Philosophiae naturalis adversus Aristotelem libri 12

801쪽

6, ME TE OROLOGICORUM Ab Astris lacta calidam dican quando HSi Πberno tempore. Quidni potius Aer Astris vici

nior incalescit λ Cur potius terret tui ma quam laqAltrorum influxus facilius recipiunt; Supremae partes quae stellarum,coelique patent viribu chye me congelantur, infimae ad quas impossibila est

vires coelorum hoc modo pertransire, eo tempore magis aestuant. Si aestate vigente hunc calorem excitatum putent;Contra tunc tempotis Terti in tima rigebant imo antra,& spelunca non alte de frigid erant admodum. Itaque Terra Aestate non alte suit caleracta; itaui,quamuis, quod nos docuimus, concederent,sutile in illa teriae supera

ficie corpuscula calida,quae proitide loco migrare cum possent, hyeme urgente se altius in terram condidissent, non possent plus paci quam prius

Occupare,nec plus utique Terrae calefacere. Vnde igitur tantus ille Terrae calor, qui inestissimis Terra penetralibus proscindissimisque eius par

tibus aurum,argentum,qs,metalla reliqua concoquit; qui nitrum sulphur, bitumen tanto impraegnat incendio:qui alumini,qui vitriolo , qui arsenico, qui caeteris mineralibus eiusmodi,vim adeo causticam impressit Qui halitus cum siccos tum vapidos gignit, atque eximis Terra visceribus sublime eliis Et quidem haec cunni quovis tempore fieri compertum est: cum tamen neque bruma Calor Coelestis Terram e lidam subeat,neque aestu, Solis calor Terram penetret, ut vide

Ergone hunc ignem subterraneum indigenam asseramus At cum tantum huius ignis indesinenter ascendat,ni quantum deperit,tantum qui ac-

cedat,

802쪽

Cedat, tandem ex toto consumatur, necesse est.

Vnde ergo reparatur Urorsus ex alto redeat qui altum conscendit,oportet. Vertim quibus antractibns linus illos subterraneos subeat, nostri philosophi non aduertunt ud nos dicamus Ideni nimirum quod superius de materia quae montis asinae incendium continuat, id in quam demateria huius calidi per uniuersam terram dispersit calia censendum est spiritus scilicet illo ostequos aqua maris per caecos illos ductius sub Tcria in secum vehit. ippe facile est spiritus illos ab

Attiis demittas maris sinum facilem quem propterea calefaciunt penetrare non sane immensam molis Terrca duritiem veluti terebrii reiSolis Astror timque reliquorum radi rem Terram e tentes, pauci superficiem eius penetrandiniaximam partem ab Te ira repeictissi aerem accendunt. Quos vero in vastissimum illud aequor iaculan- r, pauci cum aqua in vapores faturos nubibus materiam sursum volant, maxima tamςy ex partectim immenso illo aquarum pGdere successu temporis sub Terram dii perguntur De quibus in mari&in Terra tam mira generantur. Ergo ochaec veritas confirmat veritatem illius quae multorum est, nostrae sententiae iontes lumina ex mari per meatus subterraneos derivantis. Quod ni verum sit, non est dare viam, aut modum quo tale calidum in Teira generetur.

803쪽

7os ME TE OROLOGICORUM ARTI C. V. Cur diisersis terra partibu diuersa nascantur.

Hoc admisso , in promptu est, quo pacto

diuersae Telluris partes tam diuersa suopte ingenio producanta.dum variosa quae ductus vari spiritus&in natura in quantitate sequuntur , unde varia sormari sit necessu ira. Quoniam vero praecedentium sequentes seriem non deserunt, ut tractatu de influxibus sub finem docebamus, similisque simili necessaria consecutio ne coniungitur fit ut in easdem partes similes spiritus conuenianta. ac proinde iisdem in locis similia

nascantur continue.

Nisi sorte aqua alios meatus sibi cauans horumipirituum impetum alio direxerit , Tunc enim contingit partes illas terrae nouis rebus creandis idoneas fieri, unde aurum quibusdam in locis fossione reperitur in quibus olim auri nihil erat. Cuius rei quam causam attulerint illi qui eandem Terram cum videant, Solemque de astra caetera,eosdem quos olim gyros sequi, easdemque

Tertae partes assicere hanc certissimam naturae viam non viderunt Arcanum sane philosophorum auribus di missimum. Sed hactenus de meteoris,cam de metallorum, reliquorumque metallorum formatione ulterius inquirere, ad aliam partem pertineat. Quae verbdemeteoris omisimus, ex dictis facile erit concipere.

804쪽

LIBE R. TOISi haec prima pars quam a me preces amicorum extorserunt, Lectori placue-xit , dc eam ampliorem, plura alia suo tempore accipiet.

