장음표시 사용
11쪽
I n optimae quae* res diligenti contemplatione dignae semperexistimatς sunt,tum maxime naturales:
quod ipsis cognitis homo-maius quiddam,quam uideretur mortalium generi esse datu, perceptile putaretur, S id perpetuo haberet in promptu,quo animu posset oblectare, & quasi pascere:quibus de causis ueteres philosophi, in primis in Graeci, partes naturae, quae uniuerssa continet,omnes omnia ν membra inuenerunt Sc explicarunt: praestex admodum pauca, δέ in iis quidem ea quae si ab terra latent: quorum hona pars aut abhsdem philosophis deserta est, aut nequaquam satis explicata. Nam Aristoteles, ille summus naturae speculator etsi pleris que eorum qui hodie physicis rationibus student rerum subterraneaorum ortus 8c causas diligentissime persecutus esse uidetur inrjs libris, iii quibus tradit perturbationes 8c mutationes, quae in aere & igni
rint: tamen alias omnino non attigit,alias leuiteriquas uero inuestiga ruit,non omnes assequi potuit: nihil enim dixit de ortu ua rum, quae concipiunt materias,ex quibus res oriuntur sos siles:nein succi concresti causas omnes aperuit: nec plane atw omnino reperit originem terin rarum insignium, S lapidum,atin metallorum: ut nunc non dicam de
aliis. At Theophrastus, auditor 8c discipulus Aristotelis, quid de multis id genus rebus senserit,sciri no potest: quippe ex ipsius libris in quihus tractat hunc locum unus tantummodo extat De lapidibus inscris Pius.Seneca autem collegit multas multorum sententias de ortu aquarum,& de causis terraemotus:de reliquis, quae item in abditis terrae stadibus gignutur admodum nihil dixit. Sos uero tam Gi scos, quam Latinos,annis plus mille in rerum cognitione uersatos videmus, omος nes ad unum scripta Platonis, aut Aristotelis, interpretati sunt, & senstentias secutueo in minus multas res nondum explanatas, uocarunt in
quaestionem, literis Q illustrarunt. nam Albertus noster aggressus discere de ortu eorum quae effodiuntur, philosephorum 8c astrolog ru& chymistarum decreta in unum confundit. Quae cum ita sint,mihi uisum est omnium, quae terra intus in canalibus parit, ipsorum etiam casnalium causas accuratius indagare:in quo dum enitor, uehemetius in
terdum ad ea disputo quae sint ab aliis scripta: uerum non in hanc sententiam,qudd mihi libeat invehi in uiros,qui in rerum consideratione plurimum
12쪽
plurimum opers posuerunt est enim animi iniqui, quibus multum debeas, eos indignis modis uelle appetere) sed quod sim me studea subis terranea ex istis tenebris,qui thus obruta sunt,eruere, in luce profer rar: quod ipsum si alicubi minus etiam mihi, posteros iuuandi cupido, succedit, tribuendum est obscuritati: qua ut alias res multas natura ininuoluit,ita eas quo , quas in terra penitus abstrusit. Tuo autem nomia ni, Princeps patriae,meos hos libros, quartum abhinc annum scriptos, dicare uolo:8c quia iure haereditario tibi obueniunt utpote tuis agnastis ante promissi:& quia non conuenit, cum tu mihi tam expedite deis deris beneficium,me tibi sero gratiam, quantam possum, res erre:dedi sti uero mihi nuper, quae tua est benignitas, immunitatem aedium, Scuacationem publici munerismi in philosophiae & medicinae studium, in quo sum omni cogitatione cuxach possim incumbere:atin hos ipsos libros, si gratos acceptos , habebis, alij, similiter nomini tuo dicati, prodibunt in lucem: quibus earundem rerum naturas sum persequutus. Vale. Κempnicii, Cal. MarM,
13쪽
VI a naturas eorum,quae intra terra gignuns tur,perquirere decreui,abinstituta ratione noest alienu, ante contemplari eorundem ortus 8c causas:sed cum quae natura in terrae canalisti bus,at adeo in quocun p ipsitas sinu interiou re gremio in partim sua ui ex terra erus pant in aerem, ut humor,aer, exhalatio, ignis: l partim e diatur,ut terra insignis,succus con cretus,lapis, metallu,id quod mistum est: priuius earum rerum, quς subsunt priori generi, ortus,este stuum in & quastitatum causas persequarinam aut elementa sunt,aut ad naturam elementorum proxime accedunt:& ex ipsas,ac terra,formantur res,sub altero genere subiectar: cum praeterea humor duas amplectatur species, aquam scilicet, S succum:atch aqua tenuis est,et fere simplex,succus uero crassus,& mistus semperiprius aqus origine reperire conaborata in quaestione uocatur: aqua quae fluit ex fontibus, & ex puteorum uel lateribus, uel uado exit,omnis ne ex imbribus colligatur, an habeat ortum:an aliam ex pluu's terra cocipiat, alia intra ipsus canales & cauernas gignatur. Qui omnem aquam ex imbribus colligi uolunt, eoru atqhoc modo selent concludere id ipsum. Quibus regionibus crebri masgni defluut imbres, cuiusmodi sunt moderatione caloris δέ stigoris temperais,atq; in partibus aquilonis austri ue sitae plurimi scatent fontes:unde multi riui &fluuii exorti terram irrigant:contra uero, quibus regionibus imbres a naturρ fere sunt denegati,& perraro emulat, quasles sunt que perpetuo solis ardore interdiu torrentur, ris etiam rari adsmodum staturitat fontes 5 amnes perpauci suut,ex montibus, ac lorige distantibus locis in eas deducti : omnis igitur, aiunt, aqua fontasia& putealis ex imbribus, quos combibit terra, colligitur. Alii uexo,ut comemorat Aristoteles dicunt:aqua a sole in sublime fertur: cumCp uicissim pluit, ac terra combibit pluuia in unum conflui atin inde, tan* ex aliqua praegradi aluo hianat:& amnes aut ex una aluo nuut omneS: aut alius ex alia:nec ulla gignitur aqua: sed hyeme congregata in istius generis principia, copia amniti essundit: iccirco amnes hyeme semper magis abundant aqua quam testate:alh , perennes sunt, at 3 non sunt Perennes: quibus enim propter alui magnitudine aqua tam multa col
14쪽
ligitur utrius sati sitsi ec prius consumatur, quam hyeme rursus plus bar perenes sunt. at quibus minora sunt receptacula, propter aquae paucitatem exarescunt: quod, priusquam denuo aqua defluat e coelo eorutias exinaniatur. Certe quidem, quod ad priorem opinionem attinet, medius ille & torridus cingulus fontes habet paucos, minus mulatos amnes: aquilonaris uero habitabilis, 3c ipsi aduersus australis. plus rimos 8c fontes 8c amnes. sed ea res etiamsi ita sese habeat, non tamen, sequitur,aquam nullum habere ortum: unde enim essent iuges fontes Paucorum illorum amnium c quos non omnes ex locis longinquis in eas regiones torridas deduci proditu est: sed aliquos in ipsis oriri. na, Ut geographide hac re scriptu reliquerunt, Niger ex monte Thala manat: 8c Masitholus ex eo, quem deorum uehiculum nominant: quos montes interioris Libyae, quod anni spacio paucis mensibus pluit, Scipsis est propemodum continuata aestas Sc perennis aquis iugibus caurere necesse esset .Etenim si in Hellesponto,alh scp locis, eidem longitudinis circulo subiectis, nonnulli fontes 5c riui non raro calore aestatis arescunt: ato etiam in nostris regionibus magna & diuturna siccitate: omnes exarescerent in eiusmodi coelo, quod sere perpetuo aestiuu est: si montes nullam intra se gignerent aquam: sed pluviam duntaxat ita,
tit eam concepissen .essunderent. omnes autem no exarescunt: eorum
igitur aqua non omnis ex pluuia colligitur: sed partim ortu habet. nec recte dicetur tales montes combibere calore liquefactas nives quibus propter altitudinem vacui no sint:eaw de causa fontes ipsis esse iuges. ut enim tam feruidum coelum gignat nives, quas minus quam imbres
gignit, 's certe diffusis sic ad Nigrum 8c Masi tholum aquarum acces sio fieret ut nivibus Lunae montis liquefactis ad paludes Nili: siquideuera de ipsius incremento Anaxagoras Clazomenius sentiret, eius autoritateria secuti. cum igitur nities flumina tantummodo augeant aclqui S,eorum perpetuitatis causa non sint:amnes autem, de quibus dixi, sirit perennes, ipsos oriri de aquis iugibus intelligimus. quas in sic cissimis locis intra terram a putearrjs inueniri dubium non est. nam si quando puteos in altum so diui ad pedes ducentos, aut summu trecentos, ex eorum vado,hiel lateribus exiliunt aquarum uberes uenae.
Alteram opinionem sic refellit Aristoteles, Atqui,inquit, perspicuuest eum qui fecerit 3c ante oculos posuerit aquae quotidie continenterfluentis quasi receptaculum, ipsius multitudine mente concipere pos- se. ea enim aqua, quam absoluto anno cepit magnitudine exuperaret qmolem terrae, aut non multu deficeret ad ipsam. nec est dubium, quin id genus multa ubio terrarum accidant. at etiam haec cotra eandem opinionem dicere possumus. uas istud aut aquarii receptaculum si est infra sontes,aquas in ora sontana infundere nequit:ut quae,propter suum
15쪽
um pondus, in sublime no ferantur: sia supra fontes, tunc aquas ex seu se anquam castellum, possiet emittere. sed id ipsum metallorum fosso
res qui penitus euerterunt quosdam montes, iam reperissentinustu autem est repertum: aut igitur nullum est: aut, si est ullum nullius sontis causa esse potest. sequitur ergo,aquam sontanam,& putealem, non omnem ex imbribus colligi. Contra uero qui statu ut omnem nasci, suabus rationibus, quas arripiunt ex Senecae quaestionibus naturalibus, id nobis affirmant. quarum una est. nullus imber tantus est, ut ultra decem pedes insundi et penetrare in terram possit earn , madefacere:sed ipsius terrae cutis humorem uel arida omne sorbet consumit , uel ex' pleta satietate nullum excipit: sed a se exclusim per torrentes in rivos amnes distundit. Altera aute est:montes quidam nullo terrae corario tecti, nullis in uestiti herbis, sed nuda habentes saxa, magnam uim aquarum ex sese emittunt. quae non potest esse collecta ex imbribus, quod eos solida saxa no combibunt. aqua igitur, inquiunt, fontana ScPutealis omnis intra terram gignitur. Suas profecto quod o terrenuuenas habet:sed aliud alio plures. veru non item per in teruenia, ut per uenas non solidas imbres abserpti in viseera terrς descendunt. sed isti, quia respexerunt ad sola interuenia:nec animaduerterunt uenas ueranulas comissuraso saxorum, negant terram ab aquis pluuiis ultra deo cena pedes in altitudinem madefieri. at ex superiore parte aquas pluuioas in profundum terrς per uenas raras delabi, satis indicat montes exscauati:cum uel in eos atii fuerint cuniculi, uel caecise cellar,in quibus uina,asque liquores condi possitiat. ato propter hanc sane causam & re igionibus, in aquilonis austriue partibus sitis, plures maiores p sunt fontes,quam perpetuo calidis: 8c apud nos in magnis 8c diuturnis cais loribus quosdam fontes aqua prorsus deficere, alios minores fieri uir
demus.iam quamuis aquae pluuiar per nudas rupes deferantur,tamen earum partem sorbent comissuris:& non longe ab hsdem rupibus uesac uenulae eas concipere queunt. quae aquae postea ex rupibus una cum alteriuS generis aqua erumpunt . ita ex 's econtrario intelligismus, aquam fontanam Sc putealem non omnem gigni. Freti igitur experientia rectius dicimus aquam, quae fluit ex fontibus, uel ex lateribus aut vado puteorum exit, duplicem esse. unam, quaenastituta altera quam terra, pluui3s perfusa concipit rursuscp estundit. hanc coelestem tria Ocant metallorum fossores, quod in terram ex aere defluxerit: illam
