De lingua Sabina

51쪽

has Postquam invaluit Romanorum respublica atque ingua, reliquae Italiae linguae uni cesserunt, quod subito evenisse nem putabit, sed crescente demum Romanorum imperiit, auet populorum ommercio. Sic lingua Tusca paulatim remota, sic Samnitium Lucanorumque lingua Strabonis tempore exstineta ). Quod quando Sabinae linguae evenerit, quaestio est dissicilior. In diversas enim partes abeunt virorum doctorum

Varronis tempore linguam Sabinam jam exstinctam, uellercontra Etr. I, p. is salvam etiam fuisse, censeat. Cujus litis

quamquam ego arbitrium mihi non arrogo, accedo tamen ad

Niebutiri sententiam. Neglecto enim Livii loco ip), qui Tullo

II ,stili regnante, nonnullos Fidenates Latinae linguae peritos fuisse, refert, hoc maxime si endit, quomodo Varro, Si lingua Sabina usitata etiam erat, verbum Sabinum e Samnitium lingua repetere citerat. At ipsa varronis verba, multae vocabulum Oil rectili Umor in mansisse in lingua Samnitium indicare

videntur, Sabinorum linguam ad arronis memoriam non Pervenisse. A nemine porrο, neque Grammaticο, neque Geοgraphο, neque Ilistorico, ut viva commemoratur, immo Ovidius, quamquam Pelignus dubitanter de lingua Sabina loqui videtur, Canens de Quirini nominis origine q): Sive quod hasta curis priscis est dicta Sabinis. Quinctiliani quoque commemoratio id): Taeeo de Tuscis et Sabinis et Praenestinis, quorum Sermone utentem Vectium Lucilius insectatur, facile probat, quam ignota Stis temporibus ab lingua suerit. Quem vero locum ueller, quo sententiam suam sirmet, laudat Varronis: Idus ab eo, quοd Tusci tus, vel potius quod Sabini Idus dicunt , eum nihil Pr 3bare putο. Iduum enim vox Varronis tempore in linguam

dem vocem Sabinis suo ipsius tenipore usitatam invenit, vocem a Sabinis repetere poterat Oportebat igitur Varronem antiquiorem Sabinorum linguam calluisse, nisi fortasse, ,οgnitum im Strabori, p. 2ba. ia Liv. I, T. Fast. II a T. ' Quincti Inst. I, .

52쪽

habens, Numam, quippe qui annum ordinaverit idus quoque instituisse, eandemque Vocem a Sabinis usurpatam intelligens, ideo ab his vocabulum ad Romanos delatum putavit. Ea deinde, quae si 1 - 16 sunt disputata de singularum literarum apud Sabinos ratione, luculenter probant, aliquatenus tamen immutatam eam a Romanis. Sic Sabinorum transiit in , ni in ae t et, nonnunquam in , s inra, Vin in s et: Ouae magis semper Sabinοrum linguam perdidisse, atque denique omnino obliterasse videntur. Quod sacilius evenerit Propter natiVam utriusque linguae cοgnationem. Accedit ut Sabini in Nomanorum potestatem venerint, ut quotidianum fere commercium et idem deorum cultus inter utrumque populum intercesserit, ne loquar de Sabinis, qui Romam migraveranLAtque plura Cert nobis relicta essent monumenta, lingua Sabina conscripta, nisi ante Varronem lingua Sabina ex re hominum evanuisset omnia etenim monumenta, unum fortasse excipias, Latina lingua sunt conseripta. Ita Pοrr explicatur, quomod Vocabula nonnulla, quae aperte sunt Latina Sabinis vindicantur es. Varr. de L. L. VI, 5T: hinc etiam amplius dicuntur eloqui et reloqui in fanis Sabinis e cella dei, qui eloquuntur etc. et inprim Plin. XV, 3 Inter olea reCensetur .... Sergia, quam Sabini regiam vocant Scriptores denique Sabina protulit terra, qui tantum abest ut Sabinam linguam leant, ut inter meliores Romanorum scriptores referantur, Salustium Amiterninum, Varronem Reatinum, Massurium Sabinum, Ovidium Sulmonensem Catonem et Iloratium in illa terra aluit ouae argumenta Nebuliri sententiam maxime firmare videntur. do. At quaerat aliquis, unde Varro linguae Sabinae, jam exstinctae, cognitionem haurire potuerit. Facile verο, Sive Grammatico sive ab Ilistorie nonnulla tradita esse poterant, quae antiquiorem illius linguae rationem stendebant L. Aelium Stilonem certe, Varronis praeceptorem, inter Grammaticos Celebre nomen, linguam Sabinam respexisse probat Varro T):

Aelius Dium Fidium dicebat Diovis silium, ut Graeci Aιοσκουρον

oratium lingua Sabinae ignarunt non fuisse, ex Carin lib. IV, , 28, 2 efficitur, quo loco non sine emphasi Nerοnes et For

tes componuntur.

