De philosophia Euripidis [microform] ..

11쪽

I. Ion sunt dii, qui sabulis seruntur.

Qui vere deus est, eum nihil turpe sacere consentaneum est ) Iustitia eum excellere et potentia et morum sanctimonia, sapientia' denique et eximiis virtutibus, merito affirmant δ) At quales sunt dii, qui sabulis seruntur. Nonne prorsus contraria sunt natura: Iam quidquid injusti ), quidquid libidinosi het infirmiss), quidquid stulti et perversi hexcogitatur, id in diis fabulosis reperitur Age contemplare istum Apollinem, qui honestatis et justitiae immemord Orestem et lectram cohortatus est, ut matrem interficerent, idque oraculum e sanctiSSimo terrarum loco, quem

olim hemis tenuerat'), dedit, is, qui justarum rerum et injustarum judex dicitur acerrimus, postea, quum perpetrassent turpissimum matricidium, utrumque in misserrimam calamitatem conjecit, conjectum deseruit Idem Apollo in improbi hominis modum Veterum injuriarum riXarumque nimis memor Neoptolemum eodem tempore, quo Deipli0 Venerat, ut iratum deum Supplicationibus et sacris placaret sibique reconciliaret, ex insidiis ab Oreste peti telisque confodi passus est, neque obstitit, quominus ipsa d0 sedes a fraudulentis hominibus acerbissime violaretur ist) Quid quod foedissima libidine inflammatus Apollo vim atque vitium attulit Creusae pudicitiae ); neque tamen postea, quamvis deus esset, insolici virgini auxilio fuit, ita ut haec de salute sua dosperans infantem recens natum, Jonem, clam expositum seris bestiis derelinqueret λη) Iupiter autem nonne Semelam corrupit, corruptam fulmine sustulit' Cycni formam induit, ut quum persequentem aquilam se fugere simularet, in Ledae gremium insinuaretur 3δ) Quodsi Iupiter, qui ipsorum coelicolarum imperium tenet et Apollo et Neptunus pro flagitiis, quae voluptate et luxuria diffluentes innumerabilia commiserunt, pro temeritate, qua abrepti Summis homines injuriis assecerunt, poenas dare c0gerentur, brevi profecto eorum templa Vacuefierent, quippe quorum simulacra donaque, Vel pretiosissima, ad debitum solvendum non sufficerent ' ) an aequum fuit justumve invisum unoni procreasse Graecorum liberatorem atque sospitatorem ΙΙerculem Proditionis ac perfidiae accusandus est Iupiter, qui quum Ganymeden principem dignum habuisset, qui in coelum reciperetur et diis pocula ministraret, concesserit, ut urbs, quondam SuaViSSima, in qua noVus deorum pincerna natus esset, funditus everteretur Sociam injuriae habuit Auroram, quae et ipsa eam urbent, e qua dilectum marituni quadrigis suis in beatas deorum sedes evexerat, exstinguere constituit, neque permota est clamoribus utatuque deletae r ae incolarum ib) adeone nihil juvat, in gratiam deorum redisso siquident tantae inconstantiae culpam sustinent. Ceterum minime decet reginam deorum, Iunonem, ista malitia atque levitas ambitionisque amor, cujus convincitur ViX natus erat Hercules, quum uno invidae mulieris more pestiferos illos serpentes ad eum interficiendum misit. Quo periculo eliciter superato ex eadem implacabili ira filium ipsius Iovis per molestissimos labores, per atrocissimas pugna tranSVersum egit perpetuas atque ne tum quidem, quum tantus ille vir exstinctis praedonibus Sublatoque omni ferarum genere summa in cunctos Graecos beneficia contulerat, immortaliterque meritus erat de universis hominibus, omni modo eum persequi destitit quippe in tantos furoris tenebras eum demersit, ut, quin miserrime interiturus esset, non dubium rideretur Quid quod utramque et Iunonem et Mineraram ea mollities et inane pulchritudinis studium exagitavit, ut non dubitarent, in montem Idam se consone et ridiculum de venustatis palma certamen arbitro Paride subire '. Scilicet hunc corrumpere studebant, pollicentes, una, se ei, quamvis barbaro homini, ArgiVos disendituram esse, altera, effecturam, ut Athenienses, quamvis in sua ipsius tutela essent, PhrJ-

gibus servirent Π) aedio fortasse Jovis permota alium illa quaerebat conjugem, hanc, credo, pigebat aeternae castitatis, quod munus olim a patre sibi poposcerat praecipuum. Non magis laudanda est Venus, quae tantum abest, ut suavitati suae c0nvenienter agat, ut mendacia struat, fingat allacias insidiasque Cum illarum dearum perversitate conserri potest Dianae pravitas. An consentaneum est, quae dea eos, qui se tactu animalium aut recens natorum aut mortuorum inquinarint, aut eaedem perpetrarint, a templis suis prohibet, eandem oblectari sanguine humano atque epulis excarne hominum comparatis 3 ) At enim dixerit quispiam, est aliquantum dulcedinis i dapibus tam obscoenis tamque nefandis, quandoquidem e omni de0rum turba recusavit nemo, qui ad comedendum antali filium, ab ipso patre mactatum, accumberet ') Sed quid mirum et inauditum videatu in diis, qui quibuslibet amoribus inconcessis se dederint et explendae regnandi cupiditatis caussa eo impietatis processerint, ut ipsorum patrem regno spoliarent spoliatum in vincula conjicerent amquid faciant homines, quorum duces sunt dii et magistri et legum latores Quis in posterum cujusquam sceleris accusabit mortales, quum ipsos deos omni flagitiorum genere obrutos rideat se mitabuntur homines deos, idque e studiosius, quod hi non tantum poenas peccatorum dant nullas, Sed summa etiam securitate gaudent et maxima felicitate fruuntur g0 Sic uno, postquam omnium Graecorum principem perdomitum crudelissime vexavit excruciavitque τη), in maleficio suo glorians exsultavit, coelum concussit pedibus Vehitsi praemia sibi dep0sceret meritorum δ) Aequumne est, Husmodi deos poenas exigere echominibus improbis atque persequi eos, qui ips0rum Xemplum imitati porcia nosasque ruunt' ) optimo jure sua homines peccata in deos referent aut omnino contemnent deos quippe qui mali praesides sint rerum humanarum η λ) Verumenimvero quaecunque de diis tam injusta et impia traduntur tamque perversa, seta sunt et commentitia 'h) Quis si modo sana mente sit, istas fabulas credat sua ipsorum peccata homines diis attribuerunt ψ ) Quae sua ipsorum libidine ducti homines. deliquerunt, ea pro deorum voluntate habuerunt uu0 ipsi homines barbari suorunt et immanes, ideo ex bonis mortalium custodibus seros homicidas secerunt, quod ipsi homines caedibus et cruentis proeliis gavisi sunt, ideo in diis quoque eandem feritatem atque immanitatem animadvertisse sibi videntur Possiniis quibusque libidinum illecebris et voluptatibus homines s tradiderunt, id quod in caussa fuit, ut deos non alios fingerent, nisi moechos, omnibuSque amoribus inconcessis demersos η ). Inconstantiam fortunae se mutabilitatem in semetipsis experti sunt homines, ob eandem caussam etiam deos opinantur variis casibus inseriores esse et rerum humanarum vicissitudini subjectos hinc exorta est eadem divinae naturae imbecillitas, quae humanae. Nunquam enim, qui vere deus est, ad Vitam dissolutam adducitur api, nunquam vincula Senserunt manus ejus δ'), nunquam imperio cujusquam circumscribitur, nunquam cujusquam rei indiget δ' . Quas autem semel conceperunt homines ineptas de diis opiniones atque stolidas δη), ea poetae carminibus dissominarunt ac pervulgarunt δῆ et ad lectorum oblectationem sexornaverunt Quamquam multas fabulas dixeris inventas esse, ut homines, quum ratione duci non possent, tim0re deorum perfunderentur et retinerentur a sceleribus V. Electr. V. M sqq.).

Quoniam Euripides ea, quae de diis narrantur, pro meris vanisque fabulis habet et hominem se praestat liberioris in rebus divinis judicii, non dubitat, fabulas, quae Vulgo seruntur, magna e parte mutare. Praeter locum Iphig. aur. V. 36 l), quem citavimus, exemplo est lectr. V. 674 qq. Quum enim alii posetae vulgi opinionem secuti solem ob epulas ab Atreo Τhyesti paratas lucem Suam occultasse, vel etiam cursum retro vertisse finxissent, Euripides mutatam rem in hunc modum disposuit Atreo taliFesti de regno certantibus oraculum respondit, utri prius ViSum SSet prodigium, eum imperium accepturum Quod prodigium Atreo, dum arietem aureum accipit, contigit.

12쪽

Sed Thyestes ab erope ejus uxore corrupta adjutus illum arietem clam abstulit et ita regno est potitus vin Λtreus multo gravius, quod sibi in coelo visum esset, p0rtentum ostendit Solem enim propter livestis flairitium ad meridiem recessisse et iter Sideribus c0ntrarium greSSum esse, dum enim sidera ab occidente ad orientem moverentur, solem ab oriente ad occidentem cursum tenere M Jam dum vulgo in Τartaro scelestos homines poena dare opinabantur, in aere Euripides Tantalum et Ixiona suspensos Versari Orest. v. 7 confirmat, quam poenarum rationem graViSSimam esse maximo tuo convenire summae hominum improbitati et ipse oota in ΙΙerc. fur et Scholiasta ad Orest. v. 7 dicit. In aure enim versanti neque quietem dari, neque permitti, Vel terrae Vel mari innixo recreari δ ). Eadem de caussa, iu0d 0mniuntitia esse, quae de dii narrantur, atque fabul0SOS pS0 deos Euripides censet idcirco deorum nomina n0n pro proprii habet, Sed pro appellativis, quae dicuntur.

Tam enim libere misco ea et conjungit, ut cognati dii et propinqui appareant. In Bacchis Dionysi

cultum cum Cybeles, itagnae matris, ionSociato ut utriuSque numini caerimoniae fere eaedem

videantur quia notio Bacchi δ' illum Significat strepitum qu Sacra habebantur, Simillimum rationi, qua Asiatici Cybelen celebrabant. In eadem tragoedia Cererem Baccho adjungit, nam uterque deus alimentis homines adjuvat, altera densis solidisque, alter liquidis Quod autem Isin, Cybelen, Cererem confundit, illiti non offendit, quod alii quoque poetae raro discernunt illa deas, ut permiscon Osirim et Bacchum. Sed quod Cererem prorsus eandem prop0nit atque Cybelen δ'), quamquam illa perhibetur filia Rheae, illud contra aliorum c0nsuetudinem facit, haud dubie respiciens

varietatem frugum et munerum, quibus utraque lioniinibus Sit magnae utilitati δη). Hem, qua ratione, quo strepitu 'ultuque circumvagatum esse scimus Bacchum, eundem in ΙΙelena tragoedia transfert in Cererem, it pro Cerere Bacchum agnoscere nobis videamur. In hac quoque n0Va deorum descriptione non possumus 110 sateri, et acclium et Cererem ViSos esse Euripidi idem numen frugiferum sive eandoni natura vim animantibus maxime Salutarent. Et quum caloris vim ad fructus

procreandos habeat Ceres, hanc eandem esse Voltu atque Vestam v. iisse l. c. p. 39) dam Dianae, Hecates, Lunae, Proserpinae nomina ejusdem deae labentur, quanquam aliis locis ipse Euripides ea diversis numinibus attribuit Dianam praeterea confundit cum lithyia' '); Saturni quoque et Croni nomina ad eundem deum pertinent at quum Apollinis proprium Sit, omnia proVidere ac praedicere, eundem facit, quem Solem, quippe qui pr0pter luci radio n0 minus, quam ille omnia penetret Lunam aut sem pium singit Solis filiam, profecto naXagorae doctrinam secutus est, docentis, clunae lucem a sole proficisci se) Liberius etiam usus est Euripides voce αλαστορος λ).Mλαστορες Euripidis ea sunt numina, quae non tantum a CeleStis hominibus poenas exigunt, Sed etiam ad sacinora incitant. Sic Furiae, ut apud Sophocli na, αλαστορες Vocantur, quamquam in Medea ἐοίννυες et αλαστορες discernuntur. modo mali genii αλαστορες vel deus quidam ad flagitia incendunt et calamitates asserunt, modo ipsi depravati malique homines λαστορες appellantur, Vela malis gemis orti δ) modo prava indoles αλαστωρ dicitur, modo malum e prava indole profectum;

omnino αλαστορες magnam in hominum animos vim eXercent et auctore Vocantur malefactorum δ).

Non minus in fabula de Parcis ab aequalium opinione recedit, non enim noVit ἐπικλωθουσας Μοιρας, nedum proferat nominatim unam alteramve illarum dearum. Verbum ἐπικλωθειν secundum Homerum v. Odyss. Ι v. 17 Euripides omnino de diis usurpat qui hominum fatis praesunt Μοιρας ero Jovis solio assidentes fingit hanc vel illam rem explere Vel ad finem perducere τελειν, κραίνειν, συντείνειν --) Fabulam, ex qua Vulcanus aperuisse dicitur Jovis caput, unde Minerva in lucem prodiret, in Prometheum transtulit uripides.

Εidem Euripidis sententiae, deos, qui feruntur, habendos esse ire naturae, non ero deos, documento esse potest ratio, qua deorum alium alio loco tantis laudibus effert, ut summus omnium esse videatur. Reginam deorum nominat Dianam, Bacchum alio loco deorum principem, summum iterum Amorem collaudat Venerem autem omnium rerum matrem praedicat atque nutricem. Jam Mercurius invocatur, ut qui cum Jove et cum Plutone et apud superos et apud inseres imperium habeat Mercurius, quum χθονιος Vocatur, idem esSe potest, qui Αιδης, quanquam illa Vox pertinere potest ad munus, ex quo conciliator habetur inserorum et superorum Mercurius. Alio

loco Jovem dicit poeta, sive malit luto appellari, summum omnium rerum tenere imperium v. Mulier . . p. 39). Nec magis uripides probat deorum, qui sabulosi sunt, colendorum rationem naaXimeque invehitur in fatidicorum hariolorumque perversitatem et lucri studium. Iomine enim, uni cupiant sutura, quae divini numinis sapientia recludi vetuerit, praevidere Jon. v. 33i sqq.), ad eos Se

convertere, qui se e Victimarum Visceribus vel ex avium volatu vaticinari posse simulant. Sed

fraudulentos esse vates et plorumque mendacia proferre Nilii lominus impunitos eos dimitti et

dicere, se a diis impeditos esse, ne Vera pronuntiarent; sin aliquando, id quod perraro fiat, eveniant, quae vaticinati sint, gloriari eos de arte sua. Omnino nullo Iod futura, neque bona neque 1ala, divinari posse, escam quandam inventam esse artona vaticinandi ad homines decipiendos, neminem unquam ignaVum per Vates esse prom0tum atque auctum, omne Vatum genus honoris esse avidum, nihil boni, mali plurimum ubique parere, β). Ergo missam faciendam illam artem, Sua quemque

sortunae auctorem esse prudentia sua ο).

Aeque Vanam doctrinam, atque satidicos, saepe mysteriis initiatos actasse, e Cyclopis loco v. ill hvidemus. Ibi Orphicis mysteriis initiati perstringuntur, im se tam efficacia carmina Scire profiteantur, ut chorus ex Satyris constans, propter ignaviam vitae suae timens, eonfidat, Se tali carmine perfecturum isse, it titio sua sponto in improbi Cyclopis cerebrum penetret et

unoculum perdat ).

Hi eXplicatis non alienum videbitur continemorare, quale judiciunt secerit de Euripidis sententus ad religiones spectantibus illi serus in l. s. l. Proseri autem sere haec Dum Sophocles mediam quandam inter nimium et parum viam teneat, dum neque superstiti0ni neque liberioride diis sententiae indulgeat et pio castoque animo deos colat, Euripidem, esse deoS, qu0 in tragoediis producat, non credere, ab histrionibus eos non discernere, quo non tantum infeliceS homines non revereantur, sed etiam, qui rebus adversis careant, incusent. Quin et ipsum h0rum, cujus imprimis sit offensos deos defendero, ad uipi0s 0rniones conviciaque descendere Sophoclem contra deorum, si ab hominibus calamitosis contumeliis afficiantur, patrocinium iterunt iterumque SuScipere. Deos, quos Euripides fingat, impotentes esse et insipientes, eorumque instituta legesqueeSS Vituperandas, ita ut ipse chorus eas perstringat. Imprudentissime Euripidem fabulas, quae dedit serantur, impugnasse ac fero omnibus sublatis nihil proposuisse, quod hominibus suisciat,eXagitare eum deorum colendorum rationem atquo artem vatum lucri studiosorum, quibus facile SuperSedere eos, qui deos precentur, quique recto agondo deos sibi amicos reddiderint. In his omnibus quum compluribus loci a vulgari opinione recedendum esse neget, sibi ipsum contradicere poetam, cujus fere omnes tragoedias abhorrere a pietate docenda suadenda e talemque eXitum habere, ut appareat, consulto eum diis attribuisso temoritatem et stultitiam. Non minu eum in describendis diis secum pugnare, modo nim dicere, Dianam odi ardere in Venerem et in matrimonia, modo eam parturientes adjuvaro, nunc vituperari Venerem utp0te quae in-

13쪽

concessas incestasque cupiditates Suscitet, nunc laudibus efferri, quod sit omnium rerum procreatrix.

Naturam autem et consilia numinis divini pervestigari omnino n0 posse, ut omnia casu ortuito accidere videantur. Iam quod deos una notione comprehendat, et ut 0gnato amplectatur, Id poctam probabiliter eo consilio facere. ut unum esse deum popularibus persuadeat eosque ad

veram 40 diis doctrinam perducat Ceterum primariam rimpietatis iuripideae caussam esse, quod deos domesticos ioota contemnat, alteram, quod eo praeditum sit ingenio, Nu0 magis in comoediis. quam in tragoediis componendis eluceat uam toti rus his rebus disputationi

Mullorus hunc finem imposuit quae omnia si mecum reputaveris, poetam ineptissima quaeque de diis e sententia vulgi tradere, quas notiones tragoediis suis fundamento esse Voluit, passim meliora proponere. quae Vero persuasi0ne J0pularium AESSent remotiSSima, meque, inspersa

tantum nonnullis locis, nullo modo uni t0t connexa, quidquam Valere poterant, mecum contendes, puto eum inscite de dii tractaSSe, 0res Orrupisse, perniciosam Vim Xhibuisse '

Ante omnia, quo minus offendamus in Euripidis tragoediis, probe sunt distinguendi loci, ubi podiam se demonstrat, ab iis, ubi phil080phus vult videri Tanquam enim duplex quaedamnatura in quolibet posita, m0n tantum Veterum sed omnium temporum discerni potest Poetae enim, quum non solum delectare. Sed etiam prodesse Velint . in operibus suis si eam animi partem, qua imaginamur, phantaSiam, quam dicunt, respiciunt, neque eam negligunt, qua intelligimus e spicimusque Qua re non prorsus sabulis, quas et ipsi ficta SSe sciunt, Supersederepos unt; attamen multis locis, ut doceant ductores, suas interponunt Sententias Neque tamen quisquam outam a se ipso dissentire astarmaverit. Sic item ne Euripides quidem superstitiosis fabulis careres potuit, siquidem movere esset animos popularium, qui a pueris illis fabulis

assuessent. Ceterum fabulis tragoedias Suas tanquam Superstruere coactu erat, nisi prorSuSexplodi vellet, η At Euripides, quum Suas sententias mi liis locis immisceret, identidem ab

hominum de diis opinionibus recedendum esse legavit, mihi argutando contra deos profici, tanquam in ore suspensum h0minem liberioris in rebus divinis judicii inihil habere, in quo insisteret. semper ea sacra, quae apud Simplice et Sinceros homine in usu esSunt probanda osse et retinenda 'i; quin, etiamsi aliud sentires, tamen quae 90pulares crederent, amplexanda esse et servandaras'. Id sane ita est Sed Euripides, ituum meliora de diis doceret, caute et considerate agendum esse sibi persuaserat. Quum enim multi ejus aetatis, sim philosophiam jactaront, omni radicitus evellere studerent et SuperStitionem fluocunque m0do oppugnandam SSecenserent, his neutiquam assentiri poterat Euripides, utpote qui ista perversa ratione multo plus

damni quam utilitatis effici intelligeret In eos igitur invehitur, qui tantum abesse ut firmiora

aedificent, ut omnia diruendo conturbent et hisceant. Summae circumSpeetionis eum admonuit

tuum Anaxagorae praeceptoris et aeschyli posetae exemplum tum multo Magis ipsius rei

gravitas Praeterea eum Socrates, quo familiariter utebatur, Satis modeStum ac temperantem reddiderat. Quae sero in doctrina de0rum repugnantiae Euripidi objiciuntur, eae partim tolluntur

iis quae supra diximus, partim insident in futilibus Graecorum de diis opinionibus. Cujuslibet

enim de fabulas percense, multa in eis Secum ipsa pugnare invenies. ita enim perversa natura fuerunt homines, quibus Christiana religi n0 erat patefacta, ut, p0Stquam deos SapientiSSimoS, justissimos, castissimos finxerunt, quum in omni re hominibus eos praestare vellent, eadem Vitia quibus ipsi laborarent. vel Majora in deos transtulerint, ut, qui Vinde injuriarum, Modestiae castitatisque praeses diceretur, idem maximarum injuriarum auctor, idem intemperantiae deditissimus evaderet Et quo pejores homine erant, eo pluribus repugnantiis suas de diis opiniones

inquinaverunt a) Euripidem magis comicum fuisse poetam, quam tragicum, haud concesserim. Quot enim in ejus tragoediis exstant loci, quibus misericordia commoVemur, tristitia et moerore

afficimur Herculis insania atque aegritudo, in quam ille velut de gloriae iastigio subito detrusus incidit, ut inimicis irrisionem praebeat acerbissimam, cujus non intimos sensus animumque pertractet ' Quid mecubae in Hecuba miseria, qua nihil potest excogitari miserius, nihil atrocius, quem non percessat Hecuba ex regno potentissimo, divitus amuente, ejecta in foedissimam

sorvitutom abigitur Et conjuge et filiis filiabusque in communi rojanorum caede orbata posuerat omnem spem in relictis Polydoro et Polyxena Sed ne hi quidem e tanta progenie conservantur miserrima regina dum fortunam suam deplorat, comperit, filium Suum ab hospite maxime infido ob avaritiam occisum esse, ad mortem deduci a crudelissimo hoste videt filiam unam ex ipsius complexu ereptam, ut prorsus nihil desit ad miseriae humanae cumulationem. In hac re tragice tractanda nonne magnam artem ostendit Euripides Nonne ita expinxit omnia, ut sortis humanae debilitatem atque fragilitatem paene oculis nostris viderae videamur Eodem dolore Τroad fabulam degentes afficimur; nam hanc quoque Euripides eo consilio Scripsit, ut maximi splendoris set magnitudinis hominum eversionem ostenderet Ipsi veteres ivi ipidem, quod facile Spectatorum animos permoVeret, τρωγικωτατον appellarunt Quamquam quid m0ror eam rem, quae pertinet ad quaestionem dae vi et natura artis tragicae Rectius alii illam artem perspexerint, tractaVerint argumenta illa arte digniora, tamen inter magnos tragoediarum auctores numerandum esse uripidem constat. - Quod autem impium fuisse Euripidem dicit Mulierus, quod deos domesticos contemnat, id ita inverterim: contemnit Euripides deos patrios ob eam rem, quod eorum imbecillitatem Vanitatemque cognovit, quippe eorum fragili natura humanae simillima hunc mundum aegi neutiquam posse. At i0rrupit mores hominum Vel ex eo, quod erat Socratis discipulus, eum civium mores depravasse non est verisimile. Neque illud do auripide judicium consentire videtur cum oraculo: σοφὸς Σοφοκλῆς, σοφώτερος ὁ υριπίδης etc. βδ Revera eum impias opiniones in Vulgus serere noluisse, Falchen. demonstrat p. 85. l. s. l.) n contrario idem Valaen. p. 250 Pro istius, inquit, aevi licentia malos cives nominatim insectatur Aristophanes Humanitatis amans uripides sub heroicis personis, antiquis certe, vitia civitatis Atticae pilarima modeste notavit; et si praestare non adeo potuit, facere tamen conatus est, quod poetam decere Agathon in ristoph. Ran. v. I 04 l. dicit μ). Voluisse autem poetam popularibus persuadere, unum esse deum, id jure affirmari potest. Iam qualia sint, quae meliora docuit Euripides, deinceps videamus.

Quae de deo statuit Euripides, haec fere sunt. Est quaedam divina lex, quae omnia regit, animis hominum innata, tenetque jus atque justitiam, quae mala facinora judicat, cujus

internam Vocem nemo non audit. Illam legem conscientiam Vocamus, neque ulla alia inventa est, in qua innisi quicunque hominum societates conciliaque firmare studuerunt, civitatibus leges dederint. Illa igitur lex fundamentum est et morum et institutorum, quae omnia a deo proficiscuntur ). X illa lege deum cognoscimus ejusque administrationem rerum humanarum . Verum

qui ex illa lege deum cognoscit, eum necesse est intelligere vim divinam ex operibus sive ex tota natura. Legimus apud Valchenarium p. 28. l. l. fragmentum uripidis Iliser ille, qui spectans ista deum animo non cernit longe projicit tortuosas hysicorum laqueos, quorum lingua noxia sensus omnis vacuas leves periclitatur de rebus tenebricosis conjecturas. In initio hujus

14쪽

haomonti cogitar lico de iis, quae Cicero Tusc. I, 28) profert, de eo ita disputans: Quum

videmus specipi primum candoremque coeli, dein conversionis tantam celeritatem, quantam cogitare non possumus, tum vicissitudines dierum ae noctium commutationesque temporum quadripartitas ad maturitatem frugum et ad temperationem corporum aptas, eorumque omnium moderatorem et ducem solem, lunamque accretione et deminutione luminis, quasi astorum, notantem et significantom dios tum in eodem octo in duodecim partes distributo quinque stellas serri eosdem cursus constantissime servante disparibus inter se motibus, nocturnamque coeli sormam undique sideribus ornatam tum globum terrae eminentem e mari, fixuni in medio mundi universi loco, duabus oris

distantibus habitabilem et cultum, ceteras partes incultas, tum multitudinem pecudum partim ad vescendum, partim ad cultus agrorum, partim ad Veliendum, partim ad corp0ra vestienda, hominemquo ipsum quasi contemplatorem coeli atque hominis utilitati agros omnes et maria parentia; hao ioitur et alia innumerabilia quum cernimus possumusne dubitare, quin iis praesit aliquis modor οὐ tanti peris et muneris. Hunc deum misi ex ejus speribus s0gnoscere l0SSImus tamen sappse negligimus, sed res adversae, in quas idem ille deus nos detrudit, admonent, ut ad sanitatem revertamur et Veneremur numen, cui omnia subjecta sunt V. Hecub. V. 90 sqq.) ummum hoc Euripidis numen est illa mens divina Anaxagorae Hic enim philosophus primus mentem νουν νουν βασιλέα)β sejunctam esse statuit a corporibu sive ab illa rudi indigestaque mole, x qua saeta sint omnia tum animantia tum inanimata. Accessisse enim ad in0rdinata confusaque

corpora montem et separando diversa conjungendo similia movendo iamia essecisse res adspectabiles. Ita exorta osse apthera laserem, rigida, calida, humida sicca, sidera quoque ) Anaxagoram secutus Euripides ne at mentem sive deum cadere sub oculos ), corp0re quodam tanquam PraeSldi uti, quidquam pum tangere et movere ejusmodi, cujus homines, corporibus praeditos, ut epulari, potare,

libidinibus indulgore, vinculis premi Nam deus sibi ipse sufficit, neque cujusquam, Si Vere deus St, indiget.) Quum corpore careat, nullum spatium implet, neque oculis conspici potest') Multo maior est, quam homines atque dii, qui vulgo seruntur cujus majestas atque sapientia tanta est, ut

humana monto investigari et intolligi non possitis ) Deus non aliunde est ortus, dominus cunctorum,por silentium incedens totam naturam temperat movetque, omnia et in coelo et in terris administrat, ita ut, quibus consiliis utatur, nos sugiat; nam prorsus aliter atque ratio et sapientia hominum XSpectaverit, quaecunque sunt, continet, quaecunque fiunt, ad eventum perdueit, ut saepe homines, quo sunt ingonio angusto et obtuso, casu fortuito res fieri arbitrentur praeter exspectationem modo obscura promit tetnobiles ad summum fortunae fastigium evehit i), modo, qui insignis fuerat opibus et maxime conspicuus inter homines, in summam miseriam detrudit, neque quaecunque agunt mor-

Jam quaeritur, ubi habitantem illum summum deum cogitaverit Euripides. Quod aperte de

habitatione dei profert, id sufficere non potest. Nam et poetarum morem et Vulgarem hominum rationem secutus modo in terra eum sedem Suam constituisse, modo inter Sidera, modo in Ipso aethere 3δὶ habitare affirmat. Quod nos Christiani nobis persuasimus, deum nullo non esse loco,

id nusquam apud poetam liquido expressum legimus φ). Sed quum summum numen e sit, qua et

res tum animantes tum inanimatae continentur, conservantque ordinem Suum, et homineS, quorum

cuiusque animo lex illa innata et tanquam insculpta est, non solum ab interitu prohibentur, sed etiam conciliis civitatibusque recte constitutis ad salutem semper perducuntur, necesse St, quam deuS Euripideus, si non ubique, tamen longe lateque diffusus versetur et imperium teneat. In nomine autem deo tribuendo, velut si dubitet, num unquam aptum possit reperiri, Sib non

constat podia. Aliis enim locis illam legem ita praedicat et describit, ut pro ipso de haberi possit,

aliis locis Jovis vel Ditis nomine utitur, non nunquam aethera deum compellat, popularium dicendi rationem secutus Saepe etiam Ἀνάγκη vel χρεών vocatur numen, cui omnia pareanti λ). Locus praestantissimus ad hanc rem spectans legitur Troad. V. 846 sqq. YZ γῆς χημα, καπὶ γῆς χων δραν, οστις ποτ' , συ, δυστοπαστος ἰοέναι, Ζευς. Me ἀνάγκη φυ εος, τε νους βροτων, Προσευξάuην σε πάντα γαρ ζ ἀή όφου Βαίνων κελευθου, κατὰ δίκην τὰ θνη ἄγεις. Hoc loco dubitatio non tantum pertinet ad nomina deo tribuenda, Sed multo magis ad ejus vim et naturam ist). Integram enim relinquit poeta quaestionem, utrum deus Sit persecta quaedam ratio, hominum rationi simillima ἀνθρωπομορφος, ut scholiastes ad h. l. dicit), an sit ea vis naturae, quae, qui unquam decipiatur, certis quibusdam legibus, quaecunque Videmus, temperet regatque. Summa horum verborum vertitur in majestate et excellentia numinis divini, qua nihil possit inveniri

praestantiuS.

Ex iis, quae supra explicavimus, facile est intellectu, quibus virtutibus praeditum Euripides

deum cogitaverit. Deus est potentissimus i). Si omnia omnium philosophorum scripta pervolveris, totam mentem cogitationemque in rebus difficilibus subtilibusque defixeris, non tamen invenies quidquam deo majus atque potentius d). Nihil majus graviusve fit nisi sciente deo. Quaecunque hominibus fortunae vicissitudines accidunt, earum multas Stultus opinatur casu fortuito accidere, revera de Voluntate eveniunt. Saepe homines, qui Summum honorum divitiarumque gradum Scenderunt, nimia elati superbia omnibus vel ipso deo superiores sibi videntur atque eo progrediuntur temeritatis et arrogantiae, ut suis se ipsorum Viribus perent confirmare posse Ianas illas opes et defendere contra omnes impetus. Sed derepente deus efficit, ut omni gloria et magnificentia exuti in maximam egestatem et miseriam dejiciantur ' et documentum exlhibeant aliis, quam imbecilli sint honaines, quam nihili aestimandae vires humanae, cum divini comparatae 2D. Contra alios, quantumvis antea fuerint infirmi et despecti, unus deu adeo promovet, ut cunctos honoribus et facultatibus antecedant. Cuicunque deus opem fert, is ab omnibus sociis terrestribus desertus Solus Vel saevissimos hostes in fugam converso dissipat contusosque Suo imperio subjicit 8 i). Quod autem luce clarius praepotentem de naturam ostendit, illud est, quod lego in aeternitatem definita res, quascunque videmus, non tantum procreat sed etiam conserVat neque unquam ab ordine diligentissime constituto recedit. Quid quod talem iunxit hominem, ut quid h0nestum Vel turpe sit, per se ipse sentiat, ut conscientia vel scelerum Xcrucietur, Vel benefactorum illa animi tranquillitate perfundatur, unde efficitur vita beata Quem quidem recti et pravi sensum tam firmiter h0minibus ingenuit, ut concilia, quas civitate appellant, OnStituerent, constituta comprimendis scelestis, bonis remunerandis tuerentur. Quae quidem omnia tanta Sunt, tamque mira, ut non pluris aestimandum sit prodigium, si deus hominem atque adeo totum populum praeter legem naturalem Semper SerVatam Subito e uno loco sublatum in alterum transferret vel remotissimum*η). Nihilo tamen minus sunt quaedam, quae casu eveniant. Sunt illa minuta et leViora, quae casu accidere deus, qui tantum graviora curat et majora, patitur '. Quoniam lex illa per omnes res pari modo diffusa ex summo numine emanat, facile probari potest, praeditum esse deum virtute, ex qua omnia animadvertat atque provideat. Neque omnino Summa potestas cogitatur, misi addita summa providentia. Utque non manuum indiget deus ad procreanda

15쪽

et Scienda, quaecunque vult. ita ei non opus est neque auribus neque oculis ad animadvertenda, quae homines moliantur Deus, quanquam in longinquis regionibus aetherii habitat neque adest iis, quae ab hominibus geruntur. tamen omnes res plane cognovit atque perspectas habet' ) Neque tantum non onorat, quae faciunt homines, sed etiam explorata habet, quae Secum animo Volvunt Non onim do: satis fit, riuum quis puris quidem manibus, sed animo libidinibus inquinato ad acrum aciendum accedit*β); non magis, quam si quis jurejurando aliud promittit, aliud ammossintit axi Externa decori et honesti specie homines decipi possunt, non potest deuS, quia omnino

intimos animi velut recessus cernit atque novit. Jam quum deus hominum causis dijudicatis austissime vel ex improbis poenas exigat vel bonos praemiis afficiat, fieri non potest, qui longissmiam rerum estarum seriem mente comprehendat, a. e. tempora et praeterita et praesentia et futura perlustrata et intellecta habeat. Clarissima cognitionis scientiaeque deus ornatus est luce η ), cujus I aliquot duntaxat radii hominis animum illustrant, et ipse perspicit . quo Sata Sit mens ortu quae cauSamali cui coelicolarum rite litando requiem sit habere laborum . - Idem deus est sapientissmius d). Eius sapientia immane quantum hominum sapientiam superat gy); neque, quibus conSIlus administret

deus mundum . quisquam mortalis homo deteXit, meque unquam deteget δ') quin quo quis est sapisentior, ut captus est hominum, quo magis in rebus obscuris et difficilibus Versatus, eo magissentiet, quanto inserior sit deo mens humana di). - Quae quum ita sint, StultisSimum est, res futuras', quas occultas hominibus ignotasque esse dei sapientia jussit, cognoscere velle δη) Namque illa futura explorandi arte, quamlumvis jactetur ad homines alliciendos et ad lucrum faciendum, si non malignius, certe fallacius non potest inVeniri quidquam, neque omnino Vere bonum est, quod homines invitis diis sive mactata hostia sive augurio petunt βδ) Quid igitur restat nihil aliud, nisi ut omissis negotiis supervacaneis, omnem spem in deo ponas ψ), idque unum perfugium habeas miseriis humanis d.). quae quo majores sunt eo propius est de auxilium δ'). Itaque noli quaerere sublimiora neve te elatius gerere, immo docilem te praebe sapientioribus, qui meliora possint docere. Tum eo magis animo tranquillo et pacato vives, quum probe Scias eundem deum esse justisSI-mum 37) Nam quo modo fieri possit, ut, qui deus legem uris et justitiae hominum 'ninus ingeneraverit. injuriarum culpam sustineat β) Ubique illam legem, quae si deleretur omnia

dilaberentur, diligentissime servat δ') TXaudit justorum hominum preces adjuvat eo non tantum contra sin ulos adversarios se). sed contra totas gentes, quae injusti amore ductae nefaria bella suscipiunt i), remuneratur eos, qui dei colentes fuerunt ), qui pietatem Idemque erga amicos servarunt, in omni re modestiam Xercuerunt, Stinuerunt ab injusto lucro, neque majores opes quaesiverunt, qui denique repudiatis litteris interioribus et reconditis, quae carerent justitia, non recusaverunt pro patria ipsam m0rtem Subire, compenSat, inquam, Virtutes, idque non Sola recti conscientia, quae et ipsa beatam Vitam efficere potest, Sed etiam honoribus, spibus, amicis, Omni rerum secundarum genere. Rursus, qui superbia elati leges et divinas et humanas violant δ), infrenata lingua omnibus contumeliis deum Vexant ), periurio mortem Vitare Student, aut carcerem, aut tristia belli mala li), qui cupiditatibus ducti, neglectis et amicitiis et hospitiis omne fas nefasque permiscent et abrepti injusti lucri studio pessima quaeque lacinora perpetrant q). hiscine tu censes lenem fore ac mitem judicem deum ) immo maximis eos suppliciis afficiet β); nam profecto minus sapiens esset deus quam mortales, si aequitati et justitiae nimiam lenitatem anteponeret ut omnia ex illorum voluntate eveniant, suapte natura felices esse non possunt p) enim est vis malorum hominum conscientiae, it quantumvis glorientur opibus. honoribus, quibuslibet bonis fragilibus, in summa omnium rerum abundantia saevissimis animi morsibus excrucientur et, dum

speciem beatae vitae prae se ferunt, revera vivant miserrimis'. Verumenimvero quoties accidit, ut homines omnibus virtutibus exornati infelices sint, elices sceleribus et libidinibus obruti βλ), ut prorsus res humanas deus negligere videatur ' Res ita se habet. Sed primum illud considerandum.

Si homines totam rerum gestarum seriem aeque ac deus comprehendere et animorum tamquam intimos recessus pervestigare possent, rectius bono a mali internoscerent; nam non semper, qui videntur, boni aut mali sunt; deinde qui hodie felices praedicantur, non item cras erunt β' est enim divinae justitiae, tacito lentoque gressu sceleratos sequi ), poenae graVitate tarditatem suam compensare ββ). ullum omnino scelus in aeternum deus impunitum feret β' et aliquando tandem non de iis solis, qui peccarunt, supplicia sumet. ), Sed de iis quoque, qui se malis hominibus adjunxerint vel sub eodem tecto degerint eo enim pSo, quod malorum conSuetudine utuntur, demonstrant se ad vitium inclinare atque adeo jam insecto amare peccata βη). Quo diutius autem ira dei cessaverat, quoque minus homo celeratus poenam juStam ac debitam Speraverat, eo gravius acerbiusque affligitur calamitate divinitus immissa '. um multa et acerba, quae in hominum vita reperiuntur, e prioribus peccati nata Sunt et effecta hu), quae ad expiationem quandam patienter serenda sunt 'i). Denique qui magnis animi facultatibus praediti sunt, eos multo magis cum rebus adversis hietari Voluit deus sapientissimus, quam homines plebejoso'. Ut in universum vires viribus excitantur, ita illis, qui Virtutibus praestant, multi ex invidia exsistunt adversarii, quibus feliciter superatis Harior virtus eluceat et majoribus praemiis digna videaturo'. Postremo finge, hominibus, dum viVant, non referri gratiam, certe post mortem deus justissimustum bonos remunerabitur praemiis tum malos poenis afficiet' ). Nonnunquam ne spatium quidem datur vel praemiorum vel poenarum, quia homine ipSa morte Vel magnopere peccant vel immortaliter de aliis merentur, ut si quis amore patriae ductus fortissime pugnans in proelio cadit. Illi

quidem, riuum in aethera redierint post mortem, Iactorum suorum mercedem serent sib).

Eundem deum statuat uripides oportet integerrimum et sanctissimums . Nullae unquam in deum cupiditates cadunt. Quomodo ira incitatu deus abripi possit ad temeritatem, quum justissimus sit atque sapientissimus Justitia eum prohibet, quominus malitiae vel crudelitati cedens quemquam pessumdet hominum Ebriositati autem turpi deditum esse deum, qui astirmet,

dicat necesse est, eum adhaerere corpori et indigere omnium rerum, quae hominibus ad vitam sustentandam necessariae Videantur. Neque magis naturae diVinae conveniunt avaritia, ambitio,

imperii cupiditas, similiast i). Jam qui deum amoribus implicari vult, libidinibus indulgere' η), ut

quemlibet mollissimum, adeo ut in certamina cum hominibus descendat et ad injurias iis inserendas impellatur, idem facile ab se impetrabit, ut dicat, mentem divinam omnino nihil differre ab imbecillitate et vitiositate humana β'). Deus ab omni concretione mortali segregatus obscoenas incestasque cogitationes, non dico facta, detestatur maXime 70 et tantum abest, ut unquam malorum hominum consuetudine inquinetur, ut eadem immutabili luce in aeternum splendeat. Quum deus eos, qui ministeriis ejus operam dant et sacris faciundi adSunt, purget SanctOSque reddat, sanctissimum et ipsum esse lique ii). His Virtutibus convenit, deum esse in homines benignissimum et benevolentissimum f. Quot et quanta bona nobis impertivit deus effecit, ut agri omnis generis fructus gignerent et aquis coelo demissis segetes laetius crescerent 7δ et homines calore solis laboribusque defatigati reficerentur largitus nobis est corporum tuendorum causa Vestitus, perfugia fecit ad defendendas calorum figorumque molestias, navigandi artem docuit β), ut commercii conjungeremur atque, quo nihil est praestabilius. animo nos instruxit h), ut quam maxime differremus a feris bestiis, ornavit vocibus

16쪽

atque orationes ), ut communicaremus vel tristes vel laetos animi sensus, talesque nos finxit, ut non tantum praesentia agnosceremus, sed etiam praeteritorum meminissemus et futura provideremus δ). Idem deus in ausa fuit, ut in rebus adv0rsis amicos inveniremus, qui nos consolarentur et malam fortunam suum dolorem de dolore nostro testantes tolerabilem redderent '); denique quibuscunque fruimur bonis, ea omnia a deo optimo nos accepisse latendum est ηψ). Nihilo tamen minus reperiuntur, qui, Spreta hac tanta omnium rerum, sine quibus Vita omnino nulla esSet, abundantia,

ipso deo sapientiores potenti0resque sibi videantur. Non audiendi sunt ii, qui superbia commoti dicant plus malorum esse in terra quam bonorum βλ). Ita enim deus mundum temperaVit, ut etiamsi interdum homines in miserias incidunt, quas vulgo a diis iratis vel a malis geniis proficisci dicunt 8 .

tamen adversae res multo compensentur Secundis δ).Jam quae ratio dei colendi probetur Euripidi . facile dictu erit' ) Primum quilibet homo ex ipsa natura intelligit, isse deum, quo totus mundus administretur; quod quum intellexit,

admonetur, ut inquirat, quae sit natura dei, unde ortus sit et qualis animus h0minum, quid bonum, quid malum, unde quave re vita beata comparetur θ'); difficiles autem res et obscuras easque ad animi tranquillitatem nihil pertinentes. quales physici tractant, inquirere Supervacaneum habebit, vel dicam periculosum ') Nam qui multa didicit et subtili multarum rerum doctrina excellit. is invidiam aliorum excitat, demere ad insolentiam et superbiam abducitur, metitiquam sociabilem virtuti justitiae. ) Quae quum sit reliquarum virtutum tanquam undamentum, vita beata intercluditur. quippe quae nisi virtutibus non comparetur Itaque animum attendat ad res illas divinas β.), ne repudiet admonitores consiliariosque benevolos δ'), neve se pertinacem in melioribus spernendis ostendat fl) Quodsi praeclaras dei virtutes cognoverit, facile sibi persuadebit, e summo numine multo esse inferiorem 'i), neque unquam a se impetrabit . ut aut in homines aut in ipsum deum immodestus inverecundusve situ ): semper memor erit quam incertae sint ac dubiae res

Secundae 'd). adversas autem res aequo animo seret 'in), meque lamentando neque cessando tempus

consumet 'β). sed solius dei auxilium implorabit sty confidetque fore aliquando ut discriminibus liboretur 'i) Nihil non a deo incipiet 'd), persuasit enim ibi, nunquam eum, qu0eum deu Pugnet, periturum '), nunquam calamitates artificiis et astutia effugere conabitur 300), neque ad desperationem perducetur 303 neque morte voluntaria vitam finiet 30 3. Hoc enim angusti estis ignavi animi 03 . Multi virtutem simulantes, ut decipiunt homines. ita decipere se posse putant deos. aliud jurejurando confirmant, aliud animo sentiunt agitantque 30-), dum videntur in alios justi esse et benevoli, revera summam injuriam inserunt 30β). deum autem se placatum habituros opinantur, mi aris splendide exstructis ad sacra sacienda accesserint . quae si lautis manibus abstersisque vestibus nihil non Servando de caerimoniis peregerint, satis fecisse se deo existimant se i). in hac ille perversitate longiSSime remotus Omnium maxime referre putabit, quali animo res divinas peragat 07). Ion minus

liber ab illa opinione . quae vel ipsum deum tollit, ex qua eo stultitiae provehuntur homines, ut

fana a templa deorum diruant, ne sepulcris quidem mortuorum parcant, denique Sacrorum ruinis obruti ipsi occidant ψη), quam a superstitione, ex qua rebus levissimis terreatur, mores religionesque popularium Verebitur, ita tamen ut probe sciat, suas vel tacitas, si justae sint, preces a deo maXimo exaudiri Τυρ) us leges ita servabit . ut ne tyranno quidem si hujus voluntas de justitiae adVersetur, obsecuturus sit 3 30) Nihil nisi quod sibi conducat, quodque fas sit petere, a de Sapientissimo petet Quodcunque ex votis effecerit, id se de auxilio effecisse putabit, ad deum omnia referet, deo summam gratiam habebit D). In . futuris autem eXplorandis non importunus erit, quoniam fallacem esse et inanem omnem divinandi artem persuasum habet Ut optimamque esse

- divinationem illam sapientiam qua quis deum imitatus Xcellat, qua praeter ceter0s insignis

Quanquam Euripides docet, hominem, si de excellentiam intellexerit, demisso animo esse; summo numini repugnare elatiusque se gerere, stultissimum esse, tamen illa animi demissio Euripidea non confundenda est cum Christianorum. 0rum enim virtus, quae in animo demisso consistit, multo excelsior est et magnificentior, quae nisi plane cognita dei maiestate exoriri non potuit. Euripides, sicut reliqui omnes philosophi antiqui, qui ante Christum natum fuerunt, quantumvis laudibus efferat magnam dei potentiam, tamen praeter deum Statuit corpora, quae aeque atque ipse deus a principio suerint non a deo facta Vel procreata. Deus, quem putat

Euripides, non est auctor et procreator rerum, sed tanquam dispositor et formator, cujus omnis potestas in regenda et conservanda rerum multitudine versetur Christianorum deus de nihilo

omnia creaVit, ita ut nulla res sit, quin vitam debeat illi deo praepotenti. Quidquid de imbecillitat se infirmitate hominum ab Euripide disputatur, tamen longe differt ab iis, quae Christianorum doctrina continentur. Nos domum, qui Verum deum c0gn0Vimus, penitu PerSpeXimuS, quam caducae sint et fragiles res humanae. Quare satin ista 38 6 exclamat: Ego admodum nihil Sum tecum comparatus, et apostolus si epist Corinth. 4, 7): τ δε ἔχεις, ο ου Παβες εἰ εκαὶ ἔλαβες, τί καυχασαι o μη λαβων Quid quod plus etiam nobis ille deus dedit quam vitam

corporis. o enim amoris erga homines processit, ut, quum peccatis demerSi essemuS, de coelo descenderet, Xutus majestate divina humanam induerit forniam, nostri similis actus denique inserVilem modum cruci se affigi passus sit et in omn0m aeternitatem veluti sontem immortalitatis nobis RPeruerit. Praeceptum erat Veterum philosophorum: γνῶθι σεαυτον. andem Christianorum deus 90Stquam, quantum intersit inter ipsius praestantiam et fragilitatem humanam, docuit, effecit ut plane nos cognosceremus, et ostendit, quae Sit nostra origo, quae conditio. X qua quidem cognitione virtus illa nascitur praeclara atque splendida demissi animi. Quae quum ita sint, et de virtute, quam Euripides vult demissi animi, multum detrahendum erit neque reliquae Virtutes, quae ab Euripide laudantur, tanti erunt aestimandae, quanti qua Christiani illi undamento super- StruXerunt. Exempli causa afferri potest amor inimicorum, qui nisi remota omni privatae utilitatis cupiditate non tantus esset Magno autem et excelso animo qui fieri poteris, nisi omnem spem in eo, qui nihil non valet, reposueris, summae imbecillitatis tuae conscius. Quot quantaque magnitudinis animi sexempla dedorint Christiani, historia sacra docet Christianus, quo est animo demisso, solus dignus habetur laudibus, quas Stoico philosopho tribuit Seneca ,, Stat rectus sub quolibet pondere, nulla illum res minorem facit, majorem nulla, nihil illi eorum, quae sunt serenda, displicet quidquid cadere in hominem potest, in se cecidisse non queritur, ire sua norit,

Vincit Virtute fortunam . Summo jure ipse Schillerus Christianorum doctrinam laudans ita dicit die Johanniter): Religio des reuges nur u verknupsest in inem range de Demuth und rast oppelle Palme rugistichi λ

Neque tamen ob eam rem, id quod alii de vetorum virtutibus in universum amrmarunt, diserim, virtutes, quas Euripides praedicat, esse splendida vitia. Quales sint, infra Videbimus.

17쪽

Digre Rio II De Aethere, quem Deum Euripideum μ' vult un*'iug.

Hassius il e. p. 8 sqq. quanquam Euripidem philosophum in universum in Anaxagorae

doctrina niti oneodit, tamen pgat discipulum ita pendere a magistro, ut praecepta mus ad unum omnia tanquam praescripta et decreta acceperito accepta reddiderit, immo vero in re primaria tantam osse oorum discrepantiam, ut Euilpidis philosophia jure quodam paene alia queat nominari Anaxagoras ab initio rerum statuerat suisse mentem νουν i), praeterque mentem materiam atque hane quoniam x nihilo nihil fieri posse sicut roliquis antiquitatis philosophis, sic item AnaXagorae, placebat, ess apternam, ut deum ipsum, et continere omnium rerum elementa. Neque magis naturam rerum et proprietatem a mente esse effectani et consormatam, sed ab omni aeternitate cum insis rebus tuisse conjunctam: mentis efficaciam consisteres in rebus movendis, 'ecernendiS, ordinandis η), in qua quidem re eam circumscribi materiae necessitate αναγκλη). Ita quas duplicem causam serum consorinationis, Ἀναγγιν et νοῶν statuerat Anaxagoras, ut Aristoteles et Platocius doctrinae vitiositate . qua dei tanquam inachinae auctoritas vehementer elevaretur, issensininta, Mandem disciplinae Anaxagoreae vitiositatem censet Hassius fortasse Euripidi P0que displicuisso ita ut praeter aethera ullam aliam vim esse ad describendas, ordinandasque res negaret unum Aethera animantem amrinaret mentem esse divinam et numen divinum et Vim moventem' . Ad hane suam sontontiam confirmandam magnam locorum multitudinem assius congessit Chrysip. se VI ancori trag. lag. III. b. Alex seg. XVI. , ubi illa asithoris eum terra conjunctio significatur,

commemoravit locos scriptorum posteriorum temporum, ii non possunt in hanc rem quidquam Valere. Locorum autem, quos citavit ex Euripide, duplex est ratio aut enim invocatur Aether connubioeoniunctus cum Terra, aut omissa illa latrimonii imagine Aether cum Terra invocatur, vel ther cum Sole, vel Aether cum erra. cum Luce, cum Nocte. Vel Sol Solus, Vel Terra sola, vo Tarra eum Solo. Prioros illi loci per imaginem po0tis sexcenties usurpatam sunt intelligendi. Quod enim ad ros procreandas duo principia necessaria sunt, terra et aether Vel coelum, quorum alto ius lueo sit imbribus demissis secunda redditur altera h), positae illud animalium connubium ad Oolum o toriam transtuleriant, non quo illos deos esse crederent, sed ut siccitato verborum ovitata ornatum quondam orationi afferrent atque splendorem Quod si nihilominus assius aethora pro deo habet, cur omnino negligit terram' an quod apud veteres ininoris aestimata sint seminae quam mares Fuerunt sane inferiore loco feminae ); est vilior, idque ex Euripidis doctrina, terra quam aether, quippe quae ad homines procreandos partes praebeat et terrenas et stagiles et virtutis expertes, attamen sine matre nasci posse neminem, aeque ac nos perspexerant Veteres'), neque quidquam o sola aetheris potestate prolam videbant ipsi votores Selli sit amovori vult assius duo Anaxagorae numina, vel unius dei, quem statuat Euripides dignitatem augeri, quanquam ipse p. l. l. c.): Verissime, inquit, duo, Aethera et Terram, invocat tanquam numina, Atherem

o ἰθηρ, ὁ ουρανος), ut originis auctorem, maritum perliibens patremque Omnium rerum, erram ηγη η γαῖα, η Ῥητηρὶ nutrimenta Suppaditantem significans matrem atque nutricem . Verum, si aether deus est, dubitandum non est, qui item terra dea sit, Si non bona, at mala, Si non aeque potens atque aether, at proxime accedens auctoritate. At enim non sunt dii neque aether neque terra. Sunt elementa naturae et Vires praecipuae, quibus sublatis neque nasci neque crescere neque decrescere potest quidquam. Hac rati0ne αἰθη et ουρανος et φως et ῆλιος et ευς similia sunt; eodemque jure νυ inVocatur, quoniam, quaecumque videmus, Vicissitudini dierum et noctium sunt

subjecta'). Neque ideo αχηρ pro deo habendus est, quod legitur: χηρ, ο τμ ἰγκουσεν σέθεν vel λέξω προς αἰωρ similiter nos quoque: in Sache der actit sagen si dem imme ergahlen. Ceterum iisdem locis, quos citat assius, αἰθήρ regio est, ubi Jupiter Versatur Incert. rg. lag. CLIV et Venus, sicut in mari et in terra omnia domita habet permulcetque Hippol v. 25 et quo ematis animis se recipiunt homines Incert. trag. rg. CLIV), ubi terra mater sedet Incert. trag. g. LXXVΙΙΙ). At pro assio locus gravissimus facit, quem omnium primum posuit, Incert. trag. rg. I ορας τον ψου τονθ' απειρον αἰθερα και γῆν περιξ εχονθ' υγραῖς ἐν ἀγκάλαις 3 τουτον νόμιζε Ζῆνα, τόνδ' ηγου θεον. Verum enimvero primo adspectu in verbis γραῖς ἐναγκαλαις agnoscimus imaginem, qua poeta usus St. Deinde neScimus, e qua Sententiarum serie illa verba desumpta sint. Quid si verborum contextus hic sit, ut cuipiam alios deos praedicanti occurratur: Aether est dupiter, aether deus, qui luce sua et imbribus alimenta praebet hominibus ,

simili modo, quo Cyclops Ulixi, pietatis eum admonenti, dicit in Cycl. V. 3223 ως τουμπιεῖν γε καὶ φαγειν τουc ημέραν, Ζευς υτος ἀνθρωποισι τοισι σώφροσιν, υπεῖν δε μηδὲν αυτον. Si revera summum deum esse aethera credidisset uripides, profecto non ita scripsisset Melanipp. frg. Ι): ώς οὐρανος ρε γαῖά τῆν μορφη μία Ἐπεὶ δ' ἐχωρίσθησαν ἀλλήλων δίχα, ἱκτουσι πάντα κἀνέδωκαν, φάος, Ἀνδρη πετεινά, θῆρας, ους 'ἄλμη τρέφει, . . λ. Nonne paSSiVa forma

ἐχωριοθη αν demonstrat, n0n SSe Summum deum vel Solum moVentem aethera, nam non ipse illam separationem effecit, Sed accessisse aliam vim praeter ουρανον et γαῖαν, fortaSSe νουν AnaXagoreum, qui coelum et terram S unxerit N). Non videtur satis respexisse Hassius locum

ex Pirithoo fabula sumptum lag. II): σε τον αυτοφυῆ, τον εν αχερίφ Ῥυμβρο πάντων φυσιν ἐμπλέξανθ', ον περ με φῶς, περ δορφναί με αἰολόχρως, ἄκριτός ἄστρων χλος h/δελεχῶς ἀμφιχορευει. Quo jure aether, si intelligendus esset, dici possit αυτοφυής, qui

nisi connubio junctus cum terra procreat nihil nonne pronomini σέ opponuntur πάντων φυσις, vel πάντα et φως et νυξ φῶς autem est αἰ θηρ, ut in locis, quos Hassius commemoravit. Jam quilibet, credo, in allocutione σε ὁ σι. . . perspiciet νουν Anaxagoreum λη et recte Clemens AleX. - ενταυθα, inquit, αυτοφυῆ, το δημιουργον νουν ειρηκεν, mentem divinam sive opificem universi. Si aether deus esset, cum materia conjunctus esse δ), sed δεῖται ὁ θεὁς. εἴπερ ἐστ οντως θεὸς, ουδενός 3 ). Hercul fur. 236). Non esse corporeum deum, demonstrant illa verba Incert. frg. XXIII.) α θεὸν δε ποῖον εἰπέ μοι νοητέον β. ὁ πάνθ' οροδντα κ αυτονουχ ορωμενον β). Jam respicienda sunt, quae leguntur Incert. trag. rg. LV.): σοὶ τῶ πάντων μεδέοντι, χοὴν,

πέλανόν τε φέρω Ζευς εἴ Mχης ὀνομαζόμενος στέργεις συ δέ μοι

θυσίαν ἄπυρον παγκαρπείας

18쪽

χθονίωνθ' υιδ μετέχεις αρχῆς πέμψον εν φῶς ψυχας ἀνερων τοῖς βουλομένοις θλους προμαθεῖν,

ποθεν βλαστον τίς it κακων,

τίνα δεῖ μακα9ων ἐκθυσα ιένοις ευρεῖν μοχθων ἀναπαυλαν. De his satis habeo adnotasse, quae alchen ad hunc locum scripsit p. 44. b.) Non miror ista Clementis Alex de Euripide, τι τιν σωτῆρα αυτὸν ου εἰδως λέγει. Sic en in ultima scripta sunt poetae philosopho, ut vid0ri quodammodo queat deum quendam desiderasse salutiferum, qui malis, quibus homines insanabilibus premebantur, aliunde non XSpectandum praesentisSimum afferret remedium. Invocat deum gubernat0rem universi, cujus nomen sibi fatetur incognitum p quemque

ἀγνοῶν ηυσέβησε huic ossor frugum suarum primitias in animi grati testificationem ob benefacta: hujus in superis inferisque agnita potentia, petit ab illo supplex, ut mentes illuminare dignotur

veritatis amatorum, atque hos edocere, praeter cetera, τίνα δεῖ μακαρων κ τ λ. Denique quae verba Euripidis suam sententiam defendere putat ΙIassius, ea diversa esse equidem arbitror vel maximo Τroad. v. 846 sqq.) Quorum quanquam priora ad aethera pertinere poSSunt, tamen reliqua quomodo ad corpus aliquod lucidum, splendidum, calidum, quantumVis Sit leVe ac tenue, reserantur, prorsus non perspicio. Immo his verbis describitur aliquid quod corpore caret, Sub oculorum Sensum minimo adsens 36) tui omnibus et animantibus et inanimatis praeest, non tantum propter miram efficaciam nullam rem non amplectentem, sed etiam eo, quod c0rp0re destitutus est, neque ullo loco conspicitur, Vocatur δυστοπαστος. Ceterum νουν AnaXa oreum Vocibus νους βροτων significare

videtur Euripides Quoniam autem de summo do quaestio perdifficilis est, dubitatio mov0ri potest, sitne deus te illa, qua omnia fiunt, in aeternitatem constituta ἀνάγκη , an mens quaedam humanae menti similis νους) Quae scholiastes ad verss. Euripidis adnotavit, Iartungus in hune modum vertit: De in de Menschen vernunt i sicli flatibarende de die aligegenWartig altende Vernunst Welches etZtere esse ist). 40 nun Zeus menSchenarii sάνθρωποuορφος,. Se is organismus ἀνάγκη de Natur, d. h. se e eine derartige Vernunst, te di Menschen si besitren de Nichis

dergleichen onder nur in Analogi vo unsere Vernunt l. Iam illis versibus numen divinum designari plane diversum ab aethere, Versus docet. quem issico loquentem laci poset Menelaum:

Hecubae de aethere cogitandum esset, inepta esset Menelai interrogatio. Ceterum hac interrogatione auditorum animos ad suam de summo deo sententiam, a Vulgi opinionibus prorsus recedentem, convertere vult Euripides. Quae quum ita sint ne paulisper quidem dubitaVerim assentiri Valchenario, qui l. c. p. 36 3T: Deorum, inquit, quale a Graecis Vulgo colerentur contemptor, Euripides unicum agnovisse deum Videtur αυτοφυῆ. mentem puram aeternam atque adeo infinitam, nulliusque rei indigam non ille, quae aliorum fuit opinio, deum mentem esse censuit, quae materiae velut infusa, ac cum illa arcte conjuncta, hanc molem instar Spiritus agitaret Sed puram et a materia longe semotam, cui materiae natura sua quiescenti et confusae mens ista divina motum indiderit atque ornatum, creatrix

coeli et terrae. Coelum autem, sive Aethera, et erram velut duo elementa consideravit, ex quibus omnia in hoc universo nascerentur et in quae omnia, quum Viderentur mori, in Suum quodque reSOl- Verentur. Sed ut carminum poeta consuleret Suavitati atque ingenio elegantissimo morem gereret, veluti quodammodo συναρχοντα τῶ μεγίστω δαίμονι omniparente Aethera et erram εἰδοποιη- σας connubio junxit suasque hic poeta ἐρωτικος Λmori qui dicebatur partes elegantissimas adsignavit ex hoc c0njugi omnia primum enata cecinit, atque etiam nunc per hos conjugeS, Vernis praesertim temporibus in mutu0s ruentes ampleXus, in ordine quidque suo Vegetatum custodiri

19쪽

συ γα εν τε θεοῖς τοῖς ουρανίδαις οκῆπτρον ὁ Λιος μεταχει9ίζων, χθονίων Τ' Αιδ μετέχεις αρχῆς πέμψον ιεν νως ψυχας ἀνερων τοῖς βουλομένοις θλους προμαθεῖν,

ποθεν βλαστον τίς ίt κακων, τίνα δεῖ μακαρων ἐκθυσαuένοις ευρειν μοχθων αναπαυλαν.

De his satis habeo adnotasse, quae alchen ad hunc locum scripsit p. 44. . : Non miror ista Clementis Alex de Euripide, τι τον σωτῆρα αυτὸν Ουκ εἰδως γει. Sic en in ultima scripta

sunt poetae philosopho, ut videri quodammodo queat deum quendam desiderasse salutiferum, qui malis, quibus homines insanabilibus premebantur, aliunde non XSpectandum praesentissimum afferret remedium. InVocat deum gubernatorem universi, cujus nomen sibi fatetur incognitum; quemque αγνοων ηυσέβησε huic oflari frugum suarum primitias in animi grati testificationem ob benefacta: hujus in superis inferisque agnita potentia, petit ab illo supplex, ut mentes illuminare dignetur Veritati amatorum, atque hos edocere, praeter cetera, τίνα δει μακαρων . . L Denique quae verba Euripidis suam sententiam defendere putat Hassius, ea diversa esse equidem arbitror vel maximo Τroad. v. 846 sqq.). Quorum quanquam priora ad aethera pertinere poSSunt, tamen reliqua quomodo ad corpus aliquod lucidum, splendidum, calidum, quantumVis Sit leVe ac tenue, reserantur, prorsus non perspicio. Immo his verbis describitur aliquid, quod corpore caret, Sub oculorum sensum minime cadens ο). Qui omnibus et an iniantibus et inanimati praeest, non tantum propter miram efficaciam nullam rem n0 amplectentem, sed etiam eo, quod corp0re destitutus est, neque ullo loco cotispicitur, Vocatur δυστόπαστος. Ceterum νουν Anaxagoreum Vocibus νους βροτων significare videtur Euripides. Quoniam autem de summo deo quaestio perdifficilis est, dubitatio moveri potest, sitne deus lex illa, qua omnia fiunt, in aeternitatem constituta αναγκη , an mens quaedam humanae menti similis νους). Qua scholiastes ad verss. Euripidis adnotavit, IIartungus in hune modum vertit: De in de Menschenvernunt i sicli offenbarende de die aligegenWartig altende Vernunst Welches letZtere esse ist), se nun Zeus menschenartig άνθρωποιιορφος . se e organismus αναγκη de Natur, d. h. se e eine derartige Vernunst, i die Menschen si bestigen de Nichis deroteichen sonder nur in Analoes vo unsere Vernunt l. Jam illis versibus numen divinum designari plane diversum ab aethere, Versus docet, quem illico loquentem facit poset Menelaum: τί δ'εστιν ευχας ως ἐκαίνισας θων se quid est, cur novos deos preceris U)8 Si in verbis Hecubae de aethere cogitandum esset, inepta esset Menelai interrogatio. Ceterum hac interrogatione auditorum animos ad suam de summo deo sententiam, a Vulgi opinionibus prorsus recedentem, convertere Vult Euripides. Quae quum ita sint, ne paulisper quidem dubitaverim assentiri Valchenario, qui l. c. p. 36 37: Deorum, inquit, quales a Graecis Vulgo colerentur, contemptor, Euripides unicum agnovisse deum Videtur αυτοφυῆ. mentem puram, aeternam atque adeo infinitam, nulliusque rei indigam non ille, quae aliorum fuit opinio, deum mentem esse censuit, quae materiae velut infusa, ac cum illa arcte conjuncta, hanc molem instar spiritus agitaret; sed puram et a materia longe semotam, cui materiae natura sua quiescenti et confusae mens ista diVina motum indiderit atque ornatum, creatrix

coeli et terrae. Coelum autem, sive Aethera, et erram velut duo elementa consideravit, e quibus omnia in hoc universo nascerentur et in quae omnia, quum Viderentur mori, in suum quodque resolverentur. Sed ut carminum poeta consuleret Suavitati atque ingenio elegantissimo morem gereret, Veluti quodammodo συναρχοντας τε μεγίστω δαίμονι omniparentes Aethera et erram εἰδοποιήσας connubio junxit suasque hic poeta ερωτικος Amori qui dicebatur partes elegantissimas adsignaVit ex hoc conjugi omnia primum enata cecinit, atque etiam nunc per ho conjuges, vernis praesertim temporibus in mutuos ruentes ampleXus, in ordine quidque suo Vegetatum custodiri

conServarique.

20쪽

Adnotationes.

prooemium.

D Hassius in programmate scholae Parthenopolitanae . . parentes tragici non ignobili fuisse loco, verisimile quidem, sed minus certum esse affirmat, lectorem revocans ad ters ad Moer. p. 7 et ad Barnes in commentario, quem scripsit de Euripidis vita, p. 2.2 Aristoph. Nub Seboi ,-o

a Valehenari diatribo in Euripidis perditorum dramatum reliquias. iugduni Balmorum. 767. . o. e. ingenio quoque moribusque praeceptori discipulum suspicor simillimum suisse. Utriusque lineamenta duci orte pos- ut nonnulla hie satis erit unum attigisse. De Anaxagora Aelian Var. ist. VIII. 3. ναξαγορανίασι μη suove ποτε ὀφθῆναι, μηδὲ μειδιῶντα την ἀπην duo ipsius discipuli, ingenia capitalia Pericles et uripides, e iam suisse seruntur ἀγεώλοι. De Tragico testis est apud Aul. Geli. Noct. Att. XV, 20 . lexander Aetolus:

' δ' 'Aναξαγόρου τροφιμος χαιου στρυφνὸς μὲν ἔμοιγε προσειπεD, καὶ μισογελως και τωθαζειν υδ παρ ινον uinisvrκώς -- viri optimi Anaxagorae, quem constat omnia postposuisse dicendi quaerendique divinae delectataoni, ast Euripidis animo, ni fallor, observabatur, dum philosophi nobis Physici laudes caneret et Geometrae In Versibus, quos ex incerto dramate servavit Clem Alex. Strom. IV. p. 634. D. d. l. c. P. 28: In Anaxagorae Schola eiusque exemplo didicerat Euripides, praemeditatione suturorum malorum enire eorum adventum hoc in vita quotidiana perutilo monitum a viro se didicisse sapiente sub Thesei persona testatus in scena, naxagoram Atticis speetatoribus notissimum designaVis, AMA--4 Euripides familiarissimns sui Socrati, nobilissimo aetatis viro, eidemque Anaxagorae discipulo. Aelianus Var Histri Ix tradit, Socratem, aliorum positarum consuetudine abstinentem uno Euripide propter Philosophiae studium usum fuisse. h. alch. l. c. p. 4 et 5: Singulae propemodum Euripidis γνω αι nobis monstrant quod et aliunde noveramus, in socratis illum exercitum fuisse palaestra. Clem Alex in rotrept. P 65, 2. Euripidem ἄξιον οἱ ἀληθῶς Σωκρατικῆς διατριβῆς nominat. - Quinctil. X, , 68. hoc judicium de Euripide secit:

si is in sermone magis accedit oratorio generi, et sententiis densus, et in iis quae a sapientibus tradita sunt, paene

ipsis par etc. . . ., E

5 Suid in Eurip. ἐπὶ τραγωδίαν δε-ραπη τον υναξαγόραν δων ποσταντα κινδυνους, δι απερ αγηζε δογματα ch. disputatio de Euripide philosopho, auctore J A Schneither. Groningae pag. s. q. - Ipse Arist phanes in Ranis Euripidem facit dicentem, positae consilium esse, admonitionibus hominum mores corrigere. Id. Wisso va in program Leobschllig. 830. pag. 20. Aristoph. v. 057 ed. indors. . 6 v Anaxagorae Clazomenii fragmenta, quae supersunt, omnia illustr. Schaubach. Lipsiae. 827. rg. 24.

7 Schneith. I. I. p. Io. D. E. ulter Euripides deorii popularium contemptor. 826. ratist. Id infra. 8 Summa enim in ipsis versibus cautio Euripidi adhibenda erat, siquidem vel Aeschyli exemplum maxime pronos esse Athenienses ad positam impietatis accusandum et ad puniendum docuerat. Non enim supplicium effugisset Aeschylus, nisi frater Aminias, qui in pugna Salaminia acemme pugnans altero brachio mutilatus uera vulneribus suis judices ad misericordiam permovisset vid. Aelian Var Hist. V. s. Clem Alex Suom. . p. 38 A.

9 Si servus Menelai in Helena sic nutrix Phaedrae in ippolyt.10 Hippolyto. 228 - 44.

II Ex his nominandus est A. G. Schlegetius in libro Vortesungen ber dramatischo ungi und Litteratur.

12 Boutemechius in Commentat Gotting. societ recent. IV. p. 29 Amorum studiosum obsereatorem fuisse Euripidem apparet, sed nunquam in cogitatione aliqua defixus nec veri diligens indagator sententiam modo hanc modo illam, qualis ei in mentem veniebat, talem in versibus posuit tamque parum curiosus in hoc genere suit, ut nec trita nec sutilia adspemaretur, dummodo aliquid veri iis inesse putaret. I 3 Ibid. p. 0r plura comprobant, Euripidem decreta vel non intellexisse e de industria alterasse. I 4 Ιbid. p. I. sqq. p. 9: Certi nihil uripides de rebus divinis statuisse ex iisdem tragoediarum ejus ocis apparet, quibus nunquam sibi constans turbare religionem Popularem conatus est. IS Ibid. p. II: Sed quae vulgo credebantur respuens, ipse quid statueret non inveniens, fieri non potuit, quin sibimet ipsi repugnaret, quum modo, ut positam decet, assentiri perperam creditis, modo res novas moliri Videretur. I 6 Ibid. p. 20: Consultius, puto, Euripides egisset, si rebus, quae sua natura ad rectam rationem reVo-

eari non Olerant, Oram Opulo lucem inundere non studuisset.

17 In eundem sensumissilerus I. e. disputat. I 8 Hass. p. 7: Similiter Mulier in libro . I. - Sic Schneither. I. e. - Praeter viros, quos audarimus, commemorandus est Wideburgus, cujus de philosophia Euripidis morali libellum Helmstad. 805 exiguo studio consectum esse dicitiassius. Denique eodem tempore Parisiis commentationes de philosophia Euripidis physica et morali cis Archives litteratres r. XV. p. 417 sq. et r. XVI p. 2I9 sq. prodisso, vel minima cura eriptae, dicuntur Quorum utrumque ut inspicerem, mihi non contigit.

f. se rebus divinis.

I. Non sunt dii, qui fabuIia feruntur. I V. Iphig. Taur. 355 sqq. semper secuti sumus edit Bothii. 825ὶ - Troad. v. 943 ζαῆ μαθεις olat

θεας, ὁ σον κακον κοσμουσα μὴ ου πεισης σοφους . . . Bacch. V. 26-3I quamquam Euripides Ser.tentim, Semelam a mortali quodam compressam suum peccatum in Jovem transtulisse, Semeles sororibus attribuit, tamen eam ipsius positae fuisse, ex aliis Iocis similibus apparet. - Belleroph. fragm. XXVI. εἰ θεοί τι δρῶσιν ni χρολου εἰσὶν θεοί. Melan sin XII. o σφιν θεοῖς πονηρον ἐστιν. alchen. p. 37 h. Herc. sur. V. 237: oίδωνοχε δυστηνοι λογοι cis Schneith. I. c. p. I. q. Iphig. Taur. V. 366 ουδένα γαρ οἶμαι δαιμονων εἶναι, μαον.

2 Hippol. v. 12 σοφα τερους γαρ δεῖ βροτων εἶναι θ εους. 3 Jon. 398 sqq. 4 Orest. v. 59-6 I. ibid. v. 27I-73 ibid. v. 399-402, ad quos Verss. schol haec θω ἐνταυθα δεῖξαι μνέλαος τα ' ἐστη, τι - ὁ 'Andiaco προσέταξεν αυτω ον τῆς μητρος φονον, ἀλλ' οἴκοθεν ἐργασάμενος τουτον ἐπεὶ δὲ δυστυχεῖ, προβάλλεται τον Axoλλωνα sq. Ex Euripidis animo addi potest: si Apollo matricidium Orestis probasset, non tam segnis suisset in adjuvando Oreste. - Orest. 263 ibid. v. 3I2-I6 ibid. v. 82-84. Verbis δίκα μεν καλιος δ' υ ipse chorus, cujus est, deos ab hominibus Iaesos defendere, Apollinem ut honesti