fundi aquam,quod perentem id ipsum suppeditet ea. Sed rursum qu si
ritur, aqua, quae ex imbribus non colligitur, utrum omnis quondam sit orta, nunc tantum manet: an ne quotidie oriaturi an partim manet, Partim oriatur.Duar aut opiniones sunt de eiusmodi aqua, quod non
habeat Originem. prior peruetus est, Sc eorum qui omne curam in dei
16쪽
4 DS ORTU ET CAV s Istheologos Graeci uocata Eh nam dicunt eant
aquain manare a mari .id nim, ut aiunt,in abditas terrae cauernas clam ingressum per uenas et uenulas permeat,ips Cp transitu ac percursu colatur:& amaritudine deposita simplicem ait syncerum a ius saporem
sibi reseruat: rursus in ex ipsis uenis palam erumpes multis in locis fontes aperitiquorum aquae in fluuios colle star ad idem mare, unde salis discesserunt, cum dulcedine cluadam reuertutur. Mare quidem suo liquore madefacit terram mam alicubi in cavernas subterraneas ingresditur,alicubi per uenas & uenulas penetrat sub terras: maritimis praesterea quibusdam fontibus largitur aquas. id tamen in montes ipso at itiores non infunditur. aqua enim naturaliter non fertur in sublime: sed suo pondere labitur in procliue. quia igitur aqua, ex imbribus non colle sta,quae ex montibus effluit, non manat de mari non Omnis aqua, ex pluuiis non colle Ra,de eo manat. Altera est opinio, talem aquam e subterraneis lacubus emundi. ut enim,inquiunt, exterior terra paludes,
lacus, maria sustinet: ita interioris sorma & species similis eius est, ua istocp complexu suo continet, praeter aquas salsas, magnam uim dulci itina .etenim nisi terra summa eiusmodi S perpetuam aquarum copiam haberet, eam in e pleno semper quasi quodam uase distunderet per ue inas:tot S tam iuges aquae ex fontibus non fluerent. Et sit autem casHernae quaedam in terra reperiuntur hominum manu atin opera facts, aut ui aquarum, uentorum, ignium:tame ipsς non fundunt aquas per iennes ex sese: uerum 's ipsis interdum complentur . sed quam primu perforatae fuerint, eas de carcere emittunt breui teporis curriculo. tum si de interioribus lacubus aqua manat, necesse est ut sint altiores scatus rigine, aut saltem aeque alti. aqua enim, quae natura eius propria est at ique uis ubi oritur in altiore loco, ex ipso delapsa erupit: qua de re pla run in motium radicibus scaturiunt fontes: ubi gignitur in aeque alato, diffluens exit:ubi in humiliore, naturaliter in sublimiorem non feris tur . quod non tantum existimator intelligens, sed quiuis unus ex seu soribus experiri potest. Iam si altiores fontibus es sent eiusmodi lacus, aut aeque alti qui metallorum gratia perfodiunt montes, eos, ut supra dixi reperis sent: sed nulli tales ab ipsis reperti sunt: interiores igitur Ia,
ctis semper aquas ex se non promunt, ut ea S est dant in ora fontana.
ex quibus omnibus sequitur aqua ne ullam quidem de istiusmodi ah,
ditis terrae lacubus manare,nedum omnem. Eorum autem, qui omisnnem aquam, quae non est pluuia oriri dicunt, opinio est: ipsam iii terra gigni ex aere, quem exhalat, quam Primum eius calorem expulerit friis gus. quia uero materia talis abude terrae suppetit,s igus item eam conis uertens in aquam: semper intra terram gigni aquam ratione contendere uidentur. idem in coelesti aere fieri no posse dicunt, quod perpetuo
17쪽
noli frigescat S densetur: sed interdum incalescens ardore solis ad tesnue redigaturiinterdum pandatur ut uentorum comotus. Sed, quonisam res humidae, siue fuerint aquae, siue succi, siue terrae cum aquis uel succis permistae, tantum odo exhalant: necesse est ibi solum halitus oriri ubi prius fuerit humor uel terra humore madefacta. ergo halitus notam sunt causa aquarum, quam aquς halitu u. prius enim fuerunt humida illa corpora, uel terrena humore imbuta, quam halitus ex quibus as quae gignerenturatain Aristoteles, qui huius opinionis sementem se icit reis e terram per se aridam es Ie dicit: sed multu & copiosum, humo rem,ex pluuq S conceptum,in se continere: qui calefactus expiret 8c gignat halitum . nam ait: loci montosi &editi tanquam spongia, suspen'si, paulatim quidem, sed undi saliunt& stillant aqua. concipium esraim magnam aquae ex aere defluentis uina, & halitum sublatum refris gerant at in aquam cogunt. sed non fatis explicauit quaenam monti iam sit raritas, ut cum spongia comparari possint. no enim totum montium corpus, nec omnium, constat ex raris terris 8c faxis, quae aquam
combibiit:& in quibus halitus,suturus aqua, inest sed ita se res habet:
motibus,tit eos terrae rarae 8c saxa deficiant, saxoru sunt comissure, uenular,uenae, aliqui b. etia cauerns:per quas manare potest halitus ibi frigore concretus in aquam rursum cogi. Attamen canales, quos hasbent montes calidarum regionii, quibus imbres uix tribus mensibus quo anno coguntur, non uidentur pos e concipere tantas pluuias: quantae sussiciant in i X. menses continuos, quibus terra uicissim siccistate exarescit. etenim selida saXa, quae multo maximam montium pars tem occupant, nullas combibunt pluuias. quid hae uenae, quae ex soli dis lapidibus constant totae nonne omnem omnino humorem eXsius
dunt: quid uenulae, quarum lapides similiter soliditatem habet, non sine etiam ipsae nullas aquas capiunt quid c comissurae saxorum, quae Plerun* uix octauam digiti partem latae sunt, nonne pluuias sorbent admodum paucas ut autem terrae, lapides, saxa aliqua extrinsecus madida fiant & ex eis nonnulla etiam intus: ne decima quidem montium pars est capax aquarum:& quia saxis, que maximu spacium tenent, frequenter rarae sunt comisti irae & quia uenulae rariores: 8c quia uena d1 stat a uenas,penumero pedes c. aut amplius :& quia denich montes pleri r nullas habent cauernas. Quod si non multo plures aquae ex halitibus gigni possunt, quam fuerit humor ex quo halitus sunt 'rii: S
ex Aristotelis sententia, aqua quae effluit, exuperat molem terrae, aut non multum deficit ad ipsam: quis non uidet Aristotelem non leuiore plagam accipere, quam ipse inflixit aliis qui aquam ex receptaculis manare dicunt & praeter pluviam,alteram esse aquam, qua interior terra Partim madefiat ut incalescens potictit continenter emittere halitus, ex
18쪽
quibus oriatur tam multa 8c magna uis aquarum:quibus annuis cursibus scaturiunt iuges fontes Sc putei regionu,quae selis ardore torrens tur. Sed Senecae,altius repetenti originem aqus placet terram esse mutabilem: huc quo* quicquid effluit, quia aere libero non concipitur, crassescere dicit, dc protinus in humorem conuerti:ato omnia elementa fieri ex omnibus. Qui quidem re ste sentit terram esse mutabilem. nam si omnia quae sunt sub orbe lunari mutabilia sun Ceum , uniuerinsitatis locum infimum elementa tenent, Sc corpora ex iis concreta: nullum elepaentum potest esse immutabile: ipsa igitur terra etiam mutabilis est. at non recte censet quicquid ex ea effluit,crassescere & statim in aquam uerti.Nam duae sunt exhalationum species:altera calida & huαmida quam, disi in si ionis gratia halitum nominare soleo: altera calix
da 8c sicca, quam uaporem . sed etiam hic N anhelitus, & expiratio, Scexhalatio sicca, uel fumosa dicituri ille humida, uel aquosa. quin etiana si quis dixerit halitus siccus, & uapor humidus, se Latine locutu testis
bus conuincere potest. Verum de usu nominia fatis: ad rem redeo.Halitus refrigeratus facile uertitur in aquam: at ex uapore aqua fieri non potest fit utriusin qualitatis facta mutatio suerit. no enim ex eo fit aer, nisi siccitas conuertatur in contrariam qualitatem: nec ex aere gignitur
aqua, nisi calor de ipso fuerit depulsus. quod cito fieri non potest:ergo' quicquid effluit ex terra, mox in humorem non couertitur. Quanquaautem quodcunq3 elementum e quo in gignitur, &aqua fieri potest
ex igni, ut utracp qualitate inter se pugnent: similiter ex terra, ut crassas rum partium siutamen elementorii id genus mutationes, quia non cintd fiunt, & non nisi eas interiectae 8c mediae mutationes antecessierint, tantam & tam affluentem aquae copiam terrae suppeditare no queunt. Quamobrem facile mutabilis materia est inquireda: ex qua aqua,qua ex imbribus non colligit terra, oriatur omnis. sed quia illa inueniri nopotest: sequitur eam partim oriri, partim manare. Primo autem dicasmus de ortu eius. oritur quidem ex halitu: nam is in sublime canalium
fertur,ibi cy frigore concretus abit in aquam . quae ob grauitate & potadus in imum rursus delabitur:& ad aquarum fluxiones, si quς fuerint, accessionem facit. qu3d si per dilatatum canalem iter habuerit idem ipsi accidit, ubi logius discesserit a sui ortus loco. At y taliter gigni aqua indicat in primis opificium destillandi. cum enim id quod ampulis est
iniec hum concaltherit, expirat. qui halitus sublatus in operculum a frisgore conuertitur in aquam: qua naris stillat. Isto autem modo sub terara continuo fit aqua .nam in raris terris & saxis,eorum commissuris, itemq; uenulis Sc uenis ac cauernis, conclusus aer, quem terra eXhala,
uit,perraro calescit 8c agitaturi sepius frigescit, & i a mobilis quodam, modo manet: qua de causa in aquam uertitur. alcy aex est quidem sua
19쪽
natura calidus S humidus: sed quam primu frigus expugnauerit calo
rem necessario in aquam abitia ut in unum aliquod, quod cum ea naturali cognatioe iungitur ad quod in aere supero animaduerti potest. ipso enim refrigerato triplex ille humidi foetus existit. nam si mediocri, ter frigescit,gignitur aqua: si ualde,nix:sin frigus ab exteriore calore iii tus inclusum aquam, quam fecit,ante coegit quam ex aere defluxit, oritur grando. attame aere fortissime refrigerato & exiccato nihil horum gignitur: quod nimium frigidus siccus, no aliter ac multum calidus 8c siccus, pluuias, nives, grandines non gignat. frigus autem, quod in latebris terrae inest, magis adeo aquas quam uel niues uel grandines parit. gignit uero ex halitibus primo guttas paruas: quarum aliquot congregatae magnas essiciunt: tum eae quo P collectae incipiunt pro fluere.indicio sunt profundiores tam putei quam cuniculi. nam alia eorum parte sunt tantum madidi: alia stillant aqua:alia uis aqvs eruptio nem facit. comissurae enim saxorum in proximas uenas uel uenulas seose exoneran Duenulae in uenas: uenae angustae in latiores: at hae ipsae in puteos uel cuniculos.rjs aut omnibus oppilatis putei,cuniculi item, aridi sunt: S quam diu aer, qui in ipsis inest, refrigeratus nUn fuerit,as qua minime madefiunt. aquae autem sua sponte sua* natura ex uenis erumpunt in aerem,& fontes aperiunt:a quibus rivi deducuntur: at
