장음표시 사용
21쪽
variis suis conditionibus varia protulisse corp0ra organica , Singula suo quaeque tempori adaptata , ea Succedendi lege , ut continuo conditione corporibus magis compositis vel persectioribus creandis et vendis aptiores redderentur. Natura a simplicioribus ad composita procedit residuis imperfectiorum persectiora gignuntur, nam licet eadem elementa ad varia corpora iungenda adhibeantur, illucenties impersectiorum corporum compositionem subire debuisse
videntur , antequam ad persectiores Orma reviviscere possunt. Historia autem terrae, aeternis liferis rupibus insculpta , Draeteritarum generationum sata, corp0rum Organicorum vicissitudines et Successione explicat sancta sunt monimenta, quibus Omnipotentis majestas declaratur Ad nostra tempora sese convertit mea oratio. Securiorem rerum conditionem contemplemur, nec tamen quietam et stabilem sed vehementissimis viribus agitatam et virium vitalium motibus continuo actam , certo a per Saecula processur passu ad suturam eamque aliam conditionem progredientem. Aeternae sunt vices rerum. Brevissima Sunt tempora nobis nota , vix ab exordio generis
humani ab historia tradita incipiunt, vix unum annulum in infinii rerum catena explent. Qui tandem miremini , stabilem compluribus videri hanc rerum conditionem p , Attamen variae sunt mutationum
22쪽
causae. In animum obi revoco ingentes terrae continentis tractus
vi intestina elevatos, uti in terra Chilica, cujus pars quae dimidiam Galliae partem aequat, anno millesimo Octingentesimo vigesimo alter et quinto, ad quindecim pedum altitudinem elevata est. Totam sere candi naviam lento eoque perpetu motu in altum adsurgere , accuratiSSimi Observationibus comprobatum est. Ex oceani fundo insulae emergunt ipsis nostris temporibus. Cogitetis ardentia terrae loca , telluris inteStini caloris testes, quorum nostra aetas adhuc quingenta exaginta numerat Itaque neque tranquillam
et placidam nobis singamus nostram terram nec a graVioribUs eversionibus immunem His autem accedunt aliae eaeque gravissimae vireS, actione corporum organicorum lentae Sed per saecula continuatae, occultae Sed OS Saecula gravissimos suos essectus in lucem proserentes hominum oculos fugiunt, sed attenta mente si observantur , mirificam hanc hodiernae telluris oeconomiam illustrant. Quo magis vehementiores virium hemicarum et physicarum actiones desinunt et corporum organicorum numerus augetur, eo magis varia et complicatior rerum terrestrium conditi sit. Imm0rtalis ille Is ΝΑΕΠ oeconomiam telluris summi conditoris circa res naturales Sapientissimam dispositionem dixit , secundum quam illae aptae sunt ad communes fines consequendos et ad mutuOS
23쪽
usus praestandos. Profecto, . , qui obiter tantum ad ea quae in globo terreno Observantur, animum advertit, ultro latebitur,
universa et singula certo Ordine ac nexu inter se juncta esse, eum esse animalium , stirpium, terrae, aeri coelique nexum , ut omnia Sustineantur, ut maneat rerum universitas Leges quibus varius nexus et consensus regitur inVeStigare , cognoscere, metiri, communis omnium disciplinarum naturalium scopus. η Naturae vero rerum Vis et majestas, auctore Lis Io, in omnibus momentisside caret, si quis modo partes ejus ad non lotam complectatur animo. ostro tempori contigit, A. , ut naturae cogniti non solum inventorum copia ditata sit, Sed maximos secerit progressus,
quum communem et internum Phaenomenorum nexum, Uum
unam naturam in multiplici magis magisque intelligere studeat. Dum autem in multisariis rerum naturalium mutationibus et vicissitudinibus leges stabiles invenimus, ad aeternum illum adscendit mens humana in aeterna natura revelatum Qua autem Via in naturae universae legibus cognoscendis sit procedendum, Vir οStro aeV sere Singularis, qui totam naturam sensibus, ingenio et corde amplexus est, ingeniosissimus ALEXANDER . UsusoLDet docuit. Telluris crusta Summa nostro tempore tota corporibus organicis
24쪽
aut vivis aut mortuis tecta est. Tota vivit, perpetuo motu agitatur, mox in planta et animalia mille sermarum evolvitur, mox dissolutis sermae manicae vinculis quiescit, in humum et aerem mutata, sed jam gravida , genitura. Quot corpora organica Viva, tot sunt instrumenta quibus elementa terrena Perpetuo motu O- ventur omnia, dixit EIBNIT ZIus , Sunt rivorum ad instar, in quibus partes continuo sese excipiunt et ingredientes et egredientes. Regnum autem vegetabile quum numero tum formarum magnitudine et vasta proceritate inter corpora organica primum locum tenet et mobile illud Regnum animale longe superat. Adeo gravi in naturae oeconomia provincia sungitur, ut 1 regno misso praeSentem rerum ordinem cogitare haud possimus. erra autem Sub imperio Regni vegetabilis recentioris quomodo mutata sit, quotidie mutetur
et in futurum sese mutatura sit, jam mecum conSideretis. Inter vires motrices, quibus magni in Oeconomia naturae esseoetu pro Ossantur, motu aquae primum sere locum tenet. nanimum vobis revocate oceanum , flumina et rivos , lacu , pluvia in et nivem quotidie ex atmosphaera cadentes, continuam illam quae circulationem, quae vaporum et agis specie e terra in altum eVecta , rursus ex atmosphaera magi condensata redit, quo sit, ut omnes clerrae lartes hoc elemento quo omnis vita nititur
25쪽
imbuantur. Hujus autem circulationis perpetuae duplex causa est, altera vaporati e Superficie aquarum vel locorum humidorum, quum aqua calore in vaporem redacta in altum escendit, quam causam primariam ph7Sic habuerunt. Altera autem nec minus gravis causa in Regni vegetabilis actionibus quaerenda est, nota quidem sed , me judice, a metereologis nondum satis aestimata. Plantae enim omne radicibus suis e terra aquam contrahunt et lucis stimulo excitatae soliis sere omnem collectam aquam sub specie agis aquosi exhalant Obiter intuentem haec gravissima functi plane fugit. Ingens autem est aquae quantitas, quae hac via quotidie e terra in aerem transit. STEPHAxv ΗΑ ΕΕs Helianthum observavit tres cum dimidi pedes altum, qui duodecim horarum diurnarum spatio unam libram et quatuor uncias exhalabat, imo parvam Trum , cujus pondus septuaginta et unam libram et octo uncias aequaret, decem horis sere sedecim libras exhalasse annotavit. Multiplicibus experimentis Phrsiologi in hanc functionem inquisiverunt, inter quos primi numerandi sunt
G ΠΕΤΤΑn , ΠΗΑ MEL, MOREA DE JONNES et praestantissimus Scuu BLER, a quibu omnibu accuratiu comprobatum est, Regno vegetabili immensam aquae copiam tu altum exportari. Obstupui Saepe, . adSPectu copiae aquarum , quas, quum experimentis in hanc
26쪽
hanc rem inquirerem , parvis plantis exhalari vidi. Singula solia arborum nostrarum frondosarum intra viginti quatuor horas circiter quantitatem dimidium sui ponderis aequantem exhalant, et quantitas
aquae e pratis exhalata bis terve Superat eam quae ex eadem Superficie aquarum in atmosphaeram transit. Reputantes jam vastas et umbrosa Sylvas, prata denso gramine obsita, quibus ingentes terrae partes obteguntur, mecum in es consentietis, vegetabilibus gravissimam in aqua movenda provinciam tribuendam esse in naturae oeconomia, cujus rei essectus si ulterius prosecuti erimus , multiplices cum aliis naturae actionibus nexus apparebunt Physicorum obse vationibus evictum est, quantitatem aquae quae intra unum annum ex atmosphaera in terram redit, aequalem esse strato aquae unum metrum crasso. Cujus cum diversis locis diversa copia colligatur, sontes oriuntur rivorum ac fluminum, quibus aqua ex atmosphaera quotidie praecipitata per omnes terrae regiones distribuitur, ad aequora tendens. Profecto, si vegetabilium exhalatio cessaret, terrae major pars sterilis foret sontibus exarescentibus. Fluviorum sentes euim e radicibus montium scaturiunt , et eo sortiores quo major montium pars densa Viva obsita est. Flvae autem non Solum ingentem aquae copiam in atmosphaeram vehunt, sed iubes etiam attrahunt, imbres colligunt nam in regionibus ΠΙ-
27쪽
sylvestribus aeris temperatura tempore diurno diminuitur exhalatione soliorum et nocte serena caloris radiatione, quo fit utina aquosum atmosphaerae praecipitetur et crebrae obtineant pluviae. Harum autem aqua sub sylvarum umbra collecta, Servata , per rupium fissuras suo ipsius pondere penetrans , sentes continuo alit. Hinc mirandum non est, majorum numinum capita in locis montuosis et Hlvestribus esse, hinc nostr tempore Tlvis vastatis plures terrae continentis regiones et insulae steriles factae sunt. Τemperaturae aequilibrium turbatum etiam ventorum causa St, adeo ut horum etiam, qui tantam exercent in naturae oeconomiam vim, nonnullae causae a Regni vegetabilis iunctionibus pendeant. Ingens illa agis aquosi copia, quae praesertim intra tropicos ex Oceano in altum vehitur, Ventis in remotas montuosas aut FILVestres regiones desertur et nebularum vel imbrium specie praecipitatur. Sic itus intumescit, age quos ex oceano exhalato ventis periodicis versus Africo interioris montium vertices delato, eorumque sylvis densat atque praecipitato. Omnia itaque majora illa naturae opera quae aqua sub variis formis per universum mota perficiuntur, magnam partem non nisi adjuvante
Regno vegetabili effici possunt. Pluviae continuo destruunt saxa et rupes, nam gutta cavat lapidem ut est in proverbio. Rivulorum
28쪽
et sontium aqua in eorum fissuras penetrans solvit, emollit continuo et, si congelatione expanditur, vi saxa rumpit durissima. Fluminum autem majorum 4m telluris superficie mutanda ingens vis est. In torridae gonae regionibus grandia naturae spectacula quotidie obse vantium oculis subjiciuntur Montes sylvis densissimis obsiti suminum sontes sub excelsorum montium umbrosis jugis; imbres vehementissimi post leviter imminutum calorem ex imo haera, quae sub purissimo sole ingentem gagis aquosi copiam e maris et vegeta,
bilium exhalatione recipit, praecipitati flumina intumescentia, cinmiram altitudinem accrescentia , ripa egreSS , e praecipite montium vertice ruentia , non Solum immenSOS aquarum fluctu quaquavorsum
disiundunt, sed ingentium etiam arborum trunco eradicatos vehunt, imo aravissima Saxa secum OlVunt. diruunt et in remotis locis deponunt, quibus montium polii et devecti massarum contritarum molibus nerrae continentis novae partes et insulae ad Ostia fluminum exstruantur Materiae solidae quantitas, quae hac ratione montium visceribus abrepta in planitie et oceanum desertur, vere ingens est. Nagnos jam terrae habitabilis tractus hoc modo ortos esse novimus, et hodie adhuc Oriente videre possumus ad ostia majorum
fluminum inprimis Asiae et Americae Solum Gangis numen intra antii spatium . dep0nit Sexies iecies millies Her millies sexagies
29쪽
octogies septingenta millia quadringentas quadraginta amphoras nauticas materiae solidae , et hac parte vel aequatur vel superatur aliis fluminibus, Indo, Burram po utera , magonum flumine
Ut autem hoc modo sylvis quum aqua in aerem vehitur, tum ex eo rurSu Praecipitatur, Sic excelsiorum montium vertices steriles rigidissimi continuo gag aquosum atmosphaerae, e rivis, quibus inseriores eorum tractus vestitae sunt, exhalatumve ex remotis locis advectum, in nebulas, nivem et glaciem convertunt. ivis autem et congelatae aquae in montibus exastandis quanta vis sit, in elvetia cernitur, ubi continuatae per saecula vastationis rudera , Strata lapidum devectorum quadraginta pedes crassa ad montium radices sita sunt. Quae autem in his naturae operibus adspicimus, monte Vasta
tos et tellurem habitabilem increscentem, haec multo antea invisibili sere instrumentorum apparatu aggrediens praeparat nai Ura. Fingatis vobis , A. , glabra montium juga , Saxa nudata et detrita rupes durissimas steriles, aeris et pluviarum impetu resistentes. Haec naturae vis destruens aggreditur imbecillimis armis. Minimi et aciem oculorum effugientes Lichenes aliaeque plantae crypto gamicae: simplicissimae tenui crusta rupes obducunt, aio
30쪽
sese diffundentes. ardissima est harum crustarum vegetatio quae unde erantur et nutriantur , vix bene explicari poteSt, quamquam minutissima semina, quibus hae plantulae propagatitur, facile ventorum vi adferri posse concedimus. At vero rupibus vix aliqua inest materies organica et plura elementa inomanica, ad corpora organica construenda necessaria, Nurimis rupibus desunt. Restamen ipsa nullum dubium habet et ubique observari potest. Μajorem nutrimenti artem prosecto ex atmosphaera colligunt et sussicientem sere colligere possunt, cum materia ammoniacali vix indigeant. Ventorum ope pulvis humi siccati advehitur et pluviis etiam materiet organicae exigua quantitas soluta, soliorum exhalatione contenta, continuo in illa loca transfertur. Quum autem rupium superficies tali crustula tecta sit, magni operis sundamenta exstruxit natura. Adeo tarde vero illud procedit, ut
intra humanae vitae spatium vix ulla mutatio observetur. Illae autem crustae humores avide attrahunt , retinent , et sic continuis viribus solventibus rupium superficiem exponunt, Variis acidis, quibus sunt instructae, hanc dissolutionem augent, textura sua PorOS Omnem pulverem vento allatum Vel ex rupe soluta sermatum colligunt, et dum ipsae in summa Superficie excrescunt ac subtus ubi rupibus incumbunt, putres actione consumuntur, tenUe