De lingua Sabina

21쪽

spiratae literae ph usum in prisca Sabinorum lingua frequentiorem suspicetur, ob nomen Sabinorum, quale in numis Samniticis invenituri SAPI INIM ' Adspiratam enim ortam esse, quod liter media' a Tusca literatura erat aliena, aliae inscriptiones Tuscae prοbant, quae Sabinorum nomen per pliteram efferunt '). Aliae quoque verbi Sabinus formae aeque ab adspirata liter ph abhorrent, Sabelli, Saraites, Samnites o). T. D. P. D. T. Vicentur Scthini, quemcti Osim Prisci Nomiani i) in usu literct mes licte est tenuis hiat, ibi non

Ponstitisses m). Sabinis alpus vindicatur, Romanorum est albus; contra embrator Sabinorum Romanorum respondet imperator Meursius ' simpuvii, quod Numae vindicat Iuvenalis, vocem a Sabinis translatam putat, proprie sinibuvium dictam; at quum ipsa vocis radix obscura, tum dubium, an Sabinis jure sit vindicanda Eandem inconstantiam in usu literarum distri deprehendimus. Varro enim q), Tuscorum Itus, Sabinorum Idus fuisse, refert Metti contra nomen apud Sabinos usitatum fuit d). - Quae vox Tuscorum est Merriss Oscorum Medix et Meddis, Umbrorum Meddix q). Sabinorum vox est

Mettus, ex qua per terminationem, flexionis causa additam, Metelli nomen est ortum. In qua voce tenuem Pr media Pο- sitam deprehendimus Linguam vero Sabinam minime adspernatam literarum mediarum usum, Verba plurima stendunt:

cumba, embrator, februum, Loebusius Diana, dirus fedus, fides, idiis, arunda Novensides Vedius etc. In Claudiorum nomine, quod ducitur a Clausi vocabulo, liter media a Nomanis demum inserta videtur T). muli lit et , nonnun- qit m ellam med in Berbis, quo stes nisi

'' Tuscis nimirum literis ap. Langi III, p. 6o2 diueli Etr. II, p. 3ia, Lepsium I p. 35.*' Langi II, p. os Sapini p. 12, Sapiniae '' Ni vhr. R. G. I, p. Ts, lol.

38 Eadem est sententia Grotefendi, im Archiv f. Phil. I. l. p. 122.33 In exercitation critic. Lugduni B. 16ss I, p. 16o. de L. L. VI, 28. 3β Auct inceri de nomin rat. I. Schneid. lat. Gr. I, , p., . ' melior Etr. I, p. 31. ' Schneid. I, 1, p. 25s.

22쪽

oc irratistes p ορο α sthinis Si usui Otra Alpi vox incitur a Graeco ἀλφόc '); eadem ratione erepusculum ducitur a Graeco κνεφαζ, syllaba deminutiva, quam oeniat, addita. Verbum cumbae, quod Festus Sabinis vindicat, ducendum est a κυπτω, ΚTo (κεκυφοι) ΚTB (εκυβον). In ipso Graeco vocabulo litera Vradicalis praevalet, quae translata est in linguam Sabinam. I. V. Litργα, αδ- εα issime utebαntvr I Pro Piri, SPUr αUCorum, quοd prοbat Vespernae Vox ducenda a Graeco σπεpo et Vestae nomen, aperte Graecorum Eστία. II sero literint Tuscorum Meneris Tuscorum est Minerva Sabinorum. Idem Romanorum fuit consuetudi, '). In tabulis Eugubiuis, quae Latinis liferis Sunt conscriptae v plerumque Tuscorum literae s respondet, vel eorum Verborum, in quibus Latini ulteram usurpant, ut vas, at fas vocu Lat meo o).

III pro Nomonorum liter h. ovi a Romanis Fabii dice bantur i). s. C. V. G. Annius Viterbiensis et ex Catone, ut

ait haec refert Ouirinalis a Iunone, Sabinorum dea, quam illi Curitim i. e. hastatam Iunonem vocant. Etenim hastam eurim et curinam proferunt, quia his simul et Etruscis non est literari, sicut Romanis etc. Quem locum, ut plurima Nannii, salsarii impudentissimi, suppositum constat Ouamquam Tuscis jure literari abrogatur p); Umbris liter siue adspiratione prora ususpata est. Osci literaniri ignorant. Num Sabinis literari sit vindicanda, equidem discernere nοn ausim, quum plurim Burbet, recte sthinc ut ritur, replicem fornicini Hoehibescini, Vm est C. Sunt enim haec tesca, teSqua hircus hirquus '); picus, piquus curis, quia is Curtius, ouiritius Curitis, Quiritis Sancus, Sanquus. Contra Ancus, Cures, Cutilia semper per e scribuntur, quamquam Schneider propter

