장음표시 사용
351쪽
me ermani patria, hic enim ortistirpe antiqui imafumum hksacra, hic mus, hic majorum multa ustigia, quidplura hinc ides illam, ut nunc quidem es lai tiissae limatum patris nostri studio, qui cum esset infirma aletudine, lasere etateme it in literis. Sed hoc ipso in loco, i mahus piperet cir antiquo more, par aesbet villa, titilla Cui lana i)i Sabinis, in hac me scito esse natum Atticiis Sed pentum in Insulam est erynihil est amoenius iit enitu hoc quasi rostro sinitur Fibrenus, dipi ius aequaliter in duas partes, latera hinc alluit rapideque dilapsus cit)iuinum consiuit se tantum complectitur,
quo satis modicaepa se . loci, quo es ,
tanquam id habuerit operis, muneras , thanc nostram coiceret sedem ad ri putandum, statim se pr.ecipitat tu Lirim,
quasi tu patriciam familiam enerit,amittit nomen obsecurius, Lirimque ni tὸ elidiorem reddit nec enim aliud hoc mi iuueflumen attigi, cum ad nidia accesserim, iuriixpede tentare i Upem. Hic sane adeo scite haec Infula describitur, ut de ea amplus dubitare nemo debeat, sub eadem prorsus facie qua etiamnum cernitur. Sed jam ad alia progrediatauar. H1c Fre elia,Ohim urbs florentistima, i cum a Romanis defecisset, diruta, ad vicum jam usque a Strabonis tempore reducta. Ea nunc sive ex ruinis ejus extructum Fo)rs Corpus oppidum existimatur Silius Et quae fumante u texere giganta Fregellae
vertamur. Moiate Casu versus laevam tendentibus, occurrit nobilissima urbs
Aquinum , ortu 1 in Thom. Aquinatis celeberrima Melpha bιγi irrigua cui non procul abest in alto montis vertice les cca ut occasecca ubi S in
hunc usque diem incunabula I)ιὶ i Thomae Oltenduntur. Porro progredienti- occurrit Arpini m. T. Ciceronis,ceronis. nec non C. Mariit natalibus fama supra A taetlacra civitas, qua indigena tantopere gloriantur , ut in hunc usque diem ob Ciceronis tanti municipis com- popularisque honorem tres literas M.
Sed ut ad iter a Casino occeptum re
T. C. pro signo publico scribant Eusebius in Cliro nolog. l. ii Cicero Arpini nascitur , natre Helvia , patre milestris ordinis ex Regio Volscorum
oenere.Vide Plutarchu in vita Ciceronis, 5 Valer Max. l. et c. et de C o Mario Arpinate Iairi, inquit, C. Marius maxima fortunae luctatio est omnes enim ejus impetus tam corporis, rubri ani
noribus judicatus inferior , stitiesuram Roma petere ausus est patientia deinde repi parum irripit magis incuriam, quam enit. Itaque ex Mario tum humili Arpini, tam innobiliRomae, tangitam fastidiendo candidato, ille Marius evast, qui Africamjub is, Iugurtham emantem egit , qui Teutonum Cimbrorumque exem iu deteriit septies Consul. Sora de Interamna non nisi septem passuum millia distat.
Post Soram ad laevam spectatur a Castrum Strum S. Ioannis, in quo Didii, ThomM
profugus a parentibus, ejus in Religionem ingrediendi propositum impedientibus, vellati captivus detentus fuit; ubi post impudicam eminam titione abactam, Virginitatis postmodum illibatum florem Dei beneficio per Angelum ejus lumbos Laecingentem , in egregii facinoris meritum adeptus est.
Spectatur non procul hinc Tiιrris, intra uetI, quam Itilius V Papa, post abdica Cyς Πῆ Mium Pontificatum Bonifacio VIII Pontifice inclusus ultimum diem suum obiit. Sequitur postea F; piro cujuS in Frusino primo Libro mentionem secimuS, urbs antiquissima, quam nonnulli oscis, alii Hernicu adscribunt, ab utroque populo nunc expugnata, nunc recuperata.
Frusimnem sequitur Fereulinum, de quo Ferenti- alibi, Sc monti a lixae Vertitae, ubi dicitur adhuc exstare sepulchrum S. Marite Verulae. Salomes, matri S. Ioannis Euan elist. e,
quam filium Romam secutam ibidem obiisse, Archivium Verulensium tradit. Sequitur postea vannia vetustissima Anagnia Hernicorum urbs, patria Bonifacit VII ubi S a Gallorum exercitu, Sciarra Duce in captivitatem abductus, tandem Hl Romae
352쪽
uis in Castro S. An neu fatis cestit. His jam ordine recensitis, iter prosecuti, de Signia, ceteris oppidis alibi Cora descriptis, Coram, mi itras, haud ig-2, L. nobilia Volscorum oppida, appulimus, quorum illud a Corace fratre Tiburti Catilli sun latorum Tiburis condi
ditam, cui praegrandis origo quarum adjacet, ex qua immensis sumptibus per Aquaeductus pastina adhuc in Rota manis campis obvios 3 mille passi bus aqua deducta fuit. de quo vide
Velitra . Vitatrie natalibus C. clariti Liuri domus undatoris clarum a Scriptoribus Romanarum historiarum in corum oppidum, dicitur, teste Stephano Βελὴ πολια Ιταλίας, Ρώμης scων, η ε τον ἔδο μιμον, τείπα pG cpαλο . id est, Velitrae GJ hiis Italiae,a RO-ma haud amplius quain fadiis di-duus, id est,ejus aevi computatione 23 millibus passuum cum dimidio di stans hodie ab ea Σ milliaria Romam numerantur. Fuisse autem olim Urbem oppido populosam, opulentam exsequentibus constat. Unde primo ab Anco Martio, quarto manorum Rege cxpugnata, deinde a Martio Coriolano, qui Volscos, Dionysi teste, cum exercitu alacriter adortus, magnam reportavit pnedam, urbe eorum obses a fossis quem valle cincta occupatis sub dio campis ad murorum oppugnationem se adcinxit; de saeva pestilentia, quae incolarum numerum ita exhausiit, ut vix decima pars hominum superfuerit. Tanta inquis, Dionysiius, repente Vol-
P sit , ita scOS in Utpenitentia, quanta nullibi, necs τε apud Graecos,)reque Barbaro uisse narratur , nulli parcens aetati, nulli co)iditioni nulli sexu te in debiles, spe in
palidos incideret cujus cladis magnitudo satis liquere potes ex nobili ejus entis urbe Velitra, quae magna 'rius e populsi,s tum exhausta fuit, ut decima tantum incolarum pars reliquapermansierit, caete-
ris in tibus extinctis: quais talidem, iu huic calatuitatist ei ueru/rt,Leetatis inf- sis, desolatioriem patrii coliquesti se sua de ei uiri in potestate/n popul Dinatri. Adam ante colonos acceperant a Roma, ide)que tu)ic iterum io Possubmitti in pacantes a ros postidabant. Hodie pariter natalibus Eminentissimi Cardinalis Girimi claret, agrum habens omnium ad victum necessariarum rerum ubertates ecundum. De origine Domin Raditae, quae inde originem suam traxit, vide Historiam nostram isachio-Maria AEqnam. Hinc Volsci ulterius progressi, ve .luti cuneo quodam intra Lam viscera adacio utque ad Equos plo montico bant. las penetrarunt; de quibus in primo hujus operis libro sategimuS. A melitris versus Meridiem tenden Suessa Potibus primo occurrunt Suess. Pometiae
ruinae, quae destructa a Tarquinio Superbo urbe amplistima adhuc supersunt, de quibus in sequentibus iissus. Hoc oppidum sequitur 7 orba, monti sco Norba. pulos imposita, hodie vulgo dicta, Nor;)ia, sub quo fotis ille, inpha dictus scaturit, ex quo furiimi dymphaeus
inter Aulium Circe,os, in mare eXone ratus nomen sumit. Haec ab Enailio LMpido Appiano teste, lib. i. i L bellorum,eXpugnata, tantum terrorem, indignationemque indigenis attulit, ut quidam suamet manu, nonnulli mutuis vulneribus ceciderint, alii laqueis se praes carint, obturatisque oribus ignem tectis subdiderint, quorum conatum fortuitus ventus adjuvit in tantum, ut praeda repentino incendio absumpta sue
Norbam paulo post Setia sequitur, ii vulgo Se d a dicta, olim moscorum oppidum paludibus Pontinis impositum,
colonia'; ianorum illuc deducta, me id teste, octavo anno post urbem a Gallis captam anno post Romam conditam 3 3 ante Chrisu=n 38o. Inter coetera rariora , vinum Setinum maxime celebratum fuit a St; abone Horatio , Mai tiali , Iuvenali Saty
353쪽
crus bibet Albanis es uid de montiabus, aut de Setinis
i li Peis luti Pomptiuos qua spectat Setia
Exigua Petulos misit ab Urbe cados. Dixit pendulam, quia in montium U-go,quod Juxta Pomptinos Campos, de quibus paulo post,& Asturam usquesu- νιen ,, Sermonetam Ducis C etani sedem protenditur, atque ex ora ejus tanquam ex crepidine quadam, in subjeciam paludum Pontinarum planitiem, in Circe una montem,lnfulamque Pontiam, coeterasque adjacentes, qua longe lateque patet mare, prospectus datur longe 'amoenissimus. Ascensus hujus montis asperra: ad quem per vias in modum cochlidis stratas, ad summitatem ejus pervenitur, sub cujus pede, multiplici sontium scaturigine, celebris ille apud Veteres iis p originem suam su-
cursum prope Tarracinam mari misce- tur, per quam&naviculis, seu potius lintribus, quas antatas vocant, per flumen tranquillissimum nullis catarractis, aut aquarum urbinibus agitatas amoenissima sane via sub arborum umbris, etiam, linc Tarracinam ascenditur descenditurque. Sed de hisce quam usissime in sequentibus. Post
currit, vulgo Piperno de qua plena sunt
veterum scriptorum monumenta, quae
collecta vide apud CDPerium. Distat hinc proxime Coenobium vulgis Fosianopi, in quo Divus Thomas Aquinas, dum ad Lugdunense Concilium vocaretur,dum CanticisqueCanticorum exponendis incumberet, diem ultimuimpie Sc sancte obiit.
354쪽
De Pomptini o corum agri antiquitate, ejusque memorabilibus, Urbibus, FluvijS, Lacubus, & tandem de Pomptina
Escio an quae rodierca rerum humanarum cardines forti aperiet, tit ilia quanto sunt pinestantiores, ta ultra communem humani incleiiii terminum sublimiores, tant emper insores spicultatum es contradiolionMuscopulos experiantur quod uti in omnib- nullo non tempore admirandorum mollininum exhibiti peciminibus perissimum est,
o de es, mutis A. Ita Pomptinarum Paludum ad meliorem frugem reductione
maximisane inomentibi otio hodie usu penit. abhisdatio Cima itaque haud itapridem, in dis Io ne otio, quam Boni cationem diocant, non ex Τμμή tuu exori iusset inter Arbitros co)itro Pei ia non defuere, qui ire olim utpote hum 1iis pisibiu lo/ge superlita, quasicoticlamaturn tenereiit; contra alii ta)itum abent, ut in eu)n sentciitiam ii lucifessieroit, utpotius argvinelitis Palidis possibilitatem facti coiitrariaepartis factioni omnibus modispersuadere coiiati sitit. In hac disielitie illum pamtium Pelitatio=ie, dimi litis deciso inquiritur, tandem ad me jugsu Cardi talis Pamphili dicti Astalli,sub Innocentio X, P. M totius defertur contropersae nateriae judicium, Dr pom liti que deciso. Et tametsibron mihi ta)ituin a/Tunn, ut aut auxiliis coiisliisque meis ius 'sismis tam lubrico et ploroahae opere quicquam mepi estirepol pultan, cim tamen ita inihi natura comparatumst , t nihil homine dignius existimon, quanisi quemad nodu=n liriispoti n=iruit rebus quae boliuin publicumspectant, quaeque obsuminain atque i)iebritabialem difficilitatem hujuwpraesentis materiae iistituto tandem decidendosimi ingenii Pires experiri. Hisce calcaribus adactus, opus mi essu um, in quo coiisicietido, pes,nes fellerit, et in ipso coiratu laude nolle indienturuin coit o. er,in ade,intricato negotio praeceps fiIuare/n iidiciu/n, aut, ut dic olet, nude theoriae tantummodὸ inte/rtus inconfultius quicqua/n definire=n; ante omnia, ipsam viihi Pomptinam Regionem adeundum lustrandavique duxi ut explorato priῖι totius tu, latura, proprietate, deinde innibus antiquitation recessibus discussis siclusisque in iis, quae circa haud di ses nil argi nientuini, in dipers Europae partibus jam dudion obser aru=n, co/λibinatis , quid tali u optiviamfacI a rideretio concluderem. Vuod etiam hoc meo ratiocinio promet terruitate ing&rii praefandum existimapi.
355쪽
Nira eum veteris Latii distri sctum, qui ab ortu Solis Ama
celeberrimo, modo Terracina a meridie nari 3rrheno, Cimc o promontorio, Vulgo Monte Circe ibi ab Occidente pura φιγio a Septentrione denique Norbanis Setinisque niontibus terminatur, ingens continuo se spectandam exhibet illa, nullis non veterum scriptorum monumentis celebrata planities Pomptina, sive Ager Pomptinus, a Potnetia Suessa Volscorum Colonia ac Metropoli sic dictus ab amplitudine, amoenitate rerum onanium proVentu , nec non populorum frequesitia , omnibus retro saeculorum curriculis commendatissimus quem Ab Leander hortum Latii Halicarnasiaeus , quod Urbi summam vini praestantissimi, exquisitissimi frumenti, leguminum, sicuti Sc omnis generis fructuum copiam praeberet, Or- reum .penuarium manorum ap- Pometia pellat. Plinius ex relatione Mutianiter Consulis olimri oppidis habitatum asserit. Quorum ometia princeps, ad Asturam stupium sita, in parte Occidentali regionem terminat, reliqua vel ad Montes, uti Norba Nympha, Sulmo , ex parte Septentrionali; Sermoneti, Setia, Pri vernum, Pontia, ab ortu Anxur . Lentula Capenae; a meridie Circaeum , Astura , clostra
reliqua mediterranea, cum earum nomine praeter forum Appii non memOrantur , Vel terrae motibus, vel inundationis violentia temporum successu, ut postea dicetur, periisse credibi-Du4Lacus te est. Totus Aster binis iisque va-
iihi. stissimis, nativis constat lacubirum unus circ9 prompntorio Vlcmus, piscibus refertistimus, olim dicebatur Pometianus ab Urbe Pometia eidem propinquus, qui S hodie illust de Fb gliuno dicitur Alter Pontinus ab urbe Pontia sic appellatus senti φιγio cisna sena alacens, qui tamen limo ex Vicinis montibus adaucto ita sensim obstructus fuit, ut praeter longe lateque stagnantes aquas nulla hodie prae beat veteris 3 nativae paludis indicia.
Porro praeter innumero qua torrentes, qua rivos, qui ex montium nata Pompti-briis continuo 1caturiunt, tota planities
quatuor praecipuis amnibus rigatur, Astura , Nymph.e , sente . ita seno. Mura ex Coranis montibus emergenS, Pometiamque lambens , tandem inter Circ uin promontorium Sc Antium mari sese insinuat Nymph ita ex orbae montibus, lacu Nymphaeo ad quorum radicessitus est, per Pometinum Grum medium cursum urgens , tandem inter AIIuram Sc Circe,um promontorium mari illabitur; fe is ex Setinis montibus originem nactus, atque post duodecim millium passuum decursum Amafeno
ta Anxur sive Terracinam in mare;uti, hodie, gerebatur. Tantae autem Halicarnassaeus, Tacitus eum feferunt se tilitatis fuisse, ut Lacedemonii ob Lycurgi asperiores leges alias colonias quaesituri, dum hujus littora praetervecti, ac maris nausea fracti exscenderent, Laceda, hunc ob bonitatem,delitias, atque ube i j.
rem rerum proventum Veluti divini- sedet.
tus sibi concessum locum prae omnibus aliis inhabitandum elegerint,quem Feroniam a rerum quas producebat copia nuncupabant; unde, postmodunn Iunonis Feroniae nomen manserit Iuno Fe-Nam ut Deorum eos illuc conducentium muneri quovis modo responderent, templum , cujus haud obscura vestigia tribus a Terracina passuum millibus dissita conspiciuntur in ho- Hlo Orem
356쪽
norem Dinonis,quae Iopis imberbis tunc tempore Anxi re culti soror habebatur,
in sylva quadam, teste oraretis Tacito extruxisse feruntur. Quod postea ab Hannibale in Africam redeunte spoliatum vastatamque Silius Italicus lib. 13 his verbis describit: tato tiι abitu jubet , itur in
Dipes tibi ante omnis colitur Feronia
Et sacer humectat m, alia rura Ca
Fama es intacfallongae ii ab origine Fauni
Creriisse in medium, congestis undique
mmensum per tempus opes lustrisque
relictu Innumeris aurum sol ei patriepavore. Hec abii l. inentes, ex barbara corda rapina Polluit, atque armis contemptapectora
Atque haec est brevis veteris Regionis situs descriptio. Hodie eosdem prorsus fluvios,eosdelacus , easdem urbes retinet , praeter mediterraneas nonnullas maritimas, temporum injuria destructas Uerum cum in sequentibus de hisce fusius simus tractaturi, relictis ambagibus recto tramite propositam nobis materiam prosequamur.
E iccntionem Paludum Pontinarum nullis nonseculis
te=itat amo absolutam. ' Erte priscis temporibus sorte Abori tinum , totum hunc
tractum fuisse habitatione frequentissimum, id est 13 oppidis cultum, Mutianus ter Consul, Plinio teste, tradit nescio tamen quo fato factum sit , ut repentina validae
inundationis illavies .campos cmemoratas urbe ita deleverit, ut ne vestigia quidem suae vetustatis reliquerint, ut proinde tam memorabilem eventum non sine ratione inter prisci temporis prodigia adnumerarit Plinius Lib. 3, c. 1, his verbio CircejiCirceji In quondam insula immenso quodam marii μ'μ' ei, ouudata, ut creditur ab Homero, at nunc 'lanitie;mirum es,quod de hac re tradere hominum notitiae possumita Theophrastus Circejorum Insulae mensuram ponit sadiuta , in eo potuintire, quod scripsit Nicodoro Atheniensium magi-sratui, quisuit 'bis nostrae quadringentes imo sexansmo anno post eum annum accepit Italiae aliud miraculis a Circejis. palus Pomptina est, quem locum 23 mbiuin suis Mutianus ter Coifid prodia it. Ex quibu verbis luculenter patet, Mutianum ter Consulem ex antiqua traditione tenuisse, hunc Pometiliuiu campum, antequam paludibus vastaretur, 3 urbibus fuisse habitatum A que hoc est illuss aliud Italiae miraculum, quod Pli lius describit, nempERegionem floridam feracem, urbibus derepente submersis nullo earundem relicto vestigio, in paludosam planitiem evasisse. Quod nemini mirum
videri debet, qui terrae motuum vim Terremο- atque saevitiem , tum m UrD1bu 1ub DR ri n-
vertendis , tum in paludibus effor a 'mandis , norit exempla terrae motuum , qui hoc nostro aevo in diversis orbis terrae partibus vix post ri credibilia contigerunt, satis demonstrant. Quo tamen tempore istiusmodi prodigium contigerit, conjecturare γο tem difficile est Plinius anno ab Urbe con ta , dit 4 6 id factum videtur innuere miv ti
Sed id nulla ratione dic posse, hinc concluditur: quod Mutiatius circa idem fere tempus Consulatum gerenS, quo totam regione jam paludes invaserant, non nisi ex praedeces orum traditione dictarum 23 urbium meminerit: mo
357쪽
Seeumda exsceatio sub Corn. Cethego cons
curiosos istorum temporum scriptores tantum latuisse miraculum haud verisimile est. Dicendum itaque multo ante tempore sive terrae motibus,sive tempestatum diluviis tam celebrem inunda tionem contigisse ; urbibusque destructis aut absorptis campos cultura, se-racitate insignes stagnantium aquarum jugum subire coactras fuisse. Manserunt itaque paludes immemorabili tempore
usque ad Appium illum Claudii , qui
anno Urbis in M. Valerio Maximo,&Ρ.Decio stlureConsulibus ante Christi in 3i anno, Censor cumC. Plautio creatus, facto omnibus seculis memorando
primus per dictas paludes viam tentavit quam teste Tito Libri s lici ausu confectam aggere paludibus injecto, silice stravit,i a nomine proprio iam Appiam , uti Urbem a se conditam Forum Appii appellari voluit. Forsan Mutiani relatione de prisca loci constitutione facta , ad id audendum
Hoc autem ingenio rem adortus est:
ingenti aggeri per palarem substructionem, cespitibus, virgultis, sarmentis, saxis una idem ingestis per paludes exaltato ex utraque parte aggeri fossas adjecit, ac sic tandem stagnantium aquarum illuvie intra eas recepta, regionem non cultui tantum, sedi ultro citroque commigrantium usui oportunam
reddidit. Verum civilibus bellis, in vicinis urbis locis inundantibus, paludes ruptis hostili vi aggeribus restagnare
coeperunt,usque ad Cornelii Cethegi consulatum, qui annus ante Christum Is 2
fuit hic novo ausu resectis aggeribus, sonisque antiquis qua instauratis, qua novis hinc inde adjectis , stagnantes aquas longe lateque dimissis denuo exsiccavit. Ita Epitomator Livii 46. Pomptinae paludes a Corn. Cethego Consule, cui ea pro incia Penerat, Iccata, Cerque ex iis faZIis est. Sed sicut res terrenae instabilest variis casibus obnoxiae, sic nec hoc opus a the operactum diu salvum integrumque e
mansit. Siquidem ante Iulii Caesaris
&Augi si tempora, o sere annis post Geth ζ peractam operam, novis bellorum tumultibus concussa Roma , a si Areli
Appia una cum aggeribus altera vice de- vallata, campi novam inundationem passi sunt: donec Iuliii Caesar, damno, quod inde Romana annonae impendere poterat, animadverso paludum exsiccationem tertio aggressus est. Ita 3 exse- commentatore apud Plutarchum in ii ircae.
vita C. Iulii Caesaris paludes in Nota μς- mentanis. Setinis deridiare molitus est, atque est icere campum, qui multa millia posset capere attricolarum. Et Suetonius in eodem Iulio Caesare c. siccare Pomptinas paludes destinabat. Dio. l. de eodem Caesare ut per Pomptinas paludes aggerem duceret, a gerem illiacet viae Appiae Unde Lucanus . 4: Et qua Pontinas hia ibridit uda pa
Cuna itaque pia Appia percommoda Viae Ap. esset facilem compendiosumque I . ma Terracinam,i hinc Brindusium iter facientibus aditum praeberet mirum non est bellicosorum temporum durante saevities, hanc viam toties jam aggeribus ruptii sive a Romanis adhostium adventum accessumque impe
diendum, sive ab ipsis hostibus, ad 10-
manorum se intequentium praescindendum progrestum, sive denique ad magnifica eorundem opera funditus ver tenda vastatam, planitiemque denique stagnantibus aquis oppletam fuisse Iu ght IV lius itaque .sar dum camporum at Augustoque i. Appiae restitutioni incumbit, fatis unctus gloriosa molimina successori suo Augusto in executionem mandanda reliquit: quod S pro magnitudine animi, tu stollebat, pacisque abundantia, qua fruebatur, Pimie sane Laestitit. Nam novis aggeribus extructis,ptain Appiam restitui paludes ex viae Ap- siccavit, campos inundatione squali pq dos ad cultura revocavit. Ita vetu Commentator ad Sat s l. i, Horatii, quinoc
pse Horatius is list synchronus insigne is usti opus posteritati commendaturus sic lib. de Arte Poetica cecinit:
358쪽
Debemur morti nos, nostraque sive re is coaetaneus hisce verbis describit:pro
ceptus Terracinam qua Roma tui
Terra Neptunus classes Aquiloitibus j viam Appiam fusa Aneta licta est, m
ais viis sterilisve diu palus apta ue
remis Vicinas urbes alit, e grapesentit ara
M h-m ' Quae vetus commentator his verbis ex- eaduca plicat 3riodo autem Abdit, quod non tantum perba hominu=u intereant: sed homines cir omnia eorumfacta, qt diribies Ostiensis probat exemplis primum de Ostiensi portu dicam apud Ostiam ipitatem Augustus mare irrumpens interclusit GP a geretem e C lapidibus obstruxit, portiorique ibi fecit Sec ordion te Pomptinis paludibus, quas Augustus exsiccapit cir habitabiles reddidit injecto Diriliter aggere lapidum ci terrae. Tertiton de Tyberi fluvio, q: em Agrippa deproprio declinariit alaeo, ad eum per quem modosuit. Et
D. Augu paulo post Divus Augustus duas res. iiitiis, diἘinas scit, Et Pomptinam paludem exsiccaret cir in mare meatum habere cogeret, ut araripssset Debide portum Lucrinum marii it.
Auςusti unisu itaque fria Appia aggeribus munita foveam longarn prope excaVavit, ut palustres quae in eam derivatae,
Tyberis dιcliniatis. re publici
palustribus fluvialibusque impletit aquis
ea nos iu maxime na Catur, ut qui rapi
Pesperi intrant, mane e ressi Appia via pergant, sed es interdiu muli apes loris trahunt. Fuisse autem hujus fossae longitudinem is milliarium, id es, Foro Appii ad Feroni. fa ruin usque tribus milliaribus Terracina dissitum , ex Horatio satyris l. 1 ubi iter suum in has partes describit, patet:
. . . quarta pix de/λrion componiinur hora.
Dipositum faxis late cande itibi s An
Hisce Potnptiliae regionis instauratores integro fere post saeculo successerei Te, Pa Cocceius, Traja/rus ImperatOres quorum hic P iam Appiam defectuosam, variis aedificiis, pontibusque magnificentisinais, teste Dione . extructis, quorum vestigia hodie adhuc
comperiuntur tum adortum, tum adcommodiorem aquaru derivationem,
instauravit ille milliaribus columnis, seu metis milliariis ad itinerantium
atque in mare exoneratae, anmpos commodum, curiositatemque explen- culturae aptos relinquerent,ri flumen Vam distinxit; quarum quatuor adhuc, fieret itinerantium commoditati dum hanc Regionem lustrarem , in portunum. Quae omnia Strabo Augu tegra reperi cum hisce inscriptionibus:
CHSAR AUGUS. PONTIFEX MAXIMVS TRIBUNITI EpoTESTATI X. COS. III. p AiER PATRI FACIEN CURAVIT XLV IMPERAT NERVAIAESAR AUGUS. PONTIFEX MAXIMVS TRIBUNITIAE POTESTATIS. X. COS. III. PATER PATRIM FACIEN CURAVIT XLIVIMPERAT NERVAIAESAR AUGUS. PONTIFEX MAXIMVS TRIBUNlTIM POTESTATIS. X. COS. III. PATER PATRI EFACIEN CURAVIT XLIIIMPERAT NERVA CAESAR AUGUS. PONTIFEX MAXiMUS TRIBUNITI EPOTESTATIS. X. COS. III. PATER PATRIAE FACIEN CURA Ul TXLII
Quod pulcherrimum sane inventum fuit, curiositate plenum, cum quantum quis itineris Ronia consecisset, incolumnis hisce veluti lapideis quibus dam tabulis ob oculos positum perlegeret. Duravit itaque culius tum a n-porum Pomptinorum , tum Appii et quod aquarum inundantium veluti retinaculum quoddam erat usque ad Barbarorum irruptionem , qui usque i deque
359쪽
deque vertentes omnia, uti Romanum parte fertilitatis postulat usiones, ne sine imperium,ita omnia quoque magnitica authoritate publica subeat opus eximiuisj, veterum monumenta, imprimis quo terit cu/rctis hiantibus prostiturum Se d
Vium Ap iam foede vastarunt unde aquis pristinas stationes repetentibus, campi denub aquarum jugum subeuntes oppressi manserunt usque ad Pheodoricum Gothorum in Italia Regem. Hic Deci patricio de damno a paludibus Pompti)ti regioni illato instructus, animum ad eas exsiccandas adjecit operis executor fuit ipse Decius Patricivi cuJuS praestitam operana pulchre sane describit Cassiodorus lib. a. Ep ' 32 ut sequi
Senatu Vrbis Romae Theodoricus
Vir magnificus atque Patricius Decius dilorioso circa Rempublicam amore clepino tu i tro post ibi it Ioto mirabili, quod
i potuisset ii consilio rostrae pietatis
imponi paludem Decennovii tu hostis modum Hicina depastantem, opearmn ore patefacto promisit absorbere illum famosum f. eculi pastitatem; quam sub diuturnia tute licentii quondam ρiare paludestre
possedit, cultisque locis inimicum super
fundens unda dilubrium, terrenamgratiam1 Destri pariter horrore confudit nil ult-le nutriens seu liquore poliatum fustibus
est solum , postquam obnoxium coepit esse
paludibιμ. Ideo miramurpriscae considenti. Virunt; ut quod diu pirtis publica retasu fit, nanus priPata susceperit. μι acer audacem laborem aggressurumse laudabili ci sectiones ollicitiis est uipereunte damnologurgite, qui uerant amissa ulteriis non perirent; unde nostras super huc pos Patres con criptis r.VAitibiι decretis 'adui imiis ut ad uola loca Decennovii flos ex pestro Corpore irinatis, quibissarbitrantibiis, quantum spatii reuela nautis luciιrsibus paludestris illuPies occupa erit, in terminis adnotetur ut quum adpei fecitionem promissum perpenerit liberatori tuo reddita terra prosectat , nec quavι inde aliquidpraefumat attingere quod tamdiu tirpadentibus aquis nou potuit dii idicari: Et Ep'' 33. In hunc finem memorato Decio scribit, his verbis: . . . Decio Viro illustri PatritioTheo stri: itigia
praesenti autoritate Co/rcedimus usa et iis
Dece)mopii paludibi quesccatis, ne scopo fidei in solon rura re ocata nec ullam, ietuas libertatis rebus exhibere culturam,
i a sub eim alitatis testimoitio absolbia
mus. Hi ic etiam ad Amplisimumse ratu)n praecepta transii/risimus , ut sitito tu icsputi ortuum idchre traiij ea dominium, quod est a foedis gurgitibus i adiculum aequum es irim,ut unicuiquefuit prociat labor. Ex quibus patet ob praestitam tam
insignem in Remp. Operam, Deciu/na Theodorico Rege, uti tantorum Autorem bonorum, itari totius agri ad cui turam revocati dominum ac postes orem suis e constitutum. Exstat hujus rei adhuc Terrachi. memoria, in columna quadam ad posteritatis commendationem inscriptio, quam de hic apponendam duximus.
DN GLORIOSISS. ATQUE INCLYTUS REX THEODORICUS VICTOR. AC TMVM F. SEMPER AUG. BONO REI NATUS CUSTOS LIBERTATIS ET PROPAGATOR RUMANI NOMINIS DOMITOR GENT1VM. DECENNOVII. LE APPIAE , ID EST A TRIP. VS E TERRA Cl NAM ITER, ET LOCA , QUAE CONFLUENTIBUS PAM UTRAQUE PARTE PALUDIB. PER OMNES RETRO PRINCIPUM INUNDAVERANT. SVL PVBLlCO , ET SECURITATI VIANTIUM , ADMIRANDA PROP1TIO DEO FELICITATE RESTITUIT OPERI NAVITER INSUDANTE , ATQUE CLEMENI1SS. RiNCI. PIS FELICITER. DESERVIENTE PRAECO Nil EX PROSAPl DECIORUM CAEC RU BASlLIO. C. ET INL EXPF VRB. EXPP. EX CONS. ORD PATI . QVI AD PERPETUANDAM TANIAM DOMINI GLORIAM PER PLURIMOS QUI ANTE NON ERANT ALBEOS DEDUCTA IN MARE AQUA
360쪽
Per Decennovium hic nihil aliud intelligitur, nisi reus subrius, qui Decennobrius teste Procopio Lib. 3 rem in Gothicarum dictus fuit, quod i milliapas . delapsus juxta Terracinam tan- deni in mare effundatur Termini exsiccationis aquarum fuerunt Terracina, Tres pontes a Trajano Imperatore olim magnifice in via Appia extructi. Erat autem Tripontium locus proximus Foro Appii ita ut non desint, qui Trapontiton cum tribus tabernis confundant, videlicet oppido, quod hodie O- sterna dicitur, corrupto, uti omnia alia, vocabulo, quali dicere Tristaberna quicquid sit, non longe inde abfuisse
rudera satis declarant. Praeterea Ο-cet inscriptio Curcit. Decium, plurimis ex utraque vi Appi. parte alveis sossisque excavatis , in iis stagnantem aquam in mare tandem deduxisse aquarum jurisdictione hac sorte distributa, ut ex sinistima Pici' piae parte, alvei paludes exceptas prope Circoum nrontem, in loco ubi Nympi u Iurius, in mare se exonerat,deponerent. In ci-tima vero piae Appi. parte Decenno ii sive se uti stagnantes aquae per aliassossas prope Terracinam in mare dedu- ibidem gererentur. Fuit autem haec quarta paludum Pomptinarimn exsiccatio sub Theodorico Rege per taciti Decium Patricium quadringentis sere annis post Trajanum
Porro domitis tandem expulsisque ma Gothis, cum Imperatore partim Constantinopoli , partim in Occidente vagas: instabiles sedes sortirentur, atque adeo 'ma Praesectorum, Pontificum curae relinqueretur atque illi toti in Ecclesia imperioque resormando essent, atque adeo alia ipsis quam cultura agrorum cura incumberet mirum
non est ruptis vastatisque in tanta consulione temporum aggeribus, campos denuo pristinam illuviem passos fuisse: cum nullam magni momenti fabricam, niti continuo annuis in hunc sinem stipendiis sarta tecta conservetur,
diu durare posse, nos tot eximia Thermarum dc Aquaeductuum, quae Romae adhuc spectantur , temporum injuria
Ex Pontificibus itaque primus suit Bonifacius VIII, e familia C etauorum, sub Bqui ut Sermonetani ducanis, qui familiae ' suae status erat, paludosis qui Obno Poni: G- xios campos ad culturam mi Ocaret, '' .
palustres aquas Lartim torrentibus par M it pcr- tim fluminibus in novum alveum derivatis , in flumen Territorii Setini, quod hodie Lia ala vocant, exoneravit rac sic status sui agros, a tam diuturna aquarum tyrannide liberatos, in pristinam culturae libertatem, quod intenderat,etsi non sine ingenti Setinorum gravamine restituit.
Defundi o Bonifacio VIII, Setini aquarum detrimento aggravati tam impigre causam suam apud Sedem Apostolicam egerunt, ut sequenteS Pontifices, Eugenius IV, Calliseus III, Pius IL,i Sistus IV, litem per bullas, quae in hunc usque diem in Setiae archivio conservantur, expediendam duxerint Tenor bullarum hic erat, ut ad utrique confinium populorum parti satisfaciendum novum lumen fieret,
veluti territoriorum , tam Sermonetae quam Selicie communis rerminus lac
praeterea utriusque dicti territorii palustrem humorem , in veterem illum 7 3mphiei minis sueum, quem hodie Rio de M Martino vocant , Xoneraret Uerum interea, compositis interdicta territoria litibus, face stabilita, selini sex
Ostium dicti fluminis obstructum, Se r
tinis praeter propriam industriam nul moliuniam aliam ab importuno inundationis hospite se eximendi spem reliquit. Quare consilio inito mox publicis expensis diversas fossas fieri debere decreverunt, ut aquis, quas in sui territorii campos Bonifacius VIII derivarat, exoneratiS, se contra damnosam inundationem hoc oportuno remedio tutarentur. Et certe res ad votum accidit siquidem haud exiguum palustrium aquarum spatium ab aquis vindicatum, ad cul