805쪽

quoniam, ut dicebatur,pituita in nobis aliugignit,pimi taautem humidos, non*cosparit habitin Insiler, Vitruvius loco supra relato experientia ostendere nititur, ventum seri per actionem caloris in humorem ercipimus enim va-

si Enea aqua semiplena desuper radita ore angusto, ignique an tablatim quod aquaseruere incipit, emitte- reper angustum os magno impetu fatum quasi ventum:

quod etiam percipimus seri in cadis pini, dum vina recentia ebulliunt: ad hec dico prim agitationem, ct motum variis quidem halitibus competereposse, non tamen omnem esse ventum sed agitationem magnam, vehementem in aere factam qita per halitus espuitur magis tenues mobilei; Addesecundo, Aristotelem inspexisse id quod accudit,ut plurimum, nam x plurimum ventus si per spiri

rum tenuem, Duma calore excitatum euemre tammen potes, ut etiam sat per vaporem humidum, vel dum praecalefactus, per angusta loca exitum querit, vel dum a figido aliquo corpore cui occurrit repellitur, id tamen nunquam sisne mixtione cum aliquos'iritu sicco, ct tenui, hinc iure penti dicuntur1'irare,o 'iritus nuncupantur. Haec ille, quae paucioribus,&ine contentione dici potuissent, sivi Vitruvius, Iicolominaeus nosse potuissent eundem eue spiritum qui Jalitum siccum, humidum seu vaporem,ssiciat, ignem scilicet ipsum omnium turbarum autho-

rem,qui cum materia sicca coniunctus siccum halitum,cum humida vaporem constituat. Hinc fieri ut cum virauis iungatur flatum possit excitare, diuersasque effectus producere. Ut si cum sicca copulatus, siccus sit, atque res obuias exsiccans, sin cum humida , humidus eas humectet. Quae experientia docet.

806쪽

De causa diuerstatis ventorum.

Missis breuitatis studio multis quae hanc in

rem a Peripateticis varie dicuntur, Quicquid visum est melitisculum in illis proferam ex Picolominaeo cap. 22. Dico linquit, promotu Vento- um paria conlpirare,ex quibus consurgit completa causaviolus eorum. Nam conspirat mutua actio caloris, oestigoris filia rariorum motuum est origo, ut legitur in lib. de motu animalium Con spirat οἰ quisuis radiis excita ct dissoluit ventos unc vigentesummost ore, summo calare, venti non stirant, Con petrat motus Caeli cum enini Caelum moueatur in orbem , reddit quodammodo singula elementa praeter terram , procliuia ad eundem motum, si undum nataram totius, Conllirat proximius media

Regio seris,qua partim suo stigare halitus calidos, si cos a se repellit deorsum , partim sua reuolmone impe

di vialtorum halituum a censum, totam rectum, Con stira Terra sua cum repulsospiritu transitum prohibeas, si causa, in obliquum moueatur,ventus enim illuc non tendit, unde exitus ei non patet. Demum cou- dira propria conditio spirituum , rei cum ex parta dominantis miseri, Aer est huius conditionis p re ccpto aliunde principio motus, exse deinde eo motu moueatur , ut docet philosophus in a. de Calo. P scor. c. Hic audio multa non contemnenda quideria, licet ea non examinem, non audio quod expedi bairi. Quare venti ex ta diuersis partib.sset, ut pro disteret plagae unde venit flatus, alij quatuor,alij duodecim, alij vigilui octo notauerint. Quid ad tantam ventorii discrepantia motus vel Solis, vel

807쪽

Caeli, vel elementorum quae si mouentur ad caeli motum , ab Oriente perpetuo in Occidentem volvunturi, Debuerit igitur venti cursus esse viai- formis, quemadmodum caelorum, astrorum. Condonet igitur lector nostiae curiositati,is liquid in re obscurissima a nobis excogitatum suerit, quod a Ratione non abhorreat, ne indignum putet, quod inter multas multorum magni nomianis nugas locum aliquem obtineat.

Reuocetur memoria eorum qitae ex Antiquorum philosophia, atque ex ipse veritate diximus, de spiritibus illis igneis, qui a Sole caeterisque

Astris mitrantur quos radios nominamus,4 corpusculorum frigidorum quae a radiis Solaribus pulsa vicissim eos pellunt, Quam enim aeris partem alter occupant, eadem ab alteris deleritur, non sine repugnantia. Quomodo vero haec cum aere stabulentur non est quod quaerant qui plurimis vaporibus aerem confusum esse profitentur. Constat ex superioribus, nec magna id egebat probatione, quomodo ea corpuscula frigida aerem condensantia transitum alitibus sursumi denegent. Ostendimus quoque, idque ab experientia radiorum Solis lamos camini deorsum deiicientium, flammaeque ascensum pigriorem reddentium , quomodo radi Solares dum spatium amplum voluui, idem halitibus afferant impedimentum. Neque hoc de radiis Solis tantiim, sed de aliorum astrorum, pro cuiusque facultate putandum est. Plae luppono no que ut clara quae Picolominaeus docuit ae e hosce halitus repellente,terraq; transitum deorsum negant , necessario motum

808쪽

eorum fieri in orbem Liquet ellam motum orbi- Cularem in nam pariem captum illac facillime continuati,ut qua carperit halitus, reiectus tendere, ill ic iugiter sequatur, donec resolutus fuerit. Q ppe motus aer in unam partem non modbfacile cedit halitui pulso,atque pellenti; sed etiam rapit secum nouum halitum , ex cuius cessione crescit ventus haud secus atque flumen exsiliu lorum coniunctione ut docet Aristoteles. Chirum quoque est quo magis acceditur ad Solem eo potentiores esse radios Solis. Contra quo magis ad Polos,eo validiora eis frigida corpuscula. Manifellum etiam a parte potentiori halitum pelli in contrariam. Ita ut si versiis Polum halitus surgat a corpusculis illis repressus non ad Polum tendat, sed ad Austrii.Si enim versus Poluna conte-deret,peteret quod sagit angustias arctiores. Similiter si versus Austru halitus oriatur, a Solis vel aliorum astrorum radiis repercussus non viserius aduersus eos in Austrum tendet, sed illam compressionem fugiens, in aduersam partem se proripiet. Considera iam motum Solis, aliorumque Astrorum ab Oriente in Occidentem.

Si halitus illi a quibus ventus habet princi pium sitiat oppositi Soli venienti , vel aliis Astris quae halitiis possint depellere, Sole vel Astris alii

halitum illum antrorsum pellentibus, motus fit tab Oriente in Occidentem, flabitque ab Oriente. Sin Sol vel aliae steli occiduae halitum a Tergo habuerint, is in Orientem repulsus flatum facictab Occidente.Si verbSol aliaque Attra transeuntia halitum dextrum habuerint, eum repellent in contrariam partem plagam scilicet Septentrio-

809쪽

694. METE OROLOGICOR v Mnalem. Qiisd si a Septentione surrexerit talis lia bitus,clarum est , quomodo versus Austrum fiat illius repercussiq,stigida naimque illa corpora repellunt. At grauis instat quaeltio, cur non solum rem a Septentrione, Meridie, ab Occasse,ab Or- tu flatus veniant, sed multi alii sint venti collatsTales. Ergo cie Aristotele,uctus sit veluti iluuius in Aere,fluui natura nobis hac causa declarabit. Fluvius igitur antequam reuerit, paruo obstaculo facile declinatur in quamuis partem, quod obstaculum ubi multum auctiam fuerit, etsi nonnihil ex ea parte undas reflectat, statim tamen cum reliquo vasti fluminis pondere, cursum piistinum recipiunt. Idem puta de vento' iri tenuis in ortu,si .c.recta Septentrione veniat, obiecto monte,vel alicuius astri influxu facild in dextram, aut sinistram partem declinatur,vtiam fluctus illest collateialis. Qui quide flatus, ubi halituum copia in immensum creuerit, nullo potest obice ab itinere caepto dimoueri, sed tantum densior factus per illas angustias fertur impetu vehementioli. Hine sibila illa.&stridores , mugitusque ventorum, quoties aedificio,vel monte transuerso i vel

astro aliquo 1 la ere influete,amnis ille halituum

cogitur sese contrahere. Quin sicut montes celsi hinc inde flatum eiusmodi contrahunt ita superne hinc inde Astrorum influxus multo magis eum potest compitinere. Qualis quidem astrorum in suxio ventum non longe ab ortu suo adhuc te nitem iacile in hanc aut illam partem deflexisset, successu velo veluti in ingens mare auctum, etsi ab uno latere possit contrahere, tam vasti tamen quoris inpetum non potest alio detorquere.

ARTI C.

810쪽

uuare Terra visicera, sontiumque scaturigines, ac putei calidiores h eme astate sint frigidiores.

HAnc quaestionem huic loco visum est adiadere. Cur otii fontes, putei locaque subterrena hybernis frigoribus fumant prae calore, restiuis caloribus valde refrigescant Toletus in lib. I. de Generat cap. 7. quast. i .ita nititur hunc nodum soluere Partes, inquit, terra rigida impedita a calore extrinseco tempore astatis sortius agunt in interiores, ad quas se conuertunt , sic instigido magis aquas ct hoc admodum est notandum e t enim g nerale in multis , ut dicetur in libris Meteororum, haec ille Eui dicit hoc valde notandum , tam pincernit Vir acutus, quam parum consulte frigus illud terreum terga vertens hosti fortissimo Instanti aduersus alteram partem vim dirigat. Quomodo partes illa Digidiorest terrae, dum impediuntur ab exteriori calore se conuertunt ad interiores mutantne locum An quia agunt in

illla. Quidni potius caloris violentiae resistunt3 Sed hoc videns absonum Toletus in aliud latabitur. Alia, inquit, praeterea ratio probabilior verior, antiperistasiis istius proprie dicta est , quod initia actionis , antequam superetur num contrarium ab Lrero fortiori , per aliquam particidam voris se de fendit, suam ad se virtutem activam conuertit e,nies suam pirtutem ad sui desensionem, ne pereat aut ladatur ab altero, ita in seipsum conuertit actione si sorri-