De transitione ad plebem; quaestio ad romanorum jus publicum spectans quam

21쪽

nullam aliam gentem venerant. Quae eum ita gint, saerorum detestationem non eum transitione ad plebem conjungamus, Sed ad eorum potius sententiam revertamur, qui ad arrogationem pertinuisse illam putant. IIoe primum eo commendatur, quod euriatis comitiis et saerorum detestatio et arrogatio fiebat. 3 Dein prorsus eonveniebat, eum, qui per arrogationem in aliam gentem veniret, ejus gentis, quam relinqueret, sacra detestari. Sacrorum igitur detestatio nihil

aliud erat, quam ipsius gentis abdicatio, id quod optime

exposuit Saul gny, verm. Schr. I, p. is . IIaee do gaerorum detestatione. De qua licet erraverit Momm genius, tamen alterum illud infirmari non potest, transitionem factam esse per patriciatus abdicationem; nam hac ratione, ut supra vidimus, non Clodius solum usus est, sed Zonara auetore omnino transitiones ita fieri solebant i p. la, a 2s . Iure igitur Mommsonius Dionem errasso dicit, quod nisi per arrogationem transitionem fieri non potuisso putarit. Neque Metellus consul hoe argumento usus esse videtur, qui si id fecisset, Dionem non /ιονωσ εξῆν, Sed F Oνωσ εξεἷναι seripsisse veri simile est. Itaque nihil

aliud agitur, nisi mera Dionis conjeetur a. Quod vero Metellus legitimo Clodium plebium factum esse negavit, hoc alio modo facillimo explicabitur. Cur enim, quaeso, lex illa centuriata de Clodio tradueendo per duos fere menses ses. p. 6 s. tanta contentione agitata est 2' 'i Eoo pro laeto non opus fuisset, si por merum jus jurandum licuisset ad plebem transire. Optime vero quae ejus rei ratio fuerit intellegetur, si eum Ashero (l. c. p. patrietatus abdicationem populi injussu fieri non potuisso statuemus. ', Ita

3S Nihil sit tinoi, quod sacrorum detestatio calatis comitiis facta esse dicitur. quae a curiatis comitiis hoc uno differebant. quod uulua lex rogabatur. Sed populus tantummodo testimonii effusa aderat. 3b j IIujus legis Mommsenius in tota quaestione nullam facit mentionem. ne in p. ass quidem, quo loco id maxime fieri debebat. - Respiciendum est ipsum Metellum legem centuriatam promulgaSSe. Num

potuit idem postea judicare transitionem per aerrogationem fieri debere 2 3st Si sola patriciatus sibdicatione transitio fieri potuisset, haec ratio aeque facilis haud dubio fuisset, quam si quis in plebejam fami-

22쪽

enim si res se habebat, omnia scilicet in centuriata lego posita erant; quae si impediretur, transitionem fieri omnino non licebat. Atqui meministi rogationi illi, quae de Clodio traducendo lata erat, frequenter intercessum esse (p. i. ')Quod si, ut videtur, nulla lego perlata Clodius patriciatum abdicavit, habes justam causam, eur Metellus contra leges ad plebem eum transisse judicaverit et senatus, ne idem

tribunus fieret, obstiterit. Ηoe si recte conjecimus, miro quodam modo transitionem respondere videbis arrogationi. In illa enim patriciatus, in hae gens paterna, quae relinqueretur, ejeranda erat, utrumque autem populi jussu fieri debebat. Atque egregio eonvenit, quod in arrogatione, quae ad jus gentilietum spectaret, pontificum decreto et lege curiata, in transitione autem, qua civitatis status mutaretur, lege centuriata opus erat AI Denique ambarum actionum similitudo ea re cernitur, quod ei, qui arrogarentur, in alienam familiam transire dieebantur.')j Sed praeter legem e enturiatam et jus jurandum alia quadam re ad transitionem opus fuisse ex eo apparet, quod

Clodius, cum patriciatum abdicasset, in plebis concilio ad plebis jura transiit. Et ejusmodi aetionem jus juraudum

secutam esse hisco Zonarae verbis eonfirmatur (T, IG): tiliam lege curiata arrogaretur Statimque emanciparetur. Talem autem adoptionem, ad quium Clodius confugit anno bs, Cicero his verbis reprehendit ide dom. id, a i yrobate sentis ci Ptionis . . . iam Patricio Nemo relinqueti r. Quae argumentatio prorsus nullam vim haberet, si eis, qui Ed plebem transire vellent, alia viae pstiuisset non minus expedita.3s i Alio praetereis modo rogationem impeditam esse postea probabimus i p. 22 Sq.3. o, Nullum senatus consultum antea fieri debuisse consentaneum est, quoniam non rei publicae, sed unius civis eausa agebatur. dii Asc. p. 25: eae patricia in plebejam familiam transierat s Clodius . Geli. 5, Is: mrosatio ctutem dicta, quia sentis hoc in alienam familiam transitus per Putili rostationem At. Serv. ad Verg. Aen. 2, 156: consuetudo utid antiquos fuit, tit qtii in famulam vel pentem transiret. . . Cf. praeterea Pliit. Cat. do: nαρανσαωc μὲν oυ δό- ρχον αἰρE SMαι roν

Omnes hos locos jam Langelis collegit l. c. p. h. a. 3 et P. is, a. i.

23쪽

του - θουσ μετέστη νομισεν. Vides hoe quoque loco transitionem ipsam acriter distingui a patrietatus abdieatione. Nam si ipso jure jurando transitionem faetam esse signifiearetur, hoc potius, ut recte Langeus vidit (p. 18, a. l , exspectaremus: τό του γένουσ αβίωυα ἐ-it O σ cs it ενοσ/ιετέστη. Quare minime dubito, quin is omnino mos obse vatus sit, ut eeteris rebus legitimo peraetis in plebis eoneilio ipsa transitio fieret. Cui rei eum tribunum, qui concilium haberet, praelaetum fuisse eonsentaneum est. Fortasse nihil aliud fiebat, nisi ut fribunus eum, qui traducendus esSet, sollemnibus verbis plebium renuntiaret. Patrietatus abdicatio, quibus testibus fieri debuerit, in incerto relinquendum est, eum neque Dio ses. p. lo, a. 2 3 neque Zonaras ejus rei laetant mentionem. Illud autem maxime convenisse puto, eum, qui ad plebem transire vellet, in ipso plebis concilio patrietatum abdicare. μ', Atque si hac ratione transitio fiebat, plane intellegentur verba illa Cieeronis (Cic. ad Att. i, i S): Est autem C. V rennius quidum, tribunus Ah, Is ad plebem P. Clodium tradueit idem que fert, vi unirersus P vlus in eo O Mortio avstrosium de re Clodii ferat. Cur, quaeso, Clodium Ilerennius traducere dicitur Num ea de causa, quod legemeenturiatam tulit 2 Quod si ita esset, ineptissimo profecto

dieendi genere Cicero usus esset. Duo enim enuntiata, quorum prius altero explanaretur, ita conjunxisset, ut voee idemque commune subjectum repeteret. Ηoe tum solum fieri potest, si altero enuntiato nova aetio additur, non si eadem aetio, quae priore enuntiato eontinebatur, aliis verbis eircumseribitur. Nempe exspeetaremus: fert enim, tit . . . Aptissima autem efficietur gententia, si ponemus, ab initio constitutum suisse, ut in plebis concilio ab Ilerennio convo-eato Clodius traduceretur, idque significari verbis Herennius

2 Ηoe ipsius Clodii exemplo eonfirmstretur, si Dionis nErrationem cum Langeo in eam sententiam accipere liceret, ut illum in plebis concilio paetricistium ejerasse statueremus (cf. p. id, a 2 3. ,

24쪽

Clodium tro est. ' Tum enim ea quae sequuntur idemque fers. . . . ad aliam rem spectant ab ipsa traductione prorsus diversam. Neque jam adeo mirabere, quod eidem, qui Clodium ad plebem traducturus erat, concessum est, ut ipso de ea re legem a consule promulgatam ad populum ferret. At, si nostra gententia recte se habet, eur Clodius annosis non eadem ratione qua antea usu8 est, Sed per arrogationem ad plebem transiit 2 Illud videli det metuebat, ne

legi eenturiatae aeque ac superiore anno intercederetur, praesertim cum alter consul et tres tribuni M) maxime sibi essent inimici. Arrogatio autem multo minorem habebat

difficultatem, quod lex curiata a triginta lictoribus juberi poteras. Qui si trinundino neglecto' eeleriter cogebantur, id quod in Clodii eausa haud dubie factum est ''j, res confici

poterat antea quam advergarii certiores fierent. Ut igitur quaestionis nostrae summam paucis complestiamur, si quis legitime ad plebem transire vellet, haec fieri opus erat. Primum legem centuriatam ferri oportebat, qua populus transitionem juberet, dein patri elatus abdieatio ''' , postremo nescio quo modo in plebis concilio ipsa transitio fieri debebat. β 2. I aee omnia jam Asherus D ad justam transitionem neeessaria sui3se cognovit, sed idem, cum de singulis rebus accuratius ageret, tantis erroribus ductus est, ut minime mirandum sit, ea quoque, quae recte ille vidisset, ab hominibus doctis neglecta adhuc esse.

33 Praesens tempus cum nostra conjectura non pugnEt, si interpretaris: IIerennius Clodii traductor est.

di Dico Cn. Domitium Calvinum, Q. Ancharium, C. Fannium. Sehol. Bob. ad Cic. Sest. 53, I, p. 3bi Or. 53 Cic. de dom. l6, d l. Dio Caas. 3s, li. 6i Lange, i. e. p. 3θ, a. 2. 6 Consentaneum est patriciatum etiam a filio familias abdicari potuisse, dummodo Pater ejus rei Ructor factus esset. Si autem in hac actione sacra detestanda fuissent, hoc ab eis tantum fieri potuisset, qui sui juris essent . id quod ipse MommSenius Statuere videtur Sinaisr. II, i, 36. ii Ileidelberger Jahrbucher der Literatur, 186 , p. 53- So

25쪽

Primus autem Asheri error ille est, quod transitioni quae proprie voeatur nullum locum fuisse putat nisi in senatoribus patriciis. Iloe enim inde sequi arbitratur, quod omnes, qui ad plebem transisse dicantur, senatorii ordinis fuerint sit. Toss). Est hoc quidem rectum, sed vereor, ne ex tam paue s exemplis nihil certi colligere liceat. Provocat autem frustra vir doctissimus ad Zonaram, qui illo loeo de quo jam saepius egimus ii, ib) postremo vel senatores quosdam tribunatus cupiditate adductos esse narrat, ut ad plebem transirent. Quasi vero ceteri homines patricii his verbia exeluderenturi Rost nullo modo fieri egregio documento est, quod vel senatores tribunatum expetisse dieuntur (καὶ τέλσσ κακ τ υν βουλευτων υνεσ ηβίωσαν δημαρχεῖν3. Quo igitur saepius alios patricios, qui humiliore loeo nati essent, idem fecisse statuendum est i Illud denique tamquam firmissimum argumentum Asherus affert, quod seriptores quidam utuntur locutione transire u patrihus ad plebem. 'i Patrum nomine senatores videlicet significari opinatur, sed oblitus est eandem vocem saepissimo ad universos patricios spectare. Prorsus igitur nihil egi, cur eo transitionis genere, de quo quaerimus, eos tantummodo patricios, qui senatorii

ordinis essent, usos esse Statuamu8.

Neque tamen hune errorem tanti faceremus, nisi alia inde Asherus duceret, quae non minus videntur reicienda.Transitionem enim ea ratione fieri debuisse fingit, quae quam maxime aecommodata esset senatoris patricii condieioni sp. Tits). Qui si plebejus fieret, hoc primum ad patres, ex quibus miret (i. e. ad senatores patriciosj, pertinuisse ratiocinatur, dein ad plebem, in quam adsciseeretur, denique ad unive Bum populum, quippe qui senatorem patricium amitteret. Ex quibus rationibus illud continuo effici putat vir doctissimus, eum, qui ad plebem transire vellet, ante omnia e patribusti. e. ex senatoribus patriciis) exire debuisse, eum in modum, ut plebium se fieri vello in senatu profiteretur patresque ejus rei auetores fierent sp. iiij. Atqui Clodium hoe fecisso

26쪽

jam anno Gl paulo postea, quam incestus judicio absolutus sit, et eodem fere tempore, quo quaesturae administrandae eausa in Siciliam iter pararet. Id enim plano intellegi ex hoe Ciceronis loco (in Clod. et Cur. 3, 2, p. 333 Or.): Cum

se ad plehem transires Bella diceret, sed misere fretum fronsire

everet. Sed ex hujus orationis argumento apparet, Clodium illud in populi contione Ciceroni dumtaxat minitatum esse. Legimus enim in schol. Bob. p. 33o Or.: Inde ictitur evitalis inimietis in M. Tvllium eo it efferri (Clodius; et, cum illo

tinno potestate quiaestoria Aucteretur, vud P ulum Presb-rimis eum contionibus lacessebat, mina S quin immoγrctetendens Oil Familiam se plebejam tron siturum 'ra, tit tribunus Pl. seret, dentin fictθαι. Ceterum eum

ex illo loeo sin Clod. el. Cur. 3, 23 colligi possit Ciceronem

Clodio transitionem denuntianti nullam dum fidem habuisse '' , ad hanc eandem rem A gherus pertinere putat fabulae Claudianae mentionem, quae sit in ep. ad Att. I, IS, 2: Et nim post Pr ecflauem tuom primum tit opinor, introiitis Iustin eausam fabulae Claudiuncte. Cujus loci interpretes vehementer reprehendit vir doctissimus, quod haee non ad transitionem, sed ad ineestus eausam, quae paulo antea Clodio fuerat distenda, spectare putant. At prorsus recte illi statuerunt, namque statim ipsius judieii mentio sequitur: Afflietares publica sest emplo oonsi rotoque iudiciae. Vides igitur, quam sit futilis tota Asberi argumentatio. Illud deinde eum primo Asheri errore conjunctum est, quod lege centuriata perlata non patrietatum, Sed patrum, i. e. genatorum patristiorum dignitatem ejerari debuisse putat (p. IT ). Nimirum id jus jurandum in senatu datum

esse arbitratur. IIabes exemplum, quo luculente demonstretur ex uno errore alios super alios facillime nasci.

'l Videt ieet scholiasta transitionem per arrogationem solam fieri potuisse arbitrabatur, cum Clodium Enno Ss hac ratione usum esse sciret neque cognitum haberet, quid idem superiore anno agitasset. 5o Quo modo de hac re dubitari omnino potuisset, si in senatu Clodius ad plebem transire se velle sollemnibus verbis professus esset, si ejus rei patres auctores facti essent

27쪽

Centuriata lege Asherus et ipse ad justam transitionem opus fuisse statuit, sed antea tribunum plebis in plebis concilio ferre debuisse, ut illa lex rogaretur, id quod in Clodii causa ab Ilerennio factum sit (p. I 2, ISD). Nos quidem supra (p. T sq. contra Asherum probasse nobis videmur, nihil omnino de Clodio tradueendo in plebis concilio aetum esse, sed Eerennium ab initio de ea re ad populum tulisse. Restat, ut Ciceronis quendam locum eXplicemus, de quo multa Asherus hariolatur (p. TTS, T 6J, quae hie exponere longum est. Legimus enim apud Uie. pro Sest. I, 16: mno

ses curiata consul. Facile universam hujus loci sententiam perspicis. Metello enim consule Clodius, cui tribuno fieri non liceret, erat quodammodo alligatus et vinctus, donee Caesar consul euriata lege, qua plebejus laetus est, eum liberavit. Jam vero, si ad singula aecedimus, anno Go Clodius ideo more majorum alligatus et legum gaeratarum eatenis constrictus fuisse dicitur, quod patricius etiamtum erat, eum nulla lex de eo tradueendo perlata esset. Itaque more majorum legibusque sacratis a tribunatu erat exelusus. Quomodo autem explicanda sunt verba B incitim titispiciis yΗod facile intelleges, si ea perlegeris, quae in Ciceronis orat.

de prov. cons. Is, d 5 de legibus Iuliis et de Clodii tribunatu

exponuntur. Num summi e statis riri . Iulias lectes et ceteros illo consules roscitas Dra lutos neuange iidem illam profer Ottorim cuilis mei contra Salalem rei publieae, sed salvis avspiciis rusticlm esse dicebant. Ea igitur lex,

quam Clodius de Ciceronis exsilio tulerat, salvis auspiciis lata esse dicitur. Quod quid sibi velit, ex eis apparebit, quae paulo inserius sequuntur. Nam si illud flegem, qua

expulsus sum) jure rossulum dioere ausi sunt quia nemo de Ciaelo Sernorat, Oblitine erant, tum, cum ille qui

id euerat (Clodius) plebejus est lecta euriola Itielus, Uici de C ela esse seruestium t Quod si lex Clodia, quae erat de Ciceronis exsilio, salvis auspiciis lata esse dicitur, hoc ideo fit, quia comitiorum tempore nemo de caelo serVavit. Jam Diuitiaod by Cooste

28쪽

vero eodem hoc loco legimus tum de caelo servatum esse, eum de Clodio arrogando lex euriata ferretur. Atqui brevissimo intervallo haec sequuntur: snobis Stoluendum est si patriolas tribunus plebis fuerit, contria lesseS Scterotiam Si P hejus, contro uuSPici ct fuisse. Ex quibus verbis manifestum est Clodium ideo contra auspicia tribunum fuisse, quod de caelo servatum erat, eum ad plebem traduceretur.

Quare quod idem anno fio auspiciis vinctus fuisse dicitur, hoe ita haud dubie intellegendum est, ut eo tempore, quo

lex centuriata agitaretur, de eaelo servatum esse Statuamus. ' )β 3. Aliam de transitione sententiam proposuit Dern burgius. J Is enim, qua ratione transitio fieri debuerit, optime ex eo concludi posse arbitratur, quod in universa republiea patres et plebs quasi duaes effecerint civitates. Quod si quis e patribus in plebejam civitatem adscisei vellet, hoe ex juris publici ratione vel plebiseito vel per solos plebis magistratus fieri potuisse (p. lo33. Atqui hoc eodem modo

Dione auctore Clodium ad plebem esse traductum, qui patriciatu abdieato a tribunis in plebis concilium admissus sit

συλλογον εσελθων φιετέστη . Cum enim plebis conciliis patricii legibus exeluderentur, tribunos Clodium hoc modo in plebem adscivisse, ut eum in ipsum plebis conellium admitterent. Metellum vero, quod lege curiata opus fuisse judiearit '). id non sine causa fecisse. Duas enim diversas illo tempore de civitate mutanda fuisse sententias. Namque illud antiquitus jus valuisse apud Romanos, ut nemo populi injussu amittere posset civitatem. Postea autem hoc ita immutatum esse, ut nulla lege lata in aliam civitatem adsei seitieeret, qua re ipsa eivitas Romana amitteretur sp. lod-io6j. Atqui simili modo Clodium censuisse, ea re, quod in plebis

bl) cf. etiam Cic. de leg. 3. 12, 2 : Dein Ps Oitur Omnibus ma- sistratibus avspicia et judicia dctutur citi Spicia, ut multos inutiles comitiatus probobiles imPedirent mortie. 52, Rheinisches Museum, Eo. Jahrgang, 1863, p. so-lob. 53, dam suprae s p. 16j vidimus hanc Dionis magis quam Metelli

fuisse gententiam

29쪽

eoncilium receptus egSet, patriciatum se amisisse et jure plebium esse factum. Contra Metellum, qui more majorum niteretur, postulasse, ut patrieti per curiatam legem ejus rei auctores fierent. Statuit enim vir clarissimus id institutum tralaticium ex eo tempore mansi 8Se, quo comitia curiata non populi universi, sed patriciorum tantummodo fuissent (p. iobj. De qua re cum controversia esset, Ilerennium tribunum pl.tulisse, ut populus centuriatis comitiis judiearet, num legitime Clodius ad plebem transisset. Ilane rogationem a Metello promulgatam esse neque tamen ut suffragium fieret effici potuisse. Postremo, eum nihilo minus Clodius tribunatum peteret, senatum in Metelli sententiam contra leges illum plebium factum decrevisse eaque re ne tribunus fieret im

IIaee si accuratius examinamus, primum in eo errat

Deruburgiu8, quod priscis rei publieae temporibus populi injussu eivitatem Romanam amitti potuisse negat. Iloe enim plane refellitur hisce Ciceronis verbis spro Balb. 13, 3 l): O Dra praeeloro utque disinitus jam inde a prine Oio

Romani nominis ci mo Oribus nostris com Poro tu Ine quis nostrum Piliae quiam Uniux C Pitatis rara P Sit . . . . N quis inuectus estitote mutetur nere in ei Pitate muneos iu

Pittis. Ex quo dilucide apparet, si quis ei vitatem relinquero vellet, nulla lege, qua populus hoc juberet, opus sui3se nequo id jus Cieeronis solum temporibus, ut Doruburgius opinatur p. Iob, sed hominum memoria in re publica valuisse. 'iQuodsi, ut Dernburgius statuit, transilio ad plebem eadem ratione fieri debebat, qua civitatis mutatio, dubitari omnino non poterat, quin optimo jure Clodius plebejus laetus esset, dum modo in plebejam civitatem esset adscitus. Nulla igitur inter Ilerennium et Metellum controversia oriri potuit, num patricii auctores fieri deberent. Quod vero Derii burgius, ut haec ipsa controversia dijudicaretur, legem eenturiatam

5di Nititur quidem Dernburgius eo, quod ei, qui in exsilium abis-gent, non prius civitatem Itomanam amittere potuerint, quam eis Rqua et igni esset interdictum. Iloc vero falsissimum est. Cf. A. R. Zumpi, Criminalprocess dor R. Republili, p. a6a.

30쪽

latam esse statuit, hoc prorSus pugnat eum rerum temporumque ordine, quem Supra i p. II sq.) eonstituimus. Vidimus enim mense fere dunio Clodium patriciatum abditasse et in plebis concilio ad plebis jura transisse. Lex autemeenturiata, quam Dernburgius postea demum promulgatam esse arbitratur, jam a mense Januario usque ad mensem Martium agitata est. IIaec, credo, sufficiunt ad Dernburgii conjecturam refellendam. β d. Omnium harum sententiarum, quas post Beekeri conjecturam exposuimus, illud est commune, quod tota quaestio proficiscitur ex eo conatu, quo anuo fio Clodius frustra, ut plebejus fieret, nisus est. Prorsus contrariam rationem sequitur Lange us.' i Statuit enim omnia, quae ille anno 6o tentarit, eontra leges fuisse, justam autem transitionem anno demum 5s seeutam esse. Rediit igitur vir clarissimus ad Beeheri sententiam, quam ingeniosa ratione tam feliciter

defendit, ut Iheringium ''s, virum juris consultissimum,

patronum ei conciliaret. Antea autem, quam hane eonjecturam explicemus atque examinemus, Clodii arrogatio qua ratione facta sit accuratius erit exponendum.

Ut jam supra diximus, P. Fontius 'i, homo de plebe,

viginti annos natus v j, Clodium arrogavit Caesare consule legem euriatam ferente. , Rac igitur ratione Clodius, cum in plebejam familiam veniret, plebejus laetus est. Adoptatum autem Fontrius, ut patris adoptivi potestate liberaretur, statim emanet pavit. ) Neque ille omnino, ut in filiis emancipatis fieri debebat, patris adoptivi nomine appellabatur, sed Clodio ei nomen erat et Claudiae gentis sacra servabat. Illud enim ex eo potissimum apparet, quod leges, quas polleain tribunatu tulit, Clodiae voeabantur. Nihil igitur aliud mutatum est, nisi quod ei non Claudio, ut antea, sed Clodio

5' Cic. pro dest. I, i 6. Ηanc legem Caesarem non pontificis maximi. sed consulis jure tulisse bene docet Langeus I. c. p. 26, R. 6.