53쪽

Castorem, et putabat hunc sesse Saneum ab Sabina lingua et IIerculem a Graeca. Varronis deinde tempore monumenta fortasse exstabant linguae Sabinae nunc deperdita, quale illud esse videtur quod I oratius Commemorat '): οedera regum, vel Gabiis, vel eum rigidis aequata Sabinisi'); carmina Sabella naeniae Marsae Ilor Epod. XVII, 28 sq. Ovid. Fast. I, s 2 etc. Facillime porro etiamsi Romanorum lingua usitatior erat, nonnulla antiquioris Sabinae linguae vestigia remanere citerant. Quod ipsum nostris temporibus Sabinis evenisse, Micali refert, qui, dum reliqua Italia lingua Italica utitur, priscae Latinorum linguae typum intemeratum fere Servarint. Atque priscae Sabinorum linguae reliquias aliquot mansisse

Varroni tempore, eum per Se Consentaneum St, tum grRViS-simo Frontonis ' loco urinatur: Deinde in porta Anagniae cum eximus, ibi scriptum erat bifariam sic stamen sum Samentum. Rοgavi aliquem ex popularibus, quid illud verbum esset ait hvitra mimia pelliculam de hostia, quam in apicem suum stamen, eum in urbem introeat, imponit oui locus Aurelii imperatoris tempοrejernicorum linguae eοgnatae cum Sabina reliquias servatas prohat, quid igitur est, cur Varronis tempοre plura etiam remansisse priscae Sabinorum linguae vestigia miremur Aon dubit denique, quin Varro atque I istorici ante eum earum rerum, quae a Tatio et Numa institutae dicebantur, nomina ex Sabina lingua repetierint, ut Varro de L. L. V si Et arae Sabinam linguam lent, quae Tatii regis ot sunt Romae dedicatae. II hs 3: Februum Sabini purgamentum, et id in sacris noStris i. e. Ηο- manis verbum. Februationis ritum a Sabinis Numa Romam delatum esse constat quod quum compertum haberet Varrο, ide verbum a Sabinis repetere poterat. Eadem ratione iduum vocem a Sabinis ductam videri, supra dixi Sic alio loco

Varro de L. L. V. β 63 si Sol, ait, vel quod ita Sabini, vel

solus ita lucet, ut ex eo deo dies sit. loco supra lau- ' Epist. II, , 2b' ' Quae foedera ab Ausoni quoque Commem. Prοf. Burdig. XXVI, b commemorata videntur: uο jus puntificum, quae Dedera, stemma quod olim Ante Numam fuerit sacrificis Cu

54쪽

M dato, inter aras a Tatio dedicatas, solis aram vocat. hic conjiciens solis nomen, quippe quo Tatius jam usus fuerit, antiquitus Sabinis usitatum fuisse, Romanos ab hie demum vocem aetos putavit Sirenarum quoque vocem, quο a Tatio primo institutae putabantur ' , ex Sabina lingua repetitam, suspicor Aihil igitur esse videtur, cur b accuratiorem linguae Sabinae, quam Varro comparasse Sibi videtur, cognitionem, Niebutiri sententiam in dubium vocemus, dummodon in Innino exstinctam linguam Sabinam, sed priscae etiam linguae reliquias, memoriam Certe, Varronis tempore servatam

statuamus.

do Linguae Sabinae nulla adhuc exstant monumenta, quae sincerum hujus linguae typum prae se ferunt. in tota nostra hujus linguae cοgniti ex singularum Vocum notitia pendet; ac primum nominum prοpriorum; qua in re cautius agendum videtur, quod locorum, quos Sabini tenebant, nomina facile aut ante Sabinos indita, aut postea immutata esse poterant deinde quod nonnulla deorum nomina ab Etruscus fortasse sunt repetenda, ita ut dubium sit, num secundum indolem linguae Sabinae fuerint cοmposita multa porro nomina a Romanis postquam majus inter utrumque Populum Commercium exstitit, sunt mutata et adaptata magis linguae Lutinae, carum imprimis gentium, quae a Sabini Romam migrarant, quod antiquit Foviorum nomen in Fabiorum, Volusiorum in Valeriorum Clausi in Claudii nomen detorsum, satis probat. Nomina denique prοpria, licet antiquiorem nonnunquam linguae formam exhibent, non ita multa linguae Sabinae argumenta addunt, quod radix eorum plerumque in dubio sita est Maxime igitur nostra lin-' Symmach. Epist. X, 35.

55쪽

gua Sabinae cognitio ex iis verbis est haurienda, quae ab antiquis scriptoribus passim laudantur. Quorum notitia quomodo ad nos pervenerit paucis quaeram. Atque maxime id miretur aliquis, quomod a scriptoribus infimae Latinitatis, quorum tempore nullas etiam exstitisse linguae Sabinae reliquiaS, Omnino est consentaneum, ab A. Gellio, Macrobio, Grammaticis, Scholiasta Iloratii, Servio, Lydo aliisque verba Sabina laudari potuerint. Quos omnes, si non ex eodem tante, at ex antiquioribus scriptoribus, quidquid habent, depromsisse, cum aliis de causis, tum ipsοrum testimonio firmatur. Atque plurima ex Varrone desumta sunt. Quicunque enim ante Varronem Sabinorum historiam attigerunt, neque ita multi Sunt, quamquam linguam fortasse Sabinorum non omnino neglexerunt, quod de Catone suspicor et de Aelio Stilone constat, nihil tamen ad nostram notitiam pervenit. Varro Reatinus, itaque

ipse in Sabinis natus, et historiam Sabinorum et 23 et

terrae Sabinae rationem accuratissime novit '). Linguae quoque Sabinorum peritissimum eum fuisse, scripta Varronis multis locis probant. Non solum in libris de L. L. quantum quidem ad nos pervenit, duodecim locis, sed in aliis quoque scriptis saepissime eam commemorat. Et uno quidem loco in

libris de R. N. III, i 63, in antiquitatum libris Varro de L. I. VI, 13), et quidem rer divin. lib. I. ap. Schol. Ηοr. Ep. I, io, as et in rer hum libr. XXI ap. Geli. XI, is invita pοpul Rom. ap. Serv. Virg. Aen. VII, 65 et Non. XV, 35); ad Libonem I ap. Macrob. II, si). Varronem auctorem sequuti sunt M. Verrius Flaccus euris); Ovidius curis, februum); Suetonius Nero); Gellius nero, multa); Scriptor epitomae denominum ratione, quae vulgo Valerio Maximo tribuitur Velius(de Orthograph. asena, siseus et:); pultius de nota adspir. siseus mediis, velare trafere) Lydusinero); Isidorus curis).

Num M. Verrius Flaccus, cujus epitomam nobis servarunt Festus et Paulus Diaconus, Varronem solum auctorem Sit sequutus, in dubium vocari potest. Iura enim verba, quae a Fest et Paulo Diacono Sabina laudantur, nunc Certe apud Varronem non XStant herna, ceSna, Vesperna, BUSum, alpuS, Cumba); y cf. diueller Edit Varron. s. do et, quem ubi laudat, Petit Radet, in Annal. Instit Archaeol. 832. p. 18.

56쪽

alia contra, quae Varro Sabina dicit, a Fest Osca vocantur(ef. rad . in aliis quoque auctoribus usus videtur, fortasse

Atrio philologo, qui in libro Glossematum Umbricam linguam

commemorat, et Aelio illοne. - . Verrium Flaccum om-

pilasse videtur Servius ad Virgilium hirpus, herna, Loebusius '). Ouamquam facile quidquid ad linguam Sabinam

speetat ex Varrone desumtum, quum in tanta librοrum Varronis deperditorum farragine, multa, quae ad linguam Sabinam Pertinent, Cοmmemοrata esse citerant. Varrοnis igitur scripta, si intacta et intemerata nobis essent servata, non dubito, quin multi, accuratior linguae Sabinae cogniti ad nos perventura fuisset. β 2. Recenset, jam verba, quae Sabinis vindicari possunt. Sed ne certiora incertioribus miseeantur, nοmina Propria Sabinorum a vocabulis, quae Sabina laudantur, diseernam. Deorum enim nomina laudare nolui, quum Abinorum de deis

doctrinam Oeuratius tractarint CreuZer Symb. I, p. y6 sqq.)et ueller Etrusc. II, p. o. 2 et inpr. 6 sq.), plurima quoque deorum nomina recensuerit Groteland Archiv. s. Phil etc. l. l. p. 12 sq.). Quibus quid addam, nihil habeo. Ouare incipiam a nominibus propriis Sabinorum. Sunt vero I ea, quae distinctis verbis a scriptοribus Sabina laudantur, li gentium Romanarum nomina, quas a Sabinis Romam advectas Ilistorici referunt, III gentium nomina, quarum cοgnomina Sabinorum, Regillensium, Mamercorum Sabinam originem probant. quamquam in ea re cantius esse agendum, Cicer probat ad Divers. XV, 2o . Quare nullum nomen Sabinis propter Ognο-men Sabini vindicavi, nisi aliis causis accedentibus. Primum Ver nomina et praenοmina, deinde nomina gentilicia laudabo.A. Praenomina et nomina Sabina.AncvS, praen Martii. Valer epit de noni rat. De Varrone. Anculare est mimistrare, hinc Ancum ministrum, Ancum

