장음표시 사용
21쪽
tum phantas est pars certissima ingenii boni, sed editam, ut o superioribus patet basis et fundamentum M. dicii, h, e sum ditat menti facultatem materiamque dieandi quod non omnes, qui phantasa me autuntur atque adeo saepe abundant, judicio subtili praeclaroque instructi fur. hujus rei culpa non inest in natura mentis eorum, quippe quae est capacissem audien vel subtilissimi, sed ves in parentibus et ni is
tris, qui illorum mentem mature ad rerum causas et ordinem attendere non jusserunt, seque eam acuere et
subtiliter judicando notionibusque rectae vel corium gendis vel disjungendis inuincere neglexerunt, vescit ipsis illis, v. c. in negligentia, in animi eo noti invservore etc. Homo v. c. nimia honoris, pecunia tionis sic cupiditate flagrans, aliisque animi perturbationibus nimis deditus et homines, quo sunt selicis xi 'nio ho, phantas praediti, eo servidioribus ani
mi motibus traliuntur, nisi mature eos regere et inprimere didicerunt, idque in primis mature corrigen do et ad subtilitatem adducendo judicio , homo, in quam animi motionibus nimis obnoxius hariun t rubin si ille impeditur, quo miniis .seriem et retiatem idearum perspiciat in rem quamque legitime u isti Nam judicium legitimum ae subtile requirit animum vi dum atque tranquillum. At ille, licet perperam , ' iudicet, tamen propterea laude phantas ira Harae atque ita boni ingenii non simpliciter es ethvandus. Qui vero cuiquam phantasia praeesare piri, illa boni ingenii primaria, manifesto carenti judicium tribuunt, idque, ut nonnunquam addunt, egregiu--s toto, quod junt mel. -
reti Forian viderunt aliquando Minimi, praecia se phantasia carentem, judicia aliquo recta ae praulam proferre. An vero propterea judicavit Forsan aliorum, .m magistri, parentum em', judicia, ut fit, pro
suis vendit vis, atque ita duntaxat 'pio audium
22쪽
ae r moris tenebat, memoriter reeitavit. At qui nomisonte judicat h. e se suum ves assimisum vel dissei, rum non siiopte ingenio declarat, sed aliorum dictata repetit, is ne judicare quidem, nedun praeclare iudi .eare, dici potest. Quae hic dixi, nituntur experientia, qtrae in vismodi rebus debet decernere Men insiparendis quosdam, in filios meae disciplinae traμ-rent mihi dicere, eos licet non ingenio bono, at judicio egregio instructos esse. At vidi, hos esse stupi. dissimos. Hoc igitur ingenium bonum, late sic dicintim , derinis V, auru rasina conanti per fleuo seribere et direre summo necessistium est sentit enii illud dissicultatem rei cujusque sentit desectum causa.
rum connexionis, et omnium eorum, quae perspicuae
explicationi sex nimi, atque ita ea supplere potest a tendi ad argumentorum levitatem, pondus eoiuiexionem ere , et sese, unde sumat suppeditae enim senui omnia, quae ad perspicuitatem pertinent. H Alter perspicilitatis fons est doctrina solida aes t et quam et cognitionem rerum philosophieam aeris: viui cernitur in eo, ut non solumniusta didit: eris nam me so disciplinae omnesque ser a te eloquentiam adiuvant sed etiam ita didiceris, ut
non tantum singularum rerum, quas noris, causas eas,
que ustas, verim quoque, si fieri potest, harum caus xum causas Has et memorare facile queas Theologus v. c. instructus est doctrina solida, si singula Themlogiae capita non modo tenet, sed etiam loca librorum
secrorum novit, quorum auctoritate illa capita nitan. tur; at nec hoc sufficit debet etiam nosse, quomod
ea ex istis locis legitimo demonstrari ae defendi possint. Me Philalogus solida eruditione praeditus est, s v. c.
historiam priscam vel antiquitates romanas graecasvo non modo novit, sed etiam dicere potest, ilibus pris, eorum locis illae nitantur et quomodo inde eruantur.
Sponto patere judico, dominam solidam, quae sine in
23쪽
genio bono parari non potest, esse sontem perspictu . itis certissimum. Nam quod in bus sensitum timperio obnonis sint signa eaterna, idem sint hi resin
iansus non ferientibu argumenta s. causae. Hae etenim sunt signa veritatis et veram rem esse dioia aliunde, quam e causis allatis s. argumentis, colligimus. Qui Logicen vel attigit, is novit, ideam s notionem distinc tam dici eam, quando signa obiecta nori, eamquemagis distinctam et adaequatam ut vulgo loquuntur fieri, si signorum signa memorare queas. Iam, qui rerum, 'uibus dicere ac scribere parat, causas ac, si fieri potest. causurum causis novit, ut tali modo niens eius non nisi notionibus maxime distinctis et ad inuatis, ut Logici
appellant, utatur atque ita in clarissima luce veisitur, nonne is, quae distincte novit et cogitat, ea etiam distincte ac perspicue dicere possit et scribere' Nihil faci lius esse dixerim debet enim illa quae cogitat e duim
taxat eloqui vel calamo excipere. Hinc ego semper, si quem doctorum video perspicue aliquid tradete eum puto id acciu ate scire seu cognitione ejus solida subtili que ornatum esse. Qui contrado re conisi te obscure et conlase, disserunt, ii plerumque eam non accurato tenere videntur, ac raro iis credendum est, qui assu mant se rem egregie scire, at verbis exprimere perspicue non posse. Neque tamen nego, intrudum accidere posse, ut homo pereruditus remque egregie cu' lens tamen eam est scuris vectis tradat, atque ita per spicuitati ossiciata Verum hoc e superbia quadam plerumque nasci puto, qua inflatus sibique nimis placens
artificium scribendi, more puerorum, ostentare ac lamdem scilicet magnam magnam eruditionici e conse qui cupit quasi emiditionis se mininae, vel verba rara adhibere vel sensa animi ea verboni obscurit an
volvere, ut nemini eo petietrare liceat. Hinc
III modestam sontibus perspicuitatis adjungo. Modestia monere nos potest, ii iidem non ponamus
24쪽
in iis, quae aliis displiorant, atquesit in scribendo di
Mndoque talia verba talemque eorum compageni δε- quamur, ut sacile nos alii intelligant. Quod nobis in aliis rab placet, id alii in nobis aeque non placebit. Non placet nobis aliorum obscuratas 1 dicendo acri er,
bindo ergo et nostra Hiis displicebat, hincque ea vitare nostriim est stulius emit ille magister apin Quintil. Institi UI, et, qui discipulos, quae scriberent,
obscurare jubebat, utens verbo σκοτισω h. e. quo O, sturius, eo meliu . cimo, quo obscurius, eo millius.
MI Quartus pr/ euitatis lan est cognitio Ao- hin intelligo hiis eam, quando novimus, quid hombIae vulgo intelligant et intelligere possint, qui non. Orator et scriptor, si hoc nescit, ii modo se ad eorum
intelligentiam accommodare potest Quotus e Misque est, qui hominum mentes accurate n.rit, ex qui id agat, ut antea, quam aliquid dicat vel scribi, sedulo indaget, an lectores et auditores singula recte intellecturi sint Plerique putant, quia ipsi ea intelli- g nt, qu scribant et dicant, propterea etiam Rudit res lectoresque esse intellecturos is quo valde errantinam, quin vel obscurissime scribens dicensve ea, quae scribat dicatve intelligere possit, quis dubitet Diu enim meditatus est, remque ita semilliarem sibi reddidit. At auditor et lector inscii auxes et oculos injsciamque mentem sire uni asser L. Sed unde a s citur is cognitio' sinum variis ex rebus primum
ex usu hominun , si crebro de variis rebus cum illis disputes, si more Socratis te inscium esse plane simulesae doceri cupias, si deii' quae legerint, audiverint, im erroges, uomodo ea latis ilexerint se Deinde ex is ipso, ii crebro te interroges, quid de hac vel illa re e
gite S, quomodo explicare velis, si forte subito hoc se. Cere jubeare etc. In primis tandem ex institutione dis ligenti adolescentum. Hic crebra est occasio hum
irae mentis ratio , ires, imbecillit rem, Muit an
25쪽
indagandi. Hine fieri videmus, ut ovo quis diutius inerudienda adolescentiis versatus est, idque eum fide, dis
ligentia et religione summa, eo magis ille perspi fierem tradere possit Oisaubonus, Gesi erus et Ernesti, utilives taceam, hoc suis exemplis docent mea
inen negandum est, ingenio bono opus quoque esse adimentis humanae vires explorandas v Quintus fons perspicuitatis est singuae, qua iiI dicendo et scribendo uteris, at rata eognitis. In quaque lingua singulae notiones variis illae quidem ni odis exprimi possunt, sed est tamen Mius alio aptior et dilucidiori ac plerumque unus est aptissimus et marinis
perspicuus. In omni lingua sunt vocabula rara, obscuam, ambigua, perspicua, propria construmones et tineationes ambiguae, contortae, siciles perspicuae etc. Quas omnes res si non sitis nosti, si desectum earum habere ne is semper in periculo es, ne obse ris ambiguisque vocabulis et constructionibus prole spicuis utare. At vero diu linguam aliquam tractaveris necesse est antea, quam eo pervenias, ut austo vocabulorum delestii ordine et constructione, ubiqueruli distas. Et dolendum est, hodie linguam adeo vern eulam a permultis negligi et inter res levo numerari; cum tamen lingua seu sermo si imago mentis, et limgusa Voeabula sint imagines singularum notionum adeo, qui linguam negligit e contemnit, mei item quo que negligere et contemnere rideatur Culturam in
guae, tanquam rem supervacaneam, riticis relinquenia
dam putant, quasi non omnes omnino homines recte loqui et ea, quae alii recte loquantur, recte intelligero debeant. Quanto minus mirum est, latinae culturam vulgo negligi praesertim cum homines non magnum illi pretium vulgo statui videant, sciantque se latino non locuturos esse. Nam hodie nemo fere linguam
vult discere, nisi eam, qua cum aliis loqui possit, v αFrancogantiam em, quasi linguae externao loquendi
26쪽
emisi tantum lis rutae sint. Videntur vulgo de -- culae,su ad usum omnium linguarum concludere. Sed unde linguae cognitio comparatur E lectione b I orum librorui diligenti. Legendi igitur sunt, si .vernacula cupis perspicue scribere et dicere, scriptores vernaculi optimi n. e. qui eloquentiae atque ita perspieuitatis laude escellunt orator enim verusa vero eloquens est ubique perspicuus. Ita, si latine cupis perspicue scribere ac dicere, legas frequenter script res priscos eloquentia claros , in prinus ciceronem, exempla perspicuitatis probatissimum, nec cum vulgo putes, ex iis nihil praeter vocabula latina hauriri lato inde discimiis artem recte, venuste, perspicue cogitam di dicendi et scribendi.
VI Pru tua quoque est sons perspicuisitas. μnos ab inept inanique pMendi cupiditate et assea
tionis missio, matre obscuritatis, absterrere potest, d
CEI IOS, Omnen verborum ornatum sne sententia
pulchra esse puerilem sapientem euom magis res ac sententias quam verba, utpote quae sponte sequi lent, modo recte cogitaveris stultum est in durioribus translationibus, trajectionibus etc., laudem sapientiae quaerere. Verba sunt instar vestis, sententia instat corporis. Iam quis vestis magis curam gerat quam corporis vel verba sunt sere putan una sententia nu- Heus hunc potius appetimus Ridiculus foret, qui hospiti suo fructu apponeret, quorum putanaan picta auroque ornata, ipsi stuctus essent putres vel vulgaris
VII Sunt et alii perspicuitatis sontes, v. c. ing nium hilare proclivius est ad Keilitatem locutionis e
perspicuitatem, quam cisse ac saepius illud pendet aliberalior educatione, a fortunis etc. Aliud est ingenium ire ninate aliud in divitiis educati. Magni quo que reseri, quo magistro usus sis. Si magistrum tristem ut obscuritatis st idiosum aut hilarem et perspicuitatis,
27쪽
amantem ii bis es, sicile te ad ejus smilitudinen erase Arminis et a teneris assuescere multum est. Non parii quoque interest, quales libros primum legeris, utrum Oblchue an perspicue scriptos. Qui v. c. ungit, Britanni, cogitationes nocturnas primum legit, et cum gustu legit, ei alii libri minus sapient, Masaungiano more scribere cupiet praesertim cum nonnulli putentis ipsorum cogitationes non statim ii telliga latur, hoossis signum majoris et exquisitioris doctrinae etc.
SECT. IIIIum Distis iis prvis risu pers vitatis in univer .
Fontibus pecticuitatis remotioribus recensitis recensebinius propiores . . eas res, quibus proprie perspicuitas dicendi scriben lique essicitur. Fontes hi
propiores sunt duplicis generis pertinent vel ad res notiones, ad quas omnes enuntiationes quoque reserendae, explicandas vel ad verba, quibus et singulas et conjunme notiones explicatitur. Fruium in do verborum perspicuitate laborare, nisi antea notiones, quas explicare verbis studes, perspicue et accurat h. e. ex omnibus partibus et attributis atque, ut loquum mi , circumstantiis cogites. Nam has partes omnes, hae at Muta, hac rerumstantia verbis recte exprimere est perspicue loqui ac soliuere. Fontes igitur, nisi sorte omnes, at praecipuos memorabimus.
rus s istionibus. Fontes perspicuitatis propiores in explicandis r buset notionibus e vitin in additionibus justis novarum notionum, per quas illae resta notiones certiores magisque definitae reddantur, atque ita lectores et
28쪽
es inaetores non mota eas plane. h. ει aeque ae scriptor et orator, intelligant, sed etiam certas esse sibi statim persuadeant. Omni itaque obscvidiati errori ac
dubitationi, quae in animo auditorum et lectorum oriri possie, sedulo a mature occurrendum est, resque ita eorum menti proponendae sitiit, ut haec eas totas e qtie omnibus partibus perspiciat, nec ii id quam in iis desideret. Ut igitur praecipuos fontes perspicuitatis nominem, addere rebus explicandis debemus musas surguntento, exempla, testimon , conditumem, modum, instrumentum et omnia ea per quae res factae sunt, temporis et Dei notionem ς tendum es saepe dilatatione notionis per periphrasn notiones nonnum saepius repet mdae sunt, interdum brvitate uum , ordo id rum M.
sectio ausarum s argumentorum qua nihil ad rem pla- nissimam reddendam atque ita ad persuadendum emc esus esse constati Causari argumetitum est enuntiatio, eurus veritate , tanquam funilamento, nititur veritas alius enuntiationis seu lovius es Ignis seritatis.
Hinc patet, quanti reserat causas bene nosse. olluat inter eas quoque referri te simonia laaec enim in rebus
historicis sola valent ad evincendum, rem vere sistam esse: it exempla, quia per ea demum saepe numero docemur rem aliquam se ceriam ac veram. dotestimoniis et exemplis, quia mos ita postillat, separatim infra Sest et et 8 agetur hic loquemur tantum
de rauis proprie sic dictis s. argumentis vulgo appella tis Causa igitur addantur
Ι In primis thesi s enuntiationi generali, quam scribendo dicendove tractas et explicare latius atquoi lustrare cupis. Hic
29쪽
Hi quatuor sunt observanda I eausae debent esse a tis firmae, I satis multae 3 debent rite tractari vi de- helit saepe repeti. Haec quatuor breviter, per laueris
men, explicabimus.1 Causa debent esse satis firmae, certae, graves . E. tales, ut propter eas thesis illa vera esse videatur, et ut lector vel auditor ad id, quod velis, credendum, atque Ita ad amandum vel aversandum hincque vel agendum vel omittentum abripiatur. De ipsarum ratione ac delectu nota multa hie diei possunt, quia alius rei aliae sunt causae et coram aliis auditoribus et lectoribus aliae causae lunt asserendae, prout eorum est intelligentia et gustus ac saepe temporis locique ratio est habenaa. Orator ipse vel secipionantea, quam causas suas in publicum effert' diligenter viis deat, an ipse iis moveatura. e. propter eas thesin suam pro certa habeat. Nam, ut flendum est thi pilus , si vis mallere, ita Ipse causa aliqua ante moveare IIecesse est, vi vis me illa moveri orator frigidus, vimque caulae s argu- Inenti ipse non sentiens, licet valde clamet, aine nihil essicit, sed auditores reddit sui similes . e. frigidos. Non
elamor sed pondus argumentorum facit, ut prudentes rem credant et pro vera trabeant. Quare singulas causas aliquo- ties et interjecto aliquo tempore debemus perpendere, h. e. Cum thesi cona ungere et judicare, an propter hane vel illam causam res thesi s themate comprehenia necessario credi debeat. Saepe enim fit, ut causam, semel cogitatam, pro certa, firma gravique habeamus, quam si post aliquod tem pus iterum cogitamus et cum themate in mente nostra coi Iungimus, videmus parum erram, firmam, gravemque, im
levem ae frigidiusculam esse. a Causae debent esse satis multae, si fieri potest. Quo
enim plures illae sunt, eo firmior et certior res audienti et legenti videtur. At et hic sulit cautiones a Saepe non omnes recensere opus interdum praeteritione, ora illa Theruri ea, uti licet, praesertim si res non valde ignota Moli lialde incerta, ae dubia est. Sed M omnes hae causae,suotcunque sunt, debent esse certae, firmae ac graves. Leve enim et incertae causae firmitati ceterarum et v vitati officiunt e thetin ipsam reddunt duhiani et suspectam, et iple scriptor vel orator fit suspeetiis amittitque aliquid aueto litatis suae. Non credendum late est rhetoribus, qui leves causas immiseeri pallulatur easque, velut milites tin idos et inertes, vel fortibus aulis praeponi vel inter
30쪽
pristi in orationibus habitis coram plebe, quae argumenta numerare non pondeiare solet, atque hujus animum multitudine causam opprimere; repente commovere, atque ita illam ad sententiam suam amplectendam inflammare et abripere studuerunt At nos hodie, in alio rerum statu vivontes et clariori veritatis luce in omnibus rebus ut saltem gloriamur mentes vi deceat istam levitatem inaltari. Qui de re certa ac vera loquitur et scribit, ei profecto non desulat orta et firma argumenta, modo ipsam recte norit. Praestat saepe unam causam, si firma et lavis est, asseris, quam multas Heves et infirmas. Prudens lector vel auditor eiurat earum gravitatem, non multitudinem. Iudicio hieperiniso opus est, ne sine necessitate causas cumulemus, et alibi, ubi opus erant, plane omittamus. Lectorum et auditorum reique ipsius ratio habenda est. 3 Causa debent etiam recte tractari . o. ita tradi, ut manifeste appareat, inimod propter a thesis ipsa re dibilis a certa sit. Quod nisi fit, lectoris vel auditoris
menti non persia adetur de firmitate laeseos Habet inter dum orator causas et herae multas et heia firmas et D ves at ita eas tradit et recitat, ut earum vi non apparear. Omnia igitur vertuntur in earum et a tractatione, quae estres summae artis maximaeque diffictiliatis Quomodo ea instituitur Tria hic requiruntur Primum debet causa, si opus est h. e. si non or se intelligitur, explicari et tamdiu illustrari, donec sentiamus planam esse. Haec expli- Citio, illustratio debet brevis esse, ne conjunctio causae vel eum sequenti ejus confirmatione vel cum thel nimis
interrumpatur, et attentio legentis et maxime audientis impediatur et minuatur. Interdum causa per se patet, nee
indiget explicatione et illustratione unde eam addere puti. dum foret et lectori vel auditori ingratum. mihil enim in gratius et molestius est, quam audire ac videre, ea explicari et illustrari, quae jam plane intelligamus, ae sorsan dudum plane intellexerimus omnia explicare et illustrare est dissidere tectoris vel auditoris intelligentiae et prudentiae, ipsumque pro stulto et imperito habere. Nonne hoc ei molestum esse et summopere displicere debet 8 hyDeinde debet ostendi causam istam elle firmam et certam quod non alia ratione fieri potest, quam adjicienda alia causa, eaque non minus certa, qua illa nitatur. Haec aula adjecta itidem' debet, si opus est, explicari, illustrari, atque adeo novaeausa confirmati, quae talis sit, ut alia causa non egeat.