' Lindomani in Gorp. Grammat. II, p. 32o, vocem a Graeco Geros ducit, contra Schneider. l. l. p. iss.' ' Muolle Etrusc. II, p. dod. V Lasse l. I. I, 3, p. 383. i Schneid. I, 2, p. 226. '' ap. Popm fragm. Cafοn. p. 1 8. 3 Mucii Etrusc. I, p. 3o6. '' Quam scribendi rationem Schneid. I, s p. 33 antiquiorem censet.

23쪽

derivatum uiritium nomen literam qu antiquiorem censet. Literam g Romani quinto demum V. C. saeculo adoptarunt, quare altera nominis Sanci scribendi ratio Sangus Sabinis est abroganda. lo. . . itera' in paucis quidem verbis Sabinis initialis deprehenditur Ilerdonius Ilersilia Ilerie, herna, quam tamen literam haud scio, an ipsi Sabini sive scribendo, sive pronunciand omiserint. oc enim probare videtur inscriptio Marsica, saepius laudata, in qua Erini et Erine legitur, nomen IIerennii et Ilerenniae. Scribitur etiam Imretum q), qui locus, similiter liter ii missa Eretum quoque dicitur. Sitcti Simαγογγ erct Scibinis, Pr literet cinit tibi medici Nomotis rum, liter,sqq). Quae diserte verba Sabina laudantur, haec sunt lasona Velius . l.), sircus Varro I. l.), unde nomen Fircellii Neatini, saepius commemorati a Varrone in libris dei. N.

et montis Fiscelli in Sabinis fedus Varro), trafere Apulti.),

velare Apulti.). Postrema verba minime in dubium vocaverim, quum unica sint verba, quorum radix per literam h simitur. In aliis verbis litera , sive spiritus asper Graecorum, prior fuisse, postea veros liter assumta dicitur. Cujus rei apud Sabinos nulla exstant exempla. - Plura de literis Det Ii f.

Corum nonnunqΗαm res Oncest, quod scriptor epitomae de nominum ratione, quae vulgo Valerio Maximo tribuitur, innuit, Appii nomen ab Atto Sabinorum regionis praenomine ortum referens, quocum convenit Livius II, 16): Attus Clausus, cui postea Ap. Claudio fuit Romae nomen Atti enim nomen respondet Oscorum nomini Appus, Albanorum Appius, Romanorum, qui ex Variis populis gentes earumque nomina acceperunt Appius, Attus unde gens Attia, Attilia etet), Accus unde gens Accia, Accilia, Aquilia) Oscorum litera saepissime

24쪽

Romanorum literae, in Graecorum et respondet T). Itaque in hac re Sabina lingua consentit fere eum Latina, nisi quod liter aliquanto est durior, quam litera e d). in aliis in verbis litera, Sabin ,rum Oscorum literae Crespondet. Anci nomini, eique Sabino, Oscorum respondet Ampus '). Firci(hirci vocabulum lioedum Significat altera vox est hirpus, quae lupum significare dicitur. At hirpi vox Osca verbi hircus forma videtur. Nam quod Festus et Strabo vocabulum Samnitibus, Servius contra Sabinis tribuit, illis major fides est habenda, quoniam Servius facile, quum Samniticam illam vocem

memoria teneret, exemplum sequutus Varrοnis β'), ideo a binis quoque eam vindicandam, Suspicari poterat. Samnites vero tantum abest, ut linguam Sabinam sinceram servarint, ut

lingua eorum Osca vocetur ). in hirpi vocem scamputaverim, qua lupum haud ignificatum, quοniam ipsa vox apud scriptores non invenitur, vocabulum hispidus, ab hirpo ni mirum ducendum, satis probat. Ilispidus idem significat, quod hirsutus, quam significatiοnem ab hircina barba et pelle ductam. nemo facile in dubium vocabit. in hirpi vocem Oscam formam verbi hircus putaverim et . β 2. , γγα Mum et 'Sertum. In nonnullis verbis Romanorum, iis Praecipue, quae Graecum prοdunt etymon, prosilieticum deprehendimus p). Idem in pluribus Graecas linguae verbis animadverti notissimum Acthini quoque litesr si ei hi stilio seret M inusitias hiati errat. Festus et Paulus

