De transitione ad plebem; quaestio ad romanorum jus publicum spectans quam

31쪽

26 nomen erat. Nimirum, cum ad plebem trangisset, accommodavit nomen plebejae pronuntiationi, quae in verbis quibusdam diphthongum au in o mutabat lcf. Cic. de Orat. 2, β 2 s .' a Saera autem Clodium retinuisse intellegitur ex Cie. de dom. 13, 35: Tu neque Fonte'ε es, neque Pstiris adoptiro hei es, neque omis SiS Sctoris Polemiis in haeoo optiret renisti. Ultimum enim neque non solum pertinet ad verbum venisti, sed etiam ad ablativum absolutum amissis sacris, id quod recto perspexerunt Mommsenius, L. F., p. US, a. 12 et Langeus i. e. p. 33. Itaque minime assentimur Deruburgio, qui ex hoe eodem loco amisisse

saera Clodium collegit sp. sS). Illud quoque nostrae gententiae favet, quod Clodius, cum Ciceronis exsulis domum emisset, hujus inferiorem partem Claudiae genti assignavit de dom. dd, li6. Cf. Marquardi IV, 1d , a. 85T, Lango

I. e. p. 3bj. 'DEjusmodi igitur arrogatione Langeus non Clodium solum plebium factum arbitratur, sed liane omnino justae aelegitimae transitionis fuisse rationem. Sie enim optime explicari, eur ei, qui ad plebem transissent, nomen gentili eium servarint. At quo jure fieri potuit, ut Clodius, eum inoli Neque nomen gentilicium solum, sed etiam Pulchri cognomen Clodius retinuit. Cf. Cic. de dom. s, 22: litteras in contione recitasti, quas tibi o. C. Caesare missas diceres: Caesar Pulchro. Errat igitur Abherus, qui l. c. p. S contrarium sibi videtur demonstrasse. Ceterum Clodio, vel si in Fonidi potestate mansisset, Pulchri cognomen servare licuisset, eodem jure, quo M. dunius Brutus, cum A Q. Servilio Caepione adoptatus esset, posteae quoque Brutus vocatus 't. Vid. Lauge, Rom. Altin. I 3, i 35.62i Num etiam hereditatis jura Clodius retinuerit, ex Ciceronis argumentatione non potest cognosci. Deruburgius quidem p. ss hereditatem illum amisisse ex his verbis concludit ide dona. la. 35i: Ita . . jure Ouiritium sequimo tutelarum et hereditatium relicto factus es ejus mitis ... Nihil tamen inde sequitur, nam, ut bene Langeus mouet P. a , hoc loco Cicero Clodium est mente adoptatum esse fingit, ut Fonttii filius esset. Qui si factus erat, neque jam poterat Claudiae gentis eSSegentilis neque hereditatis jura servare. Ceterum si jure Clodium nomen et Sacra retinuisse constaret, id quod postea quaeremus, inde elim hereditatis jus eum habuisse necessaria conclusione efficeretur.

32쪽

aliam gentem arrogatus esset, paternum nomen et Sacra gervaret 2 Respondet Langeus non ex animi sententia, Sed si duetae causa Clodium Potitii filium factum esse. Complura ejus generis negotia apud Romanos usitata erant, inter quae coemptionem fiduciariam maximam cum arrogatione similitudinem habuisse Langelis accurate probare studet p. li-l3j. Fiebat enim haec coemptio non matrimonii eausa, sed eo consilio, ut femina aut sacris aut tutela liberaretur aut testamenti faciendi jus obtineret. Quare seminaeum sene faciebat eo emptionem, ad quem hae ratione et pecunia et sacra pervenirent. Quo laeto eo emptionator illam, ut antea convenerat, alii euidam remanet pabat, qui eam manumitteret ejusque tutor fieret. Nimirum eum hominem femina sibi elegerat, quem omnibus in rebus sibi obtemperaturum sciret. Sio fieri poterat, ut tutela, Si non nomine, atre prorsus evitaretur. Pecuniam coemptionator e stipulatione restituebat, saera retinere eum neces8e erat. Cum Seueautem coemptio ea de causa fieri solebat, ut gaera mox interirent, quod evenire neeesse erat, si sine heredibus senex

mortuus esset. '') Testamenti denique jus femina ideo obtinebat, quod e gente paterna exierat. Cf. Ihering, Geisi des

IIuid negotio Clodii arrogationem aliquatenus reSpondere facile cognosces. Nam, ut eo emptio fiduciaria non matri.

monii eausa fiebat, sed ut aliud quiddam efficeretur, quod

ab ipsius coemptionis natura prorsus esset alienum, sic Clodius non idcirco a Fontio adoptatus est, ut filius institueretur, sed ut e patrietis exiret et tribunus plebis fieri posset. Utrumque autem negotium e Stipulatione, ubi conlaetum erat, statim regeindebatur. Propter quam similitudinem' ) Langelis

63 Si feminae sacra gentilieri erant, quod quidem non veri simile est iSavigny, Vermischia Seliri lien, i, is j, haec jam eo interire debe-hant, quod femina per coemptionem gentem paternam reliquerat. - Ceterum non eo solum consilio, quod supra gignificavimus, sed etiam aliis de causis senes ad coemptiones fiduciarias quaerebantur. Cf. Savigny l. c. p. 2 Iherim, Geisi des R. Rechis, III. i. 26S. 6.) Alia . quae amborum negotiorum communia sunt, affert Langeus

33쪽

non dubitat, quin fiduciae causa arrogationes fieri pontifices permiserint. Cum enim ab hoc collegio quaeri deberet, quae causa cuique esset adoptionis vj, nihil aliud opus fuisse, nisi ut in hac ipsa re pontifices coniverent. Qui autem nondum sui juris esset, eum ita ad plebem traduci potuisse, ut a patre apud practorem alii homini fiduciae eausa in adoptionem daretur statimque e glipulatione emanciparetur.

Ex hae argumentatione illud quidem effieitur, Clodii

arrogationem pro fidustiario negotio posse haberi, evius eadem fere fuerit natura atque eo emptionis fiduciariae. Neque tamen id quod supra quaesivimus hae ratione explicatur, cur Clodius, quamquam Fontii filius factus erat, nomen genii li-eium et sacra servarit. IIoe minime congruit cum coemptione fiduciaria, qua, quod sciamus, semina saera amittebat. Ad quam difficultatem expediendam aliud Langeus excogitavit. Statuit enim p. illi, si quis fiduciae causa arrogatus adoptatusve esset, pontifices finxisse eum capite deminutum non esse. Simili modo sacrorum doteStationem, quae ante arro-

p. ii-ia. Qui illud quoque simulati negotii naturae convenire arbitratur, quod Clodius ab eo adoptatus sit, cujus ipse per stetatem pateresse posset. IIane videlicet ejus res fuisse rationem, ut illum non filii instituendi causa arrogatum esse manifesto appareret. IIoc quidem admodum probabile est. Neque tamen viro cistrissimo asSentimur, quod simili ratione coemptionem cum senibus ideo factam putat, ut nullos liberos quaeri sub oculos caderet. Proposuit quidem hanc conjecturam Savigny, Verm. Schristen l. ivr, eamque speciosis argumentis commendavit, sed dubitare licet, utrum senes illi magis ad fiduciarii negotii naturam illustrandam adhibiti sint, an quia, ut supra vidimus t p. 2 ), utilitatis ratio ita ferebat, id quod rectissime monet ipse Saxigny, l. c.

p. 136. Alia tamen causa hic adductus est, ut alteram explicationem potiorem haberet. Monet enim in mancipatione raudusculum ideo usitatum fuisse, ut imaginariam dumtaxat venditionem fieri significaretur. Eadem de causa sid coemptionem senem quaesitum esse . qui viri esset quasi umbra et imago. Quae Ergumentatio licet sit ingeniosa. tamen non possum, quin eam reiciam, cum de raudusculo longe aliter sentiam. Cum enim prisca aetate Romani aere rudi pro pecunia uterentur (Lange, R. Alith. I', theti, hic mos nimirum postea in sollemnibus quibusdam negotiis ad speciem Eique usurpationem vetustatis gervatus est, quo major eis dignitas adderetur. Cf. Ihering . Geisi des R. Rechis, II, 2, otiti. 653 Cic. de dom. 13, 3 .

34쪽

gationem fieret, reseisgam esse. Sic effici potuisse, ut et nomen et saera et hereditas, quae per eapitis deminutionem amitti deberent, retinerentur. Idem in eoemptione fiduetaria simulatum esse arbitratur, si femina non sacra amittere vellet, sed illud tantummodo ageret, ut aut tutelam evitaret aut testamenti faciendi jus adipiseeretur. 3Sunt haee profecto aeute et ingeniose exeogitata neque mihi videntur eum juris rationibus pugnare, quamquam variis argumentis adversarii hoc demonstrare studuerunt. Nam quae Mommsenius, Rom. Foraeh. p. do6 sq. et Demburgius l. c. p. y3 sq. in universum dispulmerunt, egregie refutavit

Ilieringius. Geisi des R. Rechis III, 1, 2 6 sq. et 281. Neque Asheri argumenta (l. e. p. T6 sq.), licet speetoga sint, suffieiunt ad illam conjecturam refellendam. Errat denique De burgius p. s6, quod eas fietiones, quae ad juris ei vilis

instituta spectarent, in legibus tantummodo praetorumve edictis, non a pontificibus factas esse arbitratur. Ηoe enim Langeus p. dd et d5 non solum in universum probavit, sed luculento exemplo demonstravit sole. de leg. 2, 26, 5 l. 2l, 533. Quamquam valde dubium est, num vel ea, quae populi jussu sancta essent, pontificum arbitrio potuerint reseindi, cujus rei nullum exstat exemplum. 33Majorem difficultatem illud habet, quod adoptiones fiduciarias ante belli Punici secundi aetatem in usum venisse non probabile est 'i, transitiones autem jam antiquissimis temporibus haud dubio fiebant. Ηoe enim non Aternit solum et Tarptii transitione probatur, quae injuria mihi videtur in suspicionem vocari (p. 2 sq. , sed ex eis locis sequitur,

66i Uereditatis quoque jura feminam retinuisse putat Langem p. da, quia nulla femina coemptionem fecisset, nisi illa jura gerestre ei licuisset. Sed certe satis multae seminae erant, quae nullam hereditatis spem ha

bebant.

6 3 Aliud erat, ut bene monet Deraburgius p. so, si in lege aliam legem, quae populi jussu vel prorsus tolli posset, latam non esse fin

gebatur.

68 Ηoc ea potissimum de causst statuendum est, quod eum coemptio fiduci aeria illo demum tempore vel paulo postea inventa est. LEuge, R. Alith. I', illo, 2 2, II 3, 2 s.

35쪽

quibus Dio et Zonaras in universum transitionis mentionem faciunt. Ille ) enim multos tribunos plebis eosque audacissimos clandestina caede a patriciis sublatos esse narrat Ceteros tamen his ensibus ab incepto non modo non deterritos, sed eo audaeiug progressos e8ge. Tandem eo rem adductam egse, ut vel patriciorum non nulli, cum aliter nihil proficerent, ad plebem transirent tribunatus adipiscendi causa, quem multorum exemplo per duos plure8ve annos se continuaturos sperarent. Ex quo plane intellegitur primas transitiones jam prisco illo tempore factas esse, quo plebi aeerrimaeum patribus certamina erant. '') Zonaras autem plebejos anno d 5 po Stulasse narrat, ut ad consulatum sibi aditus daretur, quia patriciis, si ad plebem transissent, tribunis fieri liceret. Di Cui testimonio non repugnat, quod idem scriptor alio loco tum, eum tribunorum potestas ad summum fastigium aucta paulatim esset et ei, qui tribunatum gessissent, in genatum legi solerent, vel senatores tribunatus adipiscendi eausa ad plebem transisse tradit. ' Minime enim ex his verbis colligendum est nullas antea saetas esse transitiones, sed nihil aliud significatur, nisi ab illo potissimum

tempore etiam senatores patricios, ut tribuni fierent, ad plebem transisse. - Dein etiam per se probabile est jam ante bellorum Punicorum aetatem saepius patricios tribunatum expetisse. PAncipio enim, eum plebs de aequandis legibus summa contentione eum patribus pugnaret, tribuni magis quam postea universae plebis praesides erant et propugnatores. Facile igitur illo tempore fiebat, ut, si qui tribunus acriter plebis enugam egisset, is in posterum annum refige-

Sequitur jam transitionis mentio.

36쪽

retur. ') Cui rei praeclaro documento est C. Licinii et L. Sextii tribunatus, qui per quinquennium vel soli in re publiea dicuntur fuisse magistratus. Nonne, cum talis tribunatus condicio egSet, patricios et ipsos ejus magistratus cupidos fuisse putas 2 Et Dio Cassius in fragm. 22 patricios illo

tempore ob hane ipsam causam, quod multos tribunos magistratum per complures annos eontinuare viderent, ad plebem transisse dicit, praesertim eum aliter nihil proficerents ἐπειδη μηδεν αλλωσ γυτOν), i. e. eum consulatus aliorumve honorum spe destituti essent. - Quod si, ut videtur, jam antiquissimis temporibus patricii ad plebem ge contulerunt, non potuit fieri transitio per adoptionem fiduciariam, quam ante bellorum Punicorum aetatem in usum veni88e non probabile eSt. Sed, ut rem conficiamus, aesturatius consideremus veterum scriptorum testimonia. Inter quae magni haud dubio

momenti est ipsius Ciceronis judicium. Qui (de dom. ld, sibi

non solum per aetatum rationem Clodium a Fonitio adoptari licuisse negat, sed etiam illud reprehendit, quod hanc

adoptionem, sicut alias innumerabiles, neque nominis neque peeuniae neque sacrorum hereditates secutae sint. Tu nequennibus es, qui erae debebus, neque Piatris heres, neque omi sis scieris potentiis in hiaee od ista renisti. Num ita Cieero

argumentari potuit, si jam pridem pontifices fiduciae eausa arrogationes fieri permisissent, in quibus filius patrem aetate superaret '' Respondet quidem Langeus (p. i , a. Zi hac ratione oratorem idcirco uti potuisse, quod nullo pontificum deereto Clodii arrogatio probata sit (de dom. id, 38j. Neque tamen antea Ciceronis argumentationem neglegere licebit, quam aliis ejusdem auctoritatis testibus contraria sententia possit defendi. Provoeat autem Langeus p. id, a. 3 ad , clarissimos quosdam viros, principes civitatis qui, cum Cicero propter arrogationem contra jus pontificium saetam totum Clodii tribunatum irritum esse diceret, jure cum plebe

37쪽

agere eum potuisse judieabant. J J Ηoe profecto rectissimo statuerunt, nam, cum ille pοpuli jussu magiStratus esset laetus,aeta ejus rata haberi debebant. J Neque ipsa arrogatio, licet contra omne jus pontificium laeta esset, ullo modo poterat infirmari, quia populus euriata lege eam jusserat. DItaque elarissimi isti viri, eum Clodii aeta rata ducebant, de transitionis genere prorsus nihil judicaverunt. Sed nititur Langelis Catonis auctoritate, qui Plui. Cat. do anno S , eum in senatu de legibus Clodiis ageretur, sic dicitur cen-

κὴν οὶκον. Ex quibus verbis vir doctissimus collegit sp. 2T Catonem eam transitionem, quae per arrogationem fieret, legitimam putasse. Cui interpretationi minime repugno; illud tamen quaeritur, num jure Clodius nomen et gentem paternam servarit. Quam rem nullo verbo Cato attigit, sed hodiantummodo dixit, justo modo Clodium tribunum factum esse, quia in plebejam familiam transisset, id quod per leges fieri liceret (νouου διδοντοσ). Vides nihil hune loeum afferre ad firmandam Langet conjecturam. Dein contra Langeum gravissimum testem producemus Zonaram, qui transitionem non per arrogationem, sed per patriciatus abdicationem factam esse dieit: εἰ δέ τιστὰ τσυ γένου σ αβίω/ια ἔξω/ιόσατο καὶ πρOσ τὴν του

Arbitratur quidem Langelis p. 6 et p. 26, a. 2 verbis τὰ τού γένουσ αξα, ια ε sis esσατο detratationem sacrorum significari, quae ante arrogationem fieri debuerit. Possunt sane

38쪽

haee verba per se speetata in eam sententiam accipi, quo niam sacrorum detestatio nihil aliud erat quam ipsius gentis ejeratio. Patriciatus tamen abdicationem hoc loco intellegendam esse dilucide apparet e locutione qua postea scriptor utitur: ἀαε ταντο τὴν ευγένειαν. Est igitur τε του γέ-νOυσ αξι σ/ια non gentis, sed generis dignitas (, Adel derAbstammung 33, i. e. patriciatus. Praeterea Zonaras, si per arrogationem transitiones factas egso significare voluisset, multo brevius et aptius dicere potuit: εἰσ dristoτικOν ODLOν αετέστη. Fj Sed quid multa 2 Consideremus Dionis illum locum, quo exponitur, qua ratione P. Clodius anno fio ad plebem traductus sit. Utitur scriptor isdem fero verbis, quae modo apud Zonaram legimus: τήν τε ευγένειαν ἐζω -

geus inde colligit sp. 5 et f) Clodium per patriciatus abdicationem ad plebem transisse, quin etiam Bru knerum Drumannumque reprehendit, quod jam illo tempore adoptionem agitatam esse putant. ' Quod si hoc loco Langeus non arrogationem, sed patriciatus abdicationem intellegendam esse statuit, cur non eodem modo Zonarao verba interpretatur 2 Satis demonstrasso mihi videor Langet sententiam cum antiquorum scriptorum testimoniis nullo modo posse conciliari. Praeterea, si arrogatio fiduciaria jure pontifidio fieri potuisset, certe Cieero in oratione, quam dixit pro Murena, illo loco, quo juris consultorum artificia perstringit (12, 2 j,

simul cum senibus ad coemptiones repertis imberbes arrogatores, qui illis pulcherrime responderent, commemorasset. N)

si IIae ratione etiam filii familias comprehenderentur, quos Lan-geus per adoptionem ad plebem transisse statuit. Verba autem hεὶ

terpretationem sequeris. in eos tantummodo cadere possunt, qui ipsi Sacra habebant, culle detestarentur, i. e. in eos, qui sui juris erant.

d) p. s, a. d fili. 8l Illud quoque Langet sententiae videtur adversari, quod Cladii arrogatio nullo pontificum decreto probata est scio. de dom. 13, 3 .

39쪽

Quod si quaeris, quo pacto P. Clodius, eum adoptatus esset, nomen gentilicium et saera servarit, nihil aliud habeo, quod respondeam, nisi conivente pontifico maximo eum haec sibi sumpsisse. Recto quidem Langeus monet (p. 3 ), Clodio, eum Fontii filius factus esset, non licuisse suo arbitrio nomen gentilicium rursus mutare. I At, si nihilo minus ingentis Claudiae jura invadere conabatur, quis eum impedire poterat, nisi pontifices, quibus generum et sacrorum ratio eurae esse debebat Neque tamen a collegio quidquam eontra Clodium decerni poterat, eum Caesar pontifex maximus, quo auctore id fieri debebat, hujus consiliis faveret. Nequo omnino, id qnod jam Asherus monuit p. iii, gacra - paterna Clodius detestatus esse videtur; quod si fecisset, Cicero sanctisgimas caerimonias ab illo turpiter violatas haud

dubio questus esset. Quod vero idem dicit ide dom. l3, 353:

neque cimissis S eris paternis in haeo oduli a renisti ses. p. 26J, nescio an hoc revocari possit ad detestationem ga-erorum a Clodio omissam. Quam caerimoniam neglectam

esse eo magis probabile est, quod trium horarum spatium sufficiebat ad arrogationem perficiendam. ' At Langeus demonstrare studet p. 33 sq. jure Clodium et nomen gentilicium et sacra retinuisse.' ) Illud enim inde sequi arbitratur, quod leges, quas Clodius in tribunatu ro-i , 38 . Potest tamen L Engeus respondere, pontifices ideo a Caesare adhibitos non esse, quia omnes fere Clodio fuerint inimici. 82 Suspicatur Deraburgius p. sS. Clodium E Fonitio ita emmcipatum esse, ut Claudio cuidam ter manciparetur et ab hoc deinde manumitteretur. Emancipatum igitur, cum Claudius ille hac ratione ejus, patronus factus esset, videlicet non jam Fonttii, sed hujus nomine voeari debuisse. Sed primum dubitare licet, num Clodius, si non in patriam potestatem, sed tantummodo in mancipium Claudii illius venisset, nomen debuerit mutare. Dein jure Langeus. R. Alith. I'. ido ea de causa Deraburgii conjecturum reicit, quod non explicatur, cur Claudiae gentis saera Clodius servarit. Negat quidem hoc ipsum Demburgius, sed injuria scf. p. 263. 33i Cic. de dom. 16, l. 8 3 Ηoc si recte se haberet. Clodium etiam hereditatis jura servasse et Claudiae gentis omnino gentilem fuisse cum Langm statuen

dum reget.

40쪽

35gaverat, Clodiae appellatae sunt. Quid vero P si ille, etiamsi

Fontius esse debebat, suo arbitrio nullo impediente rogationes suas Clodii nomine inseripserat, num hae poterant aliter voear 2 - Neque de meris Langeus quidquam mihi videtur probasse. Eo enim nititur, quod Clodius, eum Ciceronis exsulis domum demolitus eg8et, in ejus area porticum aedificarit hujusque paertem ex plebiscito Libertatis colendae causa Claudiae gentis sacris dedicarit. Eoo famesi plebiscitum tam neglegenter compositum erat, ut intellegi non posset, num Clodius, id quod fieri debebat, nominatim dedi e tioni praefectus esset. D, Postea vero Cicerone in patriam revoeato de domo ejus ita pontifices decreverunt: Si neque populi jurati neque plebis scito is, qui se dedieasse diaere

nominatim ei rei praeserem esset neque populi jurati ovi plebis secto id facere j stis esset, rideri posse sine relictione eam partem areste M. Tullio reSlitui. Non tam caute pontificibus agendum fuisse Langeus arbitratur, si Clodius legibus Claudiae gentis meris exelusus fuisset, neque hunc omnino, si res ita se haberet, Claudiae, sed Fontiae gentis sacris porticum dedicaturum fuisse. Quae argumentatio duabus de causis reicienda est. Nam primum pontifices aliter decernere non poterant, etiamsi Clodio per jus pontificium

non licuerat Claudiae gentis sacris Ciceronis domum assignare. Eoo enim, dum modo plebiscito sanetum esset, ratum esso debebat neque tolli poterat nisi aut nova lego

aut senatus consulto. Deinde Langeus rem, de qua agitur, non recto exposuit. Namque Clodius decimam solum areae partem in porticu aedificanda, quam Libertati dedicaret, absumpsit, reliquam domum a Seatone quodam dicis causa

emptam ipse possedit hujusque inferiorem partem Claudiae genti assignavit. 3 Ηaeo igitur pars ab ea, quae ad Libertatis sacellum pertinebat, aeriter est distinguenda, id quod Langeum videtur fugisse. Plehiscitum autem illud et ponti-