Des Grafen Wolrad von Waldeck Tagebuch während des Reichstages zu Augsburg 1548

251쪽

concione dentaculum sumpsimus ac in his in transitu cibos parari curavimus pro muliebri comitatu hos tamen primum juxta pagum tamartem ad oram SchWal fluminis insumpsimus, inde recta aldeciam petentes circiter quartam pomeridianam arcem patriam intramus, ubi nos compater noster comes Samuel excepit, qui et nobiscum coenatus ost Waldeciae neminem praeter Honset et Conradum Cocum cum lamilia, quae ibi esse consuevit, reperimus. Itaqueis Aprilis a Waldec tristes et anxii profecti, non conscientia sed malorum delationibus moti, juxta psalmista verba: Euntes flevimus mittentes semina nostra. vicesima secunda Julii revertentes sani et integri cum charissima uxore laetantes ad eandem arcem venimus portantes manipulos nostros.

Benedictus igitur sit deus pater coelestis, qui nos de manu potemtis et omni expectatione inimicorum eripuit, et is modo misericorditer donare dignetur, ut vocationi mea sanctae, si divina sic sua fert voluntas, inservire ad sui sacrosancti nominis gloriam, subditorum prosectum et uxoris et liberorum meamque salutem rite queam. Idque per eum, qui nos sibi precioso suo sanguine mercatus est, Jesum Christum, dominum nostrum, cui cum eodem patre et sancto spiritu laus sit et benedictio in secula. Amen. Domine deus, da, non quod antea quid interim aut posthac mortalis vanus statuit statuetve sacere, sed quod ille nos edocuit, super quem in Jordane spiritus tuus bonus visus est et quem unum patria voce nos audire praecepisti. Amen. Cum Joannes Nellius amanuensis noster 24 Februarii anno etc. 49 itinerario huic postremam manum imposuisset, postridie ejus diei Philippus, Joannes et Franciscus comites in Waldein Datres nostri e dem genitore nobiscum sati primum dotalitia uxoris nostrae Anastasiae licet malevoli et quibus concordia fratrum non lucrosa sutura timebatur in tertium usque annum huic negoci obstiterint et suis syngraphis et sigillis confirmarunt. Quapropter et ego expertus non confundi quicunque expectant dominum, patrem domini et liberatoris nostri Jesu Christi cum filio suo dileetissim et spiritu sancto confiteor, laudo et benedico in cuncta secula seculorum. Amen. Actum Corbachii in archivo litterario nostro in praesentia mei Eubuli et Hermanni a Joannis Nelliorum, germanorum ratrum, dum Romanensis cohors Sathanae cestro percitus interitum intentans interim

remis velisque huic oppido invehere conatur, quod probibeat is, qui

252쪽

caput serpentis jam dudum contrivit, mundum hunc devicit, idem quoque suam ecclesiam et in his regionibus contra Sathanae squamas et pa- pales strophas in sana doctrina et conservare et spiritu suo bono regere cum deo patre regnans dignetur, cui rursus omnis sit honor, laus et gloria. Amen. Hanc suam misericordiam deus abunde in hac regiuncula usque ad hunc diem xv Octobris Anni 155 patris praestitit, cui perpetua gratiarum actio et gloria. Amen. Anno salutiferae redemptionis nostrae sesquimillesimo quadragesimo nono die lunae post Judiea, quae erat octava Aprilis in nocte intra decimam et undecimam horas, dum sol esset in ariete, deus ille misericordiarum pater, largitor omnium bonorum comitatu huic benedixit et Eubulo ex uxore sua nastasia prospero partu filiolum largitus est. Huic igitur conditori et servator omnium viventium in Jesu Christo, domino et liberatore nostro cum . spiritu perpetua sit laus, gloria et omnis honor. Amen. Dehinc die lunae post Modogeniti hic filiolus noster susceptoribus nomine Franciscimimigamordensis, Osnabrugensis et indae praesulis, Georgio' et satrapa in Sassenburg, nomine novercae nostrae Joanno atre nostro et Arnoldo fratre nostro uterino, comite in Sisinsordi et enthelm, domino evelinkhoven, lavacra sacrosanctae regenerationis accipit, nomen illi inditum Frantet. Conciο-nem sacram magister Alberius Draco, ecclesiastes dominae socrus, habuit, Bericidus vero Cali sacramenta baptismi administravit in praesentia dominae Catharinae, socrus nostrae, una et filiarum suarum Aemiliae et Annae Mariae, nec non dominae, Walpurgis uxoris Datris nostri Arnoldi, Agnetis ejus filiae et Annae a eckenburg desponsandae nepoti nostro Verino Arnoldi filio. Ex nobilibus comitatus nostri huic sacro operi astabant Hermamus amoliner seu cum uxore sua, Hermannus a Zerigenet uxor ejus, Joannes a Schonfindi et uxor ejus et praesectus Waldein Joannes amonseis cum uxore sua, Joannes et Daniel a Geisma fratres

germani, Reinhardus et Casparus a DalKig et filii duo Reinhardi, Joannes a Gaugreben et filius ejus, Hermannus et ulph las ab Othlair, Jodocus a Grasschast, aspar Schade Chunradi filius, Lebenstei a Rhen, Godderi a Volmercissen, aspar a Dorveldi, Meinolphus et Casparus a Coman Bernardus ab Eppe, consules oppidorum Corbach, Wildungit, Sassentiausii, aldech, assenberg, qui et puero dona largiti sunt. Exterorum nomina studio supprimo, ne aliud quaerere videar. Hujus et historiam Joachimus appetius Bideue pensis patria et civis Corbachii

253쪽

carmine nobilitavit. Uni uinoque deo sit fausta potestas corbachii 29 Aprilis in capella Nicolai.

Franciscum filium et ligabetulam filiam nostram benignissimus deus in mansiones, de quibus servator noster, dominus noster Jesus Christus indubitatam nobis spem fecit, recepit, soror fratrem uno die ex hac lacrymarum valle excedendo praecessit, Franciscuso Martii in Christo obiit, ambo in ecclesia parochiali Waldech in praesentia Annae materterarum, nepotum et utriusque parentis terrae mandantur, quos in resurrectione beata rursus videre nobis is in cujus manu vita et exitus mortis sunt, donet. Anno domini 155 1. Herulum suum, de cujus natis vitate tam christiana scripsit, Joachimus II pelius e Bide apio oriundus poeta in domino obdormiens eodem anno praecesserat. Pietate et doctrina praestantissimus medicus, doctor Burghardus Mithobius, a longe prospiciens quantum malorum mare reipublicae christianae vere piorum et doctorum virorum mors invehat, qui a benignissim deo patre tanquam filii dilecti et illi charissimi a laete malitiae ex hoc mundo tolluntur, ne videant calamitates et miserias, quas ingratitudo et enormia scelera nostra in nos accersent, haec ad nos e Cassiliam Aprilis anno 1549 perscripsit Vitus Theodorus sabbato post oculi: viam universae carnis ingressus et doctor Crucigerus Wittembergae obiitere Parce, oro, parce populo tuo, o domine. Anno salutiferae redemptionis nostrae 1549 die vero 15 Decembris timore tandem christianissima princeps Christina magna omnium bonorum dolore Cassilis diem clausit extremum, quae inter ceteras virtutes vix credibiles exemplum patientis exhibuit. Filia sui haec Georgii Saxonum ducis, marchionis laniae, landiuravit Thuringiae. Huic sanetissimae patris matri Philippus attorum princeps, comes Cattameli ciae, cui numerosam prolem utriusque sexus reliquit, maritus Oddena modo in custodia detentus cum omnibus piis beatam resurrectionem optat. Filii ex hoc marito adhuc superstites sunt Guillelmus natu major, Ludovicus, Philippus et Georgius, duae filiae Agnes, Mauritio duci Saxonis electori si diis placet nupta, digna meliore fortuna, Anna OlDgangi ducis palatini in Nebruta, comitis in Veldent uxor, reliqua tres N. N. N. adhuc sub nutricibus degunt. Memento aliquando, domine, misericordiae tuae et afflictionis domus attorum juxta benignitatem tuam. et hoc propter Jesum Christum filium tuum. Amen.

Hi Christina jacet, genuit quam Saxona tellus, Consortem thalami, claro Philippe, tui. Diyitia i Cooste

254쪽

Barbara matris erat nomen patrisque Georgus. Hi rexit Mysios, Sauromata illa miti Pignora cumque decem peperisso chara marito,

Quae sexum numero distribuere pari, Saepe suum supplex tentans revocare maritum, Quem tua captivum, Carole sceptra tenent.

Ut nihil essedit precibus multumque rogando, In morbum rediens incidit illa gravem. Ossa phus lenta moestoque exhausta laboro Mors rapit, ad coelum mens pia carpit iter.

Anno salutiferae redemptionis nostrae sesquimillesimo quadragesimo nono in nundinis autumnalibus Francolarii ad Moenum vicestina septembris per Joannem Nellium nobis a secretis et Adrianum a Zeruennothum, praesectum arcis nostra Waldech, receptori seu quaestori seram imperatoriae majestatis per inseriores Germanias, olfimalle ab Hallerstet quatuor millia florenorum nostro nomine numerarunt. Nam hic erat ultimus terannus octo millium florenorum solvendi, quos caesari

Carolo quinto in mulctam si diis placet in Augusta Vindelicorum annolui. 1548 vicesima prima Iunii nos daturos stipulati eramus, sicque magno nostro nostrorumque licet dispendio, ut id, quod eadem ipsa die scripserim, scilicet: Qui dedit vitam, dabit et pecuniam. adimpletum Sit, sperantes igitur ulterius de manu domini, cujus benedictio sola divites facit, deum patrem coelestem cum filio ejus benedicto, domino et redemptori

nostro Jesu Christo, una et s. spiritu laudamus et benedicimus in secula seculorum. Pecuniae autem supradictae primus solvendae terminus nobis ad nundinas rancosordianas anni domini 1548 indictus erat, et alter ad nundinas autumnales hujus anni. Ne autem a posteris incusaremur tantam pecuniarum vim, nimirum octo haec millia et duo millia, quae in comitiis Augustanis et alias in hac re insumpta, nec non quae praeterea hujus corradendae pecuniae gratia expensa sunt, in helluationes, veneres aut aleam insumpsisse, hic ascribere placuit, quod prima summa scilicet quatuor millia florenorum, majore ex parte ex dote uxoria suerit, posterior nonnisi quindecies centum ex subditis hujus regionis contributa sint, reliqua omnis mutuo et cum reddituum meorum oppignor tione contracta est, quanquam aes alienum longe census nostros annuos Superet. Exemplar autem litterarum, ut vocant, quitantiarum ad archiva senatus Corbacensis reponi jussimus Testes autem hujus tragoediae habemus deum verum et vivum, qui nec sallit nec salli potest, conscientiam laetam et eandem multorum piorum virorum hoc miserrimo sevo comm

ne fortunam. Signatum altata die lunae post Matthaei apostoli.

255쪽

Anno domini 155 3 Januarii die helarus et Georgius Mnestus pater et filius principes et comites in Henneber Sebastian Viuenbagon satrapam ipsorum in Calcide ad nos Waldeciam ni iserunt, petentes ut Joanni Friderico electori morem praestaremus ac ad Albertum marchionem Pressiae legatum ageremus nomine Joannis ridericiet una cum aliquot suis consiliariis et theologis, ut ex infrascriptas puprincipis pium principem videre est. Quoniam vanus est omnis homo, mitte tu mihi angelum consilii domine deus, verbum et mentem almam tuam dominum nostrum Jesum Christum, qui spiritu suo bono, quid sacto opus sit, instillet. Amen. Nona die Januarii anno Christi 155 3 Waldeck. Mirabili scientia tua, deus, mirabilis et omnipotens in altis dominus solus sapiens justus et bonus et vere nullius quantumvis in speciem pii regis vel magistratus sceptrum rectum est praeter unius sempitem et a patre coelesti super Sion sanctum montem suum ab aeterno constituti regis virga rectitudinis virga regni sui. Hinc experimur proceres religionis nostrae Joannem ridericum electorem proditione suorum in manus hostium captivum devenisse, Henricum Otthonem vi oppressum et regionibus suis exutum suisse, Philippum, ut suis exterminium diti num atque lacultatum caveret, sua sponte in custodiam minime liberarn se ipsum obtulisse. Et posteaquam hi, quorum mentio hic facta est, immensa dei bonitate, qui suos in finem ut eum David loquar non derelinquit, hilariori illos arridente fortuna terris suis redditi sunt, en vetus illo noster adversarius, qui leonis instar sentis, quaerens quem devoret, circumit, Albertum, cujus nomen ob pietatis et eximiarum virtutum laudem, quae non aliter ac parietaria herba excrevit, multorum libris praefixum est, in errorem induxit. Diseamus igitur domino servire in timore et exultare ei cum tremore, et non in nostris consiliis et domini donis, quibus abutimur neglecto datore deo, sed in eo, de quo in capite libri scriptum est, virga rectitudinis virga regni tui fidem et spem omnem collocare. Super autem nobis Christo auspice in his tantis malis harespes est, quod impii et tyranni imo vasa irae tolluntur in altum, ut lapsu graviore ruant nihilque dei sui bonitatem morantes aeternam aeterne intereant. Pii vero et fideles ex alto ruunt, ut in semetipsos descendentes agnitis peccatis et arrepta misericordia per fidem in Christo pacificatore resurgant. Hoc ipsum Alberis nobisque omnibus benignissimus pater domini nostri Jesu Christi ob eum, quem pro nobis victimam esse voluit in remissionem peccatorum, per spiritum sanctum suum ad nominis sui

256쪽

sacrosancti gloriam donare dignetur. Cui cum eodem filio et sancto spiritu omnis laus honor et gloria in seculum seculi. Eodem igitur nono Januarii die illustres principes ilhelmus et Georgius Ernestus pater et filius comites ac domini ab Hennebem strenuum virum Sebastianum a Vilaeisagen suis litteris, ut vocant, credentiarum in hoc ad nos datis huc Waldegam miserunt, qui primo nos de benignitate et optimo affectu principum suorum erga nos cum officiorum propensa voluntate commonefaciens deinde retulit, dominos suos illi praesentes litteras illustrissimi et optimi Joannis Friderici ducis Saxoniae electoris nati landigravit Thuringiae et marchionis Misciae ad ipsos datas nobis exhibendas legendasque injunxisse, addita nomine dominorum suorum petitione, ut his perlectis et pensitatis tanto principi in tam honesto et pio ejus instituto morem gerere non detrectaremus, praesertim cum id nobis et honori et commodo cederet. Id ambos suos principes obnixe deprecari, ne vel unam hanc precationem abnueremus, sevicissim nobis et corpore et bonis omnia grata officia praestituros. Haec a dicto Sebastiano qua decet reverentia et amica voluntate nomine dominorum suorum accepimus, respondentes, negocium hoc ejusmodi esse, ut deliberation opus habeat, qua habita nos latius, qui d minis suis nostro nomine referre deberet, ubi unum aut alterum diem hic quieverit, indicare velle. Exemplar litterarum illustrissimi principis Joannis rideriei electoris. Vnser laeundinc diem guor hochgeborne licter cheim Nach- doma. L. Ohne ZWeisset Wissem, a sur latum Andreas glander, Welcher numer versiorbem, mi scine versurisclion Leher in domHerigonum Pre se erreo vnn angeritat, auch darin, Me Wir be-richtet, mero reunduichem Oheimen unis Sc ager deni rigo-gon in re sen, alli inen Alle Verstendige vnn Keisen Furaten Ingleiclinus geleite vis gelueri hau Vnd wieWol in S. L. bittemvnn ansuchen vnsere furnem Theologe darimen lare Chrisulchevnn in Gotlicher Starii ergrandete edenchen auch soviet angegeigivnn dargethan, da gedachis Osiander Mein claricon versuristaist Welcheaedentae aue S. L. hievor Zugeschia sein ordenn sokompi vnn docti fur, da S. L. dersei ivngeachini, dem standem I

258쪽

dero gen gustareibenn, n is raser eundula diu, . . Molle dieses an Aegenantem Gratam on Waldein sorderlita ge-Iangem lassenn vnndiueis liabenn, Inen tartZ gubeKegen, Wie sietan unger versehens Woli,erden gustu Wissenn vnn rem sali, daser sic dartis,est ebrauchen assem, solust e sic nebenn anderanden vnferni larderlicho die Reis mactem, te lam dan vomisns yΕWer idemchreibem gelu vnn malatia sol bestinapi,e de , EWer Lict Wollen sic hierinne lae dilichom vnbeschKerteriasigem, i Wir os re dilicii in densemen versehenn das seint vir m E. . eundulta uverdienen geneto. Datum umar, di ings nata dem helligem neKen Jantage anno domini XV'Liij. Von Gotta uaden Johans Friederita de Elter Hertzo auSaxen v d ge rener Chursura Landigra in Duringenis diar-grin et Meissenii est. Johann riderich. G. ciues stmanu propria MinckWit D. Dem hochgebornem onserm liebem heimen Hernn Wilhelmen Graven vnn hero gumenneberis. Perlectis itaque electoris litteris die u Januarii Vilaeisagio sere hoc responsi in praesentia illustris dominae Castarinae amennebem, comitissae in Schwarlabum viduae charissimae nostrae socrus, quae et ipsa scriptis a patre et germano suis, ut calcar nobis adderet, quo lacilius huic prosecuoni assentiremus, sollicitaverat, datum est, et eadem die Viventi ius ad suos principes iter ingressus est. Primo quod, quae de benignitate, amico affectu et oblatis obsequiis dixit, fusius et qua fieri potest benevolentia, in sinum illi refundamus. Praeterea quod ad litteras illustrissimi ducis Saxoniae nati electoris etc. benignissimi nostri principis attinet, nos ex his optimi principis optimum institutum summa cum laetitia legisse moerore vero non parvo ejus viri lapsum, cujus nomen liter ipsius ducis exprimunt, nec absque intimo animi dolore percepisse. Nosque gratias immortales cum debita submissione animi non solum duci electori, sed dominis suis patri nimirum et assini nostris observandis et charissimis agere, quod dignum me duxerint, quo in tam pia functione uterentur, et certissime ipsis, quod pro fide et veritate mea assimo, persuasum habeant, si non meo me modulo metiens tali oneri imparem comperiam, nullum in tota Germania esse principem, cui majore animi alacritate morem gerere cuperem, cujus in me me que beneficia,

259쪽

ne dicam quod ad religionem christianam attinet, mihi non ignota sunt. Insuper ut dominis Hennebergentibus nuntiet, si qua possim ipsis praestare grata, me non invitum facturum. Verum haec tempora et praesentes domus ac regionis meae status non permittunt, ut facile pro sua principibus digna prudentia domini mei considerare possent quae omnia sic esse principes emebergenses posthac latius et optimis rationibus edoceri et certiores fieri possunt. Omni igitur, qua possum, amica obtestatione et animi submissione precor, ut domini ab Hennebem hanc meam excusationem non pro efficta et vana detrectatione tam honesti negocii, sed pro necessaria et inevitabili benigniter et amice suscipiant et apud illustrissimum Joannem ridericum ducem Saxonia electorem natum etc. quam humillime deprecentur. Si qua alias ipsis dominis tamquam patri et assini meis observandis et amicissimis inservire queam, spero quod animum meum ex facto noverint. Ad quorum officia una cum uxore et liberis me totum offero et cum modo aliud non possim, curabo ut in nostris ecclesiis suppresso tamen nomine, pro Alberto emrum amico, clementissimo principe meo oretur, ut Christus ipsum vere in sui agnitionem educere dignetur, insuper rogans, ne domini existiment, filiam et sororem ipsorum illustrem dominam Catharinam ab Hennebericomitissam in Schvariaburg etc. viduam, charissimam nostram socrum nihil ob eorum scripta apud me institisse, quae omnia, in quantum maternus amor permittit, praestitit. Suscepta igitur excusatione nostra illustrissimus princeps Joannes Mericas dux Saxonia elector etc. proxima septimana post dominicam Laetare hujus 155 3 anni venerandum virum dominum Joa nem Brentium a Wila verbi divini praeconem in Hala Suevorum, item magistrum Joannem Stolatum concionatorem suum aulicum et nobilem

Fridericum a Wangenheim huic legationi, ut voti tam sancti compos redderetur, piissimus princeps praefecit et ablegavit.

260쪽

In antiquo dierum in Christo salutem et impletionem ut et si senuerint tamen plantati in domo domini egites permaneant. Juxta ejus quem ut nomine sic nec non et re refers te alloquor, senior electe domine et amantissime Brenti, quamvis ecclesiae rebus nec non publicis ac domesticis d. t. obrutum sciam tamen confisus de nostra Ratis nae inita et Stu ardis renovata amoris ergo mihi inhibere non potui his paucis d. t. interpellare. Et primum quasi post somnum dulcissimam quietem rerum si veteribus poetis fides esse debethi mentem aliquando d. t. venire arbitror, quod olim Ralisbonae dum piae memoriae divus Joannes Diaetius Iberus Christi mox martyr Neuburgi ad Danubium factus me semel atque iterum chartas illinentem inveniens pro suo ut nosti more scire cupiens quidnam iis naeniis conarer, ipsi me interroganti, respondi, me singulis diebus unam vel ducere lineam velle, quid rerum illic ageretur quod cum viro illo sancto ut ni fallor candidissimi erat ingenii homini mirum in modum cordi fuit. Sic itaque ab eo tempore id per singulos dies mihi et si non Musis, quarum mihi prosecto nulla est gloria, sed tamen resticationi memoriae tentavi. Sicque sorulo ubi libuerit d. t. libandas ipsas meas naenias anno elapso Studgardis praesens ut patri et amico tradidi. Et nunc macte candore doctrinaque Joannes mihi in mentem venit, promissi de Augustana mea prosectione, quas miscellaneas non etiam morionibus, etiam sua sunt nomina eidem d. t. charissimo patri et amico pro fidei tuae dexteritato transmitto utinam autem superesset aetas memoria et ocium lectionis mihi contingere posset, ut de omni vita operatione utraque sortuna d. t. ejusdem argumenti volumina tua manu descripta sed deo gratiae bonum et notum nomen tuum est coram ecclesia. obtingerent, viderer mihi plus thesauri in multorum etiam piorum maxime adolescentium consequuturum, quam olim