Martium ministrum Martis judicat Groto ii Archi l. l. p. 23. Lindeniann Corp. Grammat. II, p. 322.

57쪽

Attva Valer. I. I. Interpr ad Liv. II, 16. praen Claudiorumos Naviorum. Affi Valer. l. l. praenomen Funnisillatici Sabini. Clavsus irg. Aen. VII, Io 6 liv. II, 16. Meti praen. Curtii it diarii; Valer. l. l. ueller. Eir. I, p. 2s Lindeniann Cοrp. Gramin. II, p. 8 . NOO, B οmen gent. Claudiae Suet Tiber. I, mra. Praen. Pompilii, Plut dium III. P-Pvg, praen. Pompil. Plut Num XXI. Pompo. Intus Fest. s. v. Tallus Dionys II, p. 33. Titus, praen. Tatii Fest. s. v. Forma lexa magis Titulus p. Fest et Titurius P. Valer. l. l. Olmus, Voltis Dionys II, p. 83 Ovid. Epist. e. Pont. III, 2, 165, Ilis addi possunt ex Valerii M. epitom. de noni rat. I. Pirit-lianus lavicanus . et Albus Iunnisillaticus et ix Dionys II, P. 3 cognomen Tyranni. B. Nomina gentilicia. Λomilia. Ilut Num. Gentem Sabinam fuisse probant eum alia, ut quod cognata putabatur eum Numa, tum Cognomina Mamercorum et Regillensium. Attii nomen ducitur ab Atto. In numis Numae imago est

Aurelii. Fest. s. v. Gruter. I, p. 35. Aeorelius ex perversa pronunciandi ratione. Otim Fest. s. v. Plut Fum 2 i. Schol. Ηοrat A. P. 2s2. In numis Numae imago invenitur.

tatum.

58쪽

Flavii Sueton Vespas 12. Cognomen Sabini huic genti usitatissimum. mmercii Plus Num. 2i; vide tamen Draherib ad Liv. I, 2. Mortiti. Ius Fum. 5. Ovid. Fast VI, SOB. diebuli I,

P. 282. viii. Fest. s. v. Virg. Aen. o. a Naute, AeneB Cο- mite nomen ducit, sequutus Varronem de familiis Trojanis. Ouam cum tot aliis riginem ex nomine fictam constat. Mihi gens videtur Sabina est certe minorum gentium(dieb. I, p. 6 6). Ortum enim nomen suspicor ex Favi nomino, unde per terminationem, in nominibus

gentiliciis saepissime additam, itius Publius Publilius etc. efficitur avitius, atque i liter elisa Fautius. Simili ratione Curtius ex Curilius. - Nomen igitur est Sabinum. Accedit, ut numi Numae imaginem exhibeant. oti Niebulis . I, p. 3s8. Pon illi a Pompo Liv. I, 18. Petronii. Groteland Umbric III, p. it. Tatii a Titii a Tito. Terentii. Varro p. Macr. II, ii. Olarii. Dionys II, p. 83. tis Valer Max. I, , s. aes Cic. in Vatin. 6. Vitellii. uet. Vitoli I. iebutim tamen gentem Latinam putat(I, p. l , 8, 5 d. II, O .). C. Vocabula quae Sabina laudantur. abiis albus) Fest. s. V. albus.

Gramin. II, P. 2 .re t culum. Varro de L. L. VI, 5; VII, Lindem. l. l. p. go 2.

59쪽

eumbo lectica militaris) Fest. s. v. ed Lindem. secundum meliores codices Priores editores habent cuba cumba vero firmatur glossari M' Camberonensi ap. Voss. de vitiis sermon. s. dis): cumbas dicitur lectica, cu

nitibus vocem tribuunt Fest. s. v. Irpini, et Strabori, P. 25 o. DP me genus vasorum), Varro de L. L. V β 23. et P. Fon. XV, 35. Paul. Diaeon. s. v. lepista.