장음표시 사용
11쪽
inuentores perhibentur : quod inuentum postea Graeci Romanique artifices secuti fuerunt i . Neque uero illud silentio praetereundum , quod Dii Deaeque ueterum Tuscorum , in uetustissimis certe, et ante Troianum bellum, ut creditur, fabricatis monumentis , quod in aliis nemo adhuc obseruarit deXtra uel laeua manu globum seu pomum praeferunt; cuius symboli rationem paullo inferius inuestigabimus : ut iam de fulmine inusitatae formae , quod Tusci nouem Diis tribuerunt; t) et de singulari capillorum cultu atque dispositione non dicamus. Nam caesaries Deorum uel breuis est, Vel prolixa, et in sine aequali linea uel tonsa, uel concinna dispositione post humeros reuincta, siue sinluta : adeoque interdum crines miro artificio sculpti, atque in fila dispertiti, ut facile numerari p01- sint: quod opificii specimen in aliis non obseruatur. Inter alia uero argUmenta , quae monumenta haecce Tuscorum esse probant; illud quoque haud parui momenti est, quod insigniora haec sigilla uel in ipsa Etruria; uel in sinitimis urbibus, quas olim Etrusci tenuerunt, inuenta sunt atque eff0ssa quaedam uero ipsis litteris Etruscis , more Aegyptio , uel in ueste , uel in femore, uel etiam in crure atque in brachiis inscripta sunt; cum quibus uero illa, quae litteris non sunt insignita, mire conueniunt i idemque opificii genus praeferre uidentur. Quare, ut rem paucis absoluamus, in hisce Tuscorum operibus, quae nunc primum in locupletissima hac supellectili exhibentur, semper aliquid uel non usurpatum ab aliiS nationibus; vel ob inuentionem curiosam admiratione dignum reperietur , nec facile quisquam de uera eorundem origine puterit dubitare.
His generatim praemissis, ad ipsam Deorum, qui proprii ac peculiares ueterum Etruscorum mere, progredimur descriptionem, qui quidem primum in his tabulis exhibentur : siquidem Bonarrotius, summus omnis antiquitatis interpres , de Diis tantum Consentibus Tuscorum egit, quos ipsi cum Graecis & Latinis communes habuerunt. Ρrimus igitur ordinem ducat Ianus, Italiae ac potissimum Etruriae princeps Deus, uti Donatus in Horatium eum appellat 3). De Iani aeque ac reliquorum Deorum origine , n0minibus et cultu in dissertationibus separatim inferius disputabitur. Corona, qua hic sistitur Ianus, Tab. I. Fig. I. florem patulum foliis refert; estque eius fodi TQ I ma antiquissima , nec apud Graecos, uel Latinos in Deorum simulacris obuia. originem durisse uidetur ab Aegyptiis, qui Deorum capita toti flore coronarunt; uti Harpocrates aliaque Numina in mensa Isiaca sculpta , probare possunt ψ). Forsan hoc primum illud coronae genus est, quod ipsum Ianum habet inuentorem s) Aures habet praegrandes , quod superstitiosa antiquitas credidit, ita Deos precantium uota facilius exaudire posse. Qua de caussa etiam audientes , επηκοοι cognominati fuerunt 6 et Lacedaemonii Iouem cum quatuor auribus effraxerunt. Praeterea Ianus manus habet pendulta, non tamen lateribuS Omnino cohaerentes, more Deorum Aegyptiorum. Tunica amictus est ad talos demissa; pedes lunatis calceis, quos Etrusci inuenere, inducti; e0llum torque eXornatum. Nec uero unica facies quemquam moueat; quippe hanc quoque Iani formam antiqua monumenta probant.
Deus Etruscorum a Vol iensibus praecipuo honore clilius.
. A nno Salutis reparatae CIIII CCXXXV prope Pratum, Etruriae ciuitatem, in loco, qui uulgo dicitur Pidrarimonte, una cum pluribus Penatium Deorum et Larium eX aere paruis signis et uotiuis donariis erutum quoque est elegantissimum simulacrum , Tab. I. fig. 4. et s. quod quamquam
uultu 1 Vid. Cuperum in Explic. Tab. Apotheoseos
s. consecrat. Homeri p. I 69. &e. O Plin. I istor. Nat. L. ΙΙ. C. 52. Demster. Inonum. Tab. I. et III.
ab Vid. in epist. ultim. 4 Vid. Cuperi Harpocrat. edit. Traj. ad Rheu.
12쪽
uultu suo placido ac sereno Baechum, laetitiae datorem referre posse uideatur : multae tamen ratim nes suadent, ut eum pro Uertumno potius habe amus. Quas enim notas apud Propertium de se pr0dit , mire cum hoc signo conueniunt i). Tuscis proprium olim hunc fuisse Deum atque a Vulsiniensibus, a quibus etiam Vertumnalia in eius Lonorem fuere celebrata, ad Romanos , euocatione forsan facta, translatum, idem Ρropertius i. c. diserte declarat. Toga, qua amictus hic cernitur, togam Haruspicis Etrusci imitatur 2 . Diademate reuinctum est caput, e quo uero post humeros nulli lemnisci dependent, Etruscorum more. Coma in Orbem ita attonsa est, ut et ipsa coronae speciem Praeferat. Pectus, humeruS deXter et brachia nuda sunt; reliquae corporis partes, ueste ornatissima summoque artificio caelata, ut etiam membrorum latentium nuditatem aperiat, amictae sunt. Fimbria togae radiis undique est coronata. Dei pedes, qui Tyrrhenis crepidis et quidem ornatioribus induti sunt, plumbeae basi insistunt: circa basia addituim est glutinum instar ferri durissimum , forte ne alio euocari posset 3 . Qui plura de Vertumno cupiit, adeat doctissimum Laurentium Begerum Tom. III. Thesaur. sel. Elect. Brandenburg. p. 289. orona, qua Deae capiat redimitur, Tab. I. Fig. g. myrtea est, uel potius foliacea ψ), nullis lemniscis de-Τab. I. pendentibus; utpote qui, crescente luxu, coronis demum accesserunt, et quidem aurei 3 . In medio eiusdem coronae in fronte congesta in orbem Misuntur quaedam poma ; et ipsa Dea manu deXtra p0mum tenet. Praeterea pulcherrimis inauribus est ornata, et palla, quam sinistra manu tenet, in flanus tam Venustos elegantesque est concinnata, uit pulchrius exemplum in tota antiquitate haud reperivtur. Pedes calceis, uel crepidis Tyrrhenis, et quidem lunatis sunt ornatissimi, quarum sub planta catenae inneXae sunt , quibus forte eam deuinXaerunt, ne vel ab impia manu dimoueri ; uel ipsa ab hostibus euocata excedere posset. Rusmodi euocationis formulam legere licet apud Macrobium. 6) Hanc Tuscorum ante Deam , quam etiam Patronain ueteres dixere, una cum eiuSdem iuro Vertumno et Latini populi et R0mani postea re igiose coluerunt, ipsique Faminem Pomonalem constituerunt 8 .
Tuscorum Dea, summa religiorae a Volsiniensibus et Volaterranis
In numero Deorum, quos Volsinienses c0luerumt, teste Tertulliano, 9ὶ fuit etiam Dea Nortia, quae, Tab. I. ut Liuius scribit, praenobile apud eos templuim habuit, arasque ipsus nomine ac diuinis appellationibus insignes. io) Quae fuerit Dea , sub judi ce lis est. Quidam N0rtiae nomine Sortem ; alii Ne-mdsu ; alii denique dchen seu fortunam innui artitrantur II). Unde etiam in marmore apud Fabrebium ir) et Reinesium 13 MAGNA DEA NORTI A appellatur; eo quod Fortunae, ut ait Cicero I 4), magna uis est in utramque partem; uel assi res secundas, uel aduersas. Ipsum uero hoc simulacrum Tab. I. Fig. 7. ut creditur, Deae Nortiae, marmore um est, Vetustissimum, litteris Etruscis inscriptum, capi-Tab. III. Tab. LXXXI. De toga, eiusque Originie 7 Varro de Lingu. Lat. L. VI. et usu, uid. praeter alios Bonarrotius in uasa uii- 8 Uid. Festum p. a 3 . trea coemeter. p. I 58. 1 u. et in L plic tionibH. Vt In Apologet. Cap. XXIV. Coniect. ad monument. Etrusc. addita operὶ Uς ' 1 ob L VII. uide etiam Festum et Iuvenalem Sat.
te6 saturnal. L. III. C. 9. Pausan. L. III. et Diodor. Sic. L. XUII. Curtius L. IU. C. 3. Arnobius aduersiis gentes L. VI. De hoc genere coronarum uid. Paschal. de Corona. steriano S. XXXIII. p. 56. 57. 3 Vid. Prudentius de simulacro Romae v. 23o.
Ii De Nupt. Philolog. Cap. IX. I 2 Inscript. domest. Cap. X. p. 7 2. num. 5O7.13 Classi I. num. CXXXI. a b L. V. de ossiciis.
13쪽
te uero et ex parte pedibus , iniuria temporis, truncatum. Puellum sustinet Iasesis iraiolutum, qIuan sit Iupiter 'ut Praenestini Fortunae signum cum Ioue puero fecerunt, quod describit Cicero , O a 2 et desum Deus, quem ueteres Fortunae aliquando in manus dederunt, ut auctor est Pausi nias, et) pro certo assirmari non potest.
ANCHARIADea Etruscorum, a Faesulanis et Asculanis culta.
Tab I Hσ.9. Faesulis reperto, colligere licet: nec minus Uero Asculinorum, I*q .
ipsi de die tum sanum in h norem extauctum, quod ab eadem Dest Ancharia a
Ancaranum dicitur, comprobare possunt. Anchariam autem hane Demilao appella- ccio docti simus Turnebus ψ) quod furorem immittere credebatur iis, qu09 suo Numme au-, s seu Ancarios, quasi furiosos dictos : quemadmodum Bellotiarii uo turre correpti. Simum hor Uetussissimum, licet sit Tuscanici operis, in multis tamen intiqvissim0r Aegyptiorum sculpturam imitatur, quod eorum opinionem c0nfirmare videtur, qu loca ex Aegupto uenisse contendunt. Ρrimum enim Dea pessibus Iunctis, m0re Drum non gradiensium, sed in quiete stantium, insistere ; quod uero ultimae antiquitatis ζWM N a Luel Daedali tempora antecedit,) manusque ad utrumque latus pendaeaS et cGIIaerencitur. O Praeterea capilli sunt soluti, prolixi, post humeros fluxi, atque. ita in fine unciquo Ri , ut lineam suam nec unus omnino eXcedat. Reliquum PQ ζ. ὶVRRxὲβ φας'ὲβ RV ..hsithii, diadema non est lemniscis retro pendentibus reuinctum: uestis exhibetur m elegant se cuius angulo anneXa est ansula , qua forte uestes suspendi soleban
Tuscorum , praesertim vero Volaterranorum et Lunensium Dea.
i uamquam Servius 6 Bellonam inter Deos communes refert: nullus tamen dubito, eam Deam olim Etruscis peculiarem fuisse, atque Duellonam, ut bellum duellum, . appellat m , I9 P0 modum uero, eu0catione ab Appio Claudio facta , post partam de Etruscis uictoriam, ad R0man0S demum transisse, uti ex Liuii uerbis colligi potest. 8) Certe hic Claudius Anno U. C. 4 I. temptu in honorem eius exstruxit, cuius dedicationem describit Ouidius, 9 in quo legatis eXterarum genuum Io) et imperatoribus a bello redeuntibus et triumphum petentibus D) senatus dabatur. Ante hoe templum erat columella, quae bellica uocabatur , supra quam hastam iaciebant , cum bellum Indiceretur. a r) Cum nullum huius Deae ex aere simulacrum facile reperiatur, ex toreumate saltem hoc Etruὶc0 perspici poterit, qua specie eam expresserint Tusci. Quatuor currus in eo sculpti sunt, quadriiugis
equis tracti. In eo, qui notatur N. I. Bellona, ut opinor, est cum Marte. In altero N. R Hercules clauam gerens cum Victoria. N. m. cum Dea alata sedet Deus Marti similis galeatus, qui uel Terr0rem, uel potius Pausum Deum cum Ρace referre uidetur 13). N. IV. duae uisunt Deae. Temei sforte et Venus I ). Ρrope rotas currus quadriiugi canes, uel cerui et serpentes conspiciuntur. EJUS dem Bellonae imaginem Tab. U. Fig. II. Ir. I 3. i4. eXpressa' exhibent. Fuisse autem hanς Deam a Volaterranis inprimis cultam , declarat ara marmorea uotiua , quam illustram S P. . Inscript a L. II. de Diuinat. uide etiam, quae de Fortunae
imagine sculpta in Gemma, adnotat Cl. Bonar-rotius in obseruat. ad Numism.m . mod. P. 226. In Boeotic. L. IX. C. 16.
Vid. Reines Synt. Inscr. Class. II. num. XXIII. Aduersar. L. XVII. C. uq. s) Diodor. Sic. L. IV. p. 276.6) L. XII. Aeneid, ad u. II 8. 7 Varro de L. Lat. L. VI. p. m. 7 . Festus in v. Duellum. 8) Dec. I. L. X. 93 Fastor. L. VI. u. 298. de Bellona plura apud Gyraldum Synt. X. Hist. Deor. iob Liu. L. XXX. C. EI. 11 Idem L. XXVIII. C. 38. et r) Festus in uoce Bellona. i ab Arnobius L. I. aduersus Gent.1 Lucretius L. I. u. 32.
14쪽
tast t. antiqv. Etrur. Urb. I Apud Lunenses uero minos eiusdem honores docet ara peruetusta in minis Lunae urbis reperta 2 .
Tuscorum, ac praesertim Ocriculanorum patrium Numen.
Ualentia, eadem eum Roma Aesculapii filia olim habita, Ualetudo quoque et Salas fuit appella-Τabavia. Tuscorum ac potissimum Ocriculanorum fuit Dea , ut diserte docet Tertullianus, 3 cui etiam uetustum marmor uotium Ocriculi inuentum adstipulari uidetur. 4) Non absurdum fuerit credere, ab auspicatissimo huius Deae nomine urbi Romae nomen inditum, quae, teste Solino, s) prius Valentia uocata est. Nam ερ ωom Glossis est ualere : P Valentia. Inde Ρωμος et uis fortis. Inde Latinis priscis Romulus. Festus: Romulus et Remus a virtute, hoc est robore appellati 6 . Quidam Romam ab Etruscis conditam putant, ut ex Alcimo , uetustissimo Historico docet Festus ), cui sententiae fauet Ρlutarchus, qui in Romuli uita animat, eam ciuitatem ab ipso condi non potuisse, nisi adscitis Tuscis. Hanc autem ueram Romae originem, a scriptoribus, odio uel inuidia in Etruseam gentem, postea fabularum ambagibus obscuratam fuisse, quidam sibi persuadent 8 . Simulacrum autem hoc ex Mediceo Thesauro primum prolatum ex aere est, ab eximio Tusco artifice confectum. u. Tab. II. Fig. I. Caput eius galea est insigne, et serpenticulus denr0 brachio aduolutus, quo ipso non male augