Hieronymi Arconati e Soc. Iesu Prolusiones posthumæ in gratiam academiæ rhetorum braydensium editæ

61쪽

uem , quoties de facultate oratoria sermo instituitur , ut plurinium de .eius necessitat, , , utilitate& laudibus panegyrim institiuit, mihi lsere unquam attingi de perhicie, grauissimis que , atque innumeris malis cauendis, in quae ars imi ad utilitatem mortalium i ta , runque vitio hominum trahitur A Da hi etiam agendum hodie, ut qui nobis informandi sunt ad eloquentiam iuuenes simul discant & qu tenus ea uti possint, & quatenus abuti non debeant . Itaque ,,ut videtis , de, .usu ciuilis, a ue M ut ita dicam L quotidianae eloquentiae , & de eiusdem abusu in praesentia dissertati nem potius quam orationem pollicitus sum .inae duo cum & maxime necessaria reipublicae semper existimauerim, & de utroque raro aut sere iiunquam.ex hoc loco dictum putem, attentos volo, simulque veniam posco, si mimis ornatὰ , atque ad pompam , dummodorem conficiam, peroravero. . Et de usu quidem occurrit primo eloquentia illa, quae inter probos, sapientesque viros in consilijs publicis & praecipuis urbium magistratibus locum habet . c a tamen in re, cum me diutius immorari, aetatis & consu tudinis meae ratio minime serat, illud tantummodo innuam , quod a. viris grauissimis aliquando audiui ; nimirum hic , si unquam alias , verissimum comprobari edatum illud, primum oratoris artificium esse , ut sine amtificio dicere videatur . In huiusmodi siquiadem congressibus, ubi coram principibus renpublicae viris res maximae in controuersiλ Vers

ia in ta e

62쪽

santur, nihil deterius, nihil ineptius ad peris

suadendum quam oratio compta, domo a lata, quae suspicionem artis vel minimam pr. seserat caioremque & motus habeat, ad quanis: dam ingenii pompam admirationemque exciat, tandam, iam antea praeparatos . Ista quidem incautae imperitaeque multitudini fucum fa, ciunt, quae instar cymbulae. hac illac, quolibet

flante vento, conuertitur. inter sapientes v

i. r velle sapere, rex est indignationi primitimi, deinde contemptui, risui obnoxia. Quod' quidem accidisse fertur in congressu , si bene memini, Atheniensium. Cum enim admoli ' tionem cuiusdam, ardui operis duci praeclari nominis artifices acciti coram Pyribus, asti tissent , eorumque alter , magnificis promis i sis, multa copiose ornateque dixisset ; rogatusi alter sententiam suam: At vero, inquit, quint cunque promisit iste , ego faciam . Ame huic assensus est uniuersus ordo, quod ipsa dice di sobrietate ac moderatione fidem prae ali to sibi conciliasset. Est etiam usus eloquentiae singularis in con scribendis epistolis. Verum, cum de artificio: isto clarissimi, doctissimique viri praecepto , i conscripserint , atque in eo genere orationis

exempla quamplurima extent , eaque luc

lentiuima, & multiplici idiomate, nihil

quo diutius vos morer . . . Tertium genu& superest, de quo nemo huc usque praecepit quicquam , nemo artem vi 1am confecit, aut methodum tradidit : nihil

autem est in omni dicendi arte eum ad

63쪽

ωgotia quaevis perficienda , tum ad mortalium conuictum & Lcietatem seruandam magis utiale ac necessarium. Eum videlicet eloquentiae ciuilis usum intelligo , qui non in foro neque in curia versatur i, sed intra priuatos pariet lin quotidianis domesticisque colloqui js , quis l. hus . saepius in diem oratoris quisque munere fungitur, persuadendo, deprecando , abste

rendo , monendo ,. Consolando , caeteraque omnia praestando, quae oratoria facultate con-etinentur. Neque vero,' quod hic solitaria quadam actione, uno inatore , uno itidem aut altero tantum auditore res agitur, minori id- Circo opus est arte. Verum duo tantum praecipi polse existimo ; alterum, ut orator nihil impium, nihil iniquum sibi proponat, de quo

paulo infra dicam , alterum , ut eorum nominum, quibuscum agit, mores, indolem, a

que ingenium perspectissimum habeat. Sunt enim primo ambitiosi quidam & perspicaces,

quibus quo validiores euidentioresque rationes inculcaueris, eo pertinaciores in proprio se ac pervicaciores efficias ', ob id praecipue vim sibi inferri sentiant, aegreque ferant ria' tiones sibi ostendi, quas ipsi minime nuent rint. Cum huiusmodi hominibus ita dissi'α- late agendum, ita affectanda inscitia, mel ingenio suo in ea argumenta incurrant, quae tu videaris ignorasse , atque ab ijs tunc . primum discere , quo fiet, ut eas rationes, iquarum occulte tantum quaedam semina iacta '. iuerint, illi adoptent tanquam suas , a uet

ideo proniori ad assensum animo armitant. Sunt

64쪽

. . . . t r

iant alii rudes atque hebetes , qui ratiocinio

nullo moueri possitnt, quippe qui prae crassitie ingenij vim argumentorum minime sentiant . Hos nisi bestiarum more clamoribus . vultu , oculis, aut obiecta aliqua luculenta imagine traxeris , nihil unquam obtineas rQua arte usum ferunt Menenium illum Agrip pam, qui ad sedandam multitudinem, fabel- .lam exposuit de coniuratione membrorum, humana corporis in ventrem desidiosum a me inertem , quo asotrao Plebem aduersus. Patritios concitatam in omcio continuit. Sunc alij timidi atque imbecilles, quos iniecto tem' rore statim permoveas . Orator sacer, cum Matrona nobili chyrographum alienae famae Urniciosissimum nullis precibus impetrasset rRetine , inquit, apud te , ut libuerit. Haec A chartula nimirum est M usul erit succe dendae laenorum strui, cuius flammae aetemn tim demnabere. Non tulit ismina, cerer si uin pertinax, dictum minax ; quodque adhi-γ'hitae antea machinae non potuerunt, Pavor, & metus extorsit. Ualent etiam apud quamplurimos opportuni sales, & ioci, qui inter dum. prolixae orationis pondus habent. Est enim illis, ut aiunt Rhetores, vis nescioquar imperiosissima, & cui repugnari minime possit. Animum ab intentione rerum tape me tunt: aliquando etiam reficiunt , & 1 satietate ac fatigatione renouant; rerum deniquct, maximarum momenta vertunt, cum odium 'tramque frequentissime frangant. Qua de re testimonium egregium extat in sacris annalibus.

65쪽

bus. Cum enim Perusini, legatione missa ad. Vrbamlm m intum , arduum nescioquid sibi -coiicedi postularent ; orator , Rei publicae n mine , longissimam orationem exorsus est, his tardio Pontifex victus, cum mirum in l. modum distorqueretur , unus e legatis , ex leo fastidio infelicem exitum causae ominatus, remedium aliquod afferre secum animo si ruit Itaque oratione tandem aliquando absoluti , cum Pontifex hoc ipso austerior postulata negaret, atque in sua opinione consusteret: At enim, Sanctissime Pater, inquit ille: Hoc insuper in Reipublicae nostrae . mandatis habemus, ut, si semel audita oratio nihil pro- , fecerit, eandem tibi ex integro orator repetat, ut saltem iteratis precibus moueare. Q - re iterum recita. Q ioco delinitus Pontifex, non modo quod postebant , sed quidquid i super vellent utraque manu daturum se pollicitus est, modo ne iterum illa crambe auri-

s-ingereretur.

Innumerae pr mea sunt hominum ingeniis formae is non minores fortasse quam corporum. quibus tamen omnibus , prout usus tulerit, mrmam ipse dicendi accommodet orator, n cesso est . Aliter enim persuadendus est , qui xecenti adhuc vehementis doloris vel cupidiatatis vulnere leuem etiam medentis latium . reformidet aliter , qui praeiudicur tantum Praeoccupatus Meetat; ὰiter qui & sapiens apprimo sit, & artis sistime conscius , qua petatur. Sed longum esset ire per singula iaillud tantom addo , in tanta rerum & ing

66쪽

nior'm Varietate , nihil tamen esse tam a duum, nihil tam asperum , nihil tot difficultatibus obsitum , quod satiam egregius orator , si caute se circumagere , si declinare 'Dfensiones , si opportunos aditus di tempori

captare nouerit , artis suae magisterio notia, ν sit euincere . .

Haec, atque alia plurima , quae de usu es quentiae asterii possunt , videtis , auditores, nisi cum summa probitate ac pietate Oratoris coniuncta sint , quot detrimenta , quot vulnera quae erat pars altera orationis in tum Tei priuatae tum publicae sint allatura. Pauca, si lubet , enumeremus . Improbi itaque eIa-quentis primum facinus ac icelus est, vetitatem nebulis infuscare di, ita ut, si non perpe

ista in historiam manat ; .atque illam rerum

praeteritarum custodem, normam temporum,

, magistram posteritatis inficit, eique fidem

omnem adimit, aut certe magna ex parte

corrumpit . Verum neque necesse est iabat corruptelam palam impudenterque mentiri , liquidem dissimulando, reticendo, excusando atque , ubi veritas cupiditati fauet tunc integre fideliterque narrando , facillimum est rhetori versipelli, quamcunque velit faciem , coloremque, ac personam retrus gestis accommodare I ut penes statuarium est, demptis relictisque ex marmore , quae ex arte n ueris , humanum aut equinum c put ex

peres .

Illud

67쪽

Illiud verδ Panto perniciosius, quod hanc corruptricem, & inimicam veritatis ely quentiam, etiam in Philosophiam , atque in

ipsam rerum Diuinarum strentiam diserti h mines intulere. Nam vitam nullam animan- tihus inesse, lartuito concursu omnia gigni, nec aliud esse rerum istarum uniuersitatem quam spatium quoddam disse mim in taxillos innumeros, deinde diuersimode turbinatum,

ut ex ea rotatione atque attritu sidera, pla- netae, terrarumque orbis extiterint I an non

haec omnia, & Iexcenta alia id genus elegantissimis calamis captiosa eloquentia inuexit Quid sacras vero scientias memorem e Audeo dicere lethalius religioni vulnus intulisse Eraiamum , dc Molinaeum , ceterasque illius tem- , Poris rhetoricas pestes, quam ipsi tentaverint primi machinatores haereseos, atrocissimi se Ieris antesignani . Hoc iampridem ab ipso Christianae fidei exordio animaduerterunt P tres , haereticorum scilicet id esse proprium , ut foeda & indecora dogmata sua verborum

ornatu ac nitore vestiant e, e contrario vero

Catholicam Ecclesiam nuda & simplici verutate esse contentam .

Excludor an gustia temporis, quo minus ta teros improbi oratoris abusus persequar, qu ties vel ad priuatam sui utilitatem, vel ad em lplendam inam, vel ad excutiendum domina- S

tus iugum malignam eloquentiam conue

tit . Nam quid de actione Brensi dicania eQuae causa adeo profligata est, quam si disertus , idemque iniquus orator eloquentia sua

68쪽

eractare velit, non postli incautos iudices ad '

e trahere , atque ad suffragia contra omne vis cogereὶ Quid dicam de adornandis citim, o iis i quid de maledicentia De hac. porro utpote quae familiarium sermonum condimentum stequentissimum est pauca attin-

Et primo maledicentia quaedam est rudis, G tyruncula, non m exercitata, nondum expolita , quς scilicet crassis apertisque men-oactis , ipso oculorum visu mox refellendis alicuius sa - insidiatur. Sed ista plus clam xis D t, quam vulneris. Illa prosecto perniciosior mi sobria, eruditior, occastigatiorne icintillulam quidem ira odiς, nec vene Di Iatentis halitum vel tenuissimum prefert elatae blanda, atque, ubi res tulerit, falsiam ris & beneuolentiς plena . Finc prauum aliau enim facilius λὶin vitae alicuius certo Itib ohata , aut nacta, non muliercula mna more plebeijs contumelijs insultat: sed lud unum curat, ut rem frigido ore augeat Hacendatque , aptissimaque incuria fidem fa- Clat. MIa vero atrocissima, & matristerii apiacem planee pia , quς miserorum fame palam proscissς & dilaniatς miserationem omnem adimere, studet. inamobrem in eo totaeli, ut detecta alicuius vitia publicae irrisioni

e Cnat : quo sepeliri illud cadauer fame

patitur, sed nigro. sale conditum gaudet ve quotadae ante oculOS, ante ora Omnium Uectaculum miserrimς voluptatis.

Vris Superi immortalest tam satius esset

carere

69쪽

me abuti λ Quanquam nulla arist, ut est apud nescio quem veterem pretceptorem nullius, inquam, artis. studio eget maledicentia a Nescioqua malignitate nodis ingenitae nascimur rhetores, ut nisi quis perpetuo est xς nem istam cupiditatem coerceat , perexiguo tempore αbreuissima exercitatione nocendi artifex periarissimus euadat . Nouerat ista egregius ille institutor Fabius chiintilianus di quamobrem ,

in ipso aditu institutionum suarum illud ita Primis exigit, ut orator sit spectat indolis.

ac probitatis .. Quil enim:, ut inquit ille , nocentius eloquentia illae, que poenis eripiat sc Iesios, cuius fraude damnentur interim boni, consilia ducantur in peius , nec seditiones: modo , turbinue Populares. , sed bellae etiam. inexpiabista excitentur ' Deinde affert exempla Gr corum, Romanorumque , & enum me, qui perniciosa non, singulis tantum, sed

rebus etiam publicis usi eloquentia turbaue rint citi itatum. statiis , vel euerterint e eoque N La demoniorum chiitate expulsam, , ω Athenis quoque, ubi aetor mouem aste stuS M-tabatur velut recisam dicendi potestatem .

Contrae vero quid Reipublicς probo ac sapien te oratore contingere, felicius potest, qui equi

talem in iudiciis , innocentiam aduerSus ca--. liumniatores , oppressos. aduersus potentiores: interritus tueatur ' quem nec cupiditas λη mpat,. nec gratiae auertat, nec metus isn-

gat; qui legesb incolumes seruari velit, rum

70쪽

nis priuatis ac publicis mederi possit , solari afflictos, corruptos mores obiur*are, laeserMA, absterrero. Quid si deinde huic ςquitati naturς atque indolis Christianam pietatem . adi unxeris 3 Ouid si huic insuper canities senectutis, splendor natalium. , auctoritas ma-gistratus accesserit Hunc virum quis non .r Diuina quadam beneuolentiλα Superum no,

t concessum. Patrist existimabis h Hic ille erit.

discordiarum omnium arbiteT, & conciliator , pupillorum , dorelictorumque tutor ac parens

Pauperum atque crumnosorum omnium commune perflavium. Huius. fores perpetua acceiam gentium obsesso, refert 'aulς , Plenai atria..Huic commisso prouinci , mandate legationes , innixa respliblica .. Hunc denique cumulatillimi, sanctissimique ciuis: officio funini atque di vivis ereptuni , hunc, inquam, lugebie patriae lacrymis. veris: Huius, lanuv,. huiu&tumulum , huius. nomen, perpetuis lauditas ac . Preconi jy posteri asproseqtietu . Possem, eius. modi enumerare quamplurimos, quos Patria h nostra siligulis Gatibus tulit: possem etiam

recensere viventes , atque ev hoc Ioco. indica--: sed longius borationem pro herem, qtiam: destinausa.