장음표시 사용
11쪽
aerem tenuem mutatur, ita ut pro axiomate haberi possit: Si corpora subito et suapte vi in formam magis fluidam transeunt. Quod si liquet, tum etiam,
aut ratione falsa ex alterutro axiomate caloris fontem deductum esse, aut naturam in recessum perii tiorem amborum explicationem abscondisse, aperte iudicare licebit; quapropter alterutrum axioma sontem communem statuere nobis fas non est; nam fonte illo communi omnia de calore axiomata Contineri necesse est. Talem si nos invenire natura Tecusat, jam dubii in rerum possibilium immensitate versamur. Nihil autem tam temerarium, tamque indignum, in hac immensitate volitanti speculatori
naturae eVenire potest, quam, quod tantum esse POS- sit, id re vera esse praedicare. c Corporum combustio. De hac, quum omnis quaestio nostra ea contineri videatur, latius et uberius erit disserendum. Statilius sententiam suam sic exposuit: Combustio fit, si corpora naturam combustibilem amittunt; quam dum amittunt, Phlogiston illud disco
dens ut calor apparet. - At Phlogisticorum sententiam nostro tempore debellare ineptum est.
Lavo is i er, Oxygenio delecto, rem ita explicat: Combustio Oxygenii et corporis alicujus inflammabilis conjunctio est, interea caloris materies, antea in Oxygenio latens, libera sacta, ut eator prorumpit. Quum nobis jam hoc loco calor latens, qui tam
12쪽
diu doum sex machina lusit, quique duruio a profes- soro nudolphi in fines Physiologiae revocatus est, occurrat, illum, ne loco alio iterum it erumque tios lacos sal, Chemi eorum experientia, lanquam optimis armis, aggredi debemus. Lal sentem vero Calovem
pliarima Chomicorum observata, e quibus haec pauca latitum asseram, oppugnant: Carbo, si Oxygonio crematur, Oxygenii Volumen sit venia verbi) non mi nuit, et acidum carbonicum, in ira ortum, non minorem hahet calorem specificum, sed majorem. Si Oxyge nium et Hydrogenium per combustionem in aquam redigiantur, aqua orta Oxygenium Ct Hydrogenitam, simul sumto, tantopere calore specifico Vicit, ut centum a JHae partes 42 46 plus caloris specifici habeant, quam auris commixti partes Centiam, quamquam, dum aqua pondensatur, multum Caloris a corporibus circumsilis absumitur. Ex quo facile cons ludi debet, aquae, ina oris modum post explosionem extensae, ita ut vo lumines otiam Hydrogenium ot Oxygenium vincat, mullo majorem calorem inesse, quam illa ex aerario suo pio mere possint. Itaque novus calor procreatus si, et illi corporum specifico supervenit, cujus do origine sententia Lavo i si or i ot calor ulach i i latens' nos omnino dubios et inscios Polinquunt. Dum ita de caloris sorito et origino dubii vor famiar, sane Ber Zelius, qui omnona ejus sontem in Elocificii alibus positum esse docet, opportunias nobis obviam venit, quapropter viri ingeniosi soti
13쪽
senilis animum intentum applicare debemus: quodsi enim illo duce ad communem caloris sontem per ventum fuerit, difficiliorem operis nostri partem per pessi suerimUS. Bergelius, omnibus Chemicorum et Physicorum experimentis, calorem efficientibus, seque itivi cem oppugnantibus, consideratis . rem nostram acu liori et subtiliori mente et ratione complecti cona
lus, principium disquisitionis ab affinitate corporum
chemica tali modo sumpsit. Affinitas chemica est quidam corporum appetitus mutuus, quo illa, mutuo quasi amore fruendi
incitata, invicem in sese feruntur, donec mutua salu- ratione appetitus is exstinguatur. Haec Saturali Oaut persecta, aut imperfecta esse potest; est perfecta, qua elemcnia corporum primaria in novum quod dam corpus evanescunt; imperfecta, si inter elementa, sese appetentia, aequilibritas tantum electrica officitur. Ralio Vero electrica, quae Una clam mutua Corporum affinitate augetur, in omnibus corporibus, quae aliquam inter se habent affinitatem, provocari
potest: cujus rei Davy, Anglicum, Bergelius facit
auctorem. Corpora, si jam eo perventum est, ut in novum et compositius eVadere nitantur, oppositas et liberas electricitates ostendunt, quartam Vis aeque, ACcalor accrescit usque, do Huc eo momento, quo Cor porum clementa coeunt, electricitates Oppositae cum caloris, aut ignis cruptione eVanescatis. Nullum cor
14쪽
pus electricum fieri potest, nisi ambae electricii ales aut in ejusdem corporis partibus diversis, aut in alio, intra illius efficaciae fines sito, simul adsunt. lnomnibus processibus chemicis olectricitatos oppositae apparent. Affinitas autem corporum chemica in nulla ro alia, nisi in officacitate aut appetitia, quo
corpusculorum electricitates se petunt, constat; quo intelligi oportet, electricitatem summam et unicam causam omnis efficaciae chemicae esse, et sontem lucis et caloris. Nam omnia electricitatis signa eo temporis puncto, quo electricitates oppositae corporum, quae eodem momento in novum ConSociantur, saturatione mutua tolluntur, jam deficiunt. Interea autem eodem modo et in chomicis processibus, et in explosione electrica, et in combustione, et in quolibet alio casu ex electricitatibus sublatis calor et ignis progignuntur. Coitus igitur electricitaturn est causa omnis caloris et fons et origo. Ut Dii beno vertant, et natura judiciis suis tuas, Bergeli, sententias juvare voliti Quid enimῖ post quam te duce ad communem caloris fontem perlati sumus, ne quidquam ii Physiologi, qui clectricum aut chemicum hunc fontem natura animalium indignum et nimis rudem putant, nos objurgabunt; eX eo enim, quem caloris sontem natura ipsa rebus naturalibus et mortuis flatuit, pro viventibus haurire non erit turpe et indignum. At multisormis et quasi astulissima illa saltatrix Berzeli iam nosque, in electricita-
15쪽
tibus consociandis fontem caloris situIn esse consentientes, aut refugiendo, aut sormam aliam in aliam protinus commutando vexasse videtur. Ut supra
Lavolsiori et Blachii, quibus per combustionem et calorem illum latentem natura mysteria sua aperte denudasse visa est, facili modo, contrario e thesauro Suo depromens, sententias devicit, ita Berx elii opinionem irritam reddere jam nutat, quum isti quoque non pauca experimenta et Chemicorum observata objiciat, e quibus potissimum haec elegi. Saepissime calor, saepe etiam ignis non e cor pusculis cojungendis, sed e dissolvendis progignitur, id quod in acido muriatico superoxydato tepefacio, in auro et argento fulminante aut terendo, aut tepe- Scendo, quodque in Hydrogonio supero xydalo ita sit
luculenter, ut hocce exemplo ad Bergelii sententiam refutandam potissimum utendum esse putaverim. Si Hydrogenium superoxydatum aqua el/ar gento Oxydato commiscetur, illico liquidum fervo- scit, quamvis nullum corpusculorum, et cum his electricitatum coitum in hoc processu Observamus,
o contrario oxygenium argenti Oxydati omne, et Hydrogenii supero xydati paene dimidium dissolvitur
et expollitur. Nihilo tamen minus, dum olementa 'solvuntur et distrahuntur, et in statum primarium redire contendunt, calor provocatur. Quam rem Ilergetius tali ratione domo strare studet: Talia corpora, qualia sunt aurum et argentum sulminans,
16쪽
quorum Olementa cum ignis proruptione dissolvuntur, majorem calefacta sibi polaritatem vindicant; qua acquisita, poli corpusculorum electrici aliam positionem intor se assectant, tum major Saturatio mutua insequitur, et simul cum igni prorumpente elementa conjuncta distrahuntur.
Quis te, B rgeli ingeniose, tam praecipitem in absurdum deditῖ Schel lingi an a philosophiaῖNon poteris negare, qui in fine disquisitionis tuae S chel lingit more philosophatus sis. Si istam sententiam de igni apparente, quem e terra Zirco Ilia, o Chromo et ferro Oxydato, iterum calefactis, oriri videmus, dedisses, nec quemquam tecum dissentiri opus suisset, sed in nostro casu quis tecum dissentiri nequeatῖ Namquo multis expori mentis docti sumus, corpora dissimilia, electricitatibus oppositis repleta, sese petere, et Semper in se serri. Ita tuo vero casu ab altero alterum discendit. Idcirco electricita les molia Contrario, quo corpora, quibus illae inhaereant, moveri necesse est, quod quidem nullo experimonio Physici et Chemici hucusque experii sunt. Quod si igitur ita philosophari non liquet, Si, Cor Ο-ribus discedentibus; olectricitatos coire nequeunt, si nihilominus inter corporum discessum calor Proci ca- fur, totam rςmbluam vacillare et claudicare, aperto judicare 'cogimuri Ac nos neque hoc tramite ad caloris solitompervorituros Psso. jam animo Pi OVidemus. Dosque,
17쪽
quidquid progrediamur, non ad illum ipsum, s0d in mare potius deduci. Quum autem Physiologi sententia. philosophorum hemicorum et Physicorum
semper insecuti sint, ca. nullo modo negligere volui. Sed nolo esse longus, et ad plantas veniemus. Corpuscula, e quibus plantae constant, praecipue sunt tria, unum Oxygenium, alterum Hydrogenium, tertium Cai boni cum, quae elementa plantae ita Varie et artificioso conjungere et commiscere VBlent, ut, qualia in plantarum officina vivida ex illis clementis, talia nullo modo in Chemicorum officinis corpora componi queant. Unde igitur jam praelia Cet, quam Vis eum quoque chemicum quendam appellemus, proprio tamen processu in plantis materias commutari, sublimiori et non ita vehemente, quam in rebus anorganicis, quod sane non solum per elementa ipsa, sed praecipue Per plantarum Corporct, et organB, magis perfecta et nobiliora fieri licet, tum eliam per corpora compositiora. Eslt enim Chemicorum plano verum axioma, quo ma8is sint composita corpora, eo facilius ot mitiori processu conjungi et dissolvendo in elementa sua reduci posse. Calor autem in plantis Oritur, si seminum cotyledones, aqua repletae, intumescentes germinant. Quod dum sit, o seris atmosphaerici Oxygonium in acidum
carbonicum et simul S minum materiae Commulantur, exempli gratia amylum in saccharum quoddam, quod de nilo, radicula et plumulo accrescentibus, in
18쪽
substantiam quandam gummosam transmutatur. Si vero inter germinandum aer circumdatus acido carbonico nimis insarcitur, vita plantarum modo orta mox exstinguitur. Non tamen in plantis adultis ita res prosequitur. Plantae adullae, solis radiis expositae, in aere atmosphaerico, modica acidi carbonici parte commixto, Supra Solitum accrescunt; in aere Nero, qui nullum acidum carbonicum habet admixtum, radiis solis pariter expositae, Iansuescunt, tum tabescunt, deinde flaccescunt. Nam in luce acidi carbonici carbonem cum parvo Oxygenio in materiam suam recipiunt, sed nocte et in tenebris acidum illud odiant, et si continuo in tenebris atque aere atmosphaerico, cui acidum carbonicum inest, versari coguntur, mox, quasi suffocatae, emoriuntur; sin illud acidum assiduo calce viva desumitur, vivere
quidem pergunt, quamquam sub tali vitae conditionere Vera non adolescunt et accrescunt. Quod enim
pabulum per radiculas ex humo acquirunt, id per solia et partes reliquas, si qua illis vitae suae cura
est, tanquam animantium spiritμm reddant necesso est, quae res etiam experimento confirmari potest.
Quodsi enim plantae in tenebris tantum aqua PUTRaluntur, Vitam quidem non aegram agunt, licet tanquam suis medullis Vesci coguntur, unde indies pondere Ioviores fiunt, quoniam id, quod per exspirationem acidi carbonici amittitur, ex aqua pura requirinequit. Plantarum flores et in luce et in tenebris
19쪽
acidum carbonicum exspirant, in tenebris vero soliis multo majorem acidi copiam reddunt, praesertim dum naturalia sua, ut ita dicam, officiis bene funguntur, ita ut quaedam ari species, campanae Vitreae Supposita, per Viginti quatuor horas aerem atmosphaericum paene omnem in illud acidum convertere valeat. In eadem autem ratione, qua florum genitalia munera sua intendunt, calor procreatur, quem in iis experimentis, quae de Saussure de aro instituit, et tactu percipere potueris. Hae duae plantarum respirationes, quarum altera vices inversas, mutata Vitae conditione, recipit, nos, no Bergelii in more ad judicium de caloris origine et fonte communi properemus, bene monent. Quid enim, si alteram in victu acquirendo, alteram in detractando constare, si nihilo tamen minus inter utramque calorem progigni videmus, num illum ex Electricitatibus consociandis procreari censeamusῖ Minime. Si quis vero illum per plantarum vitam ipsam, aut a vi vitali, obscuro ente, ut Hali er dicit, excitari no-lbis comprobare Velit, nulla sane nobis cum illo esse possit obtrectatio, ni eam vim, deam quasi omnipo-itontem, a sinibus disquisitionis nostrae arcere cona remur, quum dea recepta totum sibi campum derelinquere nos merito posceret. diam si vim talem liberam, a corporum natura et indole minime pendenuem, nos credere necesse esset, esset etiam temera-πium et ridiculum, naturae mysteria Scrutari, quum
20쪽
omnibus locis illa obviam nobis esset, praesertim si illius germanam de alto Olympo deducere liceret.
Tum profecto cum Schel lingio et aliis philosophisojusmodi philosophari liqueret : E duabus viribus, sese
invicem polentibus, Omnis materies ortum Suum . Cepit. Sod heu mel illo quidem ita nobiscum agere posset: Quid tandum vos plantae docent; nonne
plane haec' omnis plantarum,Vita ab earum actione pendet; qua omnino sublata, illico mors adest. Aeprofecto idem est haec aclio, atque vita ipsa. Plantis autem duplex est actio, una, qua in lucc, sub aequissima vitae conditione, victum in partes Suas re cipiunt et adolescunt; in tenebris vero sub conditione inimica victu acquirendo illis agere non licet. Altarimen, si qua illis vitae cura est, agere debent. In hoc vitae discrimine ait Pra actio illas adjuvat, quam vis medullas ipsas carpiat. Si neque in soIis radiis dolescendo, neque in tenebris medullas devorando
agendi potestas est, emoriuntur, et simul sons calo ris siccus factus cst. In Plantarum ergo Vita ipsa aut in vi vitali, aut in actione, quae certe aequalos habendae sunt, omnis Plantariam caloς lato L. . . ldam tecum,. hoc enim responsum dare licebit, consentimus, hOC Unum te poscentes, Ut vitam ipsam, et vim vitalem et actionem illam nobis cxplices; doindo, quoniam adissentem' communem, perveratro votum nobis est. Ut nos. quonam i modo e vita ipsa init se vi vitali in rebus an organicis color progignatur;