Disputatio critica de Annalibus maximis

11쪽

commentatione ἀκριτικώτερον Scriptum librum videre me non

memini. Adeo in ea desideratur, non dico verbosa argumentatio, sed κρωις illa subtilior, quae recio iudicio delectuque prudenti a veris salsa diligenter discernat. Et haec quidem hactenus. De me ut paucula addam, esse in hac disputatione quae enucleatius, esse contra quae brevius dici aut potuissent aut debuissent, haud me praeterit; sed ut universe non assiuimus otio Gymnasiorum Doctores, ita mihi etiam temporis, quo haec persicienda erant, angustiae vix parandi omnia et disponendi, nedum limandi copiam secerunt. Ceterum in tam crassis tenebris solum me videre lucem, multum ut credam abest. Verum quid esset, quaesivi; quid esse videretur, quid non disputando effeci. liud quod pollicear non habeo. Multa dem promissu levant, ubi plenius aequo

Scribebam a. d. X. Kal. Sext. . G. M. a. DCCCLV.

13쪽

Sententias legenti virorum doctorum, qui de vetustissimis historiae Romanae monumentis plenius vel strictim egerunt, videri omnino mirum debet, tantam esse de annalibus azimis varietatem opinionum, ut in permagno scriptorum numero vix duo inveniantur, qui idem iudicium tulerint. Cuius rei causam si quis quaerat, hanc equidem in nominum et titulorum confusione pravaque interpretatione in primis alere dixerim; qua ratione quanto fiant obscura obscuriora, ex se intelligitur. Itaque quum annales maximi res esse dignissima viderentur, quam ex antiquorum testimoniis rursus in disceptationem vocarem, veteris praecepti memor, nisi bene distinguatur, non bene doceri, illius etiam quam dicebam causae ante omnia habendam rationem putavi. Quod quidem ne quid ceterae disputationis ordini ac perspicuitati ossiciat, optimum factum sit id primum agere et seorsum.

DE LIBRIS ALIISeU MossuENTIS, AEuAE AEdu ANNALlBUS MAXIMIS CONFUNDUNTUR.

Quum in hoc velut Cretens labyrintho viam invenire haud ita iacile sit, nescio an praestet statim e cursum dirigere, ut Vete-

14쪽

rum auspicias perveniamus ad certiorem notionem vocabuli ommentarii, cuius multiplicem fuisse usum satis constat. Iam primum, ut a parvis Ordiamur, Quinctilianus I. O. ΙΙ. 11. 7 commentarios puerorum memorat, in quos ea, quae aliis declamantibus laudata sunt, regerunt v et similite ΙΙΙ. 6. 59 de Rhetoricis Ciceronis: Sunt, inquit, velut regestae in hos commentarios, quas adolescens deduxerat, scholae n. Qui loci riginem declarant vocabuli, quod assini significatione postea invaluit, regesis Vopisc. it. Prob. II). Sic idem . . 50 sq. causarum,

quas Ser. Sulpicius egit, laudat si commentarios, ita exactos, ut ab ipso in memoriam posteritatis viderentur esse compositin, Ciceronis autem ad praesens modo tempus aptatos n. sis. Ascon.

Ped in or in tog. cand. p. 87 d. reli. Ipse Tullius Brut. XLIV. 164: Censoria Crassi), inquit, contra Cn. Domitium

collegam non est oratio, sed quasi capita rerum et orationis commentarium paulo plenius D. CL Quinctii l. l. 32. Sed in primis id commentariorum genus attendendum est, quod ad monumenta historica pertinet, ut πομνημονευμ- Xenophontis, quos libros Gellius N. . Ιv. 5 Latine inscribit dictorum atque iactorum Socratis commentariosi, etsi vicissim qui Latinis dicuntur commentarii, cuiuscunque sunt naturae, solent sere Graecis πομνηματα vel ποιι ματισμοι dici l). Notissimos eo genere asseram Cae-0 Commentarios Caesaris Appianus de reb. Gall. XVIII quum dicat τὰς ἰδίας ἀναγραφας τῶν ἐφημέριον εργον, manifesto non Vertit,

sed interpretem agit, plane ut de annalibus maximis absolvens Servius, Comment Aen. I. 373 de quo testimonio infra videbimus. Ne conferri cum

Appiano Plutarchus debebat Vit Caes. XXII , vel si quis alius ἐφηραριδας

Caesaris laudat, quo libri quidam fingerentur a eommentariis diversi. Sed hac de re quoniam disputavit in eandem sententiam diligentissime Suringarius, Comment de Rom. aut iograph. inrogr. schol Lugd. at 1846 p. 29 sqq. equidem inhil addo. Ceterum Graeci cum Caesaris, tum similes Mati eommentarios, quos solus Polybius mst. II. 40 4 πομνοματισμους dicit, πομνηματα inscribunt, ut Sullae rerum gestarem et Octaviani Augusti de vita sua libros, quorum pariter est proprium nomen ommentarii. Quod autem ait lineus i. c. p. 128, a Graecis su a verti ἀπορινο edνευ ιιιπλ

15쪽

saris libros, non omisso tamen hoc Ciceronis iudicio l. l. LXXV. 262: commentarios quosdam scripsit rerum suarum, valde probandos. Nudi enim sunt, recti et venusti, omni ornatu Orationis tanquam veste detracta. Sed dum voluit alios habere parata, unde sumerent, qui vellent scribere historiam, ineptis gratum fortasse secit, qui volent illa calamistris inurere, reli. a Commentarium, quem de vita sua summatim breviterque composuit Tiberius Imp. memorat Suetonius in Vit. LXI, et Cicero, ut scripsit ipse commentarium consulatus sui Graece

compositum v, scribere Latinum saltem sibi proposuit i), ita Epp. ad Div. V. 12 10 Lucceio pollicetur, si velit scribere de

rebus suis, consecturum se commentarios rerum omnium n.

cum quibus locis conserenti Brut. III. 14, ubi idem Pomponii Attio annalem describit librum quo ille omnem rerum moriam breviter et perdiligenter complexus est notant apparet

clarius, tum memoriae et memoriales libri 2), qui haud ita

multo post prodierunt, cuius naturae suerint, tum potuisse generatim commentario vocari, qui essent annales id quod

Tullius ipse facit La XV. 60, tradens: Bis Consulibus M.

thego, P. Tuditano), ut in veteribus commentariis scriptum est, Naevius est mortuus v. Dubitari enim vix potest, qui hic

id statuit, non probat exemplis. Ut sunt ἀπομνημονευριατα dieta et facta memorabilia os Plutaris. Vit Cat. Μώ. IX s. s.), ita in hoc maxime commentariorum genus is titulus convenit, ut Bibuli φλιδιον μικρον-ομνεικονευματων Βρουτου Plutarchus laudat it Brut XIII. 1 in Suringar. l. L p. 23. Commentarium illum Graece scriptum ipse Cicero πομνημα appellat Epp. ad Att. H. 1. . . 2 Illarum apud Gellium mentio es N. A. IV. 6, V. 5, Ι 8 hos, amasurio Sabino scriptos, memorat idem . . CLIV. 20, VI. 7, aut Dig. L. 16. 44. Ex quibus locis Lud Ianus vindicare cum paucis libris Macrobio Sat. III. 6. 11 --alium debebat, quod etiam in edit. Uponi.

scriptum invenio, a corrupta plurimorum codicum otione memorabinam. Ad usum nominis iacit in primis Gellius in praelatione, non in oris laudans, quod sunt qui probare videantur, sed memorial , ut eat L. -- pelli ad murinum liber memorialis. Cf. Sueton. Caea LVI.

16쪽

designentur veteres annales. Sed rarior tamen est hic vocabuli usus, qui in abusum vertitur, ubi additur nomen scriptoris, ut

apud Plinium N II XIII. 15 L. Calpurnius Piso laudatur a primo

commentariorum n, non primo annali, quod dici debebat. Possim, ut grammaticorum similesque vrησεκ praetermittam, Regum commentarios si afferre possim consulares Varro L. L. VI p. 26 ed. Spengel.), censorios aliorumque magistratuum cs. Becher Handb. . Rom. Alth. I p. 25), forenses et civiles, domesticos etiam privatosque, sed nihil opus est porro haec persequi 2). Hanc enim summam cogimus, commentarios dictos esse libros vel tabulas vel schedas qualescunque , reconditas et evulgatas, quibus contineretur quidquid memoriae causa, sive suae sive alienae, in primis etiam posteritatis, breviter atque incomte quis enotasset. Ad hanc igitur a veteribus praescriptam normam significatio locutionis ommenιarii Pont eum iam exigenda est, quippe quae de mea quidem sententia, plerumque male intellecta, errorum complurium pravique de annalibus maximis iudicii princeps causa habenda sit. Prae omnibus testimoniis, quae huc pertinere putantur, grave est Livianum illud, ist. I. 1. 2, quo quae in commentariis Ponti leum aliisque publicis privatisque essent monumentis, incensa a Gallis Urbe pleraque interiisse affirmat. In quam quidem

rem ipsam, a Plutarcii etiam περὶ τῆς 'Pωμ. τυχ. XIII)ex Livio

traditam, nunc moi inquirimus P sed verba attendentes, apud

I Cic. pro ab V, mus loci immemor Mersen, de orire hist. Rom. p. 12, negavit eommeriarios Reyum ita in liniversm a quoquam veteriun udari, tametsi ceterum sui iuris est, ubi assima certi cuiusdam Regis nomen addi solere.

2 Cito tantum testes Ciceronem Vere. H. 5. 21 Livium XXXIX. 47. 3, qui presse sequitur Polybium XXIV. , memorantem primum Ἀωπομνηματιο ιους, mox ira Πομνοματα; Velleium M. II 60 4, quolam, quem infra cum testimoniis Graecorum sum collaturus, Antonius scribitur aetorum Caesaris corrupisse eommentarios ν; Tacitum Ann. VI. 47,

Xm. 43 quae nonnisi de privatis schedis possunt acesph, Hist. IV. 40 Sueton Octav. LXIV, Calig. XV.

17쪽

Plutarchum υπηροματισμ ους dici legimus, quos ille commenlarios vocat. Quod quum haud sugeret vim doctos, vulgo tamen ita sententiam Livii explicatam videas, quasi annales libri Pontificum e nomine appellarentur, vel certe indicarentur tabulae

ligneae, a Pontifice Maximo propositae Cic. de Orat. II. I. 52. Serv. l. l.). At suas ipse historias Livius annalas vocaverit licet XLIII. 15. 2), vocare annales nisi per turpissimam negligentiam

Pontificum commenlarios non potuit, siquidem abusus, quem modo generatim notabam, hac in re tanto fuisset gravior, quanto magis ansam confusioni praebuisset. Satis enim certum est, id quod intra exponam, praeter annales alia monumenta Pontificum fuisse, quae proprie dicerentur commentarii, digna quidem illa, quae historiarum scriptor curaret, sed non ita, ut posthabitis ceteris omnibus horum interitum singulatim memoraret. At vero aliud

est, quo refelluntur, qui apud Livium ommentarios ab annalibus non distinguunt inducit enim Livius IV. . , suus procul dubio optimus interpres, Canuleium Tribunum querentem de aditu ad commentarios Pontificum Plebi negato. Haeccine valeant in annales marimos Habebant hi libri, si a. U. 509 iam eo

sectos putemus quod quum negem, cur secus videatur probare non est huius oci), natura sua nihil quidquam cum causa illius querela commune Tabulae autem certe non ad suppria mendum et celandum, quod scire lebis interesset, coeptae sunt

proponi. Quid igitur Canuleius, si rerum gestarum memoriam spectasset, de praeclusis commentariis questus suisset Utique a vero is aberit proxime, qui Livium, commentarios Pont eum memorantem, utroque loco idem significasse statuerit. Quid esse illud videatur, iam dicam apertius et explanatius. Inde a primis temporibus, non quidem Romuli vel quoquo nomine appellatus suit, qui conditor Urbis credebatur, sed sub eo Rege Romanorum, cui Numae datur nomen, quique primus Pontifices legit, vel paulo post huic ontificum collegio incubuisse cura videtur, ut quae res tam publicae gererentur, quam sacrae peragerentur, instituerentur, novarentur, eas sibi re- serrent in commentarios, quos sedulo ipsi, ut par est, servarent

18쪽

et custodirent meo adversaria, hoc αρχω sive, ut Latino nomine dicam, tabulari urn modo ne lignearum tabularum seriem

cogites, Livius utrobique significavit universe libros, qui vulgo et proprie dicuntur, non indicavit. Tabulae, publice propositae, ab his commentariis ita sere diversae suere, ut disserunt ab πετυποις -ογραφα Si exemplo res illustranda sit, ex ipso Livio id petam, ubi famam communem secutus tradit L 32. 2):

i Sacra publica, ut ab Numa instituta erant, - ex omnisntariis Regis Ancus Marcius Pontificem, in album relata, prο ponere in publico rubet n. T quae de Fastis evulgatis leguntur

IX. 46. 5. Ea igitur quam commendavi interpretatione, non quaesita prosecto nec contorta, Livius sibimet ipse conciliatur. neque adversatur ceteris scriptoribus, quicunque eommentarias Pont eum laudantes libros quosdam intellexerunt. Tandem, quod nimis hac in re negligitur, aut pessima interpretatione duce essicit ut conturbentur et negentur omnia, si hanc Livio suisse mentem statuimus, tradere nihil ille videtur, quod non rationi sit consentaneum et temporibus. Sequitur, ut absolvam deinceps de ea parte commentariorum Pontificum, quae postea in librorum formam redacta atque ipso illo titulo inscripta esse videtur Rar hi libri laudantur, nec quidquam corti de eorum argument proditur; sed tanto magis cum m imis annalibus sunt consusi, a quibus tamen, mea un- taxat sic est ratio, alieni fuerunt, et cum libris Poniscum sive pontificiis, proprie sic dictis, quibuscum natura coniuncti, renihil habuerunt commune.

Quod testimonium primum ponam id Ciceroni debetur, qui Brut. XIV. si Possumus, inquit, Ti. Coruncanium suspicari disertum, quod ex Pontificum ommentariis longe plurimum ingenio valuisse videatur s. Fuit autem Coruncanius, quod in his praecipue debet attendi, ipse Pontifex Maximus, primus e Plebe,

laudaturque propter rerum pontificiarum scientiam ac peritiam ab eo, qui scripsit rationem pro domo sua, LIV. 59. In qua quidem oratione Dagmentum legitur muli praestantius III. 156, quo loco Pontifices sic compellantur: Ut revertar ad ius

19쪽

publicum dedicandi, quod ipsi Pontifices semper non solum ad

suas caerimonias, sed etiam ad populi iussa accommodaverunt: habetis in ommentariis ve3tris, C. Cassium Censorem de . signo Concordiae dedicando ad Pontificum collegium retulisse, eique M. Aemilium, Pontificem Maximum, pro collegio respondisse, nisi eum populus Romanus nominatim praefecisset, atque eius iussu saceret, non videri ea recte posse dedicari. Quid, quum Liuinia , virgo Vestalis, summo loco nata, sanctissimo sacerdotio praedita, T. Flaminino, Q. Metello Consulibus, aram et aediculam et uisina sub saxo sacro dedicasset, non eam rem exauctoritate Senatus ad hoc collegium Sex. Iulius Praetor retulit 7 quum P. Scaevola, Pontifex Maximus, pro collegio respondit,

quod in loco publico Licinia, Cai filia, iniussu populi dedicasset, sacrum non Videri. Ad quae fragmenta qui animum attentius advertet, lacile sibi persuadebit, quantacunque sit saepe veterum in titulis librorum tradendis nescio incuria dicam an negligentia, hic saltem ommentarios pro annalibus non laudari. Non narrantur, quae aut debebant aut commode poterant in publicis his monumentis enotari, sed ea, quae praecipue ac prope spectabant ipsos Pontifices atque ad Pontificum ius resque divinas pertinebant. Quod etsi in primis ex altero loco longiore essicitur, prioris tamen brevitas, eodem titulo allati, Dnime idonea causa est, cur ad annales azimos eum reseramus,

ut retulere mustas si et Clericus, p. 87 l 22, 28, 564.

Quomodo ex commentariis Pontificum colligere cicer potuerit, disertum sitisse Coruncanium, Pontificem Maximum, quis lecto altero testimonio quaeret Uterque locus haud dubie ad eosdem libros pertinet, qui quales fuerint luculentius etiam ex tertio fragmento apparet, quod adscribere praestat quam indicare.

1 Vitae et fragm. est historio Rom. p. 24. Habet autem Dausius omnino pro marimis annalibus, qui dicuntur ommentarii Pontiscum. Ceterum sunt qui a II 63 non amplius soriptos annales censeant. Quae sententia si mihi omnino probaretur, hoc maxime argumento usus illos a mmmensam di stinguerem eo enim anno Consules luere . ille mamininus et Q. Metellus

20쪽

Exponens de templo et statua Fortunae muliebri dedicatis, anno post reconciliatur civibus Coriolanum, Dionysius Halic. A. R. HL 36 diligentius enarrat την γενομώην ἐπαφανειαν τῆς θεου κατ' κεῖνον τὰν χροωον, ora απα, αλλα κα δὶς, εος αἱ τῶν Ιεροφαντῶν περιεχουσι γραφαέ i). Has igitur' Ιεροφαντῶν παφας secuturus ille sic pergit 'Dτορειται τοι ν, τι τῆς βουaῆς ψηφισαμενης ἐκ του δημιοσέου πασας ἐπιχορπζθῆναι τας εἰς τον νεών τε καὶ το ξοανον δαπανας, τερον δ' παλμα κατασκευασαμένων των γυναικῶν, ἀφ' in αυταὶ συνενεγκαν χρημ-- ἀνατεθέντων τ αυτῶν ἀμφοτερυ' ἀμα εν τῆ πρωτο τῆς πιερώσεως ημερ F, θάπερωτῶν ἀφιδρυμάτων ο κατεσκευασαν αἱ γυναῖκες, ἐφθεγξ- πολλών παρουσων, ria στη -των φωκ' εὐσυνεπόν τε κώγεγωνον ' , εστι γονῆς ἐξερει νεοδμιεως ὁ νους εἰς την ' Ελλα διαλεκτον τοι Gωε 'Oσίν πολεως νομον γυναῖκες γαμεται δεδώκατέ με. οἱ δε φιλεῖ γίνεσθαι περι τας παραδόξους γονάς τε καὶ φεις, πολλὴ ταις παρουσαι πεπιπτεν ἀπιστέα, μη πο ου το ξοανον εχ τὰ φθεγξάμενον, ἀνθρωπένη δε τις

ῶχον ἐν προς - ἰδουσας ἀπιστέα,. '' εα αυθις πληθυνοντος του νεω, καὶ σιωπῆς πλεέστης κατὰ μέμονα γενορμένης, ἐν μειζονι υνῆ το αυτο ξοανον ἐφθέγξατο την αυτην λέξιν, στε μηδὲν - εἶναι το ἀμφιλογον 'μμεν ουν βουλή ως ταυτα μαθεν, ἐφηφισατο θυσέας ἄλλας καὶ σεβασμους, ους ἄν οι τῶν ἱερῶν ἐξηγηταὶ παραδωσι, καθ' καστον τος ἐπιτελεῖν - δε -αικες ἐν θεικατε-ζσαντο τῆ τῆς ἱερειας χρησάμσαι νά- ιη τή ξοανιρτυ ιν ιντε στεφάνους ἐπιτιθσαι DF χεψας προσφέρειν γυναῖκας, σαι δευτερων ἀπειραθζσαν γάμων, την δε τιμον καὶ θεραπεων αυτου πασαν ἀποδεδόσθαι ταῖς νεογάμοις. Haec ille, quae Clerico p. 105 554 sq. item videntur

ex annalibus maximis deprompta esse, quos tamen exili atque 1 Alios commentarios designari l. l. II. 36 ταῖς me τῶν ρῶν πεμφ-ς, u Πορμαος --τή- , palat ex laudato supra laa. 32. 2.