ab iis paruis initiis fluui j profecti ad immensam magnitudinem perueniunt: prssertim cum in eos multi riui & amnes influxerint.Sed de his fatis. nunc uideamus de aqua, quae manat de mari, uel de fluu's. quia enim necesse est terram antc liquore madefieri S incalescere quam halitus gignantur: calidissimae uero regiones toto anno, exceptis paucis mensibus carent pluu's: sequitur aliunde partim manare aqua,ex qua iuges oriuntur halitus, qui conuersi in aquam ἡ montibus erumpunt. sed mare aqua per uenas.& uenulas ex sese diffundere in interiora tersrae,norunt incolae regionu, quibus imbres raro coguntur. nam si proopter aquarum inopiam 8c indigentiam fodiunt puteu in maritimis loiscis hauriut de ipso aquam iugem sed salsam: sin in remotis a mari,duliscem quodammodo, quod falem iam exuerit. mare autem tam late per canales aqua distiundit, quam late eam dimundi fert ratio & natura oris bis terrae, uel potius globi. cuius certus est latit inis terminus, ultra quem progredi non potest. etenim non dissiunderetur; si eum fine transiret, sed ascenderet, quod fieri nequit. similiter flum', ripas inundanotes, adeo late per uenas S uenulas fundunt aquam ex sese, ut tapenus mero ea cellas subterraneas oppidi, in aequis δc planis locis siti, coma Pleant. nam aqua sua quidem natura sua*grauitate facilius imum pestit: sed iter e3 si conferre non potest propter suam multitudinem, aut
loci difficultatem,ad aliquam aliam perlabitur parte. liach exii S omni
20쪽
bus intelligimus aquarum, quae sub terra sunt, aliqua ex imbribus cceligi, aliam oriri ex halitu, de mari uel fluminibus manare alia: halitum
autern gigni intra terram partim ex aqua pluuia, partim eX marina,partim ex fluuiali. quς cu ita sint,necessario aqua fontana, hoc est sua sponte ex terra erumpens,frequenter oriturmon raro colligitur ex pluisijs: rarissime manat de mari, uel proximis fluminib. at putealis,id est quae sua sponte non effluit ex terra, sed de ea hauritur, frequenter manat de mari uel fluminibus profundismon raro ex imbribus colligitur, raris sime habet ortum .Fontana autem, quia frequenter oritur, calidissimae regioneS non caret: quia no raro colligitur ex imbribus, regiones sub aquilone uel austro sitae multo plures & maiores habent fontes quam
calidissimae. earum enim terra non tantum madesit aqua, quae de mari,
uel de fluuiis mana sed imbribus etiam: unde concalefacta plures gis
gnit expirationes. Quia uero sontana rarissiime de mari, uel proximis fluminibus manat, pauci reperiuntur in locis maritimis falsi fontes:aut dulces in camporum planicie orti . nam mare uel flumen sit altius ore fontano necesse est. tales autem fontes salsi plerunΦ ubi aestu accesse irunt aquae marinae, crescut ubi recesserunt, decrescunt.sed dulces quas
primum amnes maxima siccitate exaruerunt,aut imminuuntur,carent
aquis. nec etiam in fontes sunt perennes,quorum omnis aqua uel ex imbribus colligitur, uel oritur ex halitibus quos terra pluuijs madida cuincaluerit ex sese emittit. aqua autem puteali, quia frequeter manat de mari, uel de fluminibus, quae interiorem terram irrigant, calidissimae regiones non carent: altius modo fodiant puteos incolae. quia eadem non raro ex imbribus colligitur, iis qui habitant regiones abundans tes pluuiis, non opus es altius fodere puteos, ut aqua ex lateribus ex eat. quia dento rarissime habet ortum, calidissimarum regionum p uolet non alti, etiam ob hanc causam plerun carent aquis. attame interadum cum in terra cauernae sunt,ipss aquam ortu generatam per uenas uel uenulas fundunt in puteos non altos. etenim cum fodiuntur puo itet, omnis aqua proxima, siue manauerit de mari, uel fluminibus, siue ex halitibus orta fuerit, siue colle sta ex imbribus, descendit in locu profundiorem. Sed de his etiam satis:nunc ad aquarum essectus uenio. Ipsta autem ea, quae sunt intus in terra, excavant, non secus ac quae foris sunt ad ed ut non modo canales,sed etiam ingentes cauernas efficiant.
quod nemini mirum debet uider cum geographi nobis narrent non solum de fontibus sed de maximis etiam quibusdam fluminibus, quae penetrant sub terras, & in earum ingrediuntur specus, at in iis con duntur: sic inclusa at v abdita longo sane locorum interuallo quasi latent in occulto, rursus repente prosiliunt, & ex tenebris in luce res deunt.uerbi causa: Nilus in a thiopia,& in Armenia maiore Tigris:ut