De lingua Sabina

41쪽

nibus Italiae populis eadem ratione procuratum, non tantopere tamen discrepantem apud plurimο Italiae priscae populos contenderim, quum iterumque, Majοri inter populo orto commercio, Sacrorum Nuοque aliqua Communicatio evenire soleaLTuscorum enim Sabinorumque multos deos communes fuisse constat '); idem Sabinis et Umbris evenit, qui magnum deο-rum numerum sub disdem iere mominibus aeoluerunt id). Sabini sub Tatio et Numa deorum cultum cuni Rοmanis communicaverunt ') Sed jam ante imperium junctum sacrorum

aliqua conjunctio suisse videtur, quod Sabini a Romanis ad Consualix celebranda invitati dicuntur Inter Oscorum abi norumque viae deis . doctrinam similitudinem inliquam interces

munium, tum hoc maxime probat quod Titus Tatius Sabinus Laurenti solenne sacrificium egisse dicitur Unde apparet nulla ex communi deorum cultu cognationis argumenta IοSs, depromi Deinde non solum Sabini a Tuscis deorum cultum sunt nacti, ut Minervae, Vertumni aliorumque, Sed Tusci quoque a Sabinis nonnullos deos sunt adepti, Feroniam, Soranum,

alios id) Nomina porro deorum Tusca et Sabina discrepant, ut Iam inde utriusque linguae diversitas appareat, dia Tina Tuscorum Iupiter est Sabinis Cupra est uno Curitis Sabino. rum Vulcani nomen, quin Tuscum sit, dubitant Vedii nomen Tuscis ignotum q) Itaque licet idem saepe deorum cultus,

nomina deorum minime congruunt di quin, etiamsi lamnino ,οngruerent, nihil inde sequeretur de linguis cognatis Neminem enim fugit, mutuam saepe deorum deditionem antiquitus usu venisse, Sinin ulla linguarum cognatione. Quid inime nonne Graci plures deos ab Aegyptiis naeti dicuntur, nonne Romani omnium fere populorum, quo ditioni suae subjecerunt, deos cultumque civitate donarunt In quantam vero errorum gurgitem incideret is, qui ex tali deorum cultu conjecturam facere vellet de linguarum rigine. Itaque ex eorundem deorum cultu,

42쪽

nominibus praeterea discrepantium Saepe, nulla linguarum cognatarum argumenta depromendR SSE, Censeo.

3 o. IV. TerminαtMnem Uenique nonnullarum nomistim Proseriorum U TNSU linctu PUPU Uri in uicti rotelesii Supra enim j o monstravimus e et te feminini generis terminationem fuisse, quam deprehendimus in nominibus Sabinorum Nerine, Neminie Erini et erie. Masculini quoque terminatio e Sabinis ortasse ex inscriptione Marsica, in qua Erine, nomen IIerennii invenitur, tribuenda. Eadem in lingua Tusca fuit usitatissima Maso. gen , ut pr Graecorum terminR-

quin unquam Tusci fuerint usi, dubito Tuscorum enim feni. gen termmationes Sunt a Sa S, th; eia, a, et i, in quibus litera vocalis a nonnunquam ob accentum remotiorem excidisse

videtur T). Quae vero comparationis causa rote nil affert nomina Caχpres et Casperiena, illud CaZpres, propr. CaZpresa)uxorem Casperii significat, ut apud Langi II, p. 385 Tannia nomen Trentinet e gente Terentia Caspres uxor Casperii); alterum ver Casperien nοmen St, praeposito praenomine Aula. Fortasse etiam in inscriptione, quam Grο-

Vibii Caχpres vero geniti v casu asperiae i. e. si iam significat '). Sed quidquid de utraque voce statuimus, minime eas inter se Componendas apparet. Neque magis ulla Cοmparati inter Casperiena vocem et Nerine similesque voces est instituenda, quum illud nomen vocalem a qua femininum genus significetur, exhibeat. Omnibus igitur causis perspectis, nihil esse videtur, cur linguam Sabinam et Tuscam cognatam

censeamuS.

B. De lingua Sabina et Umbrica cognata. 3 i. Quem jam disputandi campum ingrediar, timidius

in eum descendo, quum iterum imparibus mihi viribus sit pugnandum contra sententiam viri Moctrina excellentis Grose. ueller Extr. I, p. di , a s.' Mueller Etr. I, p. qui.

43쪽

fendi, qui demonstraturum se pollicitus sit linguam Sabinam

nihil communicasse eum lingua Umbrica Attamen ipse vir doctis . simus paululum a sententia sua deflexisse videtur, quum Sabinos eadem ratione e gentibus Umbrorum Tuscorumque mixtis οriundos censeat, qua Latinos ab Aboriginibus Siculisque '). Quod accuratius examinare ab hο loco est alienum, at niti mihi videtur haec sententia ea, quam de lingua Tusca et Sabina cognata tulerat pinione. Omnino viri doctissimi in eo Cοnsentiunt, Graecorum de Sabinorum rigine allucinationes nihil esse faciendas, sed eos tantum esse audiendos, qui Italicam Sabinorum riginem allegant. Inter quos gravissimus est auctor Zenοdotus Troegenius, quem in Umbrorum historiam accuratius inquisivisse, suspicatur uelle 'q). Cujus sententiam, Sabinos Umbrorum esse prοpaginem, firmare studet Κaemps ). Neque possum, quin assentiar Vir doctissimο, tantum enim abest, ut Catonis sententia, Sabinos ab Amiterno repetentis, huic sententiae refragetur, ut magis etiam firmet eam. Ourare Primum histori innuit, 'αntvere Sethinorum Umbrorumque linquet cuncti fuUrit. 32. Deorum deinde cultu utriques Omla Ommtinium, quamquam per se nihil valet ad linguarum originem probandam, tamen si aliae accedunt causae, non minus huic Suntesntictes DBest. Magnum enim deorum numerum in tabulis Eugubinis deprehendimus, qui a Sabinis sub iisdem fere nominibus colebantur. Umbrorum deus is (Fise, isovi Noai Sansio)Sabinorum est Dius ditia '), ABis ' nomen Sabinis non ignotum Umbrorum est Iuste, IOBi, IV αtUr Ivαter. Nora, Sabinorum Mamers q), in tabulis Eugi inis Mortes

vocatur. Fesron , quam deam Sabinis vindicat Varro d), Umbrorum videtur Vestine q) quod idem nomen in tabula Mar-

44쪽

sica deprehenditur T). Et maxime quantum utriusque populi

de deis doctrina congruat, probat nomen Cοredier '), quod Lanχi Corae diae vertit, simplicissima vero ratione, quod Groteland praecipit, Curitis nomen ab Umbris usurpatum accipitur et '). Quae deorum nomina innino sibi respondent, quamquam num idem deorum fuerit cultus, difficile est dijudicare. Sed consentaneum sit ex nomine Saliorum, in tabulis Eugu- binis obviam q), quos tamen a Sabinis repetit Plutarchus i).Pici quoque cultus, quem maxime observarunt Sabini m), ab Umbris minime est neglectus p): Quae satis jam indicant, quam arcto vinculo utriusque populi de deis doctrina fuerit

Cοnjuncta, neque parum linguarum inter se cognationem firmant. 38. Graecum porro elementum, utrique linguae Cοmmune, Umbrorum Sabinorumque linguam ex eadem radice ortam probat. Singularum deinde iterarum ratio plerumque eum lingua Umbrica congruit, quod maximum jure linguarum Cognatarum argumentum habetur. Nonnulla denique nobis sunt relicta verba, piae in utraque lingua sibi respondent. Atque

gravissimus est locus Servii ' ): Sabini et Umbri dira vo- Cani, quae nos mala Plinii enim locum Umbri et Marsi ad vicenos intermittunt in his, quae vocant porculeta q), etiamsi Marsi eadem, qua Sabini lingua utebantur, nihil probare puto, quum utriusque populi linguam Plinii tempore fuisse ex-Stinctam, omnino sit consentaneum. Prior ver locus, ex antiquiore nimirum scriptore desumtus, ipsos veteres nonnunquam utramque linguam composuisse stendit. Nominapοrres deorum, quae modo laudavi, sibi respondent Plura

45쪽

quoque nomina propria utrique populo sunt communia Sabinorum Pompilii Umbris sunt Pompersit '). Ouamquam, quod Lanχi vult pr), Fabiorum nomen in tabul. Eugub deprehendi, inexploratum relinquo Metti nomen, quod Oscοrum voci Meddix respondet, in Umbrorum quoque lingua deprehendimus ').

Trebiam oppidum in utraque terra invenimus neque omittendus est locus, quem itineraria prisca inter alacrinum et utilias situm probant, Inter terium. Cujus nominis Umbricam radicem, quae in priscam quoque Romanorum linguam transiit, crem(montem facile agnoscimus ''). Saliorum picique verbum utrique populo cοmmune. Aliud animalis nomen est porcus, Umbrorum purea et porca '). Umbrorum porro verbum,

quod in Sabina quoque lingua deprehenditur, est alii 'i), quo album significari putο, quum respondeat adrir atris 'm); a.

binorum est vox alpus Fircus Sabinorum est vocabulum,

hirpus seorum fuisse videtur hinc irpini ad laeum Ain sanctum in inscriptione Umbrie '' legitur antirpior, quod

hirpi nomen haud inii sitatum Umbris fuisse stendit. Ouamquam si verum est, quod ex Olivieri Lepsius refert, illam inscriptionem a Ligori esse suppositam, nihil inde efficitur. Sed Hispelli, oppidi Umbrorum, nomen chirpo ducendum videtur. Terminum deum Nοmanοs a Sabinis nactos refert Varro quod verbum in Umbrοrum quοquo lingua deprehendimus q). Neronis quoque vocem Lassen ' cognatam putat cum Umbrica voce ners et nerus, qua fortitudinem significatam censet, qui sensus citi sententiae est accommodatissimus: Ipsum

Neronis nomen in inscriptione Umbrica bis legitur p. rotet

- l. II, 2, p. abl

46쪽

l. l. Salvom saepissime in tab Eug. legimus '); itaque quum

salutis nomen a Sabinis Tepetat Varro, eandem radicem in utraque lingua facile agnoscimus. - Quae argumenta, X Singularum vocum comparatione repetita, quamquam desultorium aliquid habent, conjuncta tamen Sententiam, quam PropοSui, Muellerum Lasseniumque secutus, satis firmare videntur.

C. me lingua Oscae et Sabinae ratione.

3. Linguam Sabinam et Oscam cognatam fuisse, Varronis testimonium probat Cascum significat vetus ejus rigo Sabina, quae usque radices in Oscam linguam egit T). Altero loco Varro Rer hum. l. XIX multae vocabulum non Latinum, sed Sabinum esse dicit, atque ad suam memoriam mansisse in

lingua Samnitium, qui sunt a Sabinis oriundi '). Jam quod

priori loco demonstrandum sibi sumsit, caseum vetus significare, oppidi Samnitici Casini nomine illustrare studet, hoc a Sabinis orti Samnites tenuerunt, et nunc nostri etiam nunc Casinum forum vetus appellant. Itaque non dubito, quin Varro alter loco multae vocabulum non ideo Sabinum putarit, quod in Samnitium lingua invenitur, sed Sabinorum eam vοcem fuisse, cognitum habens, ad suam memoriam in Samnitium lingua mansisse refert. Samnites enim linguam ab Oscis mutuatos probat Mueller '), quamquam tacite linguae Sabinae vestigia aliqua remanserunt. in Paul. Dia in epit. Festi: multam Osee dici putant poenam prolixius vero Festus: simulta, Osce dici putant poenam quidam M. Varro ait poenam esse, sed pecuniariam, de qua subtiliter in lib. I quaest. Epist refert. Quo loco miror Festum, licet Varronis sententiam neglexisse non videtur, illam vocem Oscam vocare, unde conjici Osrem I ri Onesin multae vocabulum, quemadmodum casci et Sabinam et Oscam putavisse. Func etiam in tabula Bantina multae vox invenitur ') Mamertis porro momen ' Lan2 III, p. 832. ' Varro do L. L. II S 28. 'Lap. Geli. XI, l.

' Etrusc. I, P. o.

47쪽

Varro a Sabinis repetit i); epitome contra Festiris. v. Mamercus): Mamercus praenomen est Oscum, ab eo, quod hi Martem Mamertem dicunt i). Ex loe Censorini a Varronem Februarii nomen ex Lati , h. e. ab Oscis ducere apparet Ceterum Ianuarium et Februarium postea quidem additos refert Varro sed nominibus jam ex Lati sumtis, et

Januarium a Jan cui attributus est, nomen traxisse Februarium a Februo. Ex quibus lοcis inter se comparatis, Oscorum Sabinorumque linguam saepius a Varrone e impοSitam apparet.

Prave vero Servium vocem hirpi, quam Samnitibus tribuunt Festus et Strabo, Sabinis vindicasse videtur facile enim ob Varronis locum a Gelli laudatum, totam Samnitium linguam a Sabinis esse repetendam, pinari poterat '). At cognatum certe est vοcabulum hirpus oci sircus Sed quidquid de singulis vocibus statuitur, jam hoc utramque linguam cognatam probare ueller ββ videtur, quod Samnites, a Sabinis oriundi, Oscorum linguam facile adoptarunt. Accedit ut singularum literarum ratio, etiamsi non semper in utraque lingua congruit, nihil tamen habeat, quod illam sententiam infringere possit.

Praeter a Verba, quae Supra sunt laudata, pauca tantum etiamnunc utramque linguam cognatam stendunt, ut Mettus, Osc. Meddix Ancus, Ampus Embratur ete), Sed si reputamus Sabinorum linguae ea, quae nobis relicta Sunt, monumenta, raeeum prodere elementum, Umbricae linguae plura similia inveniri, linguae Latinae cognatam vocari Sabinam, ingularum literarum rationem Oscae linguae convenire, a Varrone denique lingua Oscae cognatam laudari Sabinam, neminem lare, puto, qui huic sententiae iidem denegare velit hi de L. L. V, Id.

si' de die natali XXII.

β' Simili errore Cluver. p. 3 et OG Sabinos scorum prοpaginum cοnjecit, nimirum quοd plura verba in utraque lingua sibi respondere intellexit. ' Mueller Etr. I, p. 2.

48쪽

Caueret quartum.

ssab Iainguam Sabinam et Latinam ab initio diversam

fuisse, demonstratione vix eget. Probant enim maxime utramque linguam discrepantem verba, quae Sabinis propria sunt vindicanda, neque in Latina lingua inveniuntur, ut elprum,

curis, herna, nar, Ilero, quae vοX apud Romanos nonuiui

cognominis lοcum tenebat. Porro, quem literae adspiratae fusum pro simplici adspiratara Sabinis Grammatici tribuunt,

quamvis prisci Romani non omnino adspernati sint, parcius tamen adhibuerunt. Nam dum arenae vocem Sabinis asena pronunciatam refert Varro ), exbοdem scriptore, in antiquissimo Saliorum carmine, ipsis sacerdotibus oratii tempore vixdum perspicuo, sena Sine adspiratione Scriptum cognοScimus ). Dubitari etiam potest, quin verba velare et iras ere, qua pronunciatione Sabinοs usos Varro testatur, Romani unquam eadem ratione pronunciarint. Vοealis denique Sabinis adamata, postea Ver a Rοmanis in a mutata, aliaque, quae commemοrare cingum est, aliquotenus utramque linguam dissensisse, pr 3bant. Quae argumenta Varronis auctoritate

firmantur, quippe qui nonnulla tantum Sabinorum nomina in utraque Sabinorum et Romanorum lingua habere radices referas pergit Varrο, ut arbores, quae in confini natae in utrοque agr Serpunt; οtest enim Saturnus hic ap. Romanos)de alia causa esse dictus, atque in Sabinis, et sic Diana, et

de quibus supra dictum est ). 36. Neque tamen ideo nullam inter Latinam et Sabinam

linguam affinitatem fuisse, statuo, quod maxime adversaretur senientiae, quam de lingua Umbrica et Osca cognata eum Sabina supra prοposui. Atque hoe, quaSi regulam, ad quam judicium nostrum dirigamus, primo loco Pοnendum Putο, VOCES, ap. Vel de Orthοgr. I. 22Io.' De L. L. VII, T. ' Varro de L. L. V Ss .

49쪽

quae in lingua Umbrica et Osca inveniuntur, Sabinas, si Latinis

quoque usitatae sunt, primitus jam Latinas fuisse. - Atque idem contenderim de verbis Sabinis, quae Graecum produnt etymon. Mirum enim foret, si Graecae linguae elementum, quod linguae Latinae insitum deprehendimus, a Sabinis demum

illatum esse, statueremus. Animalium denique nomina earumque rerum, quae necessariae Sunt ad Vitam agendam, et quotidie fere in re hominum versantur, ab initi linguam Latinam tenuisse putο. Ouare sequentium Verbοrum, atque haud scio, an aliorum quoque, ab initi linguae Latinae insitas, neque a

Sabinis demum illatas, putaverim aurum ausum), albus (alpus), Coena seegna crepusculum, durus dirus), imperator embrator), arena lasena), hircus sireus), hoedus foedus , mrs, fortuna,

PiCUS, Porcus, Salu S Sol, trimodiae, vehere Velare), Vesta, Vesperna trahere trafere). Itaque quam paucis verbis indicare satis putavi, sententia mea haec est Lingua Sabina, quamquam in singulis paululum distans a lingua Latina, universe huic linguae cognata erat. 3T. Sed quum singula satis probari nequeant, qualem utraque lingua vicissim vim exercuerit, quam brevissime umquaesiturus. Et maximam dico Sabinos ut in civitatem ita in

linguam Romanorum vim exercuisse. Nam non solum terraeorum vicina, sed Nοma utrique populo communis erat ).

Sabini incolebant Ouirinalem, Aventinumq), Carinas q), Vicum Cuprium ). Ouantam urbis partem Sabini incoluerint magis etiam probat gentium, quae a Sabinis repetuntur, UmeruS, quin ipsum uiritium nomen a Sabinis ductum jure existimatur. Quot instituta dium in civitatem intulisse dicitur, quin juris civilis magnam partem Sabinis deberi, contendit Peter-Sen ). Deorum plurimorum cultum Romanos non die nuctos Sabinis, at communicasse reum his, Varro demonstrat ).' Bunsen, Descript Rοma I, p. 1 3 sqq.β Varr. de gerit. οp. Rom. p. Serv. Virg. Aen. VII, 6bT.' Serv. ad Vire. VIII, 36s. Marinas ab illis Varrone puto ita nominari creditas refert, quod Sabini nobiles ibi habitarint etc. O Varr. de L. L. V S. 15s.' De origin hist Roman. Mamb. 835. p. 2s.' Varro de L. L. V, Id.

50쪽

Imperium denique utrique populo a primordiis fere urbis commune fuisse, ex historia notissimum. Plura commemorare longum est, attamen si quis omnia colligat, non dubitabit, puto, quin Sabinorum lingua maximam necessario in linguam Latinam vim exercere debuerit. Atque ut taeeam nomina propria deorumque nomina, anne Innia fere verba, quae Sabina voeantur, in Romanorum lingua inveniuntura ouorum quum plurima ad deorum cultum annique constituendi rationem pertineant, in Romanorum postea linguam illata ea suspicor.

Talia sunt verba ancus, Ciprum, Cupencus, februum idus, depesta lixula, strena, tesCa, quorum Verborum numerum multo

majοrem fuisse, facile intelligitur q). 33. ouantam vim in linguam Latinam exercuerit lingua

Sabina singulatim explorare nequimus, prοpter parcam Ostram linguae Sabinae cognitionem. At unum suspicor, quod quam brevissime exponam Notissimum est, quantοper Osci literae pusum in relativo, in nomisi propa . etc. Adamarint. Quod quamquam On omnin exstinctum est in lingua Latina, mirumtamen quanto rarius inveniatur in Latinorum lingua, quam Osca Fortasse Graecae literae hoc effecisse videantur alicui,

at mihi majorem vim Sabina lingua exereuisse videtur. Quod enim hil observatum est linguam Sabinam, ubi Osca habeato, saepius literani t et e posuisse, id postquam Sabini Romae

Partem CCuparunt, manasse videtur in linguam Latinam A ). Quin innino si quis linguam Latinam ortam putet ex Osca, emendatam verο, ut ita dicam, sis auctam lingua Sabina, non contradicam. Ita enim, qua ratione Osca et Latina lingua disserat, facillime explicari potest, et historia illam sententiam firmat. Quod tamen propter subsidiorum tenuitatem, nune desero hoc certissimum puto, linguam Sabinam maximam vim exercuisse in linguam Latinam

i ' Eandem sententiam amplectitur Bunsen descript Rοma I, p. 8T qui linguae Sabinae vestigia aliqua in Romanοrum lin

guam irrepsisse, Tuscae vero nulla, ex histοria demοnstrare studet.