Diaconus coenas a Sabinis cestias dictas referent q). Litera spraefixa est eadem ratione verbum strenae, quod Sabinum

probant Elpidiamus, Symmachus alii, Festus ex frena, s litera

praeposita, ortum dicit Quod jure mihi Scheidor l. l. p. gsa

'x Scesnas, neque censas esse legendum, Prοbat FeSt. S. v. Penna,

25쪽

in dubitationem vocare videtur, tueri studet rei er st). Sed quidquid statuimus de strenae voce, probat certe est locus non abhorrere a Sabinorum usu loquendi, literanara praefixam. Ouid si securis vox a Sabinorum vocabulo euris, S praepositο, est repetenda Meursius aliquanto audacior q): eoeno, inquit, Sine adspiratione est scribendum. Nam Sabini dicebant Seoenum Pro Coeno, ut coelum pro eοelo illa vο in carmine Saliari legitur , et seaena pro caena. Idem eadem fere repetiti. C. p. 23. Omnino, quod praeteriens dieο, saepius Sabinismum apud Plautum deprehendere sibi visus est Meursius T).Qu jure id egerit, causis haud idoneis exponit l. c. p. is s. Sed rede ad propositum. Nonnunquram flamberb Scthin lites retina in me laberbo ct Oinctii 'OS U Omiractin ut mutα- eram retinent. Ita cestias Sabini dicebant. Quod idem non raro apud veteres Romanus Ante literas metra, nonnunquam etiam ante t 'Lusitatum erat, ita ut postea illud haut assimularetur sequenti literae pesna, penna), aut in mutaretur(casmena, Carmena , aut mnino mitteretus diismosum, dumosum hy). Umbrorum quoque linguam literam, in media verbi radice tenuisse, quae postea a Romani elidebatur, exempla in tabulis Eugubinis obviam probant, ut Arsanor, at Armorum etc. ').hsa. . . In multis et Urbi Scthini pro liter V ναοPOStes usitrat recti, ly αm S Sui ctriant. Idem priscis N ο- manis evenit, quinto demum V. C. saeculo Rhosacismo invalescente i). Sabina verba, quae Sabinis illud usu venisse ostendunt, sunt sagena, ausum, Auselii, Lasa, Lases, Valesii. Deinde qui ab aliis vocantur campi rosei in agro Reatino, a Varrone eampus rosulanus, nomen a rore, antiquiori hujus verbi forma servata, acceperunt m) Firci vocem, quin ipsi '' Symbol. II, p. si .

β' Exercitat Criti: I, p. ss' β' γ es. l. l. p. 28, io, , 6o 16s, 6 etc. ' inestis, retis, retes Idem in lingua Franco-gallica saepissime evenit '' Schneide I, , p. g g. Lindemania, Corp. Grammat. II, p. 362. Lepsius de tab Eugub. I, p. St. 'se Lassen, I. l. II, 2. p. 151. 'i Schneid. I, s p. 3 2 sqq.

26쪽

Sabini fiscum promineiarint, non dubito ob nomet montis is- celli in terra Sabinorum. Varro '' enim circa Tetricum ei Fiscellum montes multas capras fuisse refert ouare facile ab hircis mons nomen trahere poterat. In terminationibus denique in usius literam s antiquiorem ognos imi S. l . Ex iis, quae adhuc sunt disputata, summam aliquam colligere liceat. Sabina ingua vocalibus usa est a

munie). Adspiratarum literarum pli si es et v usus Sabinistribuendus, adspiratae cli et th non inveniuntur. Num adspiratare apud eos usu venerit, dubium. In tenuium mediarumque literarum usu sibi constare non videtur Idus Mettus alpus, cumba). Literis consonantibus omnibus, quot antiqua Romanorum lingua nοvit, usa videtur, quamvis de literari dubitantius hoc affirmaverim et i litera ob defectum monumentorum non inveniatur. in facile quantum lingua Tusca a Sabina discrepet, intelligitur Tusca enim lingua vocali bon utitur, literis , d, si omnino caret q). 15. At omnino consentaneum est, Sabinos Tuscorum literatura fuisse usos Oua de re doctissima est Lepsit ' disputatio, qui demonstrandum sibi sumsit, Tuscorum literaturam non Tuscorum solum fuisse, sed ante Graecas literas a Romanis magis adoptatas, per totam fere Italiam fuisse vulgatam Neque tamen a Tuscis literas traditas, Sed pro singularum linguarum indole a pοpulo unοqUοque XCultaS, Censet.

