Des. Erasmi Roterodami, De formis oratoriarum argumentationum libellus

21쪽

FORMAE. l' isterim,quid secerit,quid illi acciderit, quid dixerit.Ex praesenti,quid faciat eueniat,quid dicat.Ex futuro,quid factitrus sit, quid illi euenturum sit quae dicturus sit aut ipse,aut eius icti,ciues, maiores,amici,inimici. Consilium e5silium. est faciendi excogitata ratio. Res est totius negocii certis signis conflata compIexio: quae potissimum in epilogis adhiberi selet. Cau- eausi. sa diuiditur in impulsione, Sc ratiocinatione. mPRii MImpulsio est temerarius impetus animi ad aliquid faciendum, aut non faciendum, ut ira,

cupiditas,uiolentia,timo furor,& omnis animi perturbatio. Ratiocinatio est quae comodoru coparatione, aut in modoru vitatione ad rem hortatur.ga cosistit in commodorum adeptione,retentisne,augmento:aut incommdom euitatione,reiectione,diminutione. Est

autem duplex causa,principalis,& accestaria. Principalis, ut, occidit hominem , ex quo pecuniae maximam fiammam sperabat. Λ cetaria,Praeterea no ignorans L Clodio limius inimico acerrimo rem gratam facturum. Locus opportunus, an importunus, angue Lucri. stus, amplus, nemorosus , montuosus, longinquus an propinquus , celebris an desertus, sacer an prophanus, publicus an priua tus. Modus, clam an vi, palam an occulte, Mosi,

B iiij

22쪽

FORMAE. l . as firmatio ab iis Iocis,ab exemplo,minori, maiori,aequali,dc contrario.

Oportet tempore belli ad ciuitatis emolu- opomis, mentum aliquid innovare. Et maximς . Romanis id licet, qui semper ad utilitatem sciri. '' 'Reip. aliquid noui solemus excogitare. Maiores enim nostri ex commodo Reipu- rcges λι ista expulerunt, & Decemviros cotinuare impe- μο-riu passi sunt:&Tribunos plebis sacrosanctos constituerui. Scipionem ante tempus consulem creaverunt. Si paterfamilias multa e re . sua innovare non veretur, senatus ob Reipu. comodum quippiam innovare non audebit Si tempore pacis innovare quicqua solemus, tempore belli,quum res postulat,est innova- erariodum. Profluit expolitio a circustaliis,unde dc

tione confirmationeque conflatum, hoc modo:Continuare Scipioni imperium Vel cotra esi moleges oportet. Nam dc maiores nostri ex utilitate Reip Decemviros facile cotinuare imperium passi sunt.Atque illi tunc in pace, scoacti bello quid faciemus Et illi ad Ornanda a Ditis, Remp. nos ad defendedam libertatem facie- ' mus.Et illi decemviros cotinuare imperium . simul passi sunt, nos unum selum modo non

23쪽

ARGUMENTAT. ORAT. p u. patiemur.Et illi Appium Claudium homineri res docuit,libidine perdim,atq; tyrannim: nos Scipione,qui ea cotinetiae exempla dedit Numa tiar,ut omniu probatis imus videretur. In exornationibus vero longe aliter de expolitione praecipitur. Hoc moned 'est studiosius, sicut ad una propositione cofirmanda plures rationes adferri posse, ita unaquaq; rationem pluribus cofirmationibus posse muniri: & ite ad confirmandas singulas,plures expolitiones posse adhiberi. Verum queadmodu rationes propositionibus breuitatis tauq nonunquaadmiscentur, ita cofirmatio rationi,cofirmationi expolitio intexitur.Est igitur hoc loco enthymema,oratio quae a cim 2E: ν restatibadc5firmatione non sine collatione. Tertur.Epenthymema est quaeda addita enthymemati acuta excogitatio. Exempli causa, ,positis. Coriolani factu plus qua hostile nobis videri x βψ 'debe tyranicu enim est patriam expugnare.

2 - . Hostes enim oppugnadino simi, quibus hic Dario. maiori odio est Psequedus,quod illi aliena,hic sitam patria oppugnat:& cui plurimu debet,

h.hzz hac euertere conatur. Fluit quide coprehesio a circunstantiss,sed approbatur a quada, aut totius in minora, vel pauciora, incisione,aut similium enumeratione, aut fictoria ratione,

24쪽

FORMAE. αγquae oppositum rei confingat. EXEMPLUM.

