Georgii Agricolae De ortu & causis subterraneorum, lib. V. De natura eorum quæ effluunt ex terra, lib. IIII. De natura fossilium, lib. X. De ueteribus & nouis metallis, lib. II. Bermannus, siue De re metallica dialogus, lib. I. Interpretatio Germanic

31쪽

s v p τ p R R A N E o R V L IB. 11 iseesse est ut aliud sit, quod uel tam uehementer eum mouet, uentum pessicit uel ipsum est uestis. de quo rursus inter philosophos simina est

dissensio. Democritus enim ait fieri uentum cum multa corpuscula ita diuidua compleuerint angustum inane. Metrodorus uero Chius censet uentu nasci ex aquosa expiratione, posteaquam ipsam sol adus serit. at Aristoteles exhalationem calidam &siccam uentum esse dicit. Peripatetici autem atqΦ nobiles philosophi multa dixerui in atomos,& separatim a reliquis Seneca hoc deliratis Democriti somnium peris docte refellit: ut de iis non necesse habeam disputare. Sed sum Metrodoro si Stoici sentiunt quibus ut scribit Cicero) placet eos anhelitus

terrae, qui frigidi sunt, cum fluere coeperin .esse uetos. intelleXerunt esia im ex duabus exhalationibus alteram, calidam scilicet i humidam, at p eam anhelitum frigidum appellarunt: eo modo quo Aristoteles eundem halitum quia esse potiit aqua, sua natura frigidum esse ait: que alibi asserit esse calidum mi re ipsa est, dum terra aquis madida, uel etiaaqua calefacta ipsum expirat . nam terra calefacta semper ex sese emitolii calidum quiddam, siue siccum fuerit, siue humidum: non calefacta, ignaua est, & cessatione torpens nullum halitum expirat. flatum autefrigidum, quem alicubi exhalat terra, non uideo ita designatum ab ipssis Stoicis.is enim uentus est, cuius ortum scrutamur. Nec multum discrepare ab opinione Stoicorum uidentur medici, qui alui flatus tum oriri,cum pituita, redundans in alvo, calore resoluta in halitum uertiitur. quanquam autem ex halitu flatus fieri potest, ut cum eius humor

mutatur in contrariam qualitatem, perqtsirere tamen oportet materia

proximam continentem. in quam quod considerationem hon in tenderunt medici quidam aeque ac Stoici discesserunt de accurata sententia. nam ex pituita quidem tam halitus quam uapor gigni potest: uerum aliud halitus est aliud uapor aliud flatus. quocirca multo rectius Galenus censet calorem, cum deficit humorem pituitosum in spira: tus halitibus plenos, quos flatus nominat resoluere. Sed redeo ad Metrodorum. is solem cum exurit aquosas expirationes existimat uentuesticet ε. quod si uerum es to)O fieret uentus unquam hyemis tempos

re in frigidis regionibus mec in aths, nisi clarus sol praeluceret, qui exurere posset eiusnodi exhalationes. quod tam abest a uero, ut nihil magis uero sit contrarium. Metrodori igitur opinio stabilis 8c firma non est. At qui uaporem dicunt esse uentum, distentiunt inter se. nam Arisstoteles tum uentum fieri asserit, cum solis aut terrae calor terram cales fecerit,ea expirauerit multum uaporem. sed iuniores astrologi, qui aliqua parte sequuntur Aristotelena, aiunt tum expirationem siccam, hoc est uentum gigni, cum tales sint errantium stellaria ira aspectus, quales supra diximus.iuniores uero quidam Philosephi dicut uim radio

32쪽

rum solis 5 aliarum stellarum iam dicta exhalationem gignere,suble ruare, ferre in in aerem usCp ad mediam eius regionem : Sc frigus, quod ibidem est ipsam a se repellere. deinde iterum ac saepius pro sui levita. te in eundem locum subvolareat de ipso de 3 cI. eiusmodi uero puo

ona uaporis & frigoris aerem impelli, eum Q motum uocari uentum. Aristotelis autem sententia ueritati Sc experimeto est consentanea, nisi quod internus terrae calor magis quam solis gignat exhalationem fumosiam. qua de causa temporibus etiam hybernis cum sol longius a nobis discesserit, terra eandem expirat, & e nivibus consurgunt uenti in regionibus,qus ad aquilone austrui ue propius accedunt, non minus quam gignutur uere aut autumno cis terra solis tepore calet. quin etiam ex paudibus, 3c lacubus, & fluu's aura consurgit: & ex mari, quamuis tranquillo,procelis, quod multuS uapor quem terra,interiore ipsius calore, non solis, adusta exhalat, per profundas 8c immensas aquas euolet foras. At contra opinionem iuniorum quorundam asstroloporuna,qui Peripateticoruna decretis sua miscent,experientiare pustn: aeque ac contra opinionem alioru,qui,ut paulo ante dixi, censsent eosdem stellarum uagarum aspectus sua ut aerem mouere. Iunios

res uero philosophi cu Aristogelici esse uelint, tamen discedunt de prsceptoris sententia. nam primu Aristoteles solem gignere exhalatione siccam dicitusti aliarum stellarum uim ad ipsum annectentes, philosophiam decretis, alienis a disciplina quam sequuntur, no minus inqui nant,quam iuniores quidam astrologi suam istam astrologiam. dein de Aristoteles ait expirationem sum ossem, id est uetum, oriri ex terra: motionis uero initium facere ab eo, qudd in superiore loco plures ha/litus in unum fuerint congregatuisti dicunt frigus mediae regionis aeuris uaporem a se repellere, eorum , conflictum comemorant: in ea re partini secuti scriptorem qui libellum De mundo edidit, Aristoteli a scriptum .ium deni* Aristotelesapertis uerbis exprimit,multam uim

υ aporis esse uentum: isti motum aeris uentum esse asserunt,aut vapos rem simul cum motione aeris. Sed re quidem uera expiratio calida 8c sicca non tantu in ovet aerem,qui terris & aquis offunditur,sed alii as etiam res:& non uentus modo mouet eum, sed etia caeterae res peri plures,ut supra dixLex quibus omnibus perspicuum est,uentum non esse motum aeris concitatiorem,sed eum ciere motu suo aerem ut aligres eundem agitant.uentus igitur tam retrusus at in terram abditus, quam qui e carcere terrarum emissus solute spirat 8c libere, multa est uis uaporis. oritur uero, cum internus terrae calor, aut occultus ignis, terram aquis madidam urit. Ad hanc autem contemplationem proxime accedit consideratio causaru terrsmotus.at astrologi eam uitia

tribuunt errantibus stellis,in primis p Saturno.is enim,ut isti senitur,

33쪽

cum te coniunetus in signis quibusdam efficit terrςmotum .philosophi uero omnes,excepto Epicuro, unam terrae motu S causam esse ceti

sent:sed uisu ira est aliis eam esse ipsam terram, alqs aquam, alqs sipiritu. alqs ignem tat Epicuro placitum est ut oninia elenaeta sere diceret esse terrae imo tuu causam. Sed astrologiae periti ea quae necessario eueniunt in coelo possunt praedicere, ut desectiones solis lunae, signorum ortus Sc occasus, quando queo uagarum stellarum in aliquo ex duo decim illis signis futura si quae intra terram efficit alia quaedam uis,ut res ipsa docet, praedicere non possunt quod si unquam terraemotu ni praedixerunt id sorte & casu acciditnaon ulla artis ratione certa. Veruastrologos nunc cum bona uenia dimittam, ad philosophos reuertari Anaximenes Milesius terram ipsam, posteaquam ruinas edidit, sui motus asserit esse causam .na eam Sc cum madefit 8c cu exiccatur,rum pi ait: atin hisce abruptis iugis, simulac incidunt, quati. propterea teria raemotus fieri maxima siccitate pariter & pluuio tepore. maxima quiadem si ccitate, quemadmodum diei um est, arescetem, ait, rumpi: aquis Uero madentem decidere. Sed, ut Aristotelis argumenta, quibus refellit Anaximenis opinionem omittarii: eius profecto, quod corruit, fragor songius digreditur atin auditur,qtiam corporis,in quod est delapsurn, conquassatio & tremor sentiaturi nunc autem contra terrsmotus se habet:nam rarissime magno sonitu ferturiat* si fertur, eo solum locus completur, ex quo uis illa effectrix terraemotus, eruptionem fascit. quin etiam terrae humore labefactatae plerun partes exigue, persraro magnae ruunt. quod indieant vallium, collium, montium ortus: qui adeo paulatim gignuntur, ut uulgus eos fieri non animaduertat. terrae igitur ruina motus eius causa non est. At Seneca, siue ipsi placuerit Anaxime nis sententiam de terremotu uberioribus uerbis explica re, siue unum aliquem secutus fuerit scriptore, qui contendit eant proisbare posteris,inquit:Ex terra quaedam partes decidunt, quas aut huσnior soluerit, aut ignis exederit,aut spiritus uiolentia excusserit: sed 'squo cessantibus non deest propter quod aliquid absteda aut reuellatur. nam primis omnia uetustate labuntur, nec quicquam tutum aseo

nectit te est. haec solida quoin & magni roboris carpit. ita quemadi modum in aedific's ueteribus quaedam no percussa decidunt, cu plus ponderis habuere quam uirium: ita in hoc uniuerso terrς corpore euepartes eius uetustate soluantur: solutae cadant, & tremorem suis perioribus asserat. prinnum dum abscedunt nihil utio magnum sine motu eius cui haesit abscinditur)deinde cum deciderunt,solido excelptae resiliunt pilae more. quae cum cecidit exultat ac saepius pellitu toties a solo in nouum impetum missa. si uero in stagna latibus aquis

latae sunt,hic ipse casus uicina concutit, fluctium ψ subitui n-uastum, illisum

34쪽

DE ORTU ET CAVs Isillisum ex alto pondus eiicit . sic quidem Seneca. Cum autem recte uersaretur in enumeratione rationis, quibus terra labefactata ruit, misror quo d no attederit ea, quae de senio dicit, frustra ac sine causa a se dici. quonia enim terra est frigida Sc sicca simul ac mutatata suerit in contrarias qualitates, senectute dicitur cofici. quod rationibus aliis ab iis, quas enumerauit, fieri nequit. ideo tribus reliquis elementis cessantia hus terra nullum concipit uitium,nec ulla senectute consciturissed onini morbo senio ue carens,nihil a suae naturae statu discedi tmec satis bene fragmenta a reliquo terror corpore diuulsa, cum deciderunt, solido

excepta resilire dixit pilae rhore. nam pila leuis est 3 globosa, at y ob id a solido facile resilit: fragmenta uero ista grauia sunt & minime ros tunda: quare in fundum cauernarum delapsa, in ipso resident magis:

tum etiam ut ea in aquas stagnantes decidant,fluditum in ex alto eqces re possit pondus illisum:ruinae tamen moles egerere nequeunt: quod terraemotibus accidisse certum est. nullum enim pondus magnum Scgraue quod e sublimi delapsum est,tam alte, quam decidit,resilire postes nedum altiuS:ut autem moles egerat, non paulo altius resilire nescesse est. opinio igitur Anaximenis finditus repudianda est: nec misnus Asclepiodori, qui eum sequitur. Consideremus nunc opiniones eorum, qui aquam esse stricem terraemotus esse dicunt . quarum duce liter se diuersae sunt: altera Thaletis Milesii, altera Democriti. sane Theseti qui aquam omnium rerum principium statuit,terra tanquam grande aliquod nauigium,uisa est in ea fluitare, at terraemotus fieri, cum ipsa fluctibus iactatur. ut uero nauigium in latus inclinatum haurit aquam, ita terram conquassatam ait eandem serbere: ea in de causa maximos quos p terraemotus aperire nouos sontes. quanquam aute Aristoteles opinionem Thaletis omisit, eius tamen mentionem fecit non Seneca modo sed etiam Plutarchus. At primo absurdum est dicere terram fluitare in alto:quae aqua multo grauior est.deinde si innataret ita oceano,quia tota fluctibus iactaretur, tota contremisteret:quod fieri non videmus.nam modo haec eius pars, modo illa conquasi turi aqua igitur terrςmotus causa esse non potest. Hanc uero ob causam

