Descriptio pestis quae anno MDCCLXX in Jassia, et MDCCLXXI in Mosca grassata est

11쪽

na i ta is crediderim , dum pleraeque earum , saltem principaliores, ex scriptis lolmographorum autoptarum, inter qUOSDiemerbroechium 2 Chenonum inprimis suspicio, confirmari possunt. Ilio Historias morborum particulares non nisi paucio.

res, in medium protuli, ut singulae pestis speciei, saltem

bina exempla eXstarent.

IU) Obseruationes recensui solitarias, quae sub experientiis locum non i nue nerunt & tandem V) Experimentorum quorundam mentionem feci, &quo conli lio capta, qualemque successum habuerint, sincere exposui: Sectionem posteriorem problematicam dixi, Vtpote con sce haria seu corollaria ex sectione hi stopica fluentia , i&in doctrinae pestis emendationem CollineBntia, quae tamen pro plene demonstratis haud vendito, Continentem. Asser tionum, eX qu buS nonnullas audaces forte imo paradoxas, primo intuitu apparere praeuideo, rationes decidendi, ex experientiis O Obseruationibus in sectione historica traditis potissimum, rarius aliunde, tum etiam eX slana

Physiologia 6t Pathologia, analogia quoque subinde in subsidium, vocata, de pronasi. Cogitata haec mea , limatio ri aliorum judicio scit, mittere, hanc inprimis ob rationem vix haesitaui, quod si in ullo unquam morbo, certe inpelle, a stionum Corporis quam plurimarum laesiones, Ss,mp tomatum. vicissitudines , a leuissimis inde initiis, ad

summum

12쪽

PRAEFATIO.

summum usque atrocitatis fastigium, S quidem citiissimo plerumque decursu, manifesto admodum Contingunt, ex quibus ad multa , quae in aliis morbis obscure S in sensibiliter sere fiunt, sat euidenter concludi potes h in disia Cursiones ampliores, quibus argumenta undique colligenda, authores multi citandi. omnia stylo CYtenso eXponenda euent, non devicendi; nam tunc eY singulo fere comsectario, dissertatio justo prolixior exaranda fuisset. Hae vice , id mihi negotii soluin sumsi, momenta illa diuersu, qua tentas ex antecedentibus euinci, & ad explicanda phaenomen a pestis sat clare conducere videbantur, saltem periclitari , S labris tantummodo, ut aiunt, primoribus Bitingere. Caeterum , pro maximo pretio per culi S laboriam exantiatorum habebo, si quaedam sulcem propositionum harum sese sufficienter probabunt; quod nisi omnia me fallant, iperare ausim.

13쪽

Historia pestis Jassiensis.

Eutela & profligata , mense Septembris anni MDCCLXIX. amplissima illa turba Turcarum, qui sub castello Chozim congregati fuerunt, illisque per Moldauiam ct Wallachiam, Danubium praecipitanter petentibus, exercitus nostri pars, fugitiuos insequebatur; Metropoli denique Moldauiae Jassia, & tota prouincia in ditionem redactis, cohortes minores, undique ubi Turcae adhuc subsisterent, ablegabantur. Harum una, quam tunc temporis, Chiliarchae locum tenens Fabrician ducebat, iuxta Gallag oppidum Moldauiae , cum portu haud contemnendo, in ripa citeriori A Danu-

14쪽

carum haud paruum numerum, sub finem Nouembris, offendebat, &tam felici succesu aggredebatur, ut post pugnam acerrimam, vi 'Oriosam, multi etiam ex primariis, inter quos Princeps MLild au ae, Mau-TOcordatus, comprehenderentur. Praefectus hic militum, oppido potitus, praesidium in eo collocauit, aegrotos quoque & faucios, qui rigori tempestatis perferendo impares erant, in domos habitantium dictribuit de peste, per naues turci cas e Constantinopoli, nuperrime aduecta , quaeque ipsis incolis vixdum innotuit, nihil suspicans. Paucis veto transactis diebus, nonnulli ex praesidiariis S aegrotantibus, uti quoque Sub chirurgus quidam, curam illorum gerens, cum signis pestis, en oriuntur. Ex militibus . . qui apud Principem captiuum excub as agebant, duo idem fatum experiuntur. Euacuato, hanc praecipue ob rationem, loco hoc periculoso. lues inter milites, in itinere, quod versus Jassam instituebatur, breui euanuit ; quod ipsum , ansam dubitandi suppeditavit: an morbus, ex quo pauciores illi e vita cesserunt, vera fuerit pesti Sy et uti in circumstantiis hisce, set rapzr fere fieri solet, omnia in meliorem partem interpretabantur. Quamprimum cohors haec J ssam reuenit, milites sine omni se Lpicione , tam fani, quam aegroti, i ii in habitacula ciuiu n , hi vero in nos conatum militare, quod in palatio Principum Moldauiae consti tutum erat, hibernorum causa disponuntur. Septimanae circiter tres tranquillae praetentabuntur, nullaque mali tam lugubris indicia exsisbant. Mensis vero Januarii anni MDCCLXX. non 'a n medietatem a Ntigit, quum Cisrurgi in noso conato stipendia merentes, non solum multas febres petechiales, sed etiam in quibusdam ex his, post septimum ct octauum morbi diem, bubones insolitos sub inguinibus, in regione superiore cruris, obseruarent; qui, tanquam crises imperfectae, permet stasin oborti, necquicquam mali portendere videbantur dum primi aegroti, post insecutam suppurationem & consolidationem ulcerum,

15쪽

perfecte conualuerunt; immo, in nonnullis, bubones hi, in salutetra aegrorum perfecte resoluebantur. Seminia vero pestis ipsissimae, iam tum in nos contio adfuisse, haecque symptomata prodi isse, euentus edocuit. Paullatim namque plures aegrotantium, aliis omnino morbis adducti, febre pelechiali corripi, nec ut in initio bubones cum euphoria

suppurare, sed plurimi & quidem indies breuiori spatio emori ; in quibus vero primis morbi diebus propullulauerunt, plerumque restituebantur. Tandem, etiam in sauciis, & quidem in vulneribus ipsis , carbunculi cum cita morte, sese manifestarunt. Dum haec in nos comio spatio trium quatuorue septimanarum peraguntur, in ciuitate adhuc omnia prospera, nihilque de pelle auditur. Originem vero inter incolas hac ratione sumsisse, ex fidis relationibus compertus stini. Miles quidam gregarius, in pugna Gallagensi leuiter vulueratus, dum post oraelium, in oppido cum aliis aegrotis moratur, praetexta pellicea turcida potitus, eam inter sarcinas suas complicatam , Jassiam secum asporia itauit ; dumque uti sanus ex no comio dimittitur, eam Judaeo euidam vendidit. Infelix his , nihil mali exinde sibi metuens, ea se in. duit, & altero iam die peste correptus, una cum duobus liberis, qui in

eodem lecto dormiebant nam viduus erat , breui vitam cum morte commutat. Casus hic insperatus, attentionem quidem aliqualem , magistratus Jassensis excitauit; praesertim, quia rumor de peste, non sol uni in Gallag, sed etiam in no domio manifestata, iam iam in vulgus quoque permanare incepit; cautelae vero, quod summopere dolendum, minime lassicientes, nec, uti in re tam seria debuisset, exactissimae, ad

perniciem hanc summam , in ipso principio propulsandam , adhibitae

fuerunt; quod tamen, bruma adhuc tunc perflante, omnino eo facilius

fuisset. Habitaculum Judaei demortui claudebatur quidem; imoediri tamen, simplici hac praecautione haud potuit, quin breui a furibus spoliaretur, & ex suppellectile infecto distracto, tum quoque ex ipso nosonomio, cuius cum reliqua urbe communio interdicta non fuit, insectio

16쪽

pe dolentim , inter incolas ct milites cum illis cohabitantes, disse

Jam versus finem menss Martii , in hybernaculum ill stri; simipolem archi Comitis de Romana ou, oppidum Podoliae Latit sche w, CCL. circiter leucas rusiacas a Jassia distans, a nonnullis inde redeuntibus, nolit a moibi huius insoliti adfertur; narrationes vero confusiae didiscrepantes omnino erant, adeo ut nihil certi hac in re fatui poterat. Nam alii symptomata vera ignorantes , non ia si de repentinis mortibus, ct quasi subito in plateis mortui concidi rint plurimi. alias sani, verba fecerunt; dum alii e contra, mitius, quam in negotio huiusmodi graui con eniebat, iudicium serentes, morbum hunc, pro febre quadam maligna vendi tabant. Ex horum posteriorum partibus stabat, infaustissimo certe omine, inse Generalis locum tenens, si tionem Jassae habens, ct copiis in Molda uia & Wallachia subsistentibus , praefectus,

strenuissimus alias & omni . encomio. maior, de Sion elii; qui persuasio nibus Procerum Moldauiae , euacuationem militiae nostrae, & hinc insccuturam inuasione in Turearum, maxime pcr imescentium, magis quam Chirurgorum castrensum, in malo antea nondum viso, pro seruientia non firmiter admodum stantium, admonitionibus, aures praebens, illustri sim o Polemarcho, repetitis relationibus fidem secit, rumorem de peste omnino salsum esse, mortesque crebras militum driu colarum, a variis ullis caussis, praesertim febre maligna epide mica prouenire. Sic malum hoc truculentum, cuius propagationi, re in Orae debitae haud opponebantur. de die in diem ita invaluit, ut mense iam Martio sere generale factum fuerit; praecine, uti incentium ex paru s s intillis. in i uitio sacili negotio exstinguendis in flammum vix

co i pescend sin erumpere solet Non reputo. mearum e si e partium, ratioue, indolentiae huius, rei pectu Pro erum Molda uiae. minutun pe sequi; hoc vero certo assirinare possum, eas utcunque politicat, magis

vero

17쪽

vero priuatum commodum respiciente', uti hic, sic etiam postea in aliis locis, surorem pestis, ad suminum fere fastigium produxisse. Tandem, nuncius o Jassia a Generali de Stossetn ablegatus, ad illustrissimum Polemarchum, ultimo Aprilis die aduentans, assertionem iam positivam verae pestis , una cum testimonio a Medico castrensi &quinque Chirurg s subsignato, attulit. Exercitus, qui hucusque in Polonia hybernaverat, nunc versus MOldauiam mouebatur, quoi sum

etiam copias Turcarum di Tartarorum turinatim tendere constabat.

Fieri itaque aliter liaud potuit, quin nouellae haec ingratae, de nouo

hoc, nec minus terribdi hoste, cum quo , Uti videbatur, non tam confictandum ac succumbendum erat, nunc, si unquam, ' intempestiue venirent. Nam si exercitus hosti iam ex Bessa abia , confiniis Molda- v ae appropinquanti, breui obuiam non duceretur, vero simile Omnino erat . incola prouinciae huius , qui non ita pridem, sceptro Rudico,

.lam lubenter sazramentum diXesunt, una cum copiarum nostrarum ma-mu ibi morante, re a pesse iam male mulctata. in maximo versari disses mine. E contra prae iisse dissicile erat, quomodo contagium hoc , ae . e subtile ae perniciosum , in regionibus Ilisce infectis, ab exercitu auerti possit, ubi omne clam incolis commerc una praecludere , arduum certe, immo impossibile videbatur. Interea, dum periculum a ho- se, cui lentius omnino quam a peste imminebot, progressus exercitus, haud interrupte, quantum ob tempestatena valde pluu osam licuit conti- uiuabatur. Ut vero Illustrissimo Polemarcho, quid rumori pestis, antea in dubium vocatae, nunc assirmatae, veri falsiae subsit, certius innotesceret, tum qu DqUe, Ut media, tam praeseruatiua quam curati Ua , forte eo emeaciuε s bminis1 arentia ; piscuit me, qLa nuis person ΘοEius unice a dicitum Medicum, at hana tamen expeditionem tali O.oss remem, versus Moldauiam in antecessu in ablegare. Deu andatum

milii ab Eo fuit, ut sine mora in itinre, Ja fiam; tanquam l cum princ pa ena, ct poti sinue infectum, contend rem; 'examinatu tamen

18쪽

H I S T D R Aundique, urbium & pagorum in via Occurrentium statu, de quo. uti etiam de symptomatis morbi praecipuis , et, si quae innotescerent, medelis, relationes ad Ipsum frequentes mittendae dcc. Amandatio haec mea,

in oppidulo Podoliae, Michelpol, die U. mensis Maii fiebat. Die VII.

in castellum Chorim aduenio. In statum sanitatis loci huius, ubi exercitui breui transeundum, di insuper nos comium generale adornandum erat, sollicite inquisivi, ct tum a Praefecto urbis Chiliarcha Woisi manu, tum etiam a Chirurgis praesidiariis , sequentia comperui. Nulla hucusque pestis, nedum morbi cuiusdam epidemici indicia animaduersa, praeterquam, quod hisce diebus, in duobus militibus febre acuta labo.

rantibus, post XIV. diem, bubones sub inguinibus oborti ; qui vero post

adhibita remedia maturantia, cum inmis esto levamine in suppurationem abierunt, & aegroti iam extra periculum versantur. Fuerunt quoque

alii XIII. febre pelechiali laborantes, sed praeter duos defunctos, reliqui

se melius habent, nihilque singulare' obseruatum. Pridie vero in IV. militibus, cum captiuis Tartaris ex urbe Batuscha ny venient bus, plurima se manifestarunt signa, quae suspicionem pestis suggerere videban. tur ; praesertim, dum sit notum esset, urbem nominatam, proximis praeterlapsis duobus mensibus, suneribus creberrimis inclaruisse. Cosucus nempe unus, in itinere correptus, illico post aduentum e vivis excessit, in cuius cadauere caute denudato, bubo in inguine dextro, ct macula magna nigra in abdomine a Chirurgis visa. Quia iam humatus erat, ad reliquos tres milites pedestres, in tugurio quodam suburbano aegrotantes, abii. In omnibus buboneῖ soli aderant dc quidem copios; inguinales nempe, subaxillares diceruicales in uno tres, in reliquis duo insimul. Symplomata vero , quod valde miratus fui, minime atrocia, immo in duobus, quibus iam maturuerunt bubones ita leuia, ut sanorum instar, de lecto surgere, & ad omnia recte respondere valuerint.

Febris in hisce iam nulla , ct quamuis morbi dies in uno quartus , in altero quintus fuerit, nequaquam male affecti apparuerunt. Tertius fe- brici.

19쪽

bracitabat quiclem, asi non admodum periculose. Lenitas haec symp- tomatum , quae certe multo vehementiora in peste ad opinabar, ut verum fatear , mihi ita imposuit, quod in relatione, quam eodem die ad illustrissimum Po emarchum transmisi, existentiam verae pestis in Chozim, apodictice adstruere dubitauerim, donec in posterum de quidem breui, meliora edoctus essem. . Interea suspicionem summam movere, ct de necessitate praecautionum exquisitissinarum, ratione ossicii, monere, neutiquam praetermisi; quas etiam hic loci , Praefecto dc inpri-1nis Chirurgis sedulo inculcaui, dc ad iter ulterius perficiendum me comis

posui. In pagis , Vel potius domunculis solitariis Moldauensium, Sslatio: sbus paruis militum nostrorum, quae in campis hin 1 inde locatae erant, in tota via, usque ad urbem Batus chany, C. circiter leucas russicas ab ClioZim distante , omnia sana, nullaque vestigia pestis obseruabantur. Huc vero, summo mane diei IX. Maii aduectus, non sine hos rore, documenta euidenti Ssima pestis, truculentorumque eius o D sectuum, illico oculis conspicienda sese praebuerunt, ut, nullus prorsus dubitationi locus relinqueretur. Domos omnes video desertas; pleraq-que speri is portis ac senestris, suppellectile vario dc euerris plus minusue refertas; caneS & feleS Undique cursitantes; homines vero nullos. Ipsi veredarii Moldauienses, qui me huc usque vectarunt , fini fraquaeuis, eX mora , in t Uco eiusmodi horrendo sibi metuentes. equisquam celerrime a raeda abiunctis, aufugerunt, meque, cum seruo meo solos reliquerunt. Erraui per plateas, homines frustra euocans, VS- qua quo quidam e X militibus nostratibus opportune obuiam veniret. Hoe duce , ad mansionem Centurionis, huic loco praefecti, extra Vrbem sitam, properaui; qui trilli vultu me de summe deplorabili rerum hic si tu , certiorem fecit. Narrauit, pestem, duos ante mense S, ex J ssia, per peregrinatores aduectam, hucu que immaniter sa uiisse, adeo ut ex li bitantibus, quos inter duo dc tria millia aestimabat, p US-

quam octingenti , spati Q lcA Lebdomadum, exstincti fuerint, et reliquos

terrore

20쪽

terrore perculsos, in montes vicinos Carpaticos aufugientes, nec ibi securitatem quam sperabant exacte consecutos esse ; sed permultos ex illis, seminia luis huius contagiosissimae secum feren es, itidem ad plures abiisso. Fugam hanc uniuersalem, praeprimis vilio sacerdotis cuius dam, accelerauit, qui , nescio quem sanctum, sibi in somnio apparuisse, di perniciem certam omnium, nisi urbem illico desererent, praedixisse, palam concionatus erat. Canes, quibus villae Moldauienses scatent, neu certos, uti alibi dominos habent, sed in plateis libere vagantur ac multiplicantur, defectu alimentorum, cadauera pestifera, quae, uti in circumstantiis hisce calamitosis fieri solet, negligentius, nec sat profunde humata fuerunt, vel quae insepulta inueniunt, deuorare, & exinde multos rabidos factos, asseuerauit; hinc non minus periculi, quam a

peste ipsa, sibi, & militibus qui restabant, timuit. Ex equitibus chouslatas dictis ducentis, quibus praeerat, iam LXX. peste defunctos, ct XXXII.

eadem tuo, sub tentoriis, iuxta saltum vicinum, decumbere ; de manipulo militum pedestrium ex CXX. capitibus constante , ultra XL. e vita migrasse, & XUII. aegrotare; cosacos denique numero XX. non pro-etit ab urbe stationem habentes, tres ex suis desiiderare, & vnt in insectum ad reliquos pestiferos adductum esse, mihi retulit. Quia Subchirurgus, & duo barbitonsor s, qui pestiferis opem ferre satagerunt, iam mortui est ent, hi, sine omni medicatione, & reliqui, quantumuis adhuc sani, mortem, vix Vt videbatur euitabilem pracstolabantur. Quana uis omnes, quas bona ct intrepida incias, sugger ere ipsi potuerit, praecautiones adhibuerit, & militibus suis, exceptis iis, quibus in granariis militaribus, hic constructis, necessario excubiae agendae erant, ex urbe in campUm eduxe iit, Omnemque cum illa communionem, sub maxima

poena interdixerit; impedire tamen non potuit, quin insectio quotidie augmentum caperet, immo, dum apud eum verser, militem quendam, eum adeuntem, pro insecto declarauit, quamuis ille se sanum simula. ret; quod eX rubore Oculorum, cum feroci quasi aspectu, tanquam