Institutionum iuris canonici siue Primorum totius sacre iurisprudentiæ elementorum. Libri quatuor. Authore Francisco Antonio Phoebeo Societatis Iesu

461쪽

- queo Instit. canon. lib. III.

gonstituitur Vt circa rem aliquam conintrouersam suum iudicium proferat , cui deinde partes stare debeant. 3. Quia autem nonnumquam constituitur arbiter de praecepto iuris , Ut in

causa suspecti badicis, in quo casu debet de iure a1lumi arbiter , qui de causa su Dpicionis cognoscat , eX c. suspicionis 39. Me o .deleg . nonnumquam sponte, & li- hera voluntate partium ; ideo arbiter in senere diuidi solet in arbitrum iuris, M. In arbitrum voluntarium , qui etiam ap-vellatur arbiter compromisiamtIs,5 co

stitui potest de consensin partium, Vel ut procedat simpliciter, & non seruat forma iudiciali , qualis dici sol et amyca-hilis arbitrator; vel ut seruando iudicio. xum ordinem,.puta prata sis citatione , aeraminatione testium &c. de causa cognoscat , & iudicet, in quo casu dicitur Proprie, & rigorose arbiter , parumque differt a iudice, nisi quod iurisdictionem

nota habeat, sed tantum cognitionem. q. Compromittere postiuit in arbutros quotquot ita liberam habent sitarum rerum administrationem, ut etiam alienare posivit : secus si cuir interdicta sit alienandi facultas. Ex qua ratione in

c.cum tempore f.de arbitris expresse declaratur, Ecclesiam exemptam compromittere non posse in prauudicium suae cAcmptionis , quia eidem exemptioni, etiamsi

462쪽

Tim . De arbitr is . 4 si etiam si sponte voluerit, renunciare nox Potest . s. In assii mendis arbitris habendus est personarum deleetiis , ne aliquis c ijs eligatur , quibus a iure non permittitur ossicium arbitrandi. Huius generis

sunt serui, & mulieres, e X L . C. de receptis arbitris ,σ l. Pedius 7. g. in seruum

j. eod. Quod tamen intelligi debere quoad ossicium arbitri proprie, & rigo-

rose talis , non autem quoad ossicium amicabilis arbitratoris, insinuat Glos. iii ead ι.Pedius intillum sit , ubi explicat statutum egis pro eo arbitratu, quod est signite iudicio . Sed &a munere arbitri proprie, & rigor ole talis non ita in uni- uersum excluduntur mulieres, ut nulli exceptioni locus sit admittuntur enim de iuve canonico mulieres quae ordina ria iurisdictione fungantur, ut patet ex

.c. dilecti Α, de arbitris ..6. Item ab officio arbitri rigorosta

talis pro causis spiritualibus , δι fori Eccl6siastici excluditur laicus, ex c contIngi: 8.eod. Cum enim arbiter Iudicem

imitetur, sicut laicus in eiusmodi causis iudex esse non poteli , ita nec decet ipsum arbitrari. Excipitur tamen ab hac regula casus, in quo authoritate, & coh- sensu Superioris Ecclesiastici assumatur in arbitrum laicus simul cuni Clerico: hoc enim permittitur in c. per in 79. 6 asino

463쪽

.eod. Nec obstat argumentum a paritate desumptum ex iure ciuili in cita Pedius, ubi sicut seruus per se solum arbiter esse non potest , ita nec simul cum libero. Disparitas enim est eXPanor.in eod. c.per tuas n. 3. quia seruus est incapax compromisi, incapax autem per Praecisam mixturam cum capaci non esticitur capax; at laicus non est incapax C rPromissi super re spirituali, nec prohibetur, ut solus sit arbiter , ratione incapacitatis,quia arbitrium de re spirituali no A. est actus spiritualis , cum solam dicae Causte cognitionem ab omni iurisdictione seiunctam; sed tantummodo prohibe, tur propter quandam honestarem , &decentiam: honestas autem fatis con seruatur eX mixtura Clerici . Oppometum contingit. quotiescuinque aliquid prohibetur laico ex defectu capacitatis, quia tunc sicut per mixturam Cleric . rum non efficitur capax,ita & simul cum Clericis prohibetur illud eXercere, C ius exemplum est in c. Massana 36. U' inc acrosancta si . de elect. Vtrum autem solus laicus possit esse super causa spirituali amicabilis arbitrator controuertitur inter authores . Negat Panor in c.

contingit 8 . de arbitris n I.

7. Causae super quibus in arbitros compromitti potest, sunt quotquot a iu-xo pex prohibitionem non sunt exceptae.

464쪽

Τii. 7. De arbitris . 4 3In specie autem exceptae sunt cautae a duae. & magni praeiudicij, qui per maio-xes iudices expediri debent , adeoque compromisso non exponi , cuiusmodi sunt causae matrimoniales,in quibus ag turde validitate aut inualiditate matri Amon ij , item causae liberales versantes circa libertatem, & ingenuitatem hominis, & causae criminales, iuXta textum sexpressum in c.pe nula .de in integr. restit. Excepis quoque sunt eX eadem ratione .causρ spectantes ad nobile iudicis ossi cium, quae videlicet sunt meri aut mixti imperij, puta causa restitutionis in integrum &c. ut habetur e X eod. c penuit. &ex unon distinguemus v. b.lulianus . de

receptis rarbitris .

8. Facto igitur compromisso, & aD simplo uno, vel tribus arbitriS, eae c. ἰ.de arbitris, ut scilicet in eo dispari numero facilius controuersia comPoni possit per sententiam maioris partis, de Dei apud ipsos controuersia definiri: & quamuis liberum partibus sit compromittere , vel non compromittere, supposito tamen quod compromiserint, non potest unus altero inuito rem transferre ad Iudicem quamdiu pendet arbitrium: quemadmodum, & ipse arbiter quamuis libere possit arbitrium acceptare,vel non acceptare, supposito tamen quod acceptauerit, cogitur sententiam dicere in ι. lab eo g. b. iam etsi,

465쪽

bitri, quq a Canonistis Vofatur laudum, executionique mandari, itaui nec . pellari ab eo possit, ex l. 1 A . de recepi. arbitr. nisi contineat iniquitatem cessi-d entem, ut limitat Panor. in . cum dux-ctus 6. de arbitris u. I7. ubi fusetractat quando nam prohibitum, vel concentina 1it appellare a sententia arbitri. De iure Canonico ab arbitro iuris appellari potest ad Papam, ex s. ab arbitris II. de omdelcg in o. Si quis autem eidem laudo, contra quod appellare non potest, uare noluerit, distinguendum est utrum compromissiun factum fuerit sub aliqua poena subeunda ei qui compromisso non ite. terit; vel sub nulla poena In erimo casu

contra non stantem compromisso agi po- teli ad poenam: at si nulla poena adiecta fuit conueniri potest ad interesse, ex c. per Itias 9 de arbitris,hoc est ad compensandas expensas factas a parto in litiga do, supposito quod aliunde peti non possit executio lententiae, Ut puta quia γnon interuenit iuramentum,' nec arbi-itrium fuit approbatum, ut cum Innoc. explicat Panox.in repet. ad idem c. per

1 o. Quod si arbitrium eXpresse rvel tacite suerit a partibus homologata,

466쪽

IS.. 7. De arbitrii. Is ut locuntur Canonistae, hoc est approba tum, & receptum, & postea unus resilire velit , executiomque contradicat; 'tunc non litiscit poenam aut interesse sol uere, sed agi potest ad eXecutionem arbitrij, seu laudi , perinde ac si controuersia fuerit per sententiam iudicis defi

eceptis arbitris. Vbi notandum quociarbitrium, seu laudum tunc dicitur eX- presse homologaci,quando firmatur sub scriptione partium, seu eli presse approbatur a partibus: tacite homologari dicitur, quando intra Io. dies a laudo laici Partes non contradiciant, ut sumitur excit-Lpenuit. II. Idem iuris seruandum est, etiamsi laudum homologatum non fuerit, si compromittentes in arbitrum iurauerunt 1 e laudo statuturos.Cum enim iuramentum .

seruandum sit ubi seruari potest sine dispendio salutis aeternae, ut habetur in ac.a.de pactis ἐπ-fere in toto tit.de retur. ad eiusdem obseruantiam agi poterit, & pars compelli, ut etiam sumitur e X c. 2 de arbitris, dc pluribus confirmat

I a. Quaestionis e st virum iuramea tum de laudo seruando apponi possit co- promisso etiam quando compromisso

adiecta est poena soluenda ab eo, qui co promisso non steterit Z Et prat rea Vtru

467쪽

si contingat compromissum factum fulsi se sub eodem iuramento & simul cum adiectione poenala satis sit solui poenam ab eo qui compromisso non stat , vel utrupraeter solutionem poenae cogendus sit etiam ad executionem laudi ξm Respondetur ad primum , iuramentum illud in ea circumstantia non videri reprobatum, arg. citati c. Per tuas

ubi Iunoc. III. interrogatus ad quid cogi deberet procurator , qui interposito

iuramento compromiserat in arbitrum

nomine sui principalis , sed deinde laudo stare nolebat; respondet distinguendum esse virum fuerit vel non fuerit de obseruando arbitrium poena statuta , &Pro utroque casu decernit ad quid cogi debeat procurator, ut ibidem videre est: supponit ergo summus PontifeX etiam in compromisso iurato statui posse poena soluendam ab eo , qui laudo stare non

velit . 14. Ad secundum respondetur rem esse controuersam inter Doctores, quam hic pro dignitate resoluere per Institu tionum breuitatem non licet. Pro sententia asserente non stante compromi Cogendum esse non solum ad solutionem Poenae, sed etiam vi iuramenti ad exec tionem laudi, videri potest Pavor. in a

468쪽

Τit. l . De arb itris. 4375 . disp. 6.n.6 ubi dicit hanc sentetitiam esse communem , alij que ab ipsis citati, iuxta quos iuramentum de laudo seruando aequival et huic clausulae rato manente compromisso: adeoque sicut si compromisi sum poenale fieret sub hac clausula , ut etiam soluta poena adhuc ratum maneat compromistum, eo ipso peti possis et tum executio poenae, tum etiam simul executio laudi; ita pariter iuxta eosdem si co- promisium poenale fiat cum appositione iuramenti de seiuando laudo . Pro sententia conbraria videri potest Innoc. in eod. c. Per tusis n. 3. dc Layman. ibid.

13. Si igitur contingat aliquem ab subitrio iurato aut homo togato resilire ,- ut propterea cogendus sit ad executionem eiusdem, id potestatis non spectat affarbitrum , cui nulla competit iurisdictio

sed sola causae cognitio , exl. Ait Hieior de re iudic. iuncta ibid. Glos. v. non Quapropter adeundus erit iudex

ordinarius illius, qui resilit ab arbitrio ,

ex L Cacim antea DC.de receptis arbitris.

ι 6. Lato per arbitrum laudo expirat compromissum , quia arbiter functus est ossicio suo, unde nec mutare potest senistentiain sitam , quamuis errauerit, ex l. questem is Ur ἰ Quia ari rier a o. de receptis arbitris: sed in casu inuis itise mani

469쪽

& collusionem aut ex falsis probationι-bus processisse . nosciti itur, poterit Pars grauata opponere exceptionem de dolo coram Iudice, & petere ut arbitrium , reducatur ad iustitiam secundum boni ae prudentis viri iudicium , ut sumitur ex. l. non distinguemus 3 r. 6. cum quidam e eod. dummodo tamen id faciat iatra Io. dies post latum arbitrium , quia si ultra eos differat, censebitur arbitrium tacite a partibus homologatum , ut supra dictum est, eo proportiolaaliter modo quo supra in tis.1 q. num.9. diruim fuit te mentiam iudicis transire in rem iudicatam , si intra Io. dies non fuerit ab ea appellatum. Id tamen intellige quoad reducendam sententiam arbitri rigoro se talis: . nam

. contra arbitramentum arbitratoris , seu

amicabilis compositoris peti potest re- muctio ad arbitrium boni viri usque ad

3O. annos, Ut cum communiori sententia tradit Bart. in L Societatem 76. g. arbitrorum n 22. quia ius petendi eiusdem reductionem est ius pei sonale , contra quod non prascribitur, nisi a o. annis, e XLsicut 3. C. de procros vel qO. annor.

17. Sed & alijs quoque modis expirare potest compromissum , quo S enume xant Iurime in tit. de receptis arbitris In ter reliquos est si certus terminus tempo

ris compromisso praefixus fuerit: item si vel arbitri vel litigantes moriantur , quia

470쪽

Ut. 8 . De transua. . 4 s 9. compromissum non extenditur ad haere-

. des, nisi ipecialiter cautum sit, & sic de rotiquis quae apud Iurillas ibidem videri

TIT. XV III. De pactis Transactionibass. I. 4 Lius quoque modus euaden-IL di molemas iudiciorii mispraeter compromissum, sunt pacta & tra- iactiones, quibus frequenter extra stre pitum iudicialem controuersiae componuntur ; ac propterea de his poli rubricam de arbitris vltimo loco dispiciendu breuiter nobis est.2- . Pactum dicitur a pactione, ut habetur in depais , unde etiam Pamcis nomen appellatum est. Padtio autem nihil aliud est, quam duorum pluriumue in idem placitum consensus , fierique potest vel expresse vel tacite . Expresse sit vel mediante tractatu inter praesentes, Vel etiam per epistolam aut nuncium inter absentes: tacite quando aliquid fit ex quo fatis colligitur in aliquam rem consensus quamuis verbis n declaratus , cuius exemplum habes ex eod. in creditore, qui chirographum debiti reddat debitori suo : ex vi enim huius. Iedditionis censetur conuenire seu obli-