Spisy Jana Amosa Komenského

61쪽

apparet Consilium iu Auxilium. The mor at sent his Residentis Hamhure the Lord Plattenbercto congratulate the M of Swed But hecis style unus ex vaferrimis mor

CXLIX. Komen Sh Figulovi.

abire spes nostras, Proh dolori Adcono Satanae irato et Aniichristolarenti, onmes miseri praedae erimus O profunda Dei judicia, si talos etiam ac tam justos contra Babylonem apparatus frustra osse permiscrit. Quid

aliud cogitare veniat, quam minus sincere, aut non ex monte Domini gesta osse hactenus omnia si in vanum omnia Providens rerum cri velit. Aut qui tandem de hac C Statii Ondum. At sortassis etiam lai tam dabit Cata- strophen ille, cujus Crita Et sonitas in actCrnum durat. Si unquam cupidi

suimus, id sane erimus percipero, quem tandem haec res ventum sit habitura A quam metuo Amico nostro Harilibio quid illi fiet, quid reliquis. Torret me hoc incendium, ne lanimam det, cui parem vi sol vii unquam, tam iuriose contra invicona flagrantium animorum. O mus, Deus, miserore

Christianorum Gontium c iras tandom contra nos accensas Oseon l Has incas, O B. S. Curas, Et timore D. Hart lilii nunciatiis c iit verbis aliquot saltem, qui Porro geratur, innuore ne negligat, quavis data occasione, nOStroci tuo nomine quanta potoris diligunti cxorabis. pfieinsicli akostiis iste tomto se evici via istis edegly. Ovis by bylo ueba matri horrespondem se Medinem, is se m l nage aliadna data opinii. coli. Navates in L.

Quantum ad me, Comenium, audivi quidem Goclonium et Combachium sed in transitu tantum Marpurgi hospes Sodos studioriim meorum fixa fuit Herbornae per biennium anno 16li et 161M, postea cydelbergae anno

62쪽

196 e. CL CLI CUL H55 3 16 13 et 1614. Ibi pracccptoribus usus Piscatore Ravenspergero, Alstedio, Gut ricino: hic Pareo, Coponio Altingio, culicto. Quorum memoria in benedictione sit Sicut et in torum majorum Vestrorum, o mi Helvetii 'i

latens obolo usi a. , Qui de Republica Nihil somniis torpor Uomi r ille nos omne inanispo lactat. Quid illa Classes in Mari Mediterrane, quid in Indiis AnPraetor Mercaturam ct Mamniona nihil quaeritur Exspectabamus aliud quid

ab eo, sed nunc plane dosporo, Nimis lotus M. Annon cim novus Aniboristus nondum erat creatus, poterat ei Legem dicere, et impedire illam abominabilcm Tyrannidem sed de Africa, uncto et nescio quibus nugis

Pornam karaulicia.

63쪽

H. 1655. Spectabili et honesto Viro, Onimo Micliaet Endiero, Civi Norimbergensi, Typographo per Germaniam celeberietino. Honorande Domine et Fautor Consilium Amicorum qui nostros Pata-kini in Hungaria elatio ratos Scholasticos Libello Typis tuis per H rm: niam vulgari suadent, ad me vero ut id ne Prohibitum eam intercedunt, in PleXus

tandem sum, fierique lubens permitto. Quid enim si quid boni ad Juventutis prosectum inde sperari potest, cur invideam ειμ-sse, mi ei deleo- ω εχ ιπε, inquit Poeta. Quos si propensionem illam in homines ipsa limmanae naturae, harmonice lactae, conditio docuit quid non agere decet nos, quos aeterni amoris nostri, Christi unius in omnes diffundendae dilectionis lex undique obligat fiat ergo in sancto Dei nomine serviamus publico qua datur, etiam praesenti sic oblata occasione. Sed a Conditione, ut I, rosimus et delectemus quam usque maxime per industriam utrinque nostram fieri

poteriti Nempe ut toto hoc opere id praestare annitamur, quod ego mihi proposui, Omnibusque, qui didactico in studio aliquid ponunt operae proscopo stare debere censeo mi SCHOLAE mi LUDI sed uti LUDIS LA urimi. Hoc est, ut omine Ita Dime fraudio quod Scholas publieas

hodie occii pavit omnes quam maximam possinuus, conciliemus amoenitatem: dumque rmamus Verbis Linetiam, simul impleamus Rerum comitione Mentem, et ad honesIas irae actiones praeparemus Animos. Ad quem obtinendum

Scopum, quid a mea et tua parte adhuc requiri videam, ponendum est mihi

et Tibi ob oculos. Mihi sane recognoscenda erunt omnia ultimo mihi seni jam in haec talia tremi impetu sed videndum, mn haec δε- sint, qualia

d. beni harmonis satis, dilucida satis, et ad prata in accommodam satis. Einum omnia priora omnibus postreio rus sumani iam omnia vero μαι riora omnibus prioribus ad an roburpVerbo, quicquid melius etiam constitui possit posteriores siquidem

cogitationes meliores deque rebus jam paratis judicium exactius, quam SSepotest inter elaborandum singula. iit constituatur. Dcce quantum mihi adhuc, ut melius Prosim, laboris sumam et operae Sed et Tu Potenter SuccurreS,

si et ipse multum prodesse voles. Primum curando, ut vinis edantur quam nitidissilii et correctissime. Deinde consulendo amoenitati, Horia et Pic turis, ulsicunque ad mestorem Rerum impressionem per Mimpim aut sortius

excitanda erit attentio, aut exactius formanda imaginatio. ture res impensas quidem aueebι vehementer sed et pensabit eas imisvenur tum Tibi spero, tum Scholis quia Libelli hi reddentur tanto venustiores et amabiliores, vendibilioresque Nec tam facile ibi quorundam illa alienos labores saginam Suam Me quaerentium nocere poterit perfidia dum clandestinis et furtivis

Editionibus nullus erit locus, parare autem sibi similes Icones non cujusvis permittet conditio, aut etiam ipse pudor. MLilis vero talis haec Libellorum istorum Editio multum, prorsus multum, et supra quam dici potest, suavem

seret fructum. Non solum, quia Picturis pascere oculos naturale propemodum est se longe magis quia sic demum in ostens progredi poterunt ubique, haeSitare u Siluam IJocentes et Discentes clum. luiolui Uerbi e Xyrimitur, Oculi quoque Pectandum, et citra errorem Menti interendum SiStetur. Nunc

64쪽

ci rtet ideo Libellos nostros nonnullis astidiri observatum est; quia cum Retius Uer horiam vehiculo Menti inserendis, resertissimi sint, qualium videndarum pueris nondum dabathl ccipia, Praeceptorum vero multi Irnorant ipsi multas, non potuit via haec non salebrosa et molesta videri. Nunc sublatae

videbuntur salebrae, compilaia omnia quod per Remi et Ver mimo Mis deambulationem non reddere non poterit jucundam amoenam. Hac ergo con in re reotacere nos rea tua, iurum quasi nova faceta, si reci , 'reme in

opus hoc totu- tuum eram pari' inquam, ma: -- nactus, ornati Dederam equidem antehac Ianuam meam et Vestibulum per Germaniam vulsiandi facultatem. D. Godolaido Grossio, Lipsiens Bibliopolae, ιακαο ira . quo et haeredes adhuc utuntur, atque utantur, si volunt nempe si quae Scholae

prioribus illis, ex illorum officina prodeuntibus gaudere pergent Libellis. Hoc Opus toto genere novum est, novos illos de quibus dixi requirens labores, et nitorem, quatem iiii per tuam solius industriam conciliari posse persuaserunt Amici Iure istur, quod Parentibus in Liberos esse natura

jussit, Divinaeque et humanae leges sinunt ego Librorum meorum parens hanc in Philoloso cis ultimam completamque piolem meam lua sub tutela honeste educandi, tuisque Typis per Germaniam in lucem producendi plenum

Tibi trado jus, eos, qui cum potestate praesunt, per ipsius sacrae Justitiae tribunal orans et obtestans, ne hanc ipsam de his ipsis Philologicis Libris meis ultimam voluntatem meam a quoquam Praetextu quoquam infirmari permittant Dabam L nae Polonorum, mense Iunio Ami 1655. J A. Commius ovis hodita est an a Rome kεho, dati sitam in trovan sonii, nolis vobec

vati visus delaxo a i in pestes DCLIII.

65쪽

sed potenti brachio Dei tecti Tres ini as hebdoniadas mors integra nobis horrenda ob oculos versa'atur Ciruium aliquot centeni dies noctesque ad omnes Urbis aditus atque per aggeres oppidanos dispositi excubabant idque contra

rabiem et diabolicos urores Nobilitati Polonicae, cum exercitibus proruentis. Qui non solum omnes Suecorum invadunt receptue et stationes. hi unque aliquestra Suecum resciverint se et Ohi S .ESnenSibUS, Frausta cliensiluis et ubi Exules c potissima arte Evangelici habitat nuS, CXtremum exitium nainantur, atque omisno in id conjurarunt Nisi Deus πο ιηχω ῆς nobis auxilio adsuerit, nulla nobis salus, non evademus. Ego jam tametsi maxime vellem et suadent Amici, secedere tamen et hinc recedere nullo modo possum, ita sumus circumdati ut non sit exitus. n. Constantinus Schaiam M. Sem ad

ui huc appulit et biduo commoratus cum Mercatoribus Gratista iam porroxii et sic ad suo Εκ I,eicto tire vi ab illo quam seli fuerit itineris exitus etc. Videtis, ii in Statu SummS , PrOXimi nempe horrendo exitio,

si permiserit Dominus adjuvat ergo nos precibus Vestris. Nam et Scocenses nostri et omnes quotquot Exsules his in oris degimus, pari periculo involvimur. Caesareanus praeterea miles magi no cumulo colligitur rea Nyssam ex omnibus haereditariis Provinciis. Princeps mansu Dianiae nondum quicquam Iesu uvite sed pupati s est: mu incipiet a les suus. Videns ubere eo iuattrita, redem ionem a rosinquare. Coll. y valet.

66쪽

benedicere coeptis classis mei ne wenigh et Zu seinem ercisse werkh rauchen ill Cum Cosacis foedera inivimus arctissima, in commune bonum ali lictae Ecclesiae effecta hujus videbitis brevi. Mein Pede is mi eniim eschreibe was Diues daraus e gen soli, mi Gottes Hillis te aiici, das cli I.eleati Suedici alles was ste egeri rhalten. sindalle obices ausis dem es gereumet. N Wir Got Satanam unter Seine sume mitem

Colloquium cum rege. His absolutis convertit se rex ad privatum discursum interrogans de prosperitate imi principis, coniugis et iuvenis principis, imo totius suntliae multis et prolixis verbis

modo in hane modo in illam quaestionem dilapsus Maximopere perconiabatur de aesareiiuvenis principis et valetudinis eius firmitate.

67쪽

cum ad haec omnia responderem, ansam in praebui de aliis loquendi. Ubi statim se ad bellicas quaestiones composuit dicens se arctissimam lavisse notitiam et amicitiam

cum defuncto gloriosae memoriae principe Nigismundo Rahoc Z tempore coniunctionis armorum Suecicorum et Transsylvanicorum eo nomine Sperare notum Se SSe potui SSe tunc

privatum et ' principi. Et cum illa amiciti eum domo et unilia celmi principis in statu privato lacta sit, se eam firmius emirum, postquam deliri ad alium ipsum Maium

Promoverit. i. Mox perrex ad militiae statum, an adhuc habeat paratum exerestum ei princepS. Cui dixi hahere suam celsitudinem exercitum insignem tam domesticum, quam exoticum, in exotico dixi esSe Germanos bene exercitatos, et non in eximio numero subduce Gaudio, qui ei regi notus erat et aliis ossiciariis. Dixi porro praeter Germanos alios praeterea non in exiguo numero equites alachos et Rasinis pedites, qui in peditatu

eximiam laudem merentur.

2. Porro interrogare institit de ni gnifico no emEn Janos et Bascos Gabor, an adhuc in vivis essent. Cum dicerem esse utrumque in vivis, gestiens quasi item n dixit: Vivitne alios Gabor Cum vivere dicerem, ille denuo replicuit, opportet illum iam senem esse, et fortasSisiorum canitie respersum. Dissi senem esse, sed vegetum, et adhuc Ungarici peditatus ducem supremum, mediocri etiam canitie coloratum. 3. Tandem ad Himerrogavit, an adhuc Seculi eo modo militarent principi, sicut ante

soliti luerunt.

Eo modo plane dixi, si necessitas exigit. Hos summopere laudabat amrtitudine ei

patientia rex unum atque alterum eorum a Trans experimentum.

4. Iterum repetiit an in bona valetudine esset Johannes emεny, et num ille militiae praeesset. Ubi illud asserui hoc affirmavi: Nempe quod generalis dux, iotius exercitus, seu militiae elyn principis. 5. Ultimo pauca interrogavit de bello Molitavico, nempe de occasione, progre u et fine. Item ubi nunc loco in eiectus esset palatinus. Ad quae omnia ipsi pro notitia mea respondebam ad eum modum, quo modo cancellario respondi talia quoque interroganti. Cum hic rex interrogationibus suis subsisteret, dixi me adhuc alia quaedam habere proponenda, hinc petere me clementissimam informationem, an sermo rex mandaret ea alii tempori reservari an in praesens proponenda statueret Ad haec rex proponit statim, quod restat, ipse prius audiam, postea delegabo quoque quendam, qui porro historem audiet explicationem. Haec cum intelligerem quaedam puncta praemessitata ex instructione suae cessitudinis

desumpta et verbis Laltem exculta et colorata, quae pro rerum circumstantii concinnata

verbis Germanicis, quia regi dioma latinum non arridere videbam, edisserui. Et cum ex litteris suae celsitudinis, ad n Comenium scriptis, viderem esse hiememtissimam voluntatem suae celsitudinis, ut me quiaque instrueret n. Comenius conrasio, inivi consilia cum illo de his punctis, quae ille in hunc sensum proponenda suasit Puncta mi ain maiestati Suediae vigore instinctionis et vi rerum Urcumstantiarum dicta. 1. Cum non obscuris incliciis fama ad cel in Transylvaniae principem dominum meum clementissimum pervenerit de CONFOEDER. TIONE Sue cico Angliae pro communi christiani populi libertate et tranquillitate, ideo his tantorum principum heroicis conatibus quia nihil inde quam orbis salus sperari poterit, si in flectum ducantur, si res se habet, ut tam tulit, sua Celsitudo pro ea propensione, quam habet erga bonum publicum multum gratulatur et simul viderium suum, ut propositum hoc constans sit, significare in praesen tiarum sustinet Et quidem in iam fructuoso negotio omnium rerum elicitas speranda est, si Coniuncto opere opus hoc suscipiatur, et Orbis terrarum quantumvis inter se dissitus quasi colligetur amicitiae mutuae et correspondentiae vinculo, celaum Transylvaniae princeps animi

sui indicia mittit, quibus studia mi deseri suae serenitati votis suis, quibus una servire

68쪽

desiderat bono publico quantum in se qualitumque circu ni nitae si is et principarus sui permittunt. 3. Et quia hoc coiis ter fieri nequit, nisi poenitius sciat sucem inientionem christi norum principum ideo si dignum videbitur se ' destate, exoptat sua et is, ut in tam auspicato opere voluntatem et intentionem eius Aem maiestatis liquid intelli sterct possit. Qua intellecta flectet sua et in consilia, ut tempestive sibi prospiciat in eo, quod non sesum ad muniendum mature regnum suum sed quoque ad bonum publicum promovendum una facete vi Mim fuerit.

1. Et si quidem porro hoc non in Commi Si habeo, quia vero rumor passim pervagatur diversas regiones, atque in hoc ipso regno in mirum ore est quasi sumptuosa illa praeparamenia bellica, quae a ser- Maiestate suscipiuntur contra Mos comm hostilitatem quae praesumitur convertenda sint, in eo si ieri posset demisse expetere auderem certam aliquam informationem a ser maiestate celo principi meo domino meo reserendam. Pine aperie intellecta fortassis utrinque proficua esse possit Praesertim cum coraci coniuncti Moschcis amici clementiam suae et ni magno ambitu non solum assectent sed implorent et exorent. Ne in illa illorum assectatione suscipienda aliquid praecipitanter fiat. quod utrinque detrimentosum esse possit. Multum intererit, si inde liquidam informationem suae emi asseram. Qitae omnia si v ii tellit: im possit id in aximopere sibi gratum sine testatur. et quibuslibet officiorum generibus demereri studebit.

Ad ista omnia puncta constante memoria nullo puncto praetermisso his plane verbis, quantum memoria mea retinere potuit, are et perspicue respondebat. la Hi m. inter Sueciae hoc regnum et modernam anglieanam rempublicam sunt

firma amicitiae sun clamenta, im et foederum iacta iam a te irina Christina. D tami nulterius Sese extendentia, quam ad respectum mutuorum commorciorum. Pro Communi

bono et publica salute nulla adhuc facta est coniunctio aut armorum, aut animorum. Nec licuit etiam, cum Angliae protector tot domesticis turbis implicuus fuerit et negotiis, quae

nondum sopita sunt cum Gallis. Ego interim sic enim rex semper tuam diu mecum locutus est, in singulari numero locutus est misi ablegatum meum ad protectorem, qui etiamnum ibi subsistit et honorifice habetur, non tantum ut vetera commerciorum Medem confirmet, sed et nova superaddat, quibus propius communis boni rem attingamus et quia seditiones domesticae ibi serme sedatae sunt ac pacis consormatio clim ti allis propediem Speratur, Spero propositi mei bonum eventum. Ista tempore renuncio celsissimo Transylvaniae principi,

eidem quae porro fient non occultaturus cordi mihi nihil est, quam si tum boni publici et christiani populi tranquillitas et libertas. Cuius deus mihi testis est. Si audire voluissent consilia mea christiani principes, quae ex hoc regno ipsis meo calculo suggerebantur, in pacificatione Monasteriensi longe firmiorem pacem habuissent et amoeniorem libertatem.

quam qua nunc ruuntur. Sed cum praeterita facilius reprehendi possint, quam corrigi. luicquid in irae situm erit eo conseram, ut publica salus et de gloria inde augmentum sentiat Et lao ipsum est, quo omnes vires intendam, et nulli operae aut sumptibus parcam Nihil

me movet aliud, quam dei gloria, et publica salus. Privata non est, quod operose curem.

Nemo mihi, quod meum est eripiet. Sed eo enim ii intra septa sax citrum et montium, non

iam facile me aliquis accedet ad eliciendum me. Spectat alia animus, quam ut pro privata securitate aut commodo tantam belli molem cogam. Quod eo servissius curabo eum in iisdem esse videam suam celης Transsylvaniae principem cognationibus cum quo ut correspondentiae nexus in his omnibus magis aut magis stringam, omnem operam dabo,

ac re ipsa Stendam.

Ad secundum. Non possum alia via procedere, quam prius firmare pedem regni mei. Lubricum est et inane publica gestare, antequam privata bene stent Ordinanda mihi prius Sunt, quae intus in novo regno meo rem odio opus habent Stabilienda ea quoque, quaesoris ad muniendum regnum pertinebunt. His firmis omnia firma emant, et feliciter procedent.

Quibus malis, si deus vitam concesse in cetera sponte ueni. interim quod ad bonum publicum promovendum elabit, rem cum aliis conferre nullo modo intermittam. Responsio regia ad proposita puncta

69쪽

tertiaram in suae celsi Triuisylvaniae principi voluntatis meae propositum declarem, alia dicere non poAsum quam ii od communis orbis ConcusRio me quoque ad arma induenda cogat. Quocunque oculos vertimus, apparatus videmus bellicos. In tanto orbis motu me otiosum sedere non oporte Ceterii nullum quidem specialem hostem habeo. Cum vicino rege Daniae nobis pax est, nec ullus belli metus. In imperio quoque adhuc pax durat quamvis et ibi saepe pacis instrumentum violatum esse videatur. Nec ulluκ praeterea alius nobis dat occasionem. Cum Poloniae rue lateor, nobis haereditarium odium est de meo enim et tuo agitur. Ille enim quod meum est, mihi eripere annititur nec ullas iustae pacis conditiones amplecti vult. Verum cum aliis pactorum nondum exspiravit ter. minus. An vero illum expectare consultum sit, deus novit, quandoquidem illi ipsi nulla suturae pacis media aut amplacet vesunt oblitis, aut alia sincere quaerere. Misisse illos quidem, quod certum est, internuncium, sed cum tam spinosis nexibus, qui manifeste currunt contra tractatum imo honorem Ostium et contra regni decreta. In his terminis, si mea defensum eo, nemo vitio dabit. Credo tamen illos e accommodaturos et fore, ιμ--diutores M inuris, quae intercedunt, componi possint Ad quartum. Cum Moschcis nobis firma pacta sunt, ac neutra ex parte violata nihil quoque hostile ostendit magnus Moschcovitarum dux Misi eo legatum meum, qui tanto cum purus receptus est, ut nihil amplius desiderari possit. Si omnes mei subditi eo commerciorum gratia Furi te honorifice tractantur, nec in vicinia ullas subditorum meoruma iis laeditur. Sic ex illis externis nihil ominari possumus, quam amicitiam et observantiam pactorum. Ceterum quicquid in corde est, meum non est indagare Iuvat tamen ad

utramque sertunam paratum esse, tam pacem, quam Mihi diro quemvis Haec sua nudesias responsionis in dabat. cela iuio apri, os, ut Dr. A. Milani, EMEU α E-- XI. ----γ

e XPecto IIis diebus quoque Cubicularius Regis Sueciae Dialis Coinetha ad me

debet redire et referre de Transactione Hectoris Brundinini ci et Regis Sueciae, quod eadem occasione ad G Schaum perscripturus sum, quandoquidem illis in Transylvania multum in hoc negotio situm sit Ast nuper Epedesino allata

nova multum me perturharunt. Cum luctu enim summo scribit Dominus Sarto rilis, loti ucichium mininiorum Rahocii Praesectum et Consiliorum Innium istius Principis Oculii in cui omnibus Filiabus suis lue Pestifera absumptum esse in Novembri. Eheu Sol occidi istius Gentis et Aulae. Jam Consilia

ipsorum omnia phas quam inca eram: Erat in amnio admittere monita Di . Harilibi et aliorum et secedere in lamini tutiorem, durantibus his turbis bellicis, ne me et meos tot annorum labores derepente obruant et absumant

70쪽

- Vm CLIX CLX. 1656. incendia haec Praesertim quod novam atque horrendam, cui nunquam antua similis exstitit, neque in posteruli sutura sit, Turcarunt et Tartarorum minibtentur illuvionem Aulici Regis Casimiri, qua totam Poloniam devastare et

captivam ahducere debeat ut etiam suos confidentiores fugae admoneant valde metuo et metu inius omnes. Ego aut ei a Coetu se Edere vi Poteio. Misi tamen ante tres septimanas literas ad Regem Sueciae per eundem Cometham, Consiliumque expetii, Utrum tale aliquod periculum metuendum et mihi secedendum sit et quo Expecto in horas illius reditum et aliquod

responsum, de quo Te certiorem reddam. Nunc tractatu insudo viriti lonia. Quia Vir quidam Illustris per omnia Sacra me adjuravit, ne d sisterem donec illum absolverem, atque uenti Polonae ruenti et ruitura su currerem et hoc illi; si Collyrio ipsorum nentis oculos inungerem ut d mitis vi Lucis Papalibus et Socinistaruna Erroribus, in tutatem idei coalescant Mox re sibo cum Deo ad Pansophica mea quam primum potero absolvenda, quia video Deum cum suis operibus tanta stiliatione pei gere.

, Laudo nunquam satis laudandam Dei Domini Coeli et Terrae Onitatem, qui ita res nostras disponit ut inter tristissinaos hosce turbines, tamen saepius nobiscui invicem et cum Amicis etiam transmarinis per Literas

colloqui possimus quas Literas certe Angelico tutatur Comitatu, ne pereant O quam in tempore ultimae Hartilinianae redditae, cras enim Cursor noster Diuitiam by Omle