terraemotus nouum sontem aperit. terrsmotibus conquassatae ruinas

edunt, obstruunt , canales aquam effundentes:quam, quia sua grauitate 8c podere alio inclinat ex nouo fonte emanare necesse est. De mocritus aut asserit,ut scribit Aristoteles, terram esse plenam aquaru:atch cum multam aquam pluviam recipit, ab ea moueri. etenim supers fluens aqua, iccirco quod cauernae ipsam non capiunt, ui repulsa terclrgmotum facit:&,quia terra exiccata trahit ex plenioribus in loca inarnia,aqua,quae locum mutat, cum incidit ipsam agitat. Sed eam opinionem,etsi Aristoteles non resutasitariae imbecillem esse quiscp facile in telligit.

35쪽

lelligitaram cauernis repletis aqua superfluens fluctuat modo: nos autem videmus mare maximis fluctibus agitatum ad litora quidem im pelli, non tamen ipsa ualde mouere; multo igitur minus fluctus aqua,

rum, quae in cauernis terrae continentur, terra tantopere mouere posisunt siccam etiam terram combibetem aquas,tantum tam cp uehementem motum non essicere satis ostendunt siccitates, quibus pluuiae sucincedunt. Huius autem Democriti opinionis enarrator fuisse uideturis, qui,ut comemorat Seneca, dicit amnem aliquem subterraneum, aut mare reconditum, terraemotus evicere . amnem quidem cum extra rispas dissiuens magno cursu fertur at facit impetum in molem oppositam:mare uero cum uel accedit recedis ue,uel eius immoderata tem pestas uehementius perculit aliquam terrae partem. Sed quia nec ullus exterioris alicuius amnis impetus, nec ussa maris tempestas tantis motibus terram conquassare potest ut per mille passiis contremiscat: uerisimila non est subterraneos amnes & mare abstrusum tantopere terraco mouere posse, ut in tota aliqua regione, lata & longa passuu multa millia, magni fiant terraena otus. ista igitur interpretatio aeque ac Deo mocriti opinio est explodenda. At ex sententia Senecae Democriatus duas res, aquam scilicet 8c spiritum, emcere terraemotum censet. sic

enim scribit Seneca .Democritus ait motum aliquando spiritu fieri aliquando aqua, aliquando utro : & id hoc modo prosequitur. aliqua pars terrae concdua est: δέ in hanc aquae magna uis confluit . ex hac est aliquid tenue es caeteris liquidius .hoc cum superueniente grauitate reiectum est, terris illiditur & illas mouet. nec enim fluctuare potest sine motu eius, in quod impingitur. Atin ista quodammodo cum Aristois telis scriptis consentiunt: quae uero sequuntur, ipse Seneca interpretationis causa adiecisse uideri potest. Aqua, inquit, ubi in unum los cum cogesta est,& capere se desiit, aliqud incumbit, & prirno uia pondere aperit, deinde impetu . nec enim exire nisi per deuexu potest diu

inclusa:nec in directum cadere moderate,aut sine concussione eorum, per quae 5c in quae cadit. si uero cum iam rapi coeperit,aliquo loco subsistit,& illa uis fluminis in se reuoluta est, in continentem terram repellitur:& illam, qua parte maxime pendet, exagitat maxime. Praeterea asliquando madefacta tellus,liquore penitus accepto altius sidit,& fundidus ipse uitiaturi tunc ea pars premitur,in quam maxime aquarum ursgentium pondus inclinat. Vt autem a nobis cocedatur istis modis terraemotus fieri pom: tum terra supra se nullam unquam molem esice iret . at saepenumero eiecit, ea ratione non paucas insulas enatas esse memoriae traditum est . aqua igitur non omnis terraemotus esset cauisse. Sed dictis modis no fieri terrsmotus indicio sunt putei ad pedes o ictingentos aut amplius depressi. cum enim eos,aqua resertos,metallo

rum.

36쪽

24 DE ORTU ET CAvs Isrum sotares actis cuniculis aut fossis latentibus perforat, maxima uigraquarum siue exeat per deuexum, siue in directum cadat, siue rapta aliquo loco fossae latentis subsistat non mouet montem. ergo quia uis RG.

quarum particulam terrae non mouet mulio minus parte eius perlonogam 8c latam conquassare potest. Pergit Seneca.spiritus uero non ς nunquam impellit undas, Sc si uehementius institit, eam scilicet terrae

partem mouet,in quam coactas aquas intulit. Hac etiam ratione aqua esset causa terraemotus.aquam enim quaecunqν uis ad terram mouenMdam impulerit,ea est causa antecedens:aqua uero, proxima .atqui proμximam causam semper in quaestione uersari necesse est: antecedentem uel remotam,non semperiquod Seneca tion animaduertens sua explicatione plures opiniones, quam re ipsa sunt, peperiti Addit idem.

nonnunquam in coacta itinera coiectuS,SI exitum qu frens,mouetosmnia. terra autem penetrabilis uentis esi,dc spiritus subtilior est quam iit possit excludi, dc uehementior quam ut sistineri concitatus ac rapidus. Certe si Democritus in hac sententia fuit, non procul absuit a re ipsa. sed uerendum nobis erit, ne Seneca istud attulerit de suo: 8c quod ipse in explicandis scriptorum opinionibus suo more rerum 8 uerboris copia ludere soleat & quod Aristoteles at* Plutarchus huis kius Democriti sententiae nullam fecerint mentionem. Sed statuam imo dum huic refutationi,ne dicar in Senecam petulanter inuectus es.se:aut etiam in hunc librum plura eius scripta quim decorum sit, attulisse.Nunc uenio ad eos philosophos, qui spiritu esse terraemotus causam dicunt:quae sententia ex Archelai fontibus desuetit non modo in Lyceum 8c porticum sed etiam in hortos Epicuri. diuidunt autem sententiam philosophi. nam Archelaus Callisthenes & Metrodoruς

Chius aiunt exteriorem uentu,qui terram intret per foramina illa,qus patent ab ipsa uel ad mare uel ad aerem, esse terraemotus causam: intesriorem uero Aristoteles 8c Theophrastus. Sed Archelaus non expli cauit,per qus foramina spiritus effector terraemotus penetrat in terra: an per occulta, quae sub mari latri:an per aperta, quae sub aspectum cadunt:an per utra in . Callisthenes uero uoluit eum penetrare in terram per speluncas sub mari latentes:Metrodorus superne incidere in aere, quem continent speluncae . ita P uentus ex eorum sententia in concastias terrae altitudines ferturi deinde alius ato alius subsequens, eu pre init 8c in angustum cogit qui cum exitum quaerit 8c claustra sua essi ingere conatur,terram uariis motibus coquastat. Ventus quidem ex

terior ingressus in speluncas siue apertas, siue quodammodo latentes sub mari aerem agitare,flatum. essicere potest:at non solus sed praeoter eum fluctus marini, cataractae, ignis, quemadmodum supra dixi. Ventus autem exterior, quanquam satum uehemeliorem, quam alio

37쪽

sVB TERRANEORUM, LIB. II

ud quod uis, facit: tanten uidetur terraemotum essicere n5 posse:oud dipsius particulae uel in uastas speluncas ingressio dissipentur, uel innum coactae tantam ui in no habeant . nam eius calorem in tam Ionoo

aeris spacio frigus restinguit& si angit. qua de re ne horum quid c mphilosophorum sententia absoluta est Ad eos igitur accedo qui terraemotus causam uetum interiorem esse dicunt. quorum duae sunt sententiar: altera eorum, qui terram esse dicunt corpus omnis sensis exspers,in qua sunt Peripatetici altera eorum,qui animantem eme contendunt . Ita Aristoteles Peripateticorum princeps sentit uentum in te iriorem coquassare terraied cum Sc sol, 8c calor subterraneus, i niscalefaciat terram,gignato exhalationes:hae, quas etia sol parit, ex eius 1ententia tam interdum influut in terram, quam ex ipsa effluunt. quod non satis explorate percepisse mihi uidetur tot enim exhalationes omneS,quas gignit, ex terra eliciti nam casor humorem allicit ad sese, non abigit. qua de causa qui uenas excoquusi necesse habent sub catino instra terram facere fossiam: quae humorem in sese colligat. quam ni saces rent, uis ignium humorem ex terra traheret in catinum, eum. madi dum inflareti inflatus aute rumperetur,&metallum absorberet. quod si calor humorem allicit ad sese, multo magis excitat halitum, S maxis

me sui simillimu uaporem. ista igitur Aristotelis ratio non est tam exae Plorata, quam plerisin uidetur. idem de Theophrasto 8c Stratone tuo dicandum est, si mans uni in sententia praeceptoris, quam habuit de

ortu exhalationu. certe,ut Seneca tradit,utero similiter ac Aristoteles uentum recte censet terraemotum essicere. At qui terram esse uolunt animante, alui: ut in corpore hominis, dum recte ualet, iuens, per quas

permeat sanguis 8c spiritus, non turbantur:ubi non belle habet, crebrius micare non desinunt ita terra dum ipsi naturalis est situs, 3c spirituspex uenas dissiunditur expedite, nullis motibus quatitur: ubi eum stunon habet, Sc uentus ruinis limbue impeditus per uenas in O bene transit, tunc conquassatione uehemeter perturbatur. Quos Seneca hoc argumento conatur refellere: nam si hoc est, quemadmodum animas, tota uexationem sentiet. nein enim in nobis febris asias partes morati us alias citius impellit: sed per omnes pari aequabilitate discurrit. iter uautem pace Senecae, optimi uiri, dixerim. ut animantis unum aliquod membrum uexatur tremore, uel palpitatione, quae est Graece ita terrae,si esset animans, pars tremere & iactari possiet: altera sua sede dc statu manere. ut enim ipsa terra careat neruis 8c musculis, uene & uenulae spiritu refertae, eorum suscipiunt partes. Sed iam diu est explosia eiecta sententia eorum qui terram es e animante somniarunt. detersraemotus igitur causa isti recte sentire non possunt. Ita ad Anaxas soram transeo.qui, ut scribit Aristoteles, dixit eam quidem esse natus

38쪽

Tam iani quem aetheris nomine appellat, ut sui sitim seratur : cum uero incideriti inferiores terrae parteS & cauernaS, eam mouere. superio res enim ob imbres collitas esse: quod Daturali ratione aequaliter rota sit laxa. tanquam totius globi pars altera stiperior sit,altera infer:or: si merior quidem ea,in qua noS habitamus, inserior autem altera. Arisstoteles uero eius opinionem sic colauellit. Certe contra hanc ratio nem ut ualde simplicem, nihil forte dicere oportela naena pingue eit exi stimare sursum & deorsum ita se habere, ut corpora, quae ponduS na bent in terram non omnino seratatur nec in sublime, quae lema sunt,et in iis ionem praesertim cum cernamus circulum, qui definit terram nabitabilem, quanta nobiS nota est ,solum mutantibus atrum ex alio fem