Simulat,no amat puella:quae si viru quepiam

amaret,non ego te veneficii accusarem. Si teipsu arderet, tes tuae mihi sitspectar no essent. ΣαμSi altu queda furore fureret,si alia aegritudine

laboraret,non te accusarem. Pater tres semel ne totius

interfecit filios.si duos interfecisset,si unum 2 '' silum,si non filiu,tame moleste ferretis. Misit centuraleta Philippus Atheniensibus,quibus ne i i pia Demosthenes sibi traderetur. No si mille da. ''ret,non si decem millia,non si ciuitates,getes, ab mes prouincias,regna simul omnia conferret,D: hod mosthenem,qui Graeciae libertate tu prudelia sua,tu eIoquetia tutatus est,tradituros putare. His ego talentis, non dico Hyperidem,aut Aeschinem ed ne plebeiu quidem quempia, ratione, 'aut opifice, aut omnino ciue infimu tradere. ALIVD EXEMPLUM.

Ego si tuos filios si modo tui dicendi

sunt,quos crudelissime trucidasti aut verbe, ribus affecisses, aut exilio dc abdicatione notasses,moleste tamen etiam ferrem , tot puIcherrimos iuuenes vel charissimo patriae

selo priuari, vel indigne verberibus caedi.

25쪽

Nunc vero quum non abdicatione, non exblio,non verberibus,sed morte tres simul abstitteris,non expostulem non accusem non gra auciora, uiter feram s Et qui,si unum intersecisses, exclamarem : nunc tribus necatis silebos Inuo niuntur item argumenta & rationes a locis topicis, nempe a genere,specie,differentia,proprio,definitione,toto,partibus,causis,effectis, usibus,tunctis, iudicato, simili,maiori, min re,pari,proportione,oppositis, transsumptio i tenes.. ne,case,c5iugatis,diuisione. Genus est quod continet speciem. Ad generis negationem c5 sequitur & speciei remotio, non cotra:Vt, Vir tus non est,igitur nec iustitia. Animal no est, tu μ' igitur nec homo. Remota specie non conse 'quitur remotio generis, sed affirmata specie sequitur affirmatio generis. Iustitia non est, igitur virtus non est,non consequitur: iustitia est,igitur virtus est,consequitur. Ad remotionem tamen totius generis consequitur remotio cuiuslibet speciei. Rursiis ad affirmatione totius generis, consequitur affirmati niu scuiusq; speciei,vt,omne argetum legauit, igi- tur & caelatum legauit. Omnibus scietiis opera dare iubemur,igitur & poeticae. Nulla virtus est principi negligenda,igitur nec clemetia. mouetur tame necessario gelius,si quis

26쪽

formas eius omnes per enumerationem negauerit,hoc modo: Na quod nec ratione ut, tur, nec brutum est,id ne animal quidem est. Differentia est qua genus diducitur in specie. adsis A differentia aequaliter infertur & remouetur species qua constituit Genus autem coproba tur, non improbatur, ut supra dictum est de specie:ut, si sentit, est animat: si ratione caret, homo no est. Ratione non caret,igitur Nan, mal est. Nam si ratione caret,non statim an,

mal non erit. Propriu est quod Qti speciei ac..cidit, ut homini risiis. Id,queadmodum dissorentia, id cuius est proprium, positum insere, remotum aufert:vt,quod risibile est,id hominem esse necesse est. Quod risibile non est, id ne homo quidem dici potest. Si tyrannicidae

propriu est tyrannum occidere, hic tyranum occidit,igitur praemio donandus.Hoc quonia proprium non est,sic confutabimus:Si tyrannum occidere,tyrannicidae proprium em cara nifices, quibus tyranos occidendos tradimus, tyrannu occidunt: carnifices igitur praemium a rufini accipiat. Definitio est cuiusque rei breuiter Nabistute potestatem complectes oratio. Haec cum re definita conuertatur necesse est: vi, Si

animal ratioale est,igitur & homo. Quod nec animal est,nec ratiotae,id homo non erit. Si

27쪽

3, ARGUMENTAT. OR A T. homo est,ergo & animal rationale Si homo no igitur ne animal quide rationale.Definitioc6futatur,si aut veru proprium, aut disseretia

Vera,aut genus verum positum non est:siquid in altero continetur,aut excluditur,quod non idem in altero cotineatur,aut excludatur,hoc modo:Moneta omnem uxori legauit:caelatu autem argentum moneta est:argentum igitur caelatum omne legauit.Neque enim omne caelatum argetu moneta dicitur. Nam patera, huiusmodi,caelatum argentum est,nec tamen ista moneta vocat. Costituutur & definitiones a riseris eX accidentibus:quae si huiusmodi sint,ut cum P definita c5uertatur,valet c5sequutio,Vt hinmo est animal bipes,eremi,sine penis. Psit cus auis est viridis,rostro adunco,collo rubro, torque insigni in senecta,quae altero pede cibutenens vescitur. Costituuntur & definitiones alterude m enumeratis absilute partibus, speciebus,

ata '''siue serinis Respublica est quae unius,aut paucorum , aut populi potestate regitur. Hoc genus facile confutatur,siqua species in enum ratione praeterita additur.Exemplum.Iniuriae sunt, quae aut pulsatione corpus,aut conuitio

aures afficiunt.C6futatur.inaid si quis filiam ita ''tua rapiat iniuria noerit Erymologia est nominis interpretatio,siue notatio:vhHic Chry

28쪽

a toto.

sigonus est appellatus,quod auru Undecunq; pariat.Nam graece aurum, foetu significat Fingit,igiε poeta. De deo disputat,

agitur theolog'.Medetur,ergo medicus. A tinto inserutur partes,no remouetur,hoc modo: Si tota Respublica consilio gubernanda est, ergo dc domus,& unusquisq; ciuiu.No tamen quoniam tota Respub.fortunae comittendano est,idcirco nec tu te cassii comittes. Neq; enim quia tota domus redintegrada non est, igitur nec paries unus. Veru partes si uniuerasiae colligantur,totum inserunt:si uniuers e remoueantur,totu auferunt. Cosiderantur autem partes a tepore, a quantitate,a loco: Vt,

Si neq; in caelo,neq; in terra inuenit, nusquaigitur inueniri poterit. Causa &essemicon. Vertutur,si modo elusi nodi sit causa,vi ab ea una fluat effectus,& ea sola sit idonea ad producendum effectum. Ea quadrifariam diuiditur,in eficientem, materialem, formalem, , de finalem. Ab essiciente causa: vi, Non potest non esse dies exorto sele . Nec virgo est,si cum viro concubuit. Si sapientia virum bonum facit, & ipsa bona est. Corpus in lunai. ne est,ergo facit umbram. Voluptas infamiam gignit, igitur fugienda . Virtus honorem aBert, igitur appetenda. Coloratus est,

29쪽

,, ARGUMENTAT. ORAT. igitur fuit in sole. Pulverulentus est, igitur in

itinere fuit. non est consequens. harum enimaaiatina rerum plures possunt esse causae. Sublata materia,& essectus necessario aufertur: ut,Lis

nullum habuit, nec naues igitur potuit fabricare. Ferrum cu desit , qui possunt gladios cu-A ωrma. deres A serma:vt, Aperte mentiuntur poetae volasse Daedalu. nam quod natura negat, ne .sta. potest facere. Α fine ducuntur argumen. ta:vi, Felicitas est expetenda, igitur & virtus. Non malum est vivere, igitur nec comedere.

Bona est medicina, nam & salin bona est. Bona est pax,igitur & bellum utile.Haec argumetatio in Gieetiirali statu potissimu adhibetur. . inbua A b vsb':vGEquitare oportet,igit: & equi habedi. Nauigare conuenit, igit & naues parare covenit.Τueri vita licet,igitur di gladiu ferre licet V etere theologia scire pulchru, ergo is series.. didicisse pulchru erit.Α generationexione. ad corruptione:vi,Malu est extinguere Repti

blicam,igitur bona est Respublica.O ncordia ., adsis, Dpxim/, cur non igitur di ciuitas Abctis. adiunctis: Vt, Casarem sapientissimum fuisse costat, quem nullius unquam rei poenituerit. Stultus Antonius,qui nihil unqua gessit cuius non postea poenituerit. Pallet, cogitabundus sedet, subinde animum mutat: igitur amaz.

30쪽

Expalluit,titubauit,trepidauit:igitur coscius sibi Lit. Si tibi fimam meam contaminare licuit,mihi expugnare non licebit Quem quis amat,non laedit: quem harredem facit , cha, rum habuit. Orbae inseruit, igitur haeteditatem captat. Si poeta est, igitur lasciuus. Si dialecticus,igitur contentiosus Si theologus,

morosias.Si medicus,auarus.Quae tamen facile confutari possunt , praesertim si eiusmodi

sint,ut saepenumero non consequantur.Abiudicio,vel authoritate: ut, Optima statim discenda int. Sic enim Quintilianus institutor Optimus faciendum exutimauit.Α simili sic: Vt in tempestate quum maximu periculum

mare ventiq; minantur, tum peritus nauclerus minime a clauo decedit, oculos &manus ad omnia intentas habet: ita vir sapiens, quum maxime saeuit sortuna,& quu res sinat maxime dubiae, tum maxime consilio uti, &vigilare ad omnia debet.Locus autem a simili confutatur,si aut dissimile esse docebimus quod alter simile dixit,aut aliam commodiorem similitudinem adducemus, hoc modor Vt picem nemo tractat, nisi contaminetur,

ita poetas nemo potest legere, quin ad libidi nem incitetur. Negabimus simile quidpiam poesim diuinam scientiam in pice habere e