Disputatio critica de Annalibus maximis

21쪽

ieiuno sermone scriptos putat saepiusque assirmat. Sed praeterea nec rei narratae nec vero tituli ratio eam opinionem commendat, quamvis in hoc ipso Dionysius de more Graecorum interdum arbitratu agat suo Romanorum annales Graece, addito vel omisso 'Iερο πτων nomine, dici γραφα nequeunt, nec dicuntur, sed

χρονογραφιαι, ἐπιχωριοι γραφα vel αναγραφαι i), ἐνιαυσωι

προφαι, ἐνιαυσιαι τραγι-εῖαι, rarissime σι σια ' Ιεροφαντῶν γραφας in promptu quidem sit vertere Pontimum bros, sed ab horum ratione, ut mox videbimus, res nar raia pariter abhorret. Restat, ut naturae fragmenti convenienter commentarios Pontificum vertamus M, quo sane non magis Graeco vocabulo vim inseremus, quam abutemur Latino. Dicere Dionysius πη--τα debebat, eoque magis quod po sunt hi collegii Pontificum commentarii cum libris Sullae, Caesaris aliorumque, qui singuli de rebvs suis memoriae prodiderunt, satis bene comparari. Qualem enim horum commentariorum rationem fuisse novimus, si spectes res ciriles et militares, talessere in sacris publicis Pont eum suere eommentarii. Sed fortasse melius res illustratur altero exemplo, quod etiam Caesaris est. Huius mortui relicta γραμματα memorat Di Cassius XLIV. 55, eademque Appianus B C. H. 125 τα υπομνηματα τῆς αρχῆς dioii, interpretatur Plutarchus Vit Ant. XV α βψλέα, ἐν οἶς υπομνήματα τῶν κεκριμενων καὶ δεδογριενων se ἀναγεγραμ μενα Sic in his e

santur Graeci Latini autem ipsi aeta Caesaris dicunt, vel, ut Velleius Paterculus'. l. actorum com=nentarios. En quod volo habes. Quodsi a collegi quodam ductum exemplum mavis, dabo. Quae plerum que acta Senatus appellantur, ea Senatus eommentario Tacitus appellat, Ann.XV. 74. Denique, qui libri proprie dicuntur eommentam Pont eum, continua suisse series videntur aeιorum Pont eutium I). I Quod Dionysius I. I. ἐπιγύριον ἱστορίαν voeat, id urgentis Clinoi

p. 106 causa memoro, sed memorasse etiam satis est, quum ad rem inhil faciat. 2 Eosdem Becherus intellaxit t. l. I p. 12 ann. 18, qui idem sere de his monumentis coniecisse videtur, ut universe simile iudicium tulit Molatus, Handb. d. lat. itf. p. 357 sq. quem librum sero consultasse poenitet. 3 Bis probatis, consere iuvabit eum testimonio Ciceronis, quod est de

22쪽

Quae porro pertinent ad hanc de commentariis quaestionem, sive totum tabularium eo nomine intelligas, seu consectos libros,

tum afferam, quum de libris Ponti leum absolvero, quo iam

sine mora ergo.

Quod paulo ante animadvertebam, cum libris Ponι eum sive pontiflosis natura coniunctos fuisse eommenιarios, re nihil habuisse commune, id ita nunc explico, ut acta sua Pontifices enotarent in commenlariis, quos deinde perspicuitatis causa seros

nominabo, agerent vero, agere saltem crederentur ex certis quibusdam regulis, quae regulae statutae ac praescriptae essent

in libris Ponι eum. Hos igitur, etiam ab antiquis ipsis, permutari

inter se potuisse, ex se intelligitur, quamquam hoc ubi actum sit, decernere nobis saepe est difficilius. Ut ad rem veniam, sacros suos libros quum et Augures haberent et omnino nullum sacerdotum collegium non habuisse videatur os Petersen de orire. hist. Rom. p. 52 sqq. , mirum non est, celebratos esse praese

ii ponι eis sive onι cales, quos a libris Ponι eum nescio quo modo quave de causa, sed perperam distinguit Becherus p. ii si) Praecipiebant hi libri, qua essent latione riuoque

Ti. Coruncanio diserto, quae tradit Tacitus dial de Orat XXXV ΙΙ MNescio

an venerint in manus Vestras haec vetera, quae in antiquariorum bibliothecis adhuc manent et quum maxime a Muciano contrahuntur, ac iam undecim, ut opinor, aetorum libris et tribus epistolarum composita et edita sunt. Ex his intelligi potest, Cn. Pompeium et arcum Crassum non Viribus modo et armis, sed ingenio quo sue et oratione valuisse, Lentulos et e-tellos et Lucullos et Curiones et caeteram procerum manum multum in his studiis operae curaeque posuisse, nec quemquam illis temporibus magnam

potentiam sine eloquentia consecutum,ν. Videtur συλλογή indicari actorum Caesaris, ompeii aliorumque id aetatis virorum. Sarius misceli Lips. v. I p. 25 sq. Senatus commentarios significari censuit. tu est, aeta dium postili Romani, de quibus Cap. II dicam, perperam Clario intellexit p. 202 239, 376. 1 Tantum minus requenter Pori eum libri dicuntur. Qui vero legerit quae ex his Varro affert apud Festum p. 189 d. meli quaeque rit graphus IH odii, VI. 3 p. 196, cui scriptori saepe cum Servio mire convenit, et contulerit ea cum fragmentis librorum pons eis, sive pon-

23쪽

ritu privatim et publice sacra Diis iacienda, quae singulis victimae et quare decretae essent regulas praescribebant templa, aediculas, aras et similia rite dedicandi; quae seriae a quo genere hominum quibusque diebus observandae, vel quae fieri diebus estis permissa essent indicabunt; denique formulas comprecationum aliasque religionum caerimonias innumerabiles sere tradebant plenissime. Qui vero Pontificum libri Deorum nomina virtutesque, verbo ipsam theologiam tradebant, his libris indigitamenta verum nomen suisse ex Servio Scias, idque discriminis eliam Ambroschius Stud. v. Andeui. I p. 65 annot 109, in primis vero in dissertatione, quae inscribitur Ueber die Religionsbucher de Romer), quum egregie illustret indigitamentorum rationem, sacere inter utrosque videtur i). Pompiliana indigitamenta vocat

Arnobius, adv. gent. II. 75, quia a Numa auctore repetebantur, nisi ita dicta sint in honorem Numae, ex cuius commentariis

principia essent petita 2). Quidquid est. libri Ponti leum uni

ti alium, quae sunt apud Festum, Servium aliosque de Fulgentio vid. Leuchius p. 42 sqq.), non dubitabit, quin eodem utraque pertineant. Etiam Augurum et augurales libri sine discrimine laudantur. Illo nomine Varro

utitur L. L. V p. 61, VI p. 211, VII p. 289.

1 Serv. Comment. Virg. Georg. I. I Studium quibus arva tueri Nomina haec numinum in indigitamentis inveniuntur i. e. in libris soaui alibus, qui et nomina eorum et rationes ipsorum nominum continent i . Quodsi h l. o libris ιν accipiendum est ιν in iis libris ιν eo magis valet Ambrosinii ratio, quam ignoro an alibi probaverit, sed confirmare videntur Amobius l. l. et Censorinus de die nat. ΙΙΙ.

2 Cf. Peterse l. l. p. 30 sqq. qui etsi p. 35 confundit libros et ommentarios Pontificum, merito resutat Diissenium, Versutae . rit p. 238, ratum sequi ex loco Plutarchion. arc. VIII ubi esse dicuntur, qui despoliis opimis mentionem factam tradant εν πομνομασι Numa , collato cum testimonio Festiis opima p. 189 ubi laudantur libri Pontis m, ius Papirianum ex libris Ponti eum esse compilatum nam etiam a Pompili Regis lagem ιν Festus ibidem affert. Ex iisdem locis echerus p. 13 es. p. 15

effecit, inter υΠομνοματα Numae et libros illos sacros nihil discriminis intercessisse quod certe quidem rectius est, sed an otianino verum sit, dubito. quo in talibus certissimus auctor Plutarchus Ceterum de his omnibus vita.

quae diligenter contulit et disputavit lolgius p. 318 sqq. 358 sq.

24쪽

verse et habiti sunt et suere summae vetustatis monumenta. f.

Livius I. 1. 10. Hinc adeo Cicero de Orat. I. 45. 195: Si quem antiqua studia delectant, plurima est et in omni iure civili et in Ponti leum libris et in XII tabulis antiquitatis em-gies, quod et verborum prisca vetustas cognoscitur et actionum genera quaedam maiorum consuetudinem vitamque declarant n. Eiusdem rei alter locuples testis Oratius est, qui Epp. II. 1.25 sqq. obscuritatem notans, priscorum vocabulorum usu qua sitam, libros Pontificum meminit in patriis monumeniis antiquissimis: Si fautor ueterum, tabulas peccare vetante3,

ouas bis quinque viri sanaerunt , foedera Regum Vel Gabiis uel eum rigidis aequata Sabinis,

Pontificum libros, annosa volumina vatum, Die ite Albano Musas in monte locutaS. Quem locum conserentes cum superioribus quid curemus grammaticos, quorum Porphyri dubitat, annales Horatius an ius Ponι cum significaverit, audacter Acro libros annales interpretatur 7Nec probo equidem coniecturam Clerici, p. 29, quam motus iisdem scholiis decit dubitanter num sorte moratius unes illo nomine omnes libros Pontimum designaverit, et rituales et historicos. Libri vereor ut sint quoquam scriptore dicti pro tabulario, quemadmodum a Livio commentarii. - Α in poeia, inquies, talia mox sunt ad imussim exigenda. Poetis quidlibet audendi semper fuit aequa potestas n. Quid, quod avet illi coniectura Quinctilianus VIII. 2. 12, in re simillima commentarios Pontificum asserens Ad utrumque respondebo. Primum quidquid licet poetis aut si hi licere poetae arbitrantur, est ea sive venia sive audacia certis limitibus circumscripta, quos ultra citraque nequit consistere rectum s. misi suissent, qui proprie appellarentur libri Pont eum, posset fortasses in Ioeta non aegre serri, quod eo nomine, quamvis mulio exemplo, designasset iunctos cuiuscunque generis commentarios Pontificum; nunc ab Horatio exspectari illud non potest. Nec mihi Ciceronem, gravem in primis testem, ita contempseris, ut huic quo-

25쪽

que violentas manus iniicias quum enim manifesto idem spectet quod oratius, huius sententiam contorquens necesse est illi non parcas. Quae quum ita sint, oratii res ais esse videtur. At multo plus negoti Quinctilianum lacessere haud negaverim. Neque tamen se praebet implacabilem. Quod priusquam Ianum faciam, ipse audiendus est. Obscuritas, inquit, fit etiam verbis ab usu remotis, ut si commentarios quis Pont cum et vetustissima foedera et exoletos scrutatus auctores, id ipsum petat ex

his, quae inde contraxerit, quod non intelligatur 1 . incenim aliqui famam eruditionis assectant, ut quaedam soli scire videantur n. Iam vero quod Spalilingius quoque animadvertit, scribenti haec Quinctiliano obversatos esse versus Horatii, ea sententia non video qua possit probabilitate in dubium vocari. Notat certe uterque prisca et antiquata verba ex vetustissimis monumentis expiscantes, atque in hoc ipso locorum illorum,

ceterum sibi satis similium, vis onmis est posita. Quid igitur 7 Perperam Quinctilianus ommentarios dixit Vero, sed dixit

leviore peccato quam visus est nonnullis, qui sacros conamentarios sive acta Pontificum merito non cogitantes annales respici

opinentur. Illa enim monumenta, quae velut ex die in diem continuabantur, vix poterant prae aliis proponi exemplum prisci sermonis his, ut suo loco apparebit, plures libri suerunt antia quiores, ut Fabii annales et origines Catonis. Sed annales marimos intelligi vetant etiam allata Ciceronis et Horatii testimonia, vetat

Quinctilianus ipse, quippe qui X. 2 7 recte Pont cum onnales

memoret, non verborum obsoletorum causa, sed quo consilio a Cicerone quoque laudantur de Orat. II. 12 5 sq. ut sint historiae Romanae Latine scriptae exemplum antiquissimum. Itaque intereommenlarios et annales Pontificum Quinctilianus distinxit. Postremo, quod monent locis supra scriptis Cicero et Horatius,

1 Si quum scripsissem, non acquiescin in vulgato in Dia κων, pro quo fuere qui in my-tur restituerent, eandem emendationem Alestio lactam vidi l. l. p. 357, ubi vir clar ipsa illa testimonia, de quibus iam disputo, omnia refert ad commentarios Pontificum, istatiore sensuν dictos.

26쪽

ut titulos permutatos statuamus, id urget suo exempla Plinius N. II. XVIII. 5 s. s. Equidem ipsa etiam verba priscae signis ficationis admiror. Ita enim est in ommentariis Pontificum: auAugurio canario agendo dies constituantur, priusquam frumenta vaginis exeant et antequam in vaginas perveniantus si). Haec

quis dubitet, quin lecta in iis monumentis suerint, quibus vulgo nomen datur Pontificum libri Sic Augurum quoque qui solent

libri vocari, nonnunquam ommentarii dicuntur 2). Revertor ad alterum Livii locum, quem iam supra summatim tractans negavi quidquam habere cum annalibus maaeimis commune. Facit Livius Canuleium haec apud Patres querentem: O secro vos, si non ad Fastos, non ad commentarios Ponti immadmittimur, ne ea quidem scimus, quae omnes peregrini etiam

1 Sio Festus p. 286: In ommentariis saerorum pontimalium, inquit, requenter est filo ovis et fice agnus, lineo porcus Quae non ut vitia, sed ut antiquam consuetudinem testantia debemus accipere ιν spectans aperte quos Servius Comm. Georg. I. 27 libros ponti eclos appellat. 2 Impari tamen licentia, quia in his contusioni locus non erat. Non persuadet enim Bemhardius, Grunti. d. Rom. itf. d. ali. p. 174 3 ' p. 182 ann. 127, ubi inter Auguriin libros et ommentarios universe distinguit, ita ut ad hos, a doctis Auguribus scriptos, aditum civibus patuisse statuat, illos in tabulario repositos existimet, nec diversos fuisse ab iis, qui libri me diti dicantur. Utique apud Servium Comment Aen. I. 398 auguralibus eorumentariis opponuntur libri reconditi, ut orat pro domo V. 39 legitur: ν Venio ad Augures, quorum ego libros, si qui sunt reconditi, non scrutor ν; sed quod fortasse in loco illo Serviano valet, non Valet generatim. Quam promiscue his titulis veteres usi sint, luculente patebit conserenti inter se Ciceronem de re pubi Π. 31 de div. ΙΙ. 18 et Servium l. l. ΙΙ. 649. Primo scribitur: ν ovocationem a Regibus fuisse, signiscant etiam nostri augurales libri ν; altero ιν In nostris ommentariis scriptum habemus, Iove lauante, fulgurante, comitia populi habere nefas ν; tertio denique ιν Desulminibus hoc scriptum in remisitis invenitur, quodsi quem principem civitatis vel Regem fulmen inaverit, et supervixerit, posteros eius nobiles suturos et aeternae gloriae a . Adde locos qui sunt de Ti. Graccho, Plutarch. Vii. ara V, Ciceronis de M. Deor. II. 1, Valerii ax. I. 1. 3, ubi laudantur ιερατι- Προιν ματα, libri, bri ad sacra populi pertinentes.

27쪽

sciunt, consules in locum Regum successisse, nec aut iuris aut maiestalis quidquam habere, quod non in Regibus ante fuerit 7sHaec igitur Livius, cuius mentem interpretati viri docti, aliud

alii statuentes, in hoc consenserunt, si recte memini, omnes, librorum quorundam titulum afferri. Gravissimus is error est, ex quo non potuit non nasci in ceteris dissensio, aucta plerisque eo, quod cum annalibus propositas tabulas confundebant Longum est omnium sententia memorare paucorum memorabo, quorum Clericus, ut vestigia uaeimorum annalium ubivis sere

deprehendere sibi videtur, ita etiam a Canuleio aliud spectari negat p. 120 et 128. Contra Becherus multum abesse ait ut de annalibus Liviana accipienda sint, quippe quibus contineri nihil potuerit, quod Plebem celare Patrum interesset. Nolo

quaerere, si rem prorsus non curavisse lebs videatur, cur tamen aliquando tabulae sint propositae manum de his tabulis: nam in causa statuenda Becherus omnino salsus est. Quod autem

designari censet libros reconditos, quos commentarios Pont eum et libros Pontificum dicit, opponens utrosque libris ponι eiis sive ponι ealibus , hunc quoque errorem tetigisse sussiciat. Nec Krausium refellam, cui .l. 25 sq. Livii verba, quae Ciceronis istoriam annalium maximorim tradenti, de Orat. II. 12 52ὶ

obstare videantur, non magnum momentum habent s. Denique solos Pont eum libros intelligit Bernhardius i.l. a ver proximus, pinor. In hac enim equidem persi sententia, et hoc loco et priore Livium eodem nomine easdem res indicare, schedas dico in penetralibus ontificum fer aras, quae tamen schedae ut variae fuerunt, ita possunt et debentur re nata vel

historicae vel sacrae in primis intelligi i). Ita VI. l. 2 eommentarios Pont eum tumultu Gallico interiisse tradens, Livius procul dubio maxime historicos cogitavit, quum paulo post 3 100 Accessit quodammodo ad hano sententiam Sarius, lacess. Lips. nov.m p. 249, quo loco redarguens Bellesortium ιν Commentarios Pontificum, inquit, generale nomen esse opinor, sub quo et annales et libri sacri Pontificum continebantur. sed Sarius annales iam ante incendium editos statuit. Vid etiam Mottius p. 357 annot 195.

28쪽

suppressos Pontificum qui ad sacra pertinebant libros singulatim conmiemoret. Ita a Canuleio prae ceteris monumentis P ι cum libros indicari iam probare conabor. Sunt querelae huius duo capita. Primum est de iure civili celato, de iure publico et sacro alterum. Illud consormavit Livius ad ea, quae acta sunt a. U. 450, quo anno Cn. Flaviusu civile ius, repositum in penetralibus Pontificum, evulgavit, Fasiosque circa larum in albo proposuit, ut quando ego agi posset scireturi, quomodo ait ipse IX. 46. . Ad alterum querelae caput explicandum iaciunt, quae tradit Dionysius A. R. X. I, res enarrans rogatione de Decemviris paulo priores: Κομώηολέγα τινα ἐν ἱεραις η βιβλοις ἀποκεέμενα, α νομιον εῖχε δυναμιν ων οἱ Ιατρίκιοι τὴν γνῶσιν εἶχον μονοι, δια τὰς ἐναστει διατριβάς. Quod autem iam hinc essicitur, a Canuleio omnium

reconditorum monumentorum nulla magis quam sacra designari sive Ponι eum libros, hoc non leviter confirmat Cicero de re pubi ΙΙ. 51, ubi si Idem P. Valerius), inquit, in quo suit publicola maxime, legem ad populum tulit eam, quae centuriatis

comitiis prima lata est, ne quis magistratus civem Romanum

adversus provocationem necaret neve verberaret. Provocationem

autem etiam a Regibus suisse, declarant pons oti libri, significant nostri etiam augurales n. Pro quibus haec reddit Seneca

Ep. VIII si Philologus notat provocationem ad populum etiam a Regibus suisse. Id ita in pontificalibus libris aliqui putant, et Fenestellas. Sed Canuleii orationem vel potius semet ipse Livius interpretatur Ι. 1. 10, ubi deoribunis militum consulari potestate, post liberatam a Gallis urbem creatis: In primis, inquit, laedera ac leges erant autem eae XII tabulae et quaedam regiae leges conquiri, quae comparerent, iusserunt: alia ex eis edita etiam in vulgus, quae autem ad sacra periinebanι, Pontificibus maxime ut religione obstrictos haberent multitudinis animos suppressan. Quo postremo testimoni ad rem, quam agimus, ideo proficimus plurimum, quod 'paucis versibus ante tradit Livius quae in ommentariis Pontificum aliisque essent monumentis, incens Urbe pleraque interiisse. Iam enim quid

29쪽

sacias, si apud Livium commentarii Pont eum tibi sunt pro titulo librorum Statuendum est, in Canuleii oratione ita dici libros pontificios in testimoni de monumentis, quae interierunt, schedas ad historiam pertinentes. Quod mihi quidem

absurdius esse videtur Salva res est, si usum nominis Livianum patere latius dicamus, ea tamen lege, quam supra scripsi. Itaque Canuleius quum praecipue respiciat ad libros Pont eum, tum queritur omnino, quod negetur Plebi aditus ad ea monumenta, quorum erant Pontifices custodes, partim etiam auctores, ad reconditum huius collegii tabularium, cuius praeter alia suere qui postea in sormam lihrorum redacii vocantur annales azimi,

commentarii Pontificum libri poni eii, ut vulgati a Flavio Fasti. At tabulas, ad quas patebat populo aditus ligno factas

atque exacto quoque anno propositas, nec lum adfuisse probabile est, nec, postquam proponi coeperunt, servatas esse Constat.

Hoc igitur si quis annuum, illud aeternum tabularium dicat, per me licet, modo desinant aliquando cum annalibus ipsis lignea illa monumenta confundi Ea meo quidem iudicio una ac certa via est, qua testimoniis veterum, quae diversa aut contraria videantur, compositis ad verum perveniri queat. Sed ad alia r peremus: nam plura monumenta solent cum Mimis annalibus confundi atque ad hos plures loci salso roserri. Omnium primum proferam, quod radit Dionysius Halicarn. A. R. L 75 Παλαιος μεν ουν ουτε συγγραφενς ουζε λογογραφος

hoc loco publici annales designari, tum aliis, tum Clerico, qui p. 105ἱερας δελτους inbulas saeras, p. 544 hoc testimonio in fragmenta recepto saeras tabellas vertit Becherus autem l. l. L p. 5 ann i), quae monumenta designentur incerium esse statuit. Et vero, in primis in Dionysio, quod mox affatim apparebit, certi quid ex eiusmodi titulis tam dissicile eruitur, ut interdum magis quid noluerit, quam quid voluerit emcere liceat. Quocirca parum placet sententia Bernhaesit, Grundr. . Rom. Liti Up. 74 ann. 127sed 3 e p. I 82) qui quum Sionysium censeat per errorem

30쪽

libros Ponιoicum pro annalibus memorasse, necesse est ιεράς

δέλτους intelligat ἱερα βψλους Sunt omnino δέλτοι tabulae.

Hinc vero non consequitur, ἱερας δέλτους tabulas dici populo a Pontifice Maximo propositas, annuum labularium. Neque ex hoc proficiebant, qui scribere res Romanorum cogitarent, sed universe ex commentariis Pontificum, ex tabulario aeterno, quod modo dicebam. Quae quum ita sint, mihi hic Dionysii locus eadem ratione explicandus videtur, qua Livianos sum interpretatus, nec posse ad τον παρ' Ἀρχιερευσι πινακα, qui paulo post memoratur, ad solos commentarios historicos referri, a quibus etiam λογους illos

prolixiores alienos crediderim. Ceterum s. Dion7s de Thucyd. iud V, quem locum Cap. III huc rediturus describam. Tradit porro Dionysius XL 2 ex ταις ἱεραῖς τε καὶ στο- θώτοις βιβλοις a. U. 509 creatos esse et Tribunos militum consulari potestate et Consules L. Papirium Mugillanum, L. Sempronium Atratinum. Quum sint, quibus haec ad annales mainimos pertinere rideantur, quo id iure fiat, dispiciendum est. Sic igitur Dionysius, paulo ante quam laederis iacit mentionem cum Ardeatibus renovati: υται δυο κατατον αυτονενα τον αρχαὶ 'Pωμαέων αἱ το μέγιστον χουσαι κρατος πέποντο.

πλῆν - εν ωτάσαις ταις ' μαὶκαῖς χρονογραφέως ἀμφοτεραι φαινονται, ἀλλ' is ala μεμοι λέαρχοιμον , εν ala δεοὶ Βωποι, ετ ou nouala δ' ἀμφοτεραι, αἷς ἡμεις Ουπιανευ λογισμου συγκατατι θεμεθα, πιστεποντες δε ταῖς - τεὼν ἱερων τε καὶ ἀποθετων μβλων μαρτυρέαις Sane ipsam historiam qui spectet, eum haud nego facillime induci posse, ut hanc depromptam credat exm-imis annalibus, in quos vix dubium est quin itidem fuerit

relata; sed his finibus contenti esse iubemur, neque sola fragmenti ratio att*ndenda est. Iam primum enim tantum apparet, ne titulum quidem dici posse, quo Dionysius nomine utitur, sed indicari generatim monumenta, quae sacra quadam custodia diligenter tenerentur. Hac autem in re dubito an io-nrsio quisquam fluctuaverit magis, qui, ut exempla non plane diversa afferam, quoties id genus commentariorum designat, toties sive propriam rael dubiam, sed io am promit inscri-