ner fieri: qudd sit ibi, osa es globi sipeciem ha beat. Quin ignis, quem

nubes exprimunt, quod res ipsa demonstrat, altruS in rerram non Pes Detrat:at in eriam si penetraret,iantuS non est,ut tam magnas terrS in Ies eoerere posse quάm magnaS terraemorus saepenumero eget Sis.1gsinis laitur terraemotiis causa non est: sed sipiritus, que interdum innam mari oc exardescere non negamuS. quamobrem cum regioneS terrM motibus conquassantur, nonnunquam flamas una cum spiritu euo

mutat hiatus ignem p foras proiiciunt. Atq; hactenus hoc egi ut rati

neSeorum, qui unum elementum dixerunt esse cauiam conquariatio

niS terrae expenderema sic abeo ad Epicurum qui omnia lare elementa efficere terraemotum censet. de terra, aqua, spiritu, hi uersus sunt Mpud Lucretium Epicureum Terra superne tremit magnis concussa ruinis Subternibi ingentes speluncas subruit artas. Quippe cadunt toti montes,magno repente. Concussu late disserpunt inde tremores. Et merito, quoniam plaustris concussa tremiscunt Tecta uiam propter non magno pondere tota. Nec minus exultant,ubi currus cuw equitum ui Ferratos utrinin rotarum succutit orbeis.

Fit quo ubi in magnas aeque uastas lacunas Gleba uetustate e terra prouoluitur ingens Vt iactetur aquae fluctu quo terra uacillat. Vt uas in terra non quit consi are,nisi humor Destitit in dubio fluctu iactarier intus. Praeterea uentus cum per loca stib caua terrae Collectus parte ex una procumbit 8c urget obnixus magnis speluncas uiribus altas, Incumbit tellus quo uenti prona premit uis. Tum supra terram quae sunt extrucita domorun

39쪽

sVB TERRANEORUM, LIB. II

Ad coelurni ν magis quanto sunt edita quae

Inclinata minant,m eandem prodita partem. Tum etiam terrgmotum facit Epicuro calida uis spiritus,eum in 14 anem uersa, 5 fulmini similis cum magna strage obstantium fertur , ut Senecae uerbis utar. Quoniam autem quid ueri falsi ue in iis opinionibus insit iam expendi. mihi cum Epicuro contendere necesse no est: sed res ipsa postulat ut ueram seiateriam, quae latet in tanta & tam multa opinionum ob sicuritate, studiosius aperiam. Itaq3 uim esseestricem terrςmotus ne F terram per se neo aqua esse ex hoc intelligitur, quddmoles supra terram egeri quod neutrum istorum elementorum re potest,ut supra declaratum est. uetum uero potius quam ignem esse ex illo perspicuum est, quod inpenumero cum regiones terraemotu coquassarentur, ex hiatibus eruperit uentus:aut postea no paucis dieis hus inde spirauerit.ut qui perforamina,que secerat,ad liberum aerem iter haberet : cum interea temporis nullus ignis exisse de iisdem hiati bus uisus siti quod si initio eruptionis uenti, eiusmodi hiatus non non, quam eruetando eiecerint ignes, iudicadum est uel uentum uehemenii & crebro ad saxa illisu fuisse inflamatum:ues ea loca in quibus terrae motus facti sunt, multo ante occulta incendia suo gremio continuisse nam ignes pxoxima quar depascui magis, quam quod per se uioletiti ex terra erumpunt . loci autem ardentes j quibus multae sciat cali dae crebro terrae motibus conquassantur, propterea quod subterraneus ignis magna exhalationis sumosae uim citius gignere potest, quum

calor non acris. quia uero uentum interiorem aio terraemotus causiam

esse, assentior Peripateticis, non iis philosephis qui censent exteriore motibus coquassare terram. quam opinionem cum primu inseruisset Archelaus, eum quodam modo secutuς est Callisthenes Metrodorus. Fit uero terraemotus hoc modo. cum calor uel ignis subterranetis multam uaporum uim peperit, eamq; frigus coegit in angustum,Stundi' circumstetit, tunc ipsa non reperiens exitum proxima quae 'perfringere conatur, ut frigori instanti Sc urgenti possit cedere de so, co. calor etaim &ρigus in uno loco consistere nequeuntised ex eo sese uicissim expellunt 8c e ciui dum ergo, recte inquit Strato apud Sehecam, alterna uis cursat, & ultro citroip spiritus com eat, terra concuti turiat ubi in comissuris sacarum reperit locum, tum dis uptis saYis obmnia remouet S pro 'cit foras,quae obstant&impediunt. Sed de causa terraemotius satis. iam eum Aristoteles 8c Posidonius in duas speci, es partiuntur: sed diuersa ratione. nam Aristoteles alium tremoris assimilem esse censet alium pulsus:Posi donius uero eum diuidit in succussionem,quae βρασματι appessatur,&inclinationem, quae isικλι της. ut autem Senecae opinio est, terraemotus tres species amplectitur, succus

C , fionem

40쪽

sionem scilice inclinationem, tremorem . sed forte di Aristoteles suci

cussionem at in inclinationem ei, quem dicit assimilem pulsus, sibi Ocit:siue enim directo sursum quatitur terra, siue oblique, quodammos do pulsus est:& Posidonius tremorem, ut minime noxium, omisit. i Quatuor autem species terraemotuS uidentur esse, tremor cum uia bratterra:succussio,cum sursum ac deorsum seri arietatio, cum coritrariis ictibus quatituriinclinatio,cum more uel fluctus uolutatur, uel nautari nutat ted tremor noxius non est,quod eum faciat uis uenti d1 stracta in partes . nec periculum conflat succussio, cum item uis diitras cta terram subleuax uicissim , demittit in sedem suam: cum uero uenotus omnem uim ad unam partem continenter affert, ei periculurn procreare solet. at arietatio terram raro labefactat suis motibus, quoci a ter alteri renitatur. inclinatio autem plerundi damnum dat loca euerritens propter magnum uenti im petum. Disserunt praeterea inter lapera, quae edit terraemotus:e0rum 4 omnium naturalis ratio est.ita uentis exeuntibus ex terrae Ticitur hiatus. is autem remanens interduostendit quae in cauernarum fundo resederunt, ut cum ipsae cauernae intra terra subsunt non admodum alte: interdum no ostendit, ut cum altiores sunt cauern*, quam ut ea, quae sorbuerunt, sub aspectum ueinniant. sed aliquando etsi terra discessit tali motu, tamen, quampriamum uentus exhi, nulli cernuntur hiatu S: siccp cauernae capiunt ruisnas montis,agri, oppidi, ut nullum uspiam eorum uestigium appareaat. quod accidit cum cauernae respondent in capacitate moli ruinaru. at molem tum egerit uentus, cum per angustias quasdam terrae parate, a reliquis auulsam,agitans evomit. eam uero partem foras proficit prosternit , in quam omnem suum impetum impulit. locus autem loco comutatur, cum solidam terra subterraneus aliquis turbo in contrarias partes uertit ac torquet. quod accidisse scribit Plinius anno Neronis supremo pratis oleis I intercedente uia publica,in contrarias iedes transgressissed noui fontes aperiuntur, cum terraemotus uetereScanales, qui effundebant aquam obturat.tum enim necesse est alio lo ico ex montibus erumpere aquam:ut supra dixi. Quin etiam sit uena, quae exonerat in alteram uenam, obstruitur, aqua tam multa & copiose ex ueteri fonte non emanati& ei adempta nouit aperit. qui nonnunquam, canalibus rursus oppilatis , breui tempore ira exarescit, ut eius uestiolum uix relinquatur. Soni autem qui terraemotum plerun antec ediit aliquando subsequvnxur,interdum sine motu reddi solent. iccirco emiciuntur, quod spiritus, cum per cauernas earum , rimas fertur impetu percutias ea qus obstant & impediunt.quo sane modo dolium inflabile sonos fundit. uarietatis uero causa est in primis forma cauernarummam ex amplis soni reseruntur magni:ex angustis exiles:extortuosis