At obstare videtur huic sententiae lingua Umbrica, aliam formam exhibens in tabulis Latine scriptis, aliam in tabulis Tuscis. Ide Lepsius Umbrorum linguam primitus ad typum linguae

Tuscae accessisse magis putat, argument usus mea quidem

sententia debiliori, quod o litora inusitata fuerit Umbris, Plinii

testimonio q). Quam acile vero Plinium allere poterant mο- numenta Umbrica, literis Tuscis conscripta T) quin contra-

27쪽

rium refert glossa codicis Palat. III ad Plautum, Amphitr. prolog s, in edit Paret Lingua Umbrorum vertit, in , lingua Etrusca contra arari, d). Quem locum ex antiquo aliquo Scriptore desumtum, probat argumentum remotius ab ingenio monachico Nihil ideo tribuerim Plinii testimonio, a Grammatico, qui non raro vas sincerum incrustat, laudato, ne quid dicam de Lepsi audacitate, qui non aliquot tantum Italiae populis, id quod Plinius refert, antiquiorem literae voealis usum tribuit, sed per totam fere Italiam valuisse censet. Quin ipsos Romanos etiamsi non sola litera vocali, usos ante literas a Graecis restauratas, rarius tamen Vocalem, SurpaSS

contendit. Dubito vero, quin satis certis argumentis sententiam suam firmarit. Quod enim dicit, propriam et usitatam secundae declinationis terminationem fuisse rus, um; gen Plur. --, usitatiorem eam fuisse concedo, quin antiquior fuerit valde dubito Monumenta antiquiorem Noni et Acc. . terminationem - s et m exhibent '), unde Struve vocalem quasi propriam secundae declinationi tribuit. Genitivi vero L terminationem rum, contractam esse ex uin idem vir doctissimus οptime Statuit, quod ex altera forma eaque usitatiori terminatione rum facile efficitur. Nihil igitur est, cur Vοcalem hantiquiorem statuamus. Atque infirmius etiam est, quο Vocalem O saepius pronunciatam, quam scriptam censet ex Velii

Longi auctoritate. Quamquam enim gravior, quae Lepsi sententiam firmare videtur, auctoritas exstat Verrii Flacci '): Orcum, quem dicimus, ait Verrius Flaccus ab antiquis dictum uragum, quod est, litUrcte Onum es h merebαnt i); tamen si alterum ejusdem Grammatici locum respicimus g): Nam erebro in antiquis lectionibus invenitur, sicut in epistolis Verrii Flacci, exemplis, auctoritate, ratione dicens in adverbiis pro ureplerumque majores ponere Consuetos, et Sic pro huc, hoc Veteres dicere solebant, sicut pro illuc, illo dicimus; non dubito, quin litera vocalis , antiquitu saepissime fuerit Scripta, Iro

28쪽

nunciationem vero posterioribus temporibus inter et u studu- asse libenter concedo. Itaque si literae Tuscae per totam Italiam fuerunt vulgatae, aut loquentium usui non suffecerunt quod de Tab Eugubinis Tusce scriptis suspicor , aut aliae aliunde arcessendae erant literae quod Nomanis evenisse putο γ'). Isin mirum non est, si Sabini quoque literas pronunciarunt, quas scribendo satis repraesentare nequiVerunt. 16. Cum lingua Umbrica comparatis iis, quae adhuc sunt disputata, satis gravia utriusque linguae cognatae argumenta deprehendere mihi visus sum. Literarum enim ratio omnino congruit, nisi quodue diphthongus in tabulis Eugubinis forte non invenitur, quod idem dixerim de literas, quae nusquam in tabulis Eugubinis, semel tantum in inscriptione Umbrica ' initialis deprehenditus. De ratione, quae inter literarum Sabinae Latinaeque linguae usum intercedit, quum Singulis locis sit disputatum, nihil addam. o certissimum puto, OmnUS 'U, rectes nunc OStrant, ii rectes rabinctu reliquiOS, linρααρ αtinctu rantiquistinctu Pesciam Umhibesi C.

II. Varios mediae Italiae populos variis nominum prO- priorum terminationibus usos, Tuscorum Umbrorum, Albanorum nomina propria indicant Tuscis terminatio net, nil in tribuenda q), Umbrorum nomina a locis repetenda solenni terminatione per a et Hira finiuntur terminati Urla, prοprie UrSM,(in ab Eugeb. a mersia Pompei sta iisdem tribuenda Albanorum nomina Romanorum respondere nominibus gentiliciis 3iehuli demonstrat q). Sabinis nominum proprias terminationes tribuenti attendendum erit, ne a Romanis dernum inditae aut ininintaiae sint. Sabinae tamen nominum terminationes videntur tigilicet O. β 8. Scthinis nοminum ruriOrrem terminettia Sit S ἐ- modum sitiatα Quae terminati postea in usius abiit. . Vale-

Eadem est sententia rotus endi Umbr. parti c. II, p. a Sq. 'x Lerpirior quam tamen in Ligoriae suppositam, refert Lepsius p. 8. Not. b. Thae M ueller Etr. I, p. 26.

29쪽

riorum nomen antiquum erat Volusiorum, Attusi nomen ex Atti nomine formatum, Bandusiae nomen eandem terminationem exhibet. Fοrtasse etiam apud Servium Loebasius pro Libero in Loebusii nomen mutandum, terminatione usius adjecta. Massurius, Veturius quod nomen productum est ex Vettii nomine Titurius Camurius altera forma verbi Camers), Mamurius nomen Martis, verbo Mamers respondet). Fortasse Mercurii quoque nomen eadem terminatione est formatum. Mirum tantum, quod in nonnullis verbis illud u productum(Mamurius, Veturius), in aliis correptum Volusius Bandusia)deprehendimus ouare terminationem illam nonnunquam ex radice magis productam, ut Mamuri nomen ex nomine Marmor Ti), in aliis terminationem radici adjectam, Suspicor. Terminationem, ' nomina exhibent Nero, Pompo Volero et Cato, quod nomen, auctore Plutarchο, ducendum est a Sabinis, quibus casus acutum significabat.

is Verbi Sabinorum Nero varias formas exhibent veteres seriptores, suas colligere liceat ex A. Gellio XIII, 22), Scholiasta Iloratii ad Epist. II, 2,2os et Lydo de Mensib. IV, ga).ΛOe ilium est: dero NAp- , fortis; Gen. Neronis. Stibuontis Nominctis eriο virtus, fortitudo i in libr. veter. ap. Geli.) Nerio in commentariis Claudii); Nerine Schol.

Ilorat V obtenta virginitate Minerva dierine res appellata; Lyd. fortitudo). Accii scit. Licin Imbrex. Nerivnem Ennius Nerionem Foranula vetusta p. Geli. Ferienem Plautus Trucul II, 6, 3 ):

Nerienem.

Oecit Cn. Gellius Annal script. Feria. Varrο Nerienes. Ipse A. Gellius unicam proniunctandi rationem putat Ferienena, nominandi earum judicans Nerio aut Nericnes. Oninibus jam,

quae sode sunt laudata, locis comparatis, Varias formas nanciscimur: erο, mrtis quae vox apud Romanos cognominis locum tenet. Secundum vulgarem rationem ectitur. lausen, de carmin fratr. Amal. p. 3O. ' De qua cf. Langi agg. II, p. 368.

30쪽

Ner , nomen deae quam vocem ab ipso Cn. Gellio esse confictam, nimia scriptoris levitas, aliis quoque in rebus perspicua ' , Satis probat. Nesrio tarma genuina generis femin fuisse videtur. Neque tamen dubito, quin significatio, quam Gellius et Servius Claudius vocabulo impertiunt, fortitudinis, ob terminationem io, in abstractis usi iniissimam, Sit conficta, quum ipsum vocabulum apud Romanos Scriptores haud inveniatur eadem ver ratione vox ectitur, qua Anio; Gen. Nerienis, Accus Nerienem '). UriCNUS, quam formam unus tuetur Varro, qui aut metrica alia sua licentia usus, aut ex Accusativ Nerienem nominandi casum Nerienes finxisse videtur.

26. At aliam nobis formam suppeditant Scholiastes IIoratii et Lydus, Nerine, quam ex Sabina lingua translatam putο. Videtur enim Omin. Declinettioni femin. sciter ,αhinis Occtilesileaisnctiva. Plinius di): In Reatino fons, inquit, eminie appellatus. Quod fontis nomen, sive potius nymphae tantis,

quamquam commutandum non est cum Nerienis nomine, mire tamen utriusque Vocis rati congruit. Eandem terminationem

deprehendimus in inscriptione Marsica et), nomen Erinie, i. e. Ilerennia exhibenti. Nomen IIerie Sabinis itidem tribuendum p). Nomina igitur Erinie, erie, emini et Nerine te et e feminini generis terminationem apud Sabinos fuisse ostendunt. Genitivi flexio es, quum analogia firmatur, tum exemplo, in inscriptione Amiternina ' obviam, probatur. Logitur enim ibi Genitivus simunies. Dativi exionem ostendit inscripti Mar-Sica, supra laudata, Vestine Eandem terminationem tabula votiva Momae uartinio, cive Sabino, dedicata, exhibet: