장음표시 사용
11쪽
tiae commutativae . itaui etiam quando talis actus emendat peccatum conistra distributivam , emendet pariter Peccatum contra commutativam procedendo per comparationem rei
ad rem . reddcndo dumtaxat id, ad quod jus strictu in habeatur. Ad primum itaque casiam, Episcopus conserens beneficia aut indignis, aut minus dignis. ideo saepe tenetur ad restitutionem, quia non solum peccat contra justitiam distributivam , sed
etiam contra commutativam violando
ius strictum iustitiae; Nam vel illa confert in concursu plurium , vel sine concursu; Si in concurse,violat jus strictum concurrentium contra tacitum pactum. seu contractum inter Prael, luna, re concurrentes ἱ ex quo pacto quando plures concurrunt, & examini se subjiciunt, acquirunt ius strictum ad beneficium , si praevaleant ;ut communius docent contra NaVM., ct Sol. apud Dian. pari. 3. trin. s.
re sol. Iio. Et idem dicas de habemtibus plura suffragia ad aliquam di. suitatem. Si vero collatio beneficii fiat sine concursu, peccat Episcopus violando jus iliactum, Quo ὀ habet Ecelesia, ut conseratur ilignioribus; dum enim traditur Episcopo munus Eluscopale, intercedit implicitus conistractus inter Episcopum, & Ecclesiam. quod dispensentur beneficia in bonum Ecclesiae, cui donata sunt, atque adeo dipnioribus . Quare iuprimo casu Episcopus tenetur ad compensiationem damni illati concurrentibus I in secundo tenetur ad cominpensationen damni illati Ecclesiae . IX. Ubi notandum, damnatam esse ab Innoc. XI. propos 47. qua dicebantur posse promoveri ad Ecclesias digni, praetermissis dignioribus: Haec sunt verba proscriptae thesis: Cum di.
xit Concilium Tradentinum, eos alιenis peccatis communicantes mortal/ter ρcc m
fla magis miles usi iudicaverim, ad Ecclesias promovent; Concilium vel priamo videtur per hoc, digniore r. non aliud significare velle . nisi dignitatem elige dorum . sum o comparativo pro minia υοι Vel secundo locutione minus Pr pria ponit digniores, ut excludat indi.
nos; veι tandem loquitur terrist, qua
o sit concκrsus. Quare communiter apud Dian. partis tris .re sol. I 3. docentheneficia curata sine mortali dari non
posse dignis, omissis dignioribus; Sicut nec beneficia simplicia , si dentur in
concursu: Λt si dentur extra concursiim. negant aliqui apud Dian. pari. a. tractis I s. resol. 38. Episcopum peccare mO
taliter . si ea conserat dignis, omissis dignioribus; quia Trident. solum I quitur de beneficiis curam antismarum habentibus ; unde videtur reis linquere arbitrio Papae, & Episcoporum alia beneficia etiam magni nam
menti. ut sunt Canonicatus quod conserantur dignis ministris, qui Iicet
non sint meliores . tamen non sint otiosi, nec cum scandalo vivant. Sed communius docent cum Vasq , in hoc etiam casu peccare Episcopum mor taliter, nisi excuset parvitas materiaeῆ tum quia violatio justitiae distributivnex genere suo est mortale; tum etiam quia Episcopus . etiam quando consert beneficia simplicia, debet consulere quantum potest bono Ecclesiae, atque adeo conrerre illa dignioribus: Unde etiam fit teneri ad compensatione in damni, quod Ecelesia pat retur; Secus vero ad nullam rcuituistionem teneretur, ut notat Leis. Cv. 3a. dub. a. , quia non Peccaret Co
tra justitiam commutativam, sed solum contra fidelitatem debitam Ecelesiae . ex qua tenetur constituere ministros quam maxime idoneos; non secus ac Mconomus ex fidelitate debita domino debet conducere Om ratrios quam maxime idoneos,
12쪽
mus de Episcopo conserente benefitia, dicas de Principe conserente o Lficia Gubernatoris, Iudicis, dcc. aut indignis, aut minus dignis; nam si conserat indignis , peccat adversus justitiam committativam, seu adve siis jus strictum Reipublicae, unde te netur illi damnum compensare : Si vero ea conserat minus dignis , peccat quidem mortaliter, ut diximus cum communiori in calce articuli quarti quaestionis undecimae cum de Pr ceptis Decalogi sed quia solum peccat contra fidelitatem debitam Reipublicae, non contra justitiam . neque tenetur ad restitutionem, si nullum inde damnum sequatur. X. Ad tertium casium: Dux non distribuendo spolia hostium pro merito militum , peccat etiam contra commissativam, violando ius strictum
acquisitum a militibus, sive ex Principis voluntate , seu donatione sic disponente in honum Reipublicae, sive acquisitum ex proprio labore ad Regni incolumitatem adhibito; & ideo injuste distribuendo ad restitutionem tenetur: Ad eum modum, quo qui bona accepit distribuenda pauper, hus juxta cujusque inopiam, peccat Contra commutativam, si aliter disribuat, & tenetur ad restitutio
XI. Ad ultimum casum pro Iust, tia vindicativa, seu punitiva dico, quod si judex puniat reum ultra de
meritum , tenetur ad compensationem
damni illati ; quia non solum peccat contra vindicativam, quae dictat puniri reum pro demerito culpae; sed
etiam contra commutativam , quia
violat jus strictum, & rigorose ductum, quod habet reus, ne sibi totilantur bona vitae, corporis, aut so tunae ultra quod demeretur. Quod si Iudex puniat reum citra condignum, tenetur pariter ad restitutionem, fit ara III. aliquod damnum inde sequatur in Republica; quia violat ius, quod habet Respublica, ut a Iudice puniantur delinquentes; Ex quibus omnibus constat, solum ex violatione iuris stricte dicti oriri obligationem restitutionis . Utrum autem ex damnifica. tione contra charitatem, aut alias vi
tutes detur obligatio restitutionis, di
qui negavit in judicio veritatem, non teneri ad solvendam poenam . ad quam set condemnatus, si veritatem confiniis esset. Ratio est, quia non vio lat iustitiam commutativam quia is, cui applicanda tasset talis poena, non habet jus ad illam ante sententiam judicis; Quare negando veritatems tum violat iustitiam legalem, seu publicam , quae obligat ad veritatem na, ni se standam, ut crimina puniantur et
Contra vero si Titius in ludicio salsum dixerit adversus aliquem, tene tur ad restitutionem damni inde se. cuti, quia violat jus strictum, quod uilibet habet, ne positive ab alio laeatur e Eadem ratione tenetur Consessarius ad restitutionem . si positive de obliget poenitentem, qui ad illam tenetur, quia positive concurreret suo eonsilio, 3e esset causa emcax dam.
ni : Utrum autem teneatur ad restitutionem, si ex malitia, aut ignorantia erasia omittat monere talem poenitentem, ut restituat . examinabimus articulo ultimo.
Colliges secundo. quod si Λdvoc,
tus . & Procurator ex gravi culpa sint in causa, cur aliquis, cui consule in re ex iustitia tenentur, patiatur grave damnum, ad restitutionem teneam
tur. Idem dicas de Iudice, & G bernatore , qui ex osticio. ct justitia
tenentur cavere damnum tertii; Nam cum quilibet ex Republica concurrat ad solvendum pretium Gubernat
ii, & Judici, a quo rite guberne
13쪽
cuastis L Araicurus II. tur. & iudicentur, quilibet habet ius rigorosum, ut Gubernator, S Judex
XlII. Colliges tertio , quod si mnus, ves pauci conveniant ad emeniadas omnes merce S alicujus geneta S, ut eas asservent in tempus inopiae, animo vendendi illas carius, probabiliter non teneantur ad restitutionem ullam ex tali monopolio I ut docent Leis. & Molin. contra Medin. , Salios apud Bonac. disp. 3. quali. a. punct. v Ratio est, quia quamvis graviter peccent contra charitatem , tamen probabiliter non peccant contra commutativam ; ctura non sit certum, quod Respublica habeatius strictum, ne mercium Pretium hoc modo augeaturi Quandoquidem cui emit omne S merces aliculus generis, non peccat contra jullitiam emendo; nec peccat contra justitiam supprimendo merces Illas usque ad tempus inopiae, eo quod ex jullitia non teneatur illas vendere ; solum it, que peccat contra charitatem, aut ad summum contra justitiam legalem, li
id lege prohibitum sit I & ideo ad
restitutionem damni in Republica se.
cuti non tenetur. Colliges ultimo, eum, qui transfert triticum cxtra territorium contra Principis edictum, non teneri ad ullam restitutionem, quamvis ex violatione
talis legis pretium stumenti notabiliter augeatur. Ratio eis eadem, quia violatur in tali casu solum justitia te. galis, S publica, non vero particularis, x commutatisa.
ARTICULUS II. De Necessitate Restitutionis
L. Necessarium ad salutem bifariam sum potes, vel pro necessario necessitate medii . vel pro necessaris necessitate pracepti. N. Resiiώιιo est ad saturem necessaria
solum necessitate pracepti. III. Cur Baptismus in re, aut in ποιο sis necessarius necessitate medii νIV. Preceptum de restatuendo videtur principaliter esse de actu ρο- stivo, atque adeo affirmat Dum ,σ minus principaliter negativum. H. Praceptum restituendi diversum esta pracepto non furandi; hoc es negativum , illud vero positivum . n. Sunt duo praecepta, Non furari.
non committit duo peccata specie diversa, quι Μιrumque Praceptum transgredιιur. VII. Quo peccata committit, qui oblata opportunitate resιtuendι non re siluis lGII. Actas nostri non interrumpuntur moraliter per actus contrarιos dumtaxat , sed etiam aliis uris.
o aliquid esse necetiarium ad L lutem : Primo necessitate medii , quando scilicet aliquid est Ita necessarium, ut eo etiam inculpabiliter
praetermisto salus obtineri non possit; ct talis est bapti sinus . & post peccatum actuale mortale Sacramentum
poenitentiae sive in re, sive in voto susceptum ; Necnon fides explicita Dei
etiam ut remuneratoris; cum Opposita opinio damnata sit ab Innoc. XI. in thesi a a. quae habet: Gonnisi Mesunsus Dei necessaria videtur necessita. te medii, non autem explιcita Rem Gneratoris. Secundo aliquid est necessariuin ad salutem necenitate praecepti; quando scilicet praecepto graviter bligante aliquid necessario ponendum est, ita tamen, ut si ex agnorantia inculpabili, aut ex impotentia Praetermittatur, adhuc Pouit salus aeterna
14쪽
Num Restitutis sis neeessaria solum necessiste pracvti II na obtineri ; ut est, verbi gratia, ie-junium quadragesimiae, auditio missae die festo.
II. Quaeritur nunc primo , Utrum restitutio sit necessaria necessitate solius praecepti , an etiam necessitate
Respondeo cum communi soIuira ense neces Iariam necessitate praecepti; e enim praetermissa re isti uitione ex ignorantia invincibili, aut ex impotentia,
adhuc potest quis salvari . Habetur
tamen de illa praeceptum tum naturale fundatum in illo naturae dictamine, Quod tibi non vis, aheri ne feceris: tum positivuin ; nam Matth. a T. dicitur : Reddite, qua sunt Caesaris, Casari. Et ad Roman. 3. Reddιte omniis bus debita. Et in Regii l. q. iuris I Alan remittιtur peccatum , Ausi restituatur abis Iatum videlicet, ut notat D. Augult. ,.quando rellitui poteth.
Unde sequitur . falsam esse doctrinam Angeli V. Executor num. 23. 1 u-
.hi docet non liberari a purgatorio eum, qui in vita restituere debebat, quousque ejus debita ab haeredibus solvantur : Hinc enim sequeretur, quod Poena purgatorii posset esse aeterna , sit cilicet talia debita nunquam ab haeredibus solvantur; quod tamen est i ossibile, cum decedens in gratia lixeat jus ad Voriam . IlL Opponitur : Tam qui non suscipit saltem in voto . verbi gratia , baptis inum, suam qui non habet vintum , seu desiderium , ac propositum restituendi, si potest, damnatur; ergo sicut baptismus saltem iii voto si
iceptus est necessarius etiam necessitate medii, ita pariter rcllitutio. Respondeo, concesso antecedente . nego consequentiam . Dis paritas etl ,
quia Baptismus est id , per quod
Deus gratiam , & salutem aeternam confert , dc idcirco votum illius et votum medii politi a Deo ad salutem acquirendam ; Contra tamen Mub tutio non est id, per quod consertur gratia: Quare Iicet ad salutem requiratur votum, seu propositum servandi omnia praecepta, atque adeo restituendi, non secus ac requiritur votum bapti simi; at votum servandi omnia praecepta, & eatenus restituendi non es Votum ponendi medium a Deo institutum ad collationem gratiae. S gloriae. & idcirco restitutio in voto non dicitur esse necessaria necessitate medii, sicut est baptismus in voto , & S, cramentum poenitentiae. IV. Quaeritur secundo, Utrum praeceptum rcstimendi sit negativum , quod scilicet obligat semper , dc ad semper, an vero affirmativum, quod scilicet obligat semper, non tamen ad
sim per , sed ad ponendum actum
tempore determinato Respondeo, Petrum Navata, Me din. , Angel. , Lug. docere . quod sit negativum; Vasq tamen , Less. . SO docent esse attirmativum: Demum C, jet. . Valent. , & alii docent partim esse negativum, partim affirmativum Etenim cum ex justitia obligemur tam ad non retinendum alienum , quam ad resarciendum damnum illatum ;quatenus obligamur ad primum, Praeceptum dicitur esse negativum, qu tenus vero obligamur ad secundum . dicitur esse intrinacivum. Equidem censeo cum Tam r. mP.
I. contra L m. cap. z. Praeceptum
restitutionis esse quidem negativum simul, ct a stirmativum, sed principaliter, & absolute esse de actu positivo.
atque adeo anirmativum, minus primcipaliter vero esse negativum. Ratio est, quia restitutio eu actus positivus trahens secum, & includens non retinere alienum, non tamen e contra.
Nam qui domum alterius, verbi gratia, incendit, & qui impotens cit resedere, curte non retinet alienum, dc tamen non proinde observat Praeceptum restitutionis ; ergo hoc praeceu a plum
15쪽
D Quaestio ptum non est principaliter de non
retinendo alieno, sed de resarciendo damno illato. V. Unde sequitur, praeceptum non surandi non esse idem ac praeceptum restituendi : Illud enim est negativum prohibens malum, hoc vero est positivum praecipiens actum bonum; illud
prohibet accipere rem alienam invito Domino; hoc imperat rem acceptam reddcre , & damnum con pensare rQuare praeceptum restituendi praesep
ponit praeceptum non furandi. ct comsequenter haec duo praecepta dillim
Confirmatur, quia Restitutio non semper fit ob furtum, sed etiam ob homicidium, stuprum, &c., In quibus casibus , sicut praeceptum de res ituendo non est idem cum praecepto de non occidendo, ita in casu nostro. nec est idem cum praecepto de non surando; reduci tamen potest ad princeptum non surandi, quatenus eli remedium emendativum furti ; in quo sensu reduci etiam potest ad praeceptum de non occidendo. VI. Dices : Praeceptum restituendi est idem. ac praeceptum non retinendi alienum ; led praeceptum non retinendi alienum est idem, ac praece-Ptum non surandi, quia retentio alieni est surtum continuatum; ergo prae ceptum restituendi est idem, ac Praeceptum non surandi. Respondeo, nego majorem; nam, ut diximus, qui equum alterius, ve
hi gratia, occidit , nihil retinet alienum, di tamen restituere tenetur: Sed transmissa majore. quatenus qui debet restituere ,- debet non retinere id,
ad quod alter habet ius, ut explicat Lugo nego minorem; quamvis enim eidem virtuti justitiae opponatur
furtum, & retentio rei alienae . atque illa moraliter aequipolleant , ex D. H. a. a. quaest. 66. art. 3. nihilominus
furari en accipere alienum , retinere Articulus II vero non importat accipere, sed conservare rem acceptam ἰ ergo Praeceptum non retinendi supponat praeceptum non furandi 2 sicut coii servare rem acceptam praesupponit accepti nem, S consequenter non sunt idem praeceptum . Per hoc tamen non fit. quod retinens alienum duo peccata committat; nam , ut alias diximus, non multiplicantur peccata ex multi plicatione praeceptorum . quae viola
tur, sed ex multiplicatione deformit
tum contra Virtutem, seu rectani rationem ; cum autem eidem virtuti just, tiae opponatur surari, & non restituere , unum omnino peccatum est utrum,
que praeceptum transgredi. Ull. Petes tamen . quot Peccata committat, qui oblata op Portunitate restituendi non restituit Respondeo cum Bonac. quaest. 7.num. 9., tot peccata numero distincta committi, quot sunt actus intentionis. seu voluntatis non restituendi mor liter interrupti . Quomodo autem i, terrumpantur actus interni, explicab,
mus in de Poenitentia ; Num scilicet
interrumpantur moraliter per actus
oppositos , an per hoc, quod prior
actus non amplius virtualiter duret num per distractionem voluntariam . an etiam per in voluntariam. Illud si tum hic advertimus cum Molin. , ic
bere esse scrupulosum in investigando
numero actuum internorum moraliter interruptorum . quia non conveniunt
Doctores in assignanda ratione hujus moralis interruptionis. Quare satis ei investigare quantum tempori S res alie na detenta fuit; sic enim iacile plus,
vel minus cognoscetur numeruS Peccatorum , dc status poenitentis: Sicut fieri consuevit cum meretrice, quando numerus peccatorum facile cognosci
non potest; tunc enim satis est cognoscere, quamdiu se omnibus expositam habuerit,&cum quo genere personarum.
16쪽
Ex quanam damnificatisne obligatis restituendi consurgas 3 13 VIII. Petrus Nauar. lib. q. cap. q.
Putat, unum tantummodo peccatum
committi ab eo, qui per multum temporis non restituit , si tale peccatum per propositum restituendi non inte rumpatur; censet enim actus internos moraliter interrumpi per actus contrurios dumtaxat . Sed communior semientia est in contrarium; communiter enim Doctores censent peccatum hoc interrumpi moraliter, non solum peractum contrarium . seu per propositum restituendi, sed etiam per hoc, quod non censeatur amplius Virtualiter perseverare, sive desinat perseverare vi tualiter per quamcumque distractionem etiam involuntariam , per Emnum,Sc., ut multi docent, sive per hoc. quod cesset obligatio restituendi ex aliquo capite, puta ex impotentia, &de: nde reviviscat, sive per hoc, quod iterum quis utatur re aliena, aut illam vendat, donet, &c.; vel si appareat novum damnum consiurgere creditori ex oimissione restitutionis; puta si in carcerem detrudendus sit, eo quod non habeat unde alteri solvat, quod debet; Sic enim haec voluntas causandi novum damnum non continetur moraliter in illo peccato retentionis rei alienae , atque adeo videtur esse novum peccatum in consessione aperiendum modo explicato.
Quaenam sint radices, unde provenit obligatio restituendi pI. Duplex est radix, ex qua sequitur
oblιgarso restiturionis, videlicet Imiusta accepι io, o Res accepta . II. Obleario restitution/s orta ex prima radice iniusta acceptionis haberι non
potest cura aetionem damnseati vam; secus vero s oriatur ex se
III. Non c4sar obigatis restitutionis ei-tra resistitionem, s ea oriatur exprima radice ς potest tamen sine r
situtione cessare, si ex secunda r
IV. Quando oritur onus restitutionis exprima radice , nultam debra pati damnum damnificatus ; quando υ ro oritur ex secunda, nullum deis bet pati damnum, qui restituit. V. Sicut non consurgit onus restitutionis
ex lasone iustista distributiva, L
galis. aut dicativa , ita nequε ex damnseatione corura alias vir tutes a iustatia. VI. Hine non tenetW ad restitutionem Medicus , si ex incuria agrotum occidat, quando nullo accepto st pendio medetur : Nec Clericus a
lium snadvertenter occidens vacam
do venationi proiabita : Nec omi tens succurrere extreme indigenti em: violans suintiam legalem . VII. uui alium inadvertenter νnfama vit , ubi ιd advertis . tenetur famam restituere ex titulo injusta a ceptionis poιius . quam rei accepta. VIIL Iudex ad resstutionem tenetur, si
pecuniam accipiat pro ferenda semientia iusta, non tamen si accipiae
pro ferenda sententia injusta , p
I. T Raemitto duas potissimum asibi gnari radices, seu capita. u de pullulat onus restituendi . Prima est injusta acceptio rei alienae. Secumda est ipsa res aliena accepta, videt, cet sine justo titulo. Ratio est, quia restitutio est actus justitiae commutatuvae, ponens aequalitatem inter debit rem , & creditorem; cum autem duobus titulis possit aliquis esse creditor . vel quia injuste aliquid ab eo acceptum est, vel quia eo invito res suadetinetur ; ideo duplex datur caput restitutionis. Injusta acceptio, & Res
accepta: Quae tamen capita aliquando etiam concurrunt; nam si quis, verbi
17쪽
Ia Quamo I. iniicurus III. gratia, iniuste accipiat equum alienum,oc invito domino illum retineat, exutroque capite tenetur restituere ; Quam do vero equus post iniustam acceptionem moritur, tunc fur tenetur rest tuere solum ex primo capite injustis acceptionis . non vero ex re accepta, cum illam non habeat : Quod si equus in tuum stabulum sine tua culpa transi eat . tunc solum teneris restituere ex secundo capite , videlicet ex re accepta, non vero ex injusta acceptione. Alii eum Diana assignant tertiam radicem restitutionis, videlicet ex contractu iniit Ilo , sed haec ad primam radicetaonjullae acceptionis roducitur: Ex contractu vero justo sicut etiam ex lege positiva non Praesep ponente damnificationem injustam non oritur obligatio rettitutionis stricte dictae . ut quando quis debet reddere depositum, aut solvere gabellas, vel pretium rei emptae, quia in tali casu non ι habetur compentatio damni illati. ut diximusari. I. Quartam alii radicem recen sent . videlicet ex injusta damnificati ne, quando scilicet pure damnificatur alter sine propria utilitate, verbi gratia
occidendo ejus equum . incendendo domum &c.; Haec autem radix communiter a Theologis cum D Th. apud Croix n. I 8 reducitur ad primam ra dicem injustae acceptionis . quatenuSiistaec damnificatio est quaedam acceptio , seu subtractio rei alienae.
tionis multiplex intercedit discrimea: primum est, quod obligatio orta ex natusta acceptione haberi non possit mne actione damnificativa & quidem
externa nain per meram internam operationem nemo in re damnifica-
mr ; & ideo dicitur esse obligatio
ex delictor Econtra obligatio orta ex re accepta haberi potest fine ulla actione laesiva , sed praecise per hoc , quod res aliena accepta habeatur sive in te, sive in seo e fietu, puta in lucro inde deducto. III. Secundum discrimen est, quod prior obligatio non cessat nisi polita
restitutione : Posterior vero cellue potest etiam sine restitutione; nam si res accepta apud te in culpabiliter Pereat, non teneris restituere , Si tumen illam inculpabiliter conlii mas .
sed per illius consiumptionem factus sis ditior; verbi gratia, si comedisti se,
mentum alienum pro tuo . quia tale frumentum in utilitate allata perseverat. teneris restituere solum illud, in
quo factus es ditior . seu quantum consumpsisses de tuo frumento, si non tabuisses alienum; Quod si res accepta pereat, postquam scrveris cise alienam , & ex gravi culpa dii uteris reis nituere, teneris ad rcstitutione ua ex capite injustae acceptionis : nisi tame eodem modo certo res periisset apud dominum, ut infra dicetur. IV. Tertium discrimen est . quod obligatus ad restitutionem ex prima radice tenetur ad illam , etiam cum suo detrimento; secus vero Obligatu&ex secunda radice. Et ratio est . quia sicut dominus rei nullum subire debet damnum ex injusta tua damnificati ne , ita tu nullum debes sentire damnum ex re accepta sine tua culpa
Ex quo fit, quod si dominus rei sit
absens, tenearis restituere rein propriis expensis, si obligaris ad restitutione naex prima radice, prout infra explic bitur: Econtra si obligaris ex secunda radice, satis est . ut moneas clom, num de re sua . ut ille luas expensis illam recuperet. His explicatis, quae-rcndum ax quanam damnificatione , ac deinde in articulo i quenti ex qu nam culpa oriatur obligatio res itutionis . Ostendit nus autem in prurio articulo, ex violatione justitiae diitributivae , Legalis, aut Vindicativae non oriri hanc obligationem, discutiendum
nunc an oriatur ex laesione aliarum
18쪽
Εω auanam damnificatione obligatio reintuendi eansurgaι p I ede prima radix obligans reum ad restitutionem sit solum injusta acceptio , seu damnificatio. V. Quaeritur itaque , An obligatio restituendi consergat etiam ex damnuficatione contra alias virtutes a justitia λ Verbi gratia, si quis ex odio T, iii illum juste ad mortem damnet,
aut occidat, ac bona ejus incendat ;Aut si vovens dare eleemosynam P tro, illam deneget, unde Petrus grave damnum subeat; Aut si quis non impediat homicidium, vel surtum. peccando solum contra charitatem, non contra Justitiam , utrum teneatur in his casibus ad restitutionem, quamvis non interfuerit injusta acceptio, seu damnificatio adversus iustitiam commutativam pRespondeo negative cum communi eontra Ricchard . . Cajeci, Angei., G briel. , Valenti disp. 3. quaest. s. num. 3. Ratio est, quia ex illa virtute oritur obligatio restituendi, cujus virtutis est actus ipsa restitutio; sed restitutio est actus justitiae, & quidem commutativae ; ergo ex violatione solum hujus virtutis oritur obligatio restituendi . Μajor patet. Minor constat ex dictis art. I. Restitutio enim est com-ensatio damni illati secundum aequa-tatem arithmeticam ; ergo debet iupponere jus strictum in alio, ex cujus iasione detur obligatio compensiacionis hoc autem jus a ista justitia commutativa respicitur; ergo restitutio est actus istius commutativae; atque adeo sicut non consurgit Onus renitationis
ex laesione iustitiae diitributivae, Legalis, aut Vindicativae, ita a sortiori ne que ex damnificatione contra alias vir tutes a justitia. VI. Hinc deciduntur innumeri alii
castis. Primo enim si aegrotus moriatur ex incuria medici, qui nullum stipendium accipit, medicus non tenetur ad restitutionem; quia solum peccavit contra charitatem , non contra
justitiam ; contra quam peccaret, si stipendium acciperet ; Sicut etiam si
promittendo gratis operam suam aegroto, esset causa damni non obseravando promissum . Nam , ut notat Less lib. a. cap. I 8. num. T. qui non Observat promissionem, quamvis uonteneatur restituere lucrum cessans, tenetur tamen compensare Omne damnum emergens, cujus ipse est causa
non observando promissum; unde ialiis casibus ad restitutionem Μedicus
Secundo, si quis navans operam rei illicitae, exempli gratia si Clericus
navans Operam venationi clamorosae, inculpabiliter occidat hominem putans esse seram, non tenetur ad restia tutionem, quia Peccavit solum contra obedientiam venando, non comtra justitiam occidendo inadvertenter. Tertio, si quis omittat succurrere extreme indigenti, non tenetur deinde restituere illam eleemosynam denegatam , aut compensare damnum inde secutuin, quia obligatio succurrendi oriebatur ex charitate, & misericordia, non ex justitia. Quarto. qui segetem, verbi gratia, ab alio incensam non extinguit, cum commode possit, non tenetur ad restitutionem, quia peccat solum contra charitatem, non contra iustitiam, si non sit custos, nec suae curae seges sit
commendata; Quod si ipse alienain segetem inculpabiliter incendat , &non statim extinguat, cuin commode
possit, tunc contra justitiam peccat, oc ad compensationem damni obligo
Quinto, si reus legitime interrogatus neget veritatem, unde damnum filco, vel alteri sequatur, non tenetur ad restitutionem, ut notat Tam bur. cap. a. ; quia solum peccat contra j stitiam legalcm ; cum non teneatur ex commutativa justitia dicere veritatem, aut procurare utilitatem aliorum ,
19쪽
1ε suastis II denaque probabiliter doeent Less ,
Sanch. , & alii apud Triis. de Tenibus, ut diximus in tractatu de Leguhus quaeli. ulti art. 3. N cc tenetur ad
restitutionem Iudex, qui juste reum
condemnat secundum allegata, & pro. hata; quamvis blandis verbis, alii que modis contra charitatem exhibi tis extorserit ab illo confessionem , unde damnetur: Et univertim qui j sitiam distributivam , aut legalem , vel vindicativam violat sine violati
ne commutativae , ad rellitutionem non tenetur, ut ostendimus art. I.
VII. Opponitur ad haec: Qui aliquem inculpabiliter, aut fallem sine pravi culpa propter inadvertentiam
infamavit, ex communi sententia tenetur ad relli tutionem famae, quando
advertit se illum infamasse; atqui ad
hane restitutionem neque tenetur ex re accepta, cum nihil alterius apud se habeat; neque tenetur ex peccato ullo contra iustitiam, cum suppon tur in culpabiliter illum infamalle ; e so falsum est, quod obligatio restit. tionis solum oriri possit ex re accepta. aut ex peccato contra tultitiam, seu ex iniusta acceptione. Respondet Less. cap. 2. dub. 2 a. hunc ad restitutionem teneri ex re accepta. quia infamator retinet quodammodo famam alienam, cum In ali rum mentibus pravam opinionem imculpabiliter inultam relinquat. Equidem respondeo cum Lug. disp. I 3. d tractorem in tali casu non teneri ad restitutionem ex re accepta; quia fama nullo modo potest dici quod sit apud detractorem, cum per detractionem exim Mur; sed teneri ex inj lla acceptione . non quia peccaverit contra iustitiam, quando inadvertem ter infamavit . sed quia peccat comtra justitiam, si advertendo ad damnum Inculpabiliter illatum, non st tim illud rei arciat: Aeli nulliter qui imculpabiliter Incendit domum alterius, Araisalus m.
ubi advertit ad damnum ineulpabili'
ter illatum , tenetur flatim illud impe dire pro viribus, ne ulterius prosequa tur; & si non curet incendium extinguere, tenetur ad restitutionem ex titulo injustae acceptionis, seu damnificationis, quia scilicet non impediendo damnum inculpabiliter illatum astu non extinguendo statim, quantum potest, incendium, peccat tunc contra justitiam. VIII. Ex dictis sequitur decisio celebris illius dubii, de quo agemus
quaest. 3. art. I. An scilicet accepta
ob turpem causam sint restituenda Dicendum enim restituenda esse, si traditio . vel acceptio rei sit contra justitiam, secus vero si sit contra alias virtutes: quare. verbi gratia, restia tuendum est quod recipit Iudex adferendam justam sententiam & quod recipit Episcopus ad conserendum mmoniace beneticium; sicut etiam quam do filius familias . aut sur donant rem
non suam. Contra vero non tenetur
ad restitutionem Iudex, qui recipit pecuniam ad serendam lententiam inis iustam post patratum tale scelus ς aut qui aliquid recipit ad se inebriandum, ad fornicandum, ad confingendum I dolum. &c . ut explicabimus m loco.
Ex quanam culpa contra iustitiam in riatur obligatio Reltitutaonis pI. Calpa alia est Theologica . alia Imridica, re alia uri mortatu. vel mentatis . sive ex parva late -are.
20쪽
Ex qaanam eulpa faetenda est Restitatis i tr
is admodum reperitur sine culpa Theologica .
III. Si culpa isthae Theologiesse losis
ex parvitate materia, trabst onus
vis ex imperfecta deliberatione , probabiliter ne sub veniali quidem
parte ullam obtigationem restimem di, etiam in materia gravi. V. Lages civiles obligantes ad comensationem damna non bligant ru couis
scienιιa, si absit culpa Theologica, qua ab iis praesumitur. V. Si tamen leges erviles non sint pra-
sumptitia, sed dispositiva . obligana
in conscientia ad damnum compen
sandum . sed ps sensentiam rudis
n. Ex peccato veniati ex parvitate maiateria contra sustulam pons per accidens orira gravis obtigatio restia mendi ut si in ultimo furtulo
per accιdens non advertatur ad praterita.
VII. Quoties plures ab eodem parvam ma teriam furantur, Daut unus advereat ad furtula aliorum, sed non μ eausa moralis latis damus gravis, probabιtius non tenentur ad restituendam parvam illam materiam sub graνι; nisi forte ad id
ex pracepto superioris adgantur. Um. Ad μιd tenetur, qui per neglia genιιam leviι re culpabstem grave damnum infert Aut Di volens leviter damnificare, caseu graviser damnificat Aut Messicus, qui exculpis levi suridica agratum ociseidit pM. Levis negligentia, qua excusat a compensendo damno Duossarium, non semper excusat Commoda .
X. In dubio num res perserit ex culpa gravi, an lavi, daturno onus re
stiluendi XI. Probabiliter propter grave damnum causatum ab actione exierηa deIePara III. leviter damnifieativa, posita eum intentιone nocendi graviter . non datur onus restituendi sub graνi ;Nee incurritur irregularitas, aut censura, vel reservatio propter la-le Pinctum externe leve, sed i terne grave , si verbi gratia, sic
aliquιι occidatur. XII. Non tenetur ad resisutionem, quii is damnum intulit eum unsis rantia antecedense; st probabitiser nec tenetur. si illud intulis cum Lgnorantia concomisante; secus vero si intritis cum ignoraritia affectata . aut etiam crasa . XIII. Cur teneatur ad restitutionem, qui volens comburere domum Porri inimici, per accidens comburis
rutionem probabiliter non teneatur,
Mi volens occidere feram, per ac cidens occidit inimicum , quem conditionate velut occiaere. si ιιι
I. Uaeritur primo. Ex quanam culpa contra justitiam oriatur obligatio restituendi, ex gravine solum , an etiam ex levi, ex theol gicane tantum, seu ex peccato contra Deum, ac legem divinamst an editam ex culpa juridica, seu contra legem humanam ἐRespondeo, certum esse Primo, innus restitutionis oriri non poste ex sola culpa interna, quia haec sine actione externa non damnificat; Quare si judex, verbi gratia . proferat sententiam injustam . ac deinde deprehendat esse justam, peccavit quidem ex amore injustitiae, sed non tenetur ad restitutionem. Certum est secundo, culpam aliam esse Theologicam. quam considerant Tbeologi, utpote contra legem divinam, aliam Iuridicam, quam spectane Iuristae pro soro externo , & juxta