장음표시 사용
611쪽
corpore attrahi, nec attrahi tantum sed retineri, putavit. Com. c. in lib. es de morb. Gust. De aere saltem adstipulantem habet
Sauctorium. Nam I. I. Ι2Q. v utilationis per meatus insensibi Ies factae; meminit. Quin & n rem exterialim per arterias iuprofundum corporis penetrantem, illud levius aut gravius posse reddere agnovit S. a. 3. prout ipse aer levior aut gravior esset. I Graviorem vero tum putavit cum esset levissimus: ut ibid. Aph. 4. patet. Haec dissicultas annon veteres retinuerit quo minus de pOAderanda pei spiratione cogitarent, affirmari vix posse crediderim. Debuerat certe Sanctorius aliquam ejus rationem habuisse. Debemus & nos: cum tot rationibus experimentisque confirmetur.
exiguis tam fluidorum, quam solidorum particulis, idque si ira rabili observationi Keillianae fides, insigni admodum copia, liberum per cutis poros ingressum patere. Et hinc sequi videtur. aliud nihil este perspirationem vulgo dictam, quam excessum quo
vera Perspiratio Attractionem superat: verae perspirationis quantitatem inveniri omnino non posse, mutationes dissicillime. Sed ad vulgarem redeamus. Non modo de ejus quantitate & mutationibus, sed de illarium mutationum causis enectibusque Aphorismi statici fiunt- Causae vero quae Respirationem mutant tot fere pollunt esse, quod sunt rerum externarum, corporis, Enimique nostri variae conditiones. Et harum causaruui plurimae simul, assiduo mutatae, semper agunt: quo virium gradu, quo combinationis e rectu, ignotum est. Ut jam essectus a mutatione unius causae singularis productus innotescat, debet illa fiemutari ut interim reliquae omnes, Vel non muta sic perstent, veIita parum mutentur respectu mutationis istius causae singulatis,
ut differentia inde orta tuto negligi possit. Sed hoc quam rs rosiat, quamque dissiculter quando fit, dignosci queat, facile ii
telligitur. Qui n. dc evenire potest, ut causa cujus effectus jam notissimus videbitur, ex aliarum, & saepissiue ignotarum coiminbinatione, diversum plane & contrarium effectum sortiatun Simili fere ratiocinio Perspirationis mutatae effectus inventu dissicillimi esse conflabunt. Iciemque de remediis, cum pro causa
effectibusque cognitis variari debeant, potiori jure verum erjt.
612쪽
6ol sECTER DE MEDICINA STATICA. Et quo minus quis has omnes dissicultates perspectas habuerit,
eo pauciora eXperimenta requiret, eo praecipitantius judicium super iis feret, eo certius in errorem labetur.
. ia. Iam si res adeo dissicilis & lubrica sit, sibi quemque haec investigare; qua similitudine veri putandum est, eadem in Isiano aut altero homine comperta, aliis regione, aetate, temperamento, Victus vitaeque omnis ratione diversis, statim applicari posse 3 Quantam & qualem haec omnia differentiam pariant, in quibusdam forsan obscure conjectura, in omnibus clare sola multiplex omnique modo variata experientia docere potest. Unde serio dolendum est Sanctorium, neque reliquas experimentorum suorum circumstantias, neque quot qualesque praesertim habuerit instituti socios, quemque tum ipse tum illi vitae ordinem tenuerint, memoriae distincte satis prodidisse. Sane ex Praefatione, nemo vel unum ei socium contigisse putaret unquam, adeo sibi omnia tribuit. Unum vero saltem istius temporis hominem, eumque S Anctorii amicum, Hieronymum Thebaidum, Medicum Venetum, ejusmodi experimentis ad minimum a triennio ante editam Medicinam Staticam incubuisse, testatur Obicius SYaticom. Diat. a. init. eundemque in animo habuisse, modo sit Obicio fides, Commentarios in artem Sanctorianam edere: qui tamen non videntur editi fuisse. Sola quod sciam ejus extat Consultatio de Lithotomia, apud Ι. Breverovicium de Calculo. Thebaiduin ibidem irridet Obicius, quod dum experimentis staticis pro sanitate tuenda totus incumberet, ventris fluxus adeo gravis eum inopinato invaserit, ut quatuor menses continuos eo fuerit male vexatus. Sed ad rem. Praeter hunc multos alios ad se ponderandos impulisse, & eorum observationibus in Aphorismis conficiendis usuin fuisse, Sanctorium patet. Notavit enim a cibo quatuor horis circiter vix libram . J plurimos perspirares. ' L ct post coitum immoderatum quartam partem solita
perspirationis c M.9 in pluribus prohiberi y. 6. a. Nisi observationes tales qualis est haec ultima raro communicari putes, atque
ideo potius Sanctorium haec ita pluribus accidere scripsisse, quod
613쪽
plures sui sinites crediderit. Sed ut id verum sit, locum certe ubique non habebit, ut in 4.i9. ubi diserte dicit se NB.) in multis invenisse Perspirationem septem horarum in dormiente esse quadraginta unciarum circiter. Dubium tamen interim restat, quinam 7 inter Aphorismos plurium, quinam pauciorum eli perientia comprobati sint. Illud vero minus dubium est, Auctorem satis levi de causa propositiones eo nomine aliquando condecorare. Cujus generis, praeter multos jam memoratos, videtur esse g. r. Aph. Ibo. ubi nou omnes, sed tertiam hominum partem circiter Pe se mori: idque experimento Vespilionum patere dicitur. Certe Pestes alias aliis lethaliores fuisse nemo nescit. De victu eorum, quorum apud Sanctorium perspiratio memoratur, ex ipsis Aphorismis aliquatenus constare potest. Erat ille copiosus: nam unius caenae perspiratio ad libras quatuor cum semisse vulgo
assurgebat I. S6 & ingesta tribus Octavis partibus perspirationem superabant, β. S. 6. Et praeter caenam ut plurimum prandebatur g. s. 23. Erat tenuis nutrimenti: nam cibi multum nutrientes, excepta carne verDecina, a caua ad prandium non solent perspirare octodecim uncias A. 3. 4. Cons. s. Qui igitur victu Sanctoriano non utitur, perspirationis quantitatem SanctOrianam, vel eandem ejus ad ingesta proportionem, non debet expectare. Vulgo etiam tunc temporis, cum esset cibus duodecim unciarum, potus erat quadraginta ultra g. s. Q. An eandem observarint rationem Sanctorius ejusque sequaces, minus patet: praesertim cum eam nimis magnam videatur putare. Sed etiam illa res mutata posset perspirationem mutare. Denique, potissimum cibandi tempus erat circiter quatuor horis ante somnum β. q. 28. 29. Et hinc omnino quantitas nocturnae Perspirationis, quae apud Auctorem adeo insignis est, dependet. Nam stomachus vacuus licet dormiat, non perspirat ultra octodecim uncius I. I. a. Ergo ut cibandit tempora mutantur, sic mutabitur etiam tempus maximae Perspirationis. Et si quis sa pius in die pascatur, videntur ejus Perspirationis tempora non amdeo insignes habitura differentias. Sic tamen ut somnus aliquam semper ex doctrina Sanctoriana praerogativam sibi vindicet. Nam
614쪽
sECΚEPI DY MEDICINA STATICA. aeteris paribus dormiens duplo ma spe spirat quam vigilans g.
. 2. Et quo magis minusve profundus est Iomnus, eo magis
minusve perspiratum iri verisimile est. Nam quod Iomnus iu- quietus impedire soleat trirntem perspirationis g. 4 s. cumsonant inquieti tot sint gradus, nescio an non praepropere utinis videri possit, nec fore constans. . I 4. Ut videamus qualem se praestiterit Sanctorius riconelusionibus a suis experimentis deducendis, inquirendum erit, An idoneam diligentiam adhibuerit, An satis libero a praejudiciis animo fuerit. Nam ingenium dc fidem in dubium non voiscamus. Praejudicia quod attinet, foecundissimos errorum paren tes, adeo videtur Auctor hypothesibus addictur, adeo de Perspirationis in omni fere re momento persuasus, ut minime fuerit mirum si aliquando deprehendatur eri observatis minus juste ra
tiocinari. De hypothesibus jam satis diximus: de perspirationis
momento, quantum Auctoris sententia illud st, non pauca. Vidimus enim a Perspiratione obstructa, gangraenae, flatUum, pal-stitationis, suffocationis uterinae , origines sine experientia dc sine ratione deduci. Addatur eX g. L APh. I; Apoplexia. Addatur insignis illa Theoria, qua laesi o vis is in coitu immodora to per sdras tunicarum oculorum ossiciones a diminrita terseir tione sed iras explicatur r undo Mui pcr spatia perexigua qualia sunt in cancellis uec. 6. 2O. Sic etiam β. 3. 72. inde conincluditui malum esse post immoderatum corporis vel animi exercitarium statim vesci ; quod corpus d cssum aegre per iret. At Perspiratio ingesti, ut postea videbimus, vix incipit nisi quatuor aut quinque horis ab ingestione: quo tempore si non corpus certe finimus exercitio defessus latis se recipiet. Coctionis nimirturi potius quam perspirationis dissicultas accusanda fuisse videtur. Denique ubi β. s. s. longo itinfra minus .defatigari dicuntue hilares s iracundi, quam timidi s maerentes; ideo quod Mni gis salabriter, hi minus, perspirant: quis non videt hanc miniis me adsequatam esse ejus rei causam 3 Sed in unam fere sempecperspirationem attentus fuisse videtur ubique S actorius, nempe
615쪽
ob quam justo pauciorem vel largiorem omnes fere malas valetisdines Aeri solere pronunciat. de isu sella staticae. Morborum tamen a perspiratione nimia oriundorum, nescio qua de causa, nusquam videtur meminisse. Verum est quidem, cum Perspiratio 19 tot rebus adeo arcte connexa sit, a quibus pendet sanitas ct vita animalium, multa per eam auctani vel diminutam, tam bona quam mala, significari & praevideri posse. Sed horum pars ma-Xima non a Perspiratione ut causa pendebit, sed ab iisdem causis unde &ipsa Perspiratio inter alia pendet. Et proinde nec semper ea restituta restituentur omnia: ut uno symptomate ablato non statim curatur morbUS ij. rs. Nec tantum de Perspirationis momento', verum etiam de staticae necellitate, longe altius videtur sensisse Auctor quam par erat; dum medicum qui nesciat quanta s quando quotidie sit aegrorum seuorum perspiratio, eos decipere o non meriri, e juvet casu juvare, itatuit I. a. 3. 7s. Dictum inVidiosissimum & nimis certe in Veteres per quos profecerat i Ingra
tum Ulterius non exaggerabimus. Oporteret autem, ut id fieret, homines omnes in sella statica vitam degere, aegrotos sanosque discrimine nullo: aegrotos, ne utilis perspirationis horis praepo- fere purgentur; sanos, etiam ut quantum uuandoque sit comedendum 1ciant. Nam cibandi tempus S modum, quicquid suaserit jejunus venter, solus Apolla sine trutina sciet 3 I. 64. g. 3. I. 77. At ne ipse quidem Apollo sciet unquam puto, quaenam sit illa Perspirationis medietas quam ad hunc modum in cibis tenendum proponit nobis Auctor 3. 4 I. Excessus, inquit per brationis post plenam caenam ciborum maxime perspirabilium noctis spatio magna ex parte solet esse quadraginta unciarum circiter: defectus quatuordecim. Ille igitur cibi usus qui te ad viginti δε-us , qua est medietas, transforet, certi mam sanitatem ue Iongaevitatem pol cebitur. At qualisnam, quaeso, est illa medietas fCerte nec Arithmetica, qua tamen usus est 3. I. 64. nec Geometrica, nec tandem Harmonica. Sed rursus, quisnam est ille Em
cessus PersTirationis y nam si plus ingeratur quam concoqui PQ-
616쪽
sECKER DE MEDICINA STATICA.test, seqtretur, ut alibi docemur, perspirationis non excessus sed
desectus β. 3. 84. Nec mirius unquam , ex Auc Oris Sententia, ingerendum. Nam natura posset digerere centum libras edulii , D exporrigerentur nonaginta novem, animal propterea temporis cursu destrueretur M. I. 4o. Longe ergo melius an i man- a Glibus omnibus, ex insito cuique appetitu, provida conluluit natura ; quam sui sequacibus, ex Statera, Sanctorius. f. I 6. Diligentiam in experimentis instituendis, post triginta annorum labores, in Auctore nostro non desideramus: a a vero satis diligenter ea experimenta inter se contulerit ad Aphorismos inde colligendos, Operae pretium erit examinare. Nam ipsi Aphorismi notabiliter aliquando inter se dissidere videntur. Experimenta quidem sibi minus convenire non esset mirum: Sed Aphorismi deberent id constanter exhibere, quod saepius re plerumque verum deprehenditur. Et cum experimenta sic variant. ut nihil certi verique constet, non debet Aphorismus nisi de illa incertitudine fieri. Docemur i. 36. ab assumpto cibo quinque horis libram circiter exhalare; a quinta ad duodecimam tres libras; a duodecima ad decimam sextam squo tempore occasio est alendi vel medicandi vix selibram. Et s. s. 7o. a cibo quatuor horis vix libram perspirari: inde ad nonam duas libras: a nova ad decimana sextam vix libram. Quantitas haec a priore, se libra deficit. Notetur etiam a nona ad duodecimam horam, ex tI- tritisque Aphorismi collatione, selibram circiter perspirari debere. Rursus g. 4. 29. A carna quinque loris vix mediam libram perspirasse, inquit Auctor, invenies: licet supra isti temporis intervallo integra libra fuerit assignata: Octo horis, tres libras. Ergo a quinta ad octavam librae duae cum dimidia pe spirant; cum tamen bipra, tandum duae librae a quarta ad nonam exhalare dicantur. Iam si somnum quatuor circiter horis a cibo incipere ponamus Cons. s. q. aδ ast. ct septem horas plus minus durare Cons I. q. l. a. N. patebit intra hoc temporis spatium perspirationem maximam vigere, & quidem hora una aut altera ante somni finem peractam esse. Cons. etiam s. s. tr. Et tamen
617쪽
non modo g. s. I. Magis quam in motu violento dicitur perspirare corpus post novem vel deccm horas ub asseumta cana ; cum tamen Perspiratio a nona ad duodeOimam unius selibrae esse ex iis duae supra dista sunt colligatur: sed etiam s. q. 3S. Optima Perspiratio diserte alseritur esse a somno duarum horarum Datio. i Nempe tunc oscitatione s pandiculatione hora dimidia plus per piramus, quam tribus horis alterius temporis ibid. Aph. . Et
ne putes varietates has esse nullius momenti, eX magna hac post somnuin perspiratione ibidem deducitur, medicamenta aegris eo tempore minime propinanda elle. Ejusdem generis plura, non dissiculter invenienda, praetermittimus. Neque immorabimur turbato Aphorismorum ordini, neque obscurae connexioni arguendae ; licet utraque res facile possit lectorem vel morari vel in errorem inducere: dum aut singulos Aphorismos seorsim modo spectat ideoque nimis lato sensu intelligit; aut eos una nectit. seque mutuo restringere putat, qui erant seorsim explicandi Quod Auctor eadem pluries absque necessitate aliquando reiteravit, & nonnulla quae ad rem non faciunt immiscuerit, illud quin pro jure suo fecerit non repUgnamVS. . II. Ρoteramus jam Sanctorium dimittere: neque enim Dogmata ejus singulatim examinare nostri est instituti. Paucia tamen adhuc illa expendere quae de Menstrua virorum Plethora deque Sudore tradit Auctor, non abs re visum est. De priore docemur g. l. 63. 66. Corpora quoque virorum fana noderatissimo vi tu utentia, Angulis inens bus fieri fluo po adero oratiuius sc duarumve librarum pondcre, I redire ad consuetum pon. kus , circa suem me usis, ait instar mulierum ; sed facit a crisper urinam paulo copi orem vel turbidiorem : ante Hyriam crassis, menstrualem a Iovino facitam, vel gravitatem capitis vel corpo-Vis DYsitudinem persentiri, is deinde paulo copiosori urina evaeuata omnia sedari. Occurrit hic statim dissicultas non parva. quomodo tantum ponderis augmentum urinae paulo solum copiosioris vel etiam turbidioris unica sui videtur Auctor non obscure innuere excretione, tolli possit. Quicquid sit, res vi- Tom. III. Illi lili detur
618쪽
detur certe dignissima de qua experimentis ulterius quaeratur. Et si inveniatur vera esse, ruent omnino, nisi foeminae duplicem patiantur eVacuationem menstruam, quae, tanta cum similitudine
veri, de naturali ad plethoram dispositione in Remineo prae virili corpore, adstruxerunt Medici. Quod miror a Uiro Doctissima o non antinadversum, qui de Menstruis cum scriberet, hunc a ipsum Aphorismum cum laude citat. Quin & rationes erunt quaerendae quibus constet, vel evacuationem hanc obstructioni non adeo obnoxiam esse ac est illa sequioris sexus; vel eam suppressam saeva illa symptomata post se trahere non debere, quibus in muliebri corpore ut plurimum stipatur. Quod evacuationes periodicae & aliquando menstruae in viris observatae saepius fuerint. nescio an illud nostrum Aphorismum confirmet an hanc potius conjecturam: quod nimis forsan praecipitanter de omnibus pronuncia verit Auctor, quae in uno aut altero vera invenerat. Praesertim cum nulla ratio appareat Ob quam virorum corpora sic fabricari debeant. Et quidni liceat ex causis uti vocant finalibus tantisper ratiocinari, donec litem experientia clare direm it 3 Illud interim videtur constare, multum Auctori nostro interesse, In hic Aphorismus verus sit nec ne. Tanta enim ponderis tamque subitanea diminutio notabiles in Calculo Doctrinaque Statica errores potest progignere, vel si nulla verae, vel si aliqua imaginariae ratio habeatur. Ecquam vero ejus rationem habuerit Sanino orius non liquet.
18. Iam de sudore quid senserit Auctor subobscurum est.
Videamus quid erui postit. Et primo nullum extare videtur apud Sanctorium indicium, quo eum vasa sudoris a vasis perspirationi dicatis distinxisse pateat. Utrique evacuationi tum ille tum veteres assignant indiscriminatim vel corporis poros, vel qui iidem esse videntur) arteriarum fines. Et utrumque ex iisdem Glandulis exire putavit Malpighius de Org. ta t. ex iisdem Arteriolis Ruyschius Adv. Anat. Dec. r. Materiam vero sudoris amateria perspirationis sic distinguit Sanctorius, ut putet sudorem esse perspirabile nondum satis coctum. Nam b. 5. z. quod in
619쪽
bile occultum ; sed ut violentum, magna ex parte cisDatur ex incoctis succis: raro enim tantum cocti perspirabilis in corpore colligitur, quantum per violentiam evacuatur. Et ob hanc rationem, quod sit a causa violenta ideoque ex perspirabili adhuc crudo , impedit, non quidem ne corpus levius fiat nam levius diserte dicitur ibid. 8, I 8) sed coc orum perspirabilium occultam excretionem sive utilem perspirationem ij. S. 3. Neque enim fieri potesst, ut quod crudum jam sudoris forma erupit, postea
coctum occulte exhalet. Ideoque S. I. in motu violento non
dicitur corpus minus de suo pondere amittere, sed minus occulte Porspirare, quam post novem vel decem horas ab assumpta caeua. Quando S. 3 ri dicitur somno magis quam exercitio corpus perspirare, dubium relinquitur an Perspirationis vox stricto hoc sensu usurpetur, an laxiori illo quo omnem eVacuationem per po- ros notat. Si stricto, Aphorismus erit modo jam dicto interpretandus. Si laXiori, aliquando tantum data temporis paritate id fieri docemur 4. 6. Neque id aliquando fieri mirum est, Cum somno non minus quam eXercitio aliquando sudetur; atque ut plurimum non longe a cama somno tradatur corpus ; sed fere ante cibum, cum jam maxima perspirationis pars evolaverit, Usurpetur exercitium. Dicitur quidem S g. g. Perspirationem dormientis quae cum multo sudore si, non eis planiorem quacunquo
iuvis bili per biratione sine sudore. Sed in illa experientia fieri
potest, ut qui multum sudaverit dormiens, postea expergefacti is nullum sudoris vestigium inveniat, ideoque se sine sudore pe spirasse putet: vel ut qui sudore adhuc madidus ad se ponderandum accedit. ad auctum eo pondus nocturnarum vestium minus attendat. Vel ut neutrum horum sit, potest inultum diminuta perspiratio sudorem antecessasse eique originem dedisse, aut etiam secuta esse dc ab eo originem habuisse. Nec desunt rationes quibus haec reddantur verisimilia. Ideoque hinc non sequetur, ipso sudoris tempore minus per poros evacuari, quam aequali tempore insensibilis omnino perlpirationis. Haud tamen negandum videtur, posse valida cordis Vt, per poros coarctatos,
620쪽
dato tempore, materiam perspirabilem majori quantitate propelli; quam per eosdem laxatos, corde languente, sudorem. Sed perspiratione in quae sine madore lit semper elle sudore data temporis paritate copiosiorem, aut ejus jam coctae & ad excretione in praeparatae exitum a sudore impediri, aut eam aliter a sudore natura differre quam diximus, e Sanctorio constare non putamus. Ideoque dubium videtur an recte Vir omni artis medicae laude ornatissimus e Sauctorio di i judicaverit, perspirationem & sudoremita parum inter se convenire, ut nihil fere habeant commune: Et si praece si erit sudor paullo uberior, perspirationem ad horas &fortasse dies aliquot languescere, α rationem evincere & Staticen. ip. Hisce jam ad Medicinam Staticam melius intelligendam pro possitis, modo in eum finem aliquid conferre poterint, Lectorem obnixe oratum volumus, ne quid eorum Quae dicta sunt, a malevolo in Sanctorium animo profectum putet. Libenter agnoscimus Virum eruditissimum arte pulcherrima inventa, magna cum diligentia exculta, bono publico in lucem edita, praeclare de Medicina meritum. Quicquid humani passus fuerit, temporum suortiin infelicitati vel artis ipsius dissicultatibus, maxima ex parte imputandum contendimus. Si quid nos aut minus fidenter dixi se aut immerito reprehendisse videbimur quod
quam facile fieri possit ipsi sentimus illud omne indictum vel
ao. Commentatores habuit Sanctorius omnino, quod sciam, duos. Primus est Cl. Listerus: qui, ut ipse testatur, inter rusticationis otia valetudinis causa necessaria eo praesertim fine notas in Medicinam Staticam conscripsit, ut ex novis in AEnatomia Diveratis de Uu partium eam explicaret. Ideoque, Vir in scriptis veterum alioquin versatissimus, ex eorum lectione nihil fere ad Sanctorium elucidandum deprompsit. Neque vel ibi eos consuluit, quum aliter intelligi Auctor non posset. Et hinc Certe profluxit error, quo ad 3. I. l23. putavit Senium Philippi
notare maximam longaevitatem, cum revera sit exsiccati corpo -