsum, crassiimque, de calidum factum,& in proprio aquae loco positum est Aristoteli.

Vo N I A M igitur, ut uisum est, quae aquς elemeto debentur,magna nimirum, stabilis'. moles, & quae non ex assidue influentibus aquis fiat sed perpetuo eade fuerit, de proprius locus, ea omnia nulla alia

aquarum copia , sed solum mare sortitum Aristoteli videtur; de quarmari insunt,& aquae uniuersitati non conueniunt, falsedo, calor, crassi tira, pondus, ea non maris propria, sed alienae rei immixtione

indita illi esse summe Aristoteles contendit; liquido patet, maris molem aquae uniuersitatem Aristoteli visam esse. Sed Peripateticorum nonnullis minime id placet: na r tionem, quae inde id declarare Aristoteli videtur, quod uno in mari ea aquae copia spectatur,quaeaque uniuersitas videri queat, non ut propria,sed ut ab antiquioribus proolatam Aristoteli expositam esse volunt.Et locum, qui a mari occupatus est,non aquae, sed maris esse decernens, mare aliud ab aquς clemeto esse aperte docere videtur. Age, vel si non ijs id rationibus declarat,quibus maris molem aquae clementu Aristoteli positam esse pernegantibus declarandum erat; nulliam.s alia aquae molem afferunt,quae aquae uniuersitas posita Arist. sit,uel quae poni possit,quae magnitudinem, quam aquae uniuersitati deberi Aristoteles statuit,sortita,& in proprio aque loco posita, terrς nimitum circumfusa fit; diligentius tamen, num,quod innuere videntur,antiquiorum ratiocinationem rei ciat usquam, aut non admittendam decernat Aristoteles, dcnum, quod quem mare occupat locum, eum non maris, sed aquae locum esse dixerit, propterea non mare, sed aliam quampiam aquarum copiam aquae uniuersitatem ponemdam eta statuit, intueamur.

PERpERAM PERIPATETICOS QUOSDAM sENTIRE. Qui MARE

aquae elementum Aristoteli positum esse negMit,&tale ei visum esse. Cip. XXII.

ET r st v M ratiocinationem, qua inde mare aquae uniuersitatem colligun i, quod n ulla alia collecta, stabilisque aquae copia, praeter illius

vastitatem, spectatur, nec reiectam, nec rei jciendam videri potuisse,

quin admittendam,&admissam Aristoteli suisse, ambigi no potest. Siquidem illa, & dubitatione itidem, quae una ei aduersari videbatur, cxplicata, ussa, inquit, salsudinis inspecta dietam dubitatio. nem soluet,&essiciet, ut primam demat i existimationet ecte, deii eccisario sumamus.1 am per primam existimatione ut vel ijsdem Peripateticis, qui mareaque u niuertit i 3 tem nou

100쪽

tem non esse declarandum Arist propositum contenduno manifeste eam antiquiota

ratiocinatione intelligit, qua ob maris magnitudinem mare aquae uniuersitatu cile colligebant :& alteram, eam scilicet ut ijsdem etiam videtur qua humore, qui assidue Emari effertur, solem ali, seu potius qua fluuios E mari est luere ponebant hoc enim simul cum illo antiquioribus visum esse Aristoteles tradit at ut ramuis per alteram intelIexerit, reijciendam omnino eam censet Aristoteles,&in sequentibus reijcit, deridet-,ique. Quod porro ait, salsedinis causa inspecta, fore, ut antiquiores recte, & necessario ratiocinatos,& mareaque elemetum esse intestigamus, est,ac si diceret; siquidem mare sui natura saltum sit ;perperam prorsus antiquioribus aquae id es entum collectum sit tenui