장음표시 사용
661쪽
Moni a quaedam ad Methodum Artis dicenae tradendam . Cap. V.
SAn Eve is cum officium,& finis docentium Rhetoricam, ut eum bonis literis,
etiam animi pietate in primis Scholares haurianti de hac potissimii capite sequente dicendum erit quippe aliunde quoq; subsidium est accersendum ad omnes li lietorum, & Ciceronis libros tectius tractandos, si animatam ut ita dixerim γ& solida in eloquentiam consequi cupimus. Interea optimὰ monent,qui quotidianas in Scholis Rhetorum exercitationes ita adhibent,ut prinio seligant, quinam potissimum libri exponi debeat,& tractandi sint. Nimirum Orationes Tulli j aliquae item interdum Titi Liuij, Partitiones Ciceronis., Libri eiu silem de Oratore: Libri de Inuentione: Rhetorica Aristotelis: Liber septimus Quintiliani loco Topicorum M. Tullij. BMox nauus dicendi Magister addat incitamenta studiorum . Deinceps curandum ut Auditores probE intelligant & quid dicatur ab Oratore,& quomodo dicatur, idq; accommodati ad imitandum, qui Tullianae lectionis studius est maximus. Et hoc quidem uniuers E.
Ad sngula vero. Si aliquam explicaturus orationem; eius argumentum breuiter, atque dilucidE ex ponatur. Inde genus caussae sinul & genus dicendi, ut videlicet appareat το πρωον,ac decorum,de quo agit Cicero in Oratore. Postea totius orationis artificium paucis adumbret. Quod fieri non potest,nisi status Orationis,& caussae firmamen tum, quo conseri Orator eloquentiam, ostendatur, ac simul indicetur. Si quis interponatur locus communis, ut quid pro caussa dicatur, quid assumatur extra caussam satis appareat. Quς omnia Prole gomena prima statim schola expedienda sunt, cnon autem in plures dies ducenda. Deinceps veniendum ad explanationem Orationis, ubi non magis videat elegans magister quid afferat,quam quid omittat. Et ratio quidem illa videtur optima, in qua elegans quaedam, nec ieinna cernatur parsimonia rerum,atque verborum. Ceterum, haud immorandum digressionibus: Sed & Auditores ad Auelares i l larum rerum reijciantur, digitum ad sontes, ut dicitur, intendendo, unde ipli uberius, s uelint hauriant.
Cu m ve A in classe Rhetorica soleat Historia quoque exponi, plurima habebant Magistri quae in sextodecimo libro huius Bibliotheci Selectet de illa scripsimus.
Vnde Ars dicendi coniungenda sit cum pietate. Cap. VI.o n Viae,quod ad rem attinet, id sciendum est,plurimos certὸ suisse, qui Christia.
ni cum fuerint, ac de Rhetorica scripserint, non tamen omnes Christiane, neque ad pietatem scripsisse: ut etiam quasi in Labyrintho,miti'. tricis inuolue Iuuenisi in rint Iuventutem, magno Christianae Reipublicae malo. Persequitur velis haec susus ΙαM m Rhς o Franciscus Picus in Examine Vanitatis gentium, cum quae Sceptici afferebant aduer- Est tisane sus reliquas disciplinas,etiam contra Rhetoricam intorquebant. Ioannes item Ludo. damnum, uicus Viues cum agit de caussis corruptarum artium, libro quarto, qui est de corrupta Rhetorica:quo Lectorem amandamus. Sed factum est hoc seculo, summa Dei misericordia ut abiectis malorum philologorum,ac prscipue haereticorum secibus, quibus exempla, de argumenta aduersus fidem Catholicam insperserant, ad perdendam
Crpti anus & Adolescentiam,& Rempublicam; non solum alij,ut Cyprianus Soarea E Nostris; Εκιhib i verum etiam suasu Optimi Cardinalis Caroli florro maei, Augustinus Valerius, Uero, Augustinus nae tum Episcopus, postea & ipse Cardinalis,de Ecclesiastica Rhetorio ad Clericos ἡ24 ., scripserit tres libros veὰ Christianos, qui cum antea essent editi, demum etiam suctitorica . ac locupletati, llomae prodierunt, anno superioris seculi 76. Quos cum Ciceronis ibbris Rhetoricis diligenter conserre, quam utile sit suturum,cognoscent ij,quibus tam quam Angelis cura esse debet allegandi homines ad Deum. .shm Q oi inal si a
662쪽
De Arte conscribendr Epistolas. Lib. XVII L
fiasica, siue liber de At te conciona Aia vide item,q
to e dixin, secundo , Ela quinto libro Bita Seleci.
Eodem autem penE tempore, uti eodem spiritu afflatus, Ludovicus Granatensis, samilis Dominicant celeberrimus Theologus, sic ad Ecclesiasticam Rhetoricam scribendam dedit: quam item de Arte cocionandi inscripsit. Eam cum Academis Eborensi Societatis nostis dicasset, sex libris absolutam, tanqua explanationem Valeria. nς Rhetori es periti Theologi indicarunt. In ea igitur efformat oratorem Ecclesia. sticum ac piscipue de Inuentione, Dispositione atque omnium potissima pronunciatione disserit. Et quamquam inuetioni, qus probandi, & amplificandi materiam eontinet, tum communes, tum etiam priuatos, & singulares locos a sui gn uerit, communes tamen unde ad quaestiones omnes argumenta promuntur, copiosius de
clatandos in libris Topicorum Dialecticis reliquit. Ac cum de iis utiliter inquit breuiter, atque dilucidΘ, non ita multo antea Petrus Fonseca Philosophus & Theologus h nostris in Dialecticis Institutionibus egisset, ad eum remittit R hetorics studiosos tquandoquidem ait commodissimis exemplis, ex sacris litς is desumptis quod ad nostrum pertinet institutum) praecepta artis idem Fonseca illustrauit.-Quin etiam post Augustinum Valerium Cardinalem, ac Ludoilicum Granat ensem; alter Lud uiciis Carbo a Costaciaro, Diuinii in Oratorem , uel de Rhetorica Diuma libros septem Venetiis emisit anno is ys. uberes, eruditos,&ualde utiles : sicuti& alium de
Et vero noti sunt quattuor S. Augustini libri de Doctrina Christiana; quibus lite
dicendi ars diuinitus explicatur, ut si etiam hi auctores tanquam uiui interpretes ad Rhetorica Ciceronis explananda interdum adhibeantur, illud merito praeceptoribus, & eorum Gyinnasijs conueniet. Aperta sunt prata, & apparuerunt herbae uirentes, & collecta sunt foena de montibus. Ceterum, Augustinus nihil esse melius inquit salubri suavitate, vel suaui salubritate: I E quattuor libris illis, quibus Doctorem Christianum omni laude cumulatum instituit, inuin in eo insumpsit, ut Rhetorico prope more, quemadmodum inuenta sint in lucem proserenda,demonstraret. Calielmus Parisiensis de Rhetorica Doma. 6 p. VIII.
Possem autem multa, & pr clara huc addere, quae Gulielmus Parisiensis Episto
pus, libro de Rhetorica Diuina, siue arte Diumae eloquentis, scripsit; cum maximὸ ad pietatem faciant. Verumtamen fuerit hoc loco satis, Doctissmi & optimi Theclogi consilium ostendere, ut eandem semitam deinceps terant Christiani Rhetores, ac Iuventutem sensim per humanam ista dicendi facultatem eo adducant. Viderat quippe vir ille pernecessariam inprimis esse caelestem, ac Diuinam Rhet ricam , spiritualemq; ut ille inquit ac saluberrimam art cm oratoriam in caullis animariim aetendis, patrocinioque eorum suscipiendo, quibus litem intendunt Caro, Mundus, Satanas. Qubdeum praestandum sit non solum iis, qui in sociem Domini vocati, Clerici vocantur, verum etiam unicuique, qui se ad Caelestem Patriam sactum intelligit i sensit nequaquam id fieri posse, nisi virtute orationis continenter tegamur, atque adiuvemur. Quod si aio tanta volumina Rhetorum studio & la - ου--κά; 4 re conseripta sunt; quaenam ars conficienda est hac de arte orationis, quibus antem desideras interni Iudicis Tribunal agendum est nobis, dum rem nostram, hoc est legatam nobis sternam lis reditatem preti eximus 3 Cum igitur ille Saluatoris nostri,& Apostolico praecepto necessitatem orationis assduae, ac fructum docuisset, tum de Exordio,Narratione, Confirmatione, & aliis partibus orationis Diumae agit isty lo, quidem dicendi, qualem ea serebant tempora; at sensu Hlesti, ac cuius mica prae Mundanarum deliciatum, totiusque secularis eloquentis montibus, sapere debeat iis, qui ad iuge taillud conuiuium anhelant, ubi aliquando non esuriciat, aeque sum iterum. Hi
663쪽
Batth.Caualcantius. Ialon Notes. Pietas fleveritas operis lasonis de N
Orationes diuersorum. Tabuis lasonis de Notes utiles.
Ex', quid Arte dicendi scripserant Iistice, rasonem Nerem optima quaedam εδtra didi se , quae . Cap. IX.
Vm utem prster istos, Italich quoque de R hetorica libros diligenter scripse
rint Bartholom iis Caualcantius,& Iason Norest utraque sane docia,& valde erudita est; At Iasonis distinctis quibusdam ordinibus, methodo conscripta, non solum Iudicibus, Oratoribus, Legatis, verum etiam iis, qui pro Christo legatione languntur apud populos, perutilis est Prodiit haec, anno superioris seculi octogesimo quarto, Venetiis apud Paulum Meletum , Bibliopolam Patauinum. Tertio igitur libro, qui sane dignus est qui legatur, Artificium 5e usu in ex dicendi pr ceptis ostendit in quorundam illustrium Philosophorum, Oratotum, Theologorum orationibus: Platonis primδ in eorum laudem, qui pro Patria sortiter pugnan Ies ceciderunt: Isocratis ad Nicoclem, de obitu, laudeq; Eliagorae Regis Cypri eius paren Blis: B. Augustini in laudem S. Cypriani Martyris, Anniuersario huius celcbritatis die Qua oratione, quantum distant encomta Gentium, ab iis, quae ad Christanos , Christiano spiritu habentur,saci th cernitur C iceronis pro M. Marccllo ad Cssarem,& ad Senatum: Iasonis ipsius Nores in Cteatione Sebastiani Venerii Ducis Venditiarum: Ciceronis pro lege Manilia populo Romano: Eschynis, Dc madis, & D mosthenis, tum Omnium horum ad Athenienses, tum ipsius Demosthenis ad Alexandrum, qui comminatus fuerat Athniensibus bellum . quod Thebanos ab ipso uictos, in ciuitatem admisissent: M. Portii Caionis pro lege Oppia contra mulicrum in s lentiam,& sumptus: L. Valerii Trib. Plebis aduersus M. Portium Catonem,ac legem Oppiam, Pro Matronis Romanis: Libanii Sophistae induentis personam Menelai,qui Rtanquam Graeciae Legatus Troiam nauigauit ut repeteret Helena, qusque alia Paris abstiti erat: S.Cypriani tempore pestilentiae ad populos,nceam metuerent: iceronis pro Q. Ligario ad Caeserem: T. Livii tribus orationibus, Altera, quam habet no mine Philippi Maccdoniae Regis iudicantis inter Perleum maiorem,& Demetrium minorem iacitu: Altera nomme Persei ἐfratrem accusantis,quod noctu armata manust conuenerit in torcptuitis. Tettia nomine Demetrii crimen abs se depellentis:S. I annis Chrysostomi in persona Flaviani Episcopi,ad Theodosium lia p. ad quem ruit, veniam pro iis petitum, qui imperatoris statuas Antiochiae deieceran : Isocratis pro Nicia contra Euthinoum. His ergo orationibus, ubi partes, artemque monstrauit Iason, sacilem, atque excellentem viam muniuit, qua reliquarum omnium, ac praeeipue Christianorum Pa- Derum eloquentiam indicaret. Addit utilem introductionem ad tres Rotas Generis Demonstrativi, Deliberati Di, Iudicialis, quas celth ingeniosissime inuentas debuimus etiam iis indicare, qui vel Latin E haud norunt, vel in Latinum votis . si qui haud facit E hunc libium asse qui possent &ad comodio rein usum in Tabulaς digestas huc ad licere. Hs au t itinta
n A fortunae bonis,Ncbilitate,l sodHabu, dignitate Opib.
664쪽
De Arte conscribendi Epistolas. Lib. XVII L t s a s. 8 GENERIS, DELIBERATIVI TABULA
. Consuetudo, j Quod illa MueU ,' bdito inti Mue t uel se uanda - da, ,esseruanda. 9 Quod se enda, vel o mod non feretida , .su fi manda. l uel usu firmanda. b Quod. praemio assi Quod piamio nonas J ciendum. l ficiendum.
Ab eo quod no interest. Ab impossibili. A dificata . Ab inutili . A non honesto. Α non delectabili
Quod imponenda j hQuod no impone da.
A necesLrio. Ab eo qd inter eis. A possibili A facili. Ab Vtili. Ab honesto. A delectabili. tionum conditionibus. Ab omnibus algumento ram locis commu
spei. Timoris. Amplificanda suaso, uel dissuaso ex circumstantiis. Personae. Loci. Temporis. Rationis. Caussae s
Quod tetis eatissa habuerit. QuM reus uoluntatem habuerit. Desentat. QuM accusatio salsa. 'Quod tetis eatis a no habuerit. 4Quod reus voluntatem non ha - .. bueriti buerit. Cole ut ad . ἔ- - fuerit potestat. QuM reo n6n suerit potestas. Accusatoris In
Defensoris de pulsio. t Quod contra reuin in ipso
Taeto, ante &post extite . tintindicia. Quoes contra teum nee in ipso satio . nec an se, neque pollaafuerint indicia. A testibus.
Quhd factum iniustum . . rQuhi factum iussum.
Quod iacium contia aequi bd factum secundum aequi
tatem naturalem. 1 talem naturalem .
Quod factum contra in Quod Letum secundum inueteratum usum. teratum usum. Quod factum e4tia legem. LQubd factum secundum leu eQuM res tale nome meret 'QuM res tale nome no meret M te, in definitione eli l Quod tes in definitiove non es comprehensaia i commehensa. Quod ira est in descriptio Q Qu.d res in desciiptione non De iuua , he eommehensa. s est comprehania . OuM rei nomen ululeom- Quod iei nomen usui commu
inum respondet. ni non respondet.
Quantitatis. I Qubd te, si tati momenti. Quod res no sit tanti mometi.
Ab inlitum εtis c 6tra inutumenta. A tormentis . t Contra tormenta. A iureiurando . C5tia iusiurandύ. A dispoe aliqua: A piratia dispositio iuris ciuilis. ' ne iuris ciuilis. Ab omnibus locis argumentotum
Inuidiae. l Miserico diae. iracundiae. i Mansuetudinis.
rei pendendae circum stantiae. Rei Personae. Loci. Tempolis. Rationis. time.
665쪽
s 36 Antonij posse uini ORATIONES M. T. CICERONI s.
In quibuspri eo tur Cicero cum Demo is me. CV. X.
SCio laudem oratoriam Ciceroni ab omnibus se delatam , ut disertissimus Romuli nepotum fuerit vocatus,quot sunt, quot fuerunt, quotq; post aliis erunt in annis: Scio item, a Quinctiliano dictum, cuique Graecoruin sortiter posse opponi, quod cum sese totum ad Graecorum imitationem contulisset, effiaxerit uim D moti henis, copiam Platonis, iucunditatem Isocratis, in eoq; Lysae subtilitatem,acumen Hyperidis, Eschynis sonum, Laeli j lenitatem , grauitatem Africani, plerique agnouerint. Illustrissimam quoque orationen, habuisse pro Quinctio, quae sitit pri- Vma in eius iuuentute pronunciata, Gellius scripsit. Notum & illud, quod Plinius,libro Epistola ruin primo, chiri inquit: Ac mihi ex Grscis orationes Lysiae ostentat, ex nostris Gracchorum , Catonisque, quorum sane plurims sunt circumcisae&breues . . Ego Lysiae Demosthenem, . Eschinem, Hyperidem, multo': praeterea Gracchis, &Catoni Pollionem, Caesarem, Caelium, in primis M.Tullium oppono, cuius oratio optima sertur esse, quae maxima. Haec ille. Neque vero denique me sugit, quod uireris,' hi 'iri nostris eκ Plutarcho non ita pridem cum Demosthene Ciceronem componens,duos gymnasi ara hosce Oratores inquio ab initio veluti nummos duos eadem materia, eodem signos ἡ ' a Deo percussos, qui naturam similem ipss indiderit ruinamque nimirum honoris, iu/i,s . & gloriae cupientissimum; libertatis,& Reip.amantissimum,in pariculis & armis tio A. midum,rerum varietati,qus in hac uita accidunt, subiectum: ex obscuris & mediocri. C,is collitio. bus potentes,& magnos euasiste: qui Regibus & Tyrannis sese obiecerim: filias utruque unam habuisse, & ante obitum amisisse: in Patriam post exilium publica omnia
Istitia,& gratulatione reuertisse: iterum autem profugere coactos, in manus hostium incidisse,a quibus communi luce priuatos,una cum vita, patriae libertatem posuisse, eadem propemodum state: virtutes in ambobus plerasque similes: consilium item,ordinem diuidendi, pr sparandi, probandi rationem; omnia demum,qus orationi subiiciuntur: in elocutione tantum diuersitatem suisse aliquam: Demosthenem enim esse densiorem, Ciceronem autem copiosiorem: illum concludere ad strictius, pugnare
hunc latius: illum acumine semper, hunc frequenter pondere: illi nihil detrahi posse huic nihil addi,curs plus in illo, in hoc naturi. DEcquid amplius in hac coctatione Ciceronis cum Demosthene optandum.
T Iustus Lipsius variarum Iectionum lib. I .c. 7. maxime inquit esse optandu,ut quam operam in Homeri & Visgiiij similib. locis inter se comparandis iam pri dem viti eruditi sumpserunt,eande industriam aliquis in principibus,& sum nais ora.
toribus, Demosthene ac Cicerone poneret. Utili certe,& iucunda opera, cli loca Omnia quae hic noster a Graeco illo mutuatus est, uno quas aspectu liceret intueri, comedere inter se,diiudicare,quid ille astrictius, quid hic copiosius, quid noster grandius,& ornatius, quid ille purius,& simplicius; quid hic,quid ille sortilis neruosi iis, melius deterius dixit invideatur. Nasi uere aestimare uolum' Ciceronis nostri c loquutia subdit ide Lipsius quanta,quanta est,a Demosthene manauit,eumque cui initatione sibi Evide Lipsi proponeret,non tantum artificio, &ductu orationis sepe conueniunt, sed nonnum- ruti 2 quam etiam in eadem incurrunt.& veiba, de sententias, cuius generis est ille elegans,& pulchra similitudine exornatus pro Cn. Plancio locus,de varietate,& incostantia popul ,de qua eadem Demosthenes dixit.Quale item, cum libro primo quo praetura Verris urbanam,& edicta mercedi addicta exagitat, eum sane acutὰ reprehendit: id 'quod Demosthenes antea dixerat cum Timocratis lege inultis rationib.arguisset qualecum aduersus Clodium loquens pro Milone seu tabulam, seu historiam de Oreste affuit,quam Demosthenes oratione contra Aristocratem,attulerat. Et alia eiusmodi. Pario
666쪽
De Arte conseribendi Epistolas.' Lib. XVIII. ues
Celgatis Oraurum Ethnicorum, cum Prophetis, ct cum ra eloquentia. p. XII.
VT tamen hec vera sunt latendum est, quod res est, in Prophetis, & Patribus,
sublimiorem aliam eloquentiam cerni, si quis eorum vim, & copiam dicendi, Ethnicis, & quanti scii 'que Oratoribus sonserat. Videlicet ii cum ad verissimam Christi religionem, unicam veritatis magistram, Auditores instruerent, ad beatam
atque a ternam vitam impellebant,Quo sine conatu nemo eloquens merito appellari potest . Fuerit quidem aliquis apud Gentiles disertus, at numquam eloquens dici potuit, cum langua sut Lactantius Firmianus scribit cum uerum loqui coeperit, N. uirtutem, maiestat me: Dci in te. pleiari, tum d mum suo iungatur munere: quam. B diu salsa. loquitur, in suo usu non est . itaque S sapienter Ioannes Frarciscus Picus M irandula, inquit. Legebam superioribus diebus sorte per ocium , Tusculanam ipsam Ciceronis quaestionem, ubi maximo effert praeconio v ciba Eschynis aduersus Dcmost lienem inuehentis, tamquam magnam Se vim, & artem continerent: eaque diligenter cxaminavi. Nec multo post tempore desumpsi in manus Esaiam Prophetam Hebraeo populo minantem: Nulla sere similitudo. Adeo hic vehemens, sublimis, copiosus, resonans, terrorem incutiens, & veram artem undique spirans . Quae. nam rogo eoparatio inter oratoria illa tela ipsius Aschinis, S: Demosthenis,aut alicuius alterius oratoris a sabulosa Graecia celcbrati, de thaec nostii Prophetae verba Audite cili, auribus percipe terra; quoniam Dominus locutus est. Filios enutrivi, Zeexaltaui; ipsi autem spreuerunt me. Cognouit bos possessorem suum, & asinus prae, sepe domini sui; Israel autem me non cognouit, & populus meus non intellexit. Vae Mnti peccatrici, populo graui iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis. Dereliquerunt Dominum,blasphemaverunt Sanetiam Israel: abalienati sunt retrorsum: super quo percutiam vos Et quς sequuntur. Illudque potissimum admirandum, totum Vetus Testamentum,cum aliqua parte Noui, ex Hebraeo in Grseum Latiliumque sermonem versum, eloquentiam, qus in propria lingua summa ei inest, non perdidisse etiam in peregrina: Et cum apud nos rudis potius quam eloquens oratiocius uide tur, uim persuadendi maximam obtinuerit. Non mouent, non persuadetu sacrs literae ut scribit Ioannes Pleus patruus ad Hermolaum sed cogunt, agitant, uim inserim t. Legis rudia uerba , Se agrestia, sed uiua, sed animata, flammea, aculcata, ad imum spiritum penetrantia, hominem totum potestate mirabili transformantia. Di D gnum autem ammaduersione est Augustino aucto te, quod sicut quaedam est et quentia, quae magis aetatem iuuenilem decet,est etiam Aut senilcm : Nec iam dicenda est eloquentia, si persens non congrua deloquentis. Ita est, quae uiros summa auctoritate digni ssimos, planeque Diuinos decet. Et hae Scriptorcs illos Bibliae locutos, ait; nec ipsos decuisse alia,nec alios ipsa: Easque auctocibus,tibi ipsos intelligit, nihil non modo sapientius, sed nec eloquentius videri sibi, asserit: neque artcm vl-
Iam dicendi eosdem affectasse, sed sapientiam ipsam, de domo sua, id est de pectore
Sapientis procedentem, tanquam inseparabilem semulam, etiam non vocatam, sinquutam eloquentia. Tantum prosecto abest ut lenocinia dicendi, secatasq; orationis
illecebras, saera sibi procurent eloquia ut nihil oderint magis . Demetrius Phalereus ut Eusebius Pamphilus auctor est a Theopsipo audisse agi imauit nonnullos cspisse E quaeda i Scii plura Hebaica trassata,Graeca oratione exornare, & illico magna turbatione perculsos; magno studio Deli orasse, ut scirent cuius rei gratia id sibi accideret; audiuisseq; per somnium,quia res Diuinas lenocinio orationis inquinarent. Et Theodotii Trag diarum Scriptore, luminibus captum, cum nonnulla 1 ludasea scriptura ad fabulam quandam transferre uellet. Idem copiosὰ docet, ipsos Philosophis principes, 2 sequutos Hebraicam disciplinam, & illam si mis laudibus extulisse, utpote praecellentem, S primariam. Nec cert Emirandum, si reuelata Diuinitus mysteria hominum placitator 23 transcendunt 3 quando ea ab lucernaccessibili descendentia, perspicuis ingeniis, s iique capacibus, te insuderunt; quae postea utilitatis publicaecauto, Diuinoque iussu in uulgarunt. Eam aut e philosophiam quam homines in ignorantiae
saerae li etae non solu mouent, atque persuadent, sed cogunt, agitant, vimio tunt
quuda iuuerinilem, alia senilem aetatem decet. Nil sapientius,aut elo quentius Diauinis literis.14 a 'νa 'LE. .
tes Dium svoluerunt exortiate. p ae
nas dederui. Cur reuelatami steria Nascendant holI.lnum placi
667쪽
rantiae tenebris degentes, vestigarunt, & multa etiam cum nube sparserunt in popu- los, multum subsidere, perspicuum est. Nam ipsius auctores quamquam aliquo na- iure lumine adiuti viderint, plura tamen coniectauerunt, quam uiderunt, de naturae infectae tritio debilitati, & propria superbia caligantes . Hactenus Picus. Colutio Ciceronis cum S. v. I tomo. Cap. XIII.
DE Cicerone igitur ut dicam, si quis huius studia, uitam, mortem, qu e
postea consecuta sunt,non cum Demosthene tantum,sed & praesertim cum Chrysostomo cordate contulerit, magnum habebit campum, in quo praeuo . squalentibus illorum agris, Divini sapientiae messis appareat. Nimirum aureum illud tamen eloquentis, cum a forensibus, di secularibus studiis ad Diumas luetas secon. ltulisset, de multus Ecclesiae Constantinopolitanae,urgerite Arcadio Imperatore, presectus, ecquanta libertate, Seuerissima eloquentia, deprauatos mores,& nobilium vivendi licentiam ,& Eudoxiae Imperatricis audaciam repressit Quonam animo, aliquot Episcoporum actum Chalcedone aduersus se conuentum, ipsa urgente, ac pro. chrisin uti curante Eudoxsa, spreuit Z Quam inde intrepidE, eiusdem sceminae opera, in exi tu , Mi , t tum abiit Quonam Civitatis applausu, ob tanti uiri deiiderium , seditione populii R μμ reuocat iis est ab exuro Reuersus, quanta sortitudine, ad argenteam Eudoxiet statuam ludos, qui fiebant, prohibuit, de perditos hominum mores increpuitZTum
vero inimicorum Episcoporum conspiratione,cum iterum exulare cogeretur,quinam maeror viduarum, & egentium omnium, communis parentis eiectionem Iugentium,
suit At in exilio ille cum esset, ecquis facile assequi possit,& quanta mala perpessus si ,& quam multos ad Iesu Christi fidem conuerterit λ Ecclesiiasque Episcopis, de
Sacerdotibus muniuerit λ Quanta porro illa eum, Concilio Romς habito, Decreto Innocentii Primi Pontificis restitutus, a militibus, qui elicustodiebant, miris ita itinere malis,&calamitatibus afficeretur,cumque per Armeniam deductum, S. Basiliscus martyr, in cuius templo antea orauerat, n ictu sic affatus est: Ioannes frater, crastinus dies nos loco coniunget: isque postridie sumpto Eucharistiae Sacramento, seque Crucis ligno muniens,animam Deo reddideri u Sed de horribilem Constantinopoli eo mortuo cecidisse grandine,& quatriduo Eudoxiam excessisse euita,de denique eiusdem Chrysostomi corpus inligni popa, & hominum frequentia, Theodoso Arcadii
filio mandante, relatum Constantinopolim; euius etiam uiri reliquias veneratus, parentum suorum ueniam petierit , ac deinde Romam translatum, in Basilica S. Petrixi Vaticana conditum, totque piet secula, dum in Getis agit oratorem, eodem tempore in uniuerso orbe Christiano, multitudine, pietate, splendore concionum ,&li brorum, laborum suorum fructii in quotidie percipere. Haec, inquam, humanς sa stum non dicam eloquentiae, ita& cogitationis superant. Vt iam si Ciceronis ora tiones extollere, dc Obtrudem Iuventuti cXpediat,cert E istas alias gemmas omitterei sine impietatis nota non p xxv x . . Vides iam, optime, quisquis haec legis, quanto iustius de istiusmodi Tubis id dici - - . potest,quod de Pericle dicebat Aristophanes, quem fulgurasse, tonuisse,pomiscuis laeta To Graeciam scripsit,quemque alij propterea Olympium vocarunt. Verum en inluero illa ' i'φph- Periclis evanuerunt; restant interim istorum aculei in totius posteritatis animis, quieontra Philippos, Antonios, Catilinas, Verres, sed aduersus alias Mundi Pestes, Imperatores Apostatas, de Christianae Rei p. turbatores, egerunt; quique dum Gelestia praemia,non caduca proponerent,ac Dei Ecclesiam standamentis nixam aeternis non Humanas Respublicas) voce, atramento, sanguine fulcirent,in modicis temperati Lsimi in maximis grauilli mi, non pluuias ut ait Pγ ndarus aquas collegeruli sed uno rei te exundantes, Diuino 4piritus Sanini asstatu, caelestes dicendi vires exei ueluti ut & extorsei in t de manu Mundi Mundum ipsum; & transuersos egerint Tyrannos, se Iudices, ac Trophaea beatissimae hominum ubertatis intulerint in Caelum, semetipsos conculcantes, ut per semetipso. tanquam per gradus attollerentur ad Deum.
668쪽
De Arte conscribendi Epistolati Lib. X VII L sis α
OUomodo inquit Paulus cum illa arte vilissima tantam potuit inspirare uirtutem, quantam ipse rerum testatur esseditis p Homo etenim ignobilis,abieetiis,& circumsoraneus,qui artem cxercebat inpelli hiis, in tantu virtute progrcsus est, ut vix triginta annorum spatio. Ilomanos in Persas,& Parthos,& Medos,& Indos,& lavdg. piu. Scythas. & Aethiopes, Sauromatas,&Saracenos, &omne prorsus humanum ii. ge trita lub iugum mitteret Veritatis. Responde igit ut unde i ste opisex vilis, ac publi-Cus, i laus in loco artis siue,ac Ica bellum in manu gerens, ita philosophaius sit,& alios docuerit philosophari rgentes scilicet, umes , atque regiones: nec vim in se sermon B ostendempAudi enim ipsum loquentem: Et s imperitus sermone,nre pecunias possidens nam lioe quoque ipse testatu .Vsque ad hanccitiquit horam citirimus, fit sitimus, & nuda sumus, & colaphis caedimur. Et quid dico pecunias cuin illa saepὰ ne- cellarimn quidem non haberet cibum , necjquo se circumdaret, indumentum. Quod vero nec de professione clarus fuerit,apsus discipulus ostendi dicens: Quommati nebat apud Aquilam,& Priscillam , propterea quAd eiusdem artis essent.Frant enim rascentis actoriar artis. Non igittar a proatris nobilis,quippe qui tam vilis suisse artis osteditiir: non a patria, non a gente: tonen progrcssus in medium, ac tantummodo apparens inimiconim cuncta turbauit, uniuersa confudit: de sciat in stipulas,aut in s num , ignis immissi is,omnia Dpmonum opera consumpsit,atque in quidquid uoluit,omnia . vl . 'ς eonum tit. At nobilis eruditus erat sorte persuasor. Nec istud quidem:nam hoc quo omnia C que ipse eonfirmauit, dicens i Et ego ueni ad uos, non in sublimitate sermotus,aut mi num sapientis,annficians vobis testimonium Christi. Non enim iudicaui,me scire aliquid tu' νίζ'' inter vos, nisi Iesum Christum, Je hunc Crucifixum. Et sermo meus, Se praedicatio mea non in persitabilibus humana: sapientis verbis. Sed caussa nimirum ipsa praedicationis erat idonea, quae ad se pertraheret audientes. Accipe, quid etiam super hac re ipse pronunciet.Quonia m inquit Iudari signa petant, & Graeci sapientiam quaerant: et nos autem praedicamus Christum crucisxum, Iud is quidem scandalum'Grscis autestultitiam. Sed securitate ac libertate perfunctus est.At omnino a pericultu nunquam respirauit. Et ego inquit in infirmitate, ac timore S tremore multo sui apud vos. Cia igitur praedicator,& imperitus,cli etia pauper essem, δ' prorsus ignobilis; & quod praedicabatur, non modo in mendatione sui est et vacuum, ut rum etiam offensi D ne plenissimum,&auditores ipsi inopes, imbecilles,ratque omnino nulli,& pericista tam crebra: tam varia non doctoribus solum, sed etiani discipulps imminerent, &crucifixus esset, qui an nunciabatur, adorandus: nonne satis liquet, hoc tantum opus non humana, sed Diuida sitisse virtute persemim. Hactenus Chrysostomus.
IAm vero ad Philosophica reseruntur, quae de Oriciis, i de Legib. de Republica,
de Amicitia,de Senectute., de finibus honor im & malorum, de Tustulanis, de Academicis quaestionibus,de Fato,de Vniuersitate de Natura Deonim,de Diuinatione, de Paradoxi de Arati versibus Cicero scripsit:Hortenti una,qui periit, vi&pene uniuersa Tractatio de Republica, omittimus: Sol alsi. n.Scipionis dura at habemus,& Dagmenta quaedam,quae Carolus Sigonius collegit. At in plerisque horum Mon magis elegantia quam species et jam quaedam pietatis attendenda est. Ideo noli Ethnici solum, quales Plinius, & Seuerus Imp. libros de Ossiciis haud deponendos de manibus iudicabant,vertim etiam indoluit Augustinus,mirari omnes linguam Ciceronis, pectus non item. Inciderat nempe Vir ille,dum adhuc esset Manichaeus,in Ci in honote .cemnis Horte sum, quo libro vituperatam ab Hortensio Philosophiam Cicero com 'RBibl. Selectet Sectio Secunda. Ddd men. -'
669쪽
Augustimas mendabat; & via Deo sensim euocabatur ad Veritatis Iurem, sensit selectione illius)Ah, i cie λ' immutatum, ut& ea verba depromeret. Et ad te ipsum, Domine, mutauit preces nix immuta. meas,& uota ac desideria mea secit alia. Viluit mihi repente omnis uana spes, &im--' mortalitatem sapientia concupi lccbam estu cordis incredibili.& surgere tam coeperam, ut ad te redirem. Non ad acuendam illam linguam te terebam illum librum, neque mihi loeutionem; sed quod loquebatur pei suaserat. Sie Augusti Lacta ij to nus. Lactantius vero ante Augustinum appellat Ciceronem ,& persectum sum-
iacta .hL mumque Philosoplium,& interdum Romani Phisophiae principem. Videlicet iacentem usque ad id seculum Philosophiam; nec ullum habentem lumen literarum Latinarum, excitandam di illustrandam sibi putauit Cicero: Id quod praeci E secit de iis,quq ad Moralem Philosophiam attinebant. Quamuis ubi de Deo Iocutus est, Plato.
o nem maxim8 sectatus,eum huius Mundi opificem; nentem solutam,&ab omni con- Bctetione mortali segregatam; omnia sentientem,S mouentem; in omnes beneficum, S liberalem: omnibus animantibus commoda,quibus utuntur,lucem, qua fruuntur,
spiritum,quem ducunt, impertientem; bonis pisaria per oluentem, improbos pinis afficientem sempiternis; legum auctorem,& originem celebrat., si a xii, , Veruntamen cum multa sint digna animaduersione in ius,qui de Fato,de Natura deNit Deo- Deorum,de Finibus bonorum,& malorum,scripsit, ea neque adolescentibus, temethnini, de ii0i prs legenda sunt, ae si quando percurrere placeat, tum ea cautio adhibenda est, quam ζ' uilla ' de legendis Historicis ubi in eiusmodi res impegerunt, primonuimusAn iis aut quae ad naturalium rerum Tractationem pertinent, multa desiderant docti, siue quod civilibus negotiis distentus haud nactus est otium,quantum ista tractati deposciti siue C quod Platonicum dicendi modum eloquentis studio Iibentius amplexus, a methodo interdum longius absit: siue potius,quod dum Stoicos, Academicos, Epicureos audiuisset,minus inter Peripateticos versatus sit.
De moribus igitur cum diligentius Cicero scripsisset, facilem prpbet occasionemni Deum amantibus,ut cum suis libris de Ossiciis libros de Ossiciis S. Ambrosii,& La
viuii filii iti ctantium Firmianum de Vera,& salsa Iustia,cetera'. virtutibus, ut & eum non nubCic- ος ossi Iis S. Augustini libris de Ciuitate Dei: libellum de Amicitia,cum iis,quae de charitate Jcoit, io Catechismus Romanus habet; libellum de legibus,cum eiusdem Catechismi Decalo in η go coniungat: a collatione mirum est, quam ipsi quoque adolescentes a teneris li-2 oui, eum quida Veritatis cognitione,& amore imbuerentur. cum si ad hec omnia prudens prsaliis eius. eeptor adiungeret nonnulla, quς ex Platonica, Peripatetica,& Christiana Iauelli Phi D losophia Morali habentur ad manus, vix dici potest,quantis firmamentis Christiana ingenia aduersus hi reses, Atheismos, scelera omnia Deo miserante, ac iuuante prς-
At deerat, qui eum Ciceronis libro de Senectute conferri posset, quemadmodum de libris de ossiciis D. Ambrosii erui posse diximus cum libris Ciceronis eiusdem a sumenti.Sed erudita pietas Gabrielis Palsotti Card. fecit, ut neque hoc desiderar tur. Edidit enim Romς Librum de Bono senectutis,e cuius secunda potissimum , &tertia parte diues suppellex suppedi latur attente perpendenti, qus vir ille agit adue sus Ethnicos de Senectute sententias, mox de iis,qus sub Catonis nomine Cicero eleganter obiecit, ac soIuit. Quin & disserit,unde senectus,dc languor senectutis in homine. Mox de quinque radicibus similis Boni. Deinceps de iis,qus obiiciuntur senibus. Edemum de fructibus Senectutis, quiue E sacris literis, & Patribus afferuntur in lau-ὸ dem Senectuti una eum huiusce Privilegiis apud Iurisconsultos,& alios. Qui Ciceronis Moralia,si Scholasticis, qui iam Mundo valedixerunt, seq; ad sacras Religiosorum familias aggregarunt, exponerentur, conferri adhuc postent utilius cuin iis, quς Bernatamus Ros liniolus noster, De Persectione Christians discipline tradidit, De quo vide in Apparatu nostro Sacro, in verbo, Frena dimus Rosi,
670쪽
De Arte conscribendi Epistolas . Lib. XVIII. sol
Ciceronis editio emendatior, o Interpretes in eum ais t.
M. Tullij Ciceronis historia per Consules descripta & in annos ε . distincta per
Franci sciam Fabritium Marcoduranum. ab anno post Romam conditam ante Christum natum Io 3. v 'tie ad annum Urbis Tro.
Rhetoricorum incerti Auctoris libri quattuor Ciceronis de inuentione libri duo cum Commentariis M. Fabij Victorini. pica cum Commentatio Anicii Manilii Seuerint Boetii, & Petri Veliij Gueua. rae Partitiones Oratoris cum Commentario M. Antoni j Maioragii.
De oratore cum Commentario Au domari Talaei. iBrutus siue de Claris Oratoribus λ - - . . ridic
- γ cum Commentatio Victorini Pisani. orator γ . De optimo genere Oratorum cum Commentario Io. An tonii Viperant. Orationum libri tres, cum Pauli Manutii Commentario. At & in Catilinarium M. Antonius Muretus. In Rullum autem Lauredanus.
Epistolarum Familiarium libri i 6.eum Pauli Manutij Commentariis. Epistolatum ad Titum Pomponium Attiςvm Pauli Manutij ComEpistolarum ad M.Brutum lib. I. o mentarii
Epistolarum ad Q Fratrem lib. 3. bEditae vero autem erant Sebastiani Conradi in Epistolas ad Atticum, & Brutum docti Commentarii, sed & Anno 118 o. in Galliis eaedem Ciceronis Epistolς ad Titum Pomponium Atticum prodierunt ex fide vetustissimo tum Codicum emendat studio & Opera Simeonis nosti, cum eiusdem Atti maduersionibus, quas Franciscus Bentius noster valde approbabat. Quin & Venetiis 1 .etypographia Ioan. Bapti's emendatiores S suspiciones Leonardi Malespinae, in epist. ad eundem Atticum enii sis sunt. Academicarum Qu stionum iditionis primae Liber secundus
qtii inseribitur Lucullus. 1 Cum Aldi Manu- Academicarum Q laestioni, in iditionis secundae liber primus, i lii Commcntatiis De finibus libri quinque. γ .
Tusculanarum Disputationum libri quinqS. De Natura Deorum libri 3. De Divinatione libri a. De Fato liber .
De Legibus libri 3. De Universitate ex Tinaso Platonis liber. Arati versus a M.Tullio Cicerone conuersi &ubi aliquot in locis iniuria tem p ris Ciceronis versus amissi desiderantur, ij additi sunt ex Virgilio, Germanico Cisare, Ruso Anteno. De Petitione Consulatus liber cum Valer ij Palermi Veronensis Comment. De offici js Libri tres cum Aldi iunioris Commentariis,quorum duo ad Christiant
normam vitae ab eodem Aldo examinantur.
Dialogus de Senectute, qui inscribitur Cato Maior.
Dialogus de Amicitia, qui Laelius. s Cum Aldi iunioris Com- Paradoxa . t mentarias. Somnium Scipionis. bHisce Ciceronis operibus haud additur libellus de Consolatione ad filiam; quὁd
ipsius non esse certis argumentis,cum alii tum Ianus Guillelmus ostendit. Ceterum qui M. Antonii Maioragij Commentaria in libros Aristotelis de Rhetorica legerit, dum Ciceronis de Arte Oratoria libros expendet, magnam hauriet lucem : N ad Aristotelis & Ciceronis praecepta in rem conserenda; Quin & ad reprobanda quaedam quae magis PoeticE, quam Christian Aristoteles attulit, ea enim non minus piε quam dotiE Maioragius interdum obseruauit. Bibl. Selectae Sectio Secunda. Ddd a Auctorum Cum Aldi Manutii Commen-