장음표시 사용
401쪽
qΟPus haesitaverint: ab aliis, qui in amicorum aurem insusurraverunt; aut ab lautuma Oili, ridiculas calumnias grandespectaniarum sunti iras emagitari, quae si aliter sol vendo non sint , ad supelle-ε ilis, & pra aiorum venditiones com- Pelion rur. Eaς deinde pecunias incon- su o princeps dissipabit, ac prosundet, nihil e X ii imans quanto cum labore, miseriis ille illorum partae fuerint et &quo idie modo in hunc , modo in illum novas ii ruet insidias: prius namque unde extorqueat , finem invenit, quam suas cupiditates refraenare Polsit. Quam diuturnum autem suturum sit hoc imperium tam avidum , atque Vi Olentum , quis est, qui non videat i Nam brevi optimus quisque aut in alias regiones migrabit; aut qua ratione mutare Regem , & eo metu liberare se queat, rationem inibit. Quocirca non temere dicitur ; ubi aequum vigeat im-Perium , ibi florere urbes , & civium Pes crescere . Contra ubi vi agatur, ibi omnia in deterius ruere ,' ac celeriter evanescere . Nam si malum vicinum serre nolumus ; quomodo tandem iniustum principem aequo animo seremus , qui non solum bona nobis cripere ; sed etiam in carcerem nos retrudere facillime potest Nemini crgo mirum este debet, si tyrannorum odio patriam liapientes aliquos in ab-srusas , recondi tissimasque provincias sese abdere interdum videmus; ad boni autem Regis tranquillam , Pacatamque gubernationem permultos saepe con- fuere . Et profecto cum mecum animo contemplor, nulla clades, nullum insertunii , aut exitii genus homini miserabilius accidit, quam ut sapiens stul
ti , & iusius iniqui regatur imperio;
ex quibus sane, inclyta Elianora, colligere potes, quam fructuosum principibus sit veAigal ita se regere, ut subditos spoliare non cogantur. Suaserim multo magis hoc loco, posteaquam in hujusce rei mentionem incidimus; fiscales calumnias gravi calumniantium Pana esse reprimendas ; & Domitiani
Cesaris vocem memoria tenendam: priuceps , qui delatores non castigat, irritat . Cum autem Regum sere Omnium pro ventus ex portoriis, decumis , fatinis , mercaturae, & annonae publicis habeantur eos , multo conducibilius est , redemptoribus locare , quam suo nomine
exigere , & qui aliter egerit , non est bonus admini lirator existimanὸus, cum publicani majore sedulitate, vigilantiaque negotium suum agant , quam alienum . Quippe qui modo praefinita studio suo mensura, vel annua salaria se inquantur, non multum laboris adhibere consueverunt. Quo fit, ut non tantum
exigua tibi redeant vectigalia , sed ipsa
quoque negligentia spatio temporis paulatim diminuantur. Nec moleste terendum est , si mancipites nonnunquam e quaestu patrimonium augeant . In conamque lucrantur , in quo fiscus i 1εlura in non facit , & quo maiorem ex iis redempturis fructum consequuntur , eo plures locationis tempore licitatores adiunt. Unde& proventus ipsi augentur. Multa praeterea publicanis facere licet. quae principi turpia sunt. Omnino autem , qui vectigalia conducunt, eos adjuvare . & favore prosequi decet , ut locupletiores fiant , modo consuetudinis , & honestatis ratio habeatur. Omnis autem quaestus principis dignitati indecorus , & sordidus videri debet: quippe qui negotiatoribus imperare , non ipse negotiari, nec lucrum ullum , nisi ex diligenti suorum proventuum s& legitimorum administratione sibi instituere debet . Subditis vero qua 1 uose relinquendae sunt ossicinae, & ad eas exercendas adhortandi , atque ad Juvandi : iis enim artibus locupletari eis concessum est. Si vero princeps quoque eas profiteatur , aut deserenda est illis mercatura : at nihil omnino utilitatis inde sperandum , cum neque emendi , neque vendendi commodis principi pares esse possint: atque etiam si possint, expectare tamen oportebit , dum illius merces divenditae fuerint . Negoriatio
402쪽
autem quod te non latere arbitror re', atque recondere, quam aut iis re
nec nugas, nec moram ullam patitur. bus saepenumero vi adversae tempesta-Quamobrem si quaestum princeps sequi- tis indigere , aut urgente penuria cain tur , multo magis ille quidem opes suas, riora omnia mercari ὶ Quod si pars quam cives ipsi, amplificat. Uidendum moniae minus hoc modo consuli obii- est tamen , ne idem accidat , quod do- Ciant; ego uilitatem rerum Cum affluen-mum aedificantibus nonnullis, qui dum tia facile compensavertiri , honorificen- lapides fundamentis parcius suppeditan- tiusque ,& melius esse contenderim e eoiado utilitati suae consulere se credunt ; dem etiam sumptu large , & copiose , id agunt, ut quicquid supra construxe- quam Parce, contenteque familiam parunt , corruat . Subditorum quippe fa- scere. Nam ut praeteream, quod ab incultates potentiae regiae fundamentum stitutoribus, qui lucrari quaerunt, mul- existimari oporteret . Optimates ergo , ra coemenda sunt hospites aliquando mercatores , opifices , agricolae, suo qui si his temporibus improvisi adveniunt , que munere fungantur . Neque enim quibus, quae necessaria duxeris, ad eos cuiquam , quid agat, deesse potest . Rex accipiendos , haberi nullo modo queunt. ipse quoque in sua arte versetur . Nam Unde Praeter incommodum saepe etiam sicut indignum est a civibus ossicia re- imprudentiae , aut tenacitatis infamia gentis invadi ; ita civium negotia oc- nascitur , quam postea tollere , abole-cupari a Rege non decet. reque dissicillimum est . Aut omnia i-Postquam autem & redditibus , & gitur, aut maxima quaeque saltem tem- sumptibus , ut supra diximus, tum mo- poribus seposita, & parata esse , eaquedus , tum ordo praefinitus erit e quan- bene custodiri , dispensarique conve-to plures haberi poterunt ad eam rem nit. idonei praeficiendi, qui ut ea omnia di- Quando autem omnia bene provisa ἡligenter observentur , attendant . De & summa cum ratione tibi constituta quo quidem paucis agendum esse du- esse videbuntur ; non tamen remisso
xi , cum istic a vobis plane intelligi penitus , ac negligenti animo esse deputem ; quae ad id munus optime prae- bebis ; sed aliquando videndum erit ,
itandum concurrere oporteat. an impositus ordo servetur , eorumque ,
Ad alendam vero familiam etsi omni quos sumptibus praeposueris , fides , &Commeatuum genere cellas tuas , & hodi cura exploranda erit; quod cum eorum rea semper abundare, non dubitarem , dignitati non adversetur δ tum vero tamen quid hac etiam de re sentirem , permagni interest v talia ne omittante breviter commonere volui . Scio tur , an interdum diligenter a te re- namque multos esse , qui in diem, ut censeantur; mihi crede, ubi obse dicitur, vivere, quam totius anni prae- vari haec a te cognoverint , attentio-
paratum habere vietum , longe melius res ipsi quoque, & ad subducendam ra- opinentur, & praedicent ; quia scilicet tionem curiosiores emcientur . Neque minus stipendia sentiuntur, cum de ple- tibi aliter speranduiri est , quam pecutio semper hauritur qui potius conser- niae regiae vel publicae dispensatores , vandi molestiam , distribuendique labo- qui se integros ad id munus, incorru-xem mihi fugere videntur , quam veri- ptosque praebeant , albo corvo rariorestatem non dignoscere . Nam quis non reperiri : cujus quidem perfidiae origi- intelligat multo commodius, & utilius nem , & quasi rivulos quosdam ab il- esse oleo, caseo, ligno, *no , frugibus lius Iudae fontibus manasse credo , qui ad hominum , equorumque usum ne- fraudandis Christi loculis ad avarissice stariis instructos esse , ut suis quaeque mae proditionis scelus conscientiae suae temporibus aut ex redditu , si habeas , iter aperuit . Id ergo cum minime se- aut pecunia, si non habeas , compar, rendum sit, singulis annis , si non si
403쪽
pius , fallem semel omnes tui emptoris creditores praeconis publici voce citari probaverim, etiamsi nemini quicquam eum debere constet i ut & ipse fidelius rem agat , cum in se con1ici oculos advertat ; & popuIares non sine tui commendatione intelligant, praecipuae tibi curae esse , ne cui eorum fraus, aut iniuria fiat, qui tuorum dispensatorum fidei sua bona credenda esse duxerint.
Unum illud huic parti adiiciam, tametsi cum hic nobiicum esses , & istic postea a te Lictitatum fuisse , &saepissime fieri cognoverim ; ut cum in eos , qui & virtute praestantes , &inserviendo benemeriti sunt beneficussit princeps, ac liberalis: tum vero indigentibus, &Christi pauperibus de re familiari impertiat . Nam cum omne bonum ab illo nobis datum esse friniter credamus ; grati erga ipsus Majestatem animi testinionia edere debemus. Quae laudabiliora etiam videbuntur, si nonnunquam in propatulo eleemosynae fient e non quod sinistrae ignotum esse non debeat, quod dextera iecerit ; sed quia , ut saepe iam diximus , principis exemplo multitudinem bene institui
porteat. Nec minus languentes, & infirmos , quam egenos, commendatos esisse conveniete ii sunt enim, quibus ad Caelum velocissimus patet ascensus ; &pro singulis , quce in eos conseruntur , eentuplum promittitur ; ut omittam longe majorem ex iis laudem , & gloriam principi sore , quam fi histrionum, ridiculorumque hominum praedicationes largitione consectetur.
De subditorum , civitatisque commodis procurandis .
Restat , ut de subditorum vita pro
cujusque dignitate constituenda , deque eorum commodis procurandis quae reliqua pars erat divisionis nostrae disseramus. Decet enim tamquam
filios parentibus , ita & populos Regibus esse curae . Sed omnium , quae ad hanc rem pertinent, Primum, & optimum existimari debet , ut Pacato reingantur imperio , paeique , quoad eius fieri possit , consulatur , nec nisi summa necessitas cogat , bella ulla sustipiantur . Quanta enim detrimenta , quantas calamitates, quantam agri desolationem, quanta saepe amittendi totius Regni pericula bellum asserat; nemo sere credit ; nisi qui expertus fuerit . Quare de bello verba quidem fieri aliquando concesserim ; sed tamen attente cavendum est , ne ad id necessario suscipiendum causa ulla praebeatur . Nam sirpe quas miraculi loco &antiquis temporibus , & aetate nostra cognitum est, qui primus discordiarum
causas attulerit , eum non modo in acie superari , verum etiam gravioribus
jacturis , acerbioribusque cladibus affligi; quod quidem pro evidentissimo argumenro haberi potest , hoc injustitiae genus Divinae Majestati nullo modo
Huic pacis beneficio proximum est iuventutem diligenter perscrutari , &quorum ingenia , corporaque rei militari aptiora videantur ; eos aut stipendiis propriis adjuvare , aut alienis ducibus , sub quorum disciplina erudiri
possint , commendare r ne domi vitam segnes transigant : neque enim speran-
duni est gubernandis praediis, aut culturae agrorum ejus generis homines dedi tog re . ui vero ad negotia gerenda idonei iudicabuntur, hos quoque vel a principe ipso exerceri conveniet ; vel apud Regem quempiam , aut Rempublicam collocari o ubi Magistratibus gerendis
spectandam virtutem suam praebeant Phac enim ratione nec otio torpescent , & facile in claros viros evadent : cum
honoribus , & ali ingenia , & augeri
soleant . Magistratus vero ipsos tam tuos, quam publicos, etsi quo pluribus distribueris , eo maior aequitas videri possit: tamen cum eos praesertim , qui majoris sunt ponderis, prudenter a qui bus
404쪽
busdam fideliterque , & ad tuam , subdi
torumque utilitatem , & honorem optime adminis rari cognoveris s eos ergo vel nunquam , vel non nisi sero mutandos elle censuerim : quoniam si aliter factum suerit evenit plerumque, ut ante ab honoribus discedant , quam adoicii curam pertinentia negotia callere caeperint; efficiturque , ut cum imperitis semper imperitiores succedant rcc res tuae , & cum alii cives tum
vero infimi , qui nullo modo negligendi sunt ; hac ignoratione plectan
Si qui vero in mercaturae quaestu elaborare, & excellere studebunt ; non modo ad id eos hortari, & favore prosequi ; sed etiam , si fieri poterit , eis Pecuniae opem afferre decebit. Ad sustentandas quippe civitates fructuosa est negotiatio ; & ad suppeditandam rerum , quibus egeas, copiam accomodata . Ideoque pluribus verbis de ea dis. putandum esse censui. Nam cum natura sterilia perispe loca videamus ex mercatorum industria omnibus rebus affluere ; multo magis , nisi cives tuos ad id exercitationis genus institui , ac erudiri curaveris; aliunde institores ad oppida tua concurrent ; perceptamque utilitatem non aliter in patriam suam auferent I quam sylvestres columbae solent, quae si quando ad peristemnent alliciuntur , ubi appositum cibum depassae sunt , ad pristinas sedes redeunt . Laborandum est igitur , ut apud tuosis fructus maneat ; etiamsi opus fuerit , quoad lucri dulcedinem gustaverint, eos tua ope foveri, atque sustentari. Quod a liberalissimo parente. tuo hisce annis egregie factum est ; qui complures onerarias , actuariasque naves magnis sumptibus ad eum dumtaxat usum aedifica vit , ut negotiari volentibus deserviant; nec aliud ex illis faenus comparatur , quam ut Cives navigando rem sibi vel quaerere , vat augere possint. Nec ipsas
modo naves omnibus armamentis instructas commodat verum etiam aluismen , triticum, caeterasque in suo Regno nastentes merces, eorum fidei credit o Quo effectum est, cum prioribus seculis nulli praeter transmarinos in regionibus nostris conspicerentur mercatores iam nunc indiθenae multi emptionibus , venditionibusque dediti ; plurimaque ad eam rem aptissima navigia inveniantur, & plura in dies fabricentur: adeo ut in ultimis Orientis , Occidentisque finibus nostrates homines asisidue negotientur. Speroque brevi, quantum huic Resno profuerit ea res ad nihil aliud , nisi ad subditorum utilitatem ab ipso parente tuo excogitata , facile omnibus notum lare . Itidemque ab eo pro introducenda lanificii arte factum est. Nam cum magnam auri vim ob pannorum inopiam ex urbibus exportari cerneret ; nonnullos ad id artificii genus delegit ; quibus , ut inchoandi facultatem haberent, interdum uno tempore centena millia aureorum absque ullo faenore mutuavit. Nec unquam desinit subditoς ipsos proprio e iam sumptu pro cuiusque ingenio in variis artibus ; magistratuum Praeterea , vel rei familiaris administrationibus exercere: quibus in rebus nihil aliud eisropositum videtur , quam ut a POp is Otium avertat ; & patrimonia kngulorum adaugeat . In quam narrationem ideo digressus sum, ut quanta locupletandorum civium cura principibus suscipienda sit , domestico exemplo C gnosceres . Neque enim Rex inops esse
potest , cujus imperio ditissimi homines subiiciuntur . Nec tamen negaverim non posse hoc idem ab omnibus &ubique praestari; sed ubi & facultatum copia , & locorum commoditas suppetit ; ibi subditos a principibus suis &consilio, & re excitandos, adiuvandosique esse assero. Ut autem propositum persequar ἔcum omnium civium pro Varietate naturae sit suscipienda cura , ne rusticos quidem negligendos esse eensuerim ; sed
405쪽
utque alio pecore pro loci situ, & in- nio abundent , in quibus nihil sane detrimenti patieris ; quoniam quicquid
acceperint , ex pecuniae creditae fcultu facile reddere poterunt . Nullo autem modo adversus id genus hominum exigendi acerbitate utendum est ; sed si quando temporum inaequalitates, & aeris iniuriae ad solvendum impotentes effecerint ; aequo animo exastionem differri conveniet. Nulla eii enim mora, quam debitori praesertim non celerrime Properasse videatur . Cumque ea dilatione quasi beneficio immortali ipsorum
studia , fidemque tibi arctissime devinxeris ; nihil tamen de tuo amittes . Quod si secus facere volueris , aut hO- es ipsos vendere , aut agrorum cultu Tam omittere quod non ipsis modo , verum etiam tuis proventibuς pernici O
sssimum est , aut supellectilem , &
alia usus necessaria oppignorare cinguntur quae res maxima illos calamietate afficit; cum tibi parum emolumenti accelerata conferat exactio.
Inter alia ad hoc , de quo agimus , Pertinentia officia hoc praecipuum existimare princeps debebit; ut civium discordias sopire ; orientes inter eos lites componere ; I in ipso limine contentionibus obstare studeat e quod cofacilius accedente praesertim regentis auctoritate tum monendo , tum suadendo, tum corripiendo impetrabitur, quominus jurgia processerint . Nam ut ait Ovidius: Principiis obse/c sero medic na paratur,
Cum mala per longas in luere m
Hoc qui sacere neglexerit ; quique nihil aliud curandum sibi existimaverit; nisi ut argento populos emungat , is tyrannum potius , quam principem , aut iustum Regem agere se confiteatur necesse est.
Sed cum subditos Regi, non aliter , quam patri filios diligendos supra posuerimus , non in postremis illud habendum erit , ut si qua eis calamitas acciderit , internuntii domum ab ipso mittantur , qui eorum dolorem consolando mitigare , ac lavare studeant. Idemque faciendum erit , si quis adversa valetudine laboraverit , qui si inops fuerit ad morbi curationem, & ad recuperandam salutem opem afferri , sustentarique conveniet . Nam quando mendicare erubescentibus tribuitur elemosyna , duplo major caeteris aestimanda est.
Similique modo ad copulanda matrimonia intercedere decebit ea quippe in re vel tua , vel inclyti coniugis tui magnopere prodelle potest auctoritas. Nam regentum verba, & ob eam causam sperata familiaritas pro dotis
accestione a multis habentur et ac si quando extrema parentum inopia esse videbitur, in filiarum collocatione praeter verborum auxilium aliqua etiam pecuniae summula eos adjuvare oportebit hoc enim liberalitatis genus hominibus , & ipsi Deo beneficiorum omnium acceptissimum , ac aeterna re
muneratione dignissimum iudicatur. In procuranda vero subditorum uti litate illud vel in primis cavendum est , ne adulterini nummi a quoquam seriantur: hoc enim ad unicum Regis patrocinium , fidemque pertinere arbitrantur omnes . Et certe nescio , an ulla res alia magis providenda sit et cum suarum facultatum proventus, suarumque artium , & laborum mercedem in pecuniae sundamenta quisque locata melle putet et sed ita corrupti sunt aetate nostra mores , ut maxima etiam diligentia adhibita, maximisque paenis, animadversionibusque propositis, vix reprimi , coercerique possint : qui nummos tondent , circumciduntque aut subdola specie contegunt ἰ aut alia qua vis fraude corrumpunt ἔ nt in tanta facinorosorum hominum copia , facit: intelligi queat , eos, impunitate sperata , novas quasdam , & inopinatas de
pravandae pecuniae rationes excogitatu ros . Nam cum circumspectillimus parens tuus omni studio , curaque id genus hominum prosequatur: nec tamen
406쪽
adhue ex Regno tuo tollere, ac penitus eradicare potuerit , quid in hiς Iocis
futurum arbitramur , ubi nulla adve sus eos severitas distringatur Neque hoc de aureis , argenteisque nummis tantum admoneri quisquam putet . Nam moneta aerea , quo vilior est, eo facilius adulteratur. Ideoque eo modo , eaque prudentia excudenda est,
ut in ea re nihil auctori lucri fiat :non enim ad principis quaestum , sed ad
emendi , vendendique commoditatem ,& multitudinis utilitatem id nummorum genus percutitur . Idcirco tantum stris in singulis esse debet , ut labor omnis cudendi pro nihilo habeatur ; nequis e numero scelestorum ad eos simulandos operam sumat : cum & frustra tempus amitti cognoscet , & nullum inde fructum se consecuturum sperare poterit. Si quis autem princeps sinando aere lucrari voluerit ; magno etrimento populares afficiet , & cum
his eonferri posse videbitur , qui , ut quotidie aliquid acquirant , de hordeo equis suis demunt ; nec intelligunt ipsorum periculo eos macescere. Cum autem non una , eademque ubique consuetudo , aut locorum , & agri natura sit; sed variis in regionibus victum alii aliis artibus, aliaque industria sibi comparent ; videndum erit unicuique regenti , ut suis hae suppetant facultates , quas patriae ipsus stus , &opportunitas , non hominum cupiditas postulat. Omnium tamen primum , &maximum est; idque omnino meminis se debemus , ut si agri ingenium serat; detur opera , ut quam largissima colligatur frugum , & omnis annonae copia . Nam quibus civitatibus ea suppetit , tanta saltem , quanta incolis necessaria est , ab eis plurima , & ingentia mala prohibentur, quae rei frumentariae inopia quotidie accidere videmus . Vester equidem Ferrariensis tractus , quantum perspicere potui , tritici , reliquarumque frugum seracissimus est rsed quia saepius , stagnante Pado , magna pars intercipi solet: curandum est, ut in aliis Imperio vestro subiectis Iocis, quae fluviorum inundationibus non sunt obnoxia , copiosa fiat sementis ; ut si quam Padus stragem istic ediderit, e Regno ipso vestro subsidium petere posisitis . Ad eam rem igitur , tamquam arcum , intentam habere mentem Opo
tebit , & agricolas, ut ante diximus , adjuvare , qui si gravioribus sorte oneribus ita pressi videbuntur , ut operi rustico vacare nequeant , levandi & aliqua immunitate donandi erunt . Neque enim ulla tibi in hac re fiet iactura ; cum dempta ex iis locis tributa ,& frequens hominum illuc concurrentium multitudo , & rerum omnium compensatura sit aluentia. Sapientis enim est pecuniam in loco negligere ;rerum causas , earumque progressus prς- videre , & praeterita futuris annectere. Rude autem , & imperitum vulgus , quod sensu tantum movetur, ad id solum , quod adest, quodque praesens est , se accommodat . Quantam vero utilitatem , fructumque asserat rerum ad vitam degendam necessariarum praeparatio , perspicuum est considerare , &memoria repetere volenti e quam multi aetate nostra hac ipsa providentia imperii sui statu iri non modo incolu
mem conservaUerunt ἱ Verum etiam cum
magna sui nominis celebritate , existiamationeque amplificaverunt . Contraque quam multos commeatuum negligentia in gravissima damna, cladesque, in turpi minum denique contemptum , atque ignominiam adduxit. Plura equidem , Inclyta Elianora , ad susceptum opus pertinentia , & haec ipsa , quae dicta sunt, latius, copiosius que explicari potuisse arbitror; sed quia minus mali est semel, quam bis Peccare ; ideo & brevitati studui ; & nunc
iam finem facere decrevi; ne praeter a rogantiae crimen , de quo ab initio dixi , etiam prolixitatis arguar. Te vero obsecro, obtestor , supplico denique ut meam beneinerendi voluntatem acci pias . Si autem materiae dignitati in genioli mei parvitas respondere non
407쪽
qpotuit; facultatem nostram & apud te temefitatem eontemplaturam et & que-apsam , & apud Inclytum Coniugenu madmodum viduae pauperculae, quae duo tuum, caeterosque omnes, qui haec no- minuta aerae misit in gazophilacium , stra legent , excuses . Speravi namque acceptam humanae salutis auctori men- Pro tua cum in omnes , tum in mei- tem fuisse praedicant; ita tibi donantis psum benignitate, ac mansuetudine, in asseetiam , quain rei Pretium, gratiorem. hoc munusculo , qualecumque foret , fore judicavi iameum potius erga te animum , quam
408쪽
ne dei P. Gio. Franc. Ant. Mantoa Inquisitor Gener te det Sant' Ossirio di Padova nel Libro intitolato Primum MLchaelis Ferni Mediolanensis continens Iulii Pomponii Laeti EIogium Hsoricum t Secundum continens Episeolas ct opuscula C riaci Anconitoni : Tertium Diomedis Carassae de Regentis , Boni Principis ossiciis, Praefatione praemissa Io. Dominici Mans Lutensis: non v' esser cos' alcuna contro la Santa Fede Cati lica , e pari mente per Attestato dei Segretario Nostro , niente contro Principi , e buoni costumi, concediamo Licenga a Gi vanni Manish Stampatore di Uenezia, che pota essere stamp to osservando gli ordini in materia di Stampe , e presentandole solite copte alle Pubbliche Libretie di Uenezia, e di Padova. Dat. Ii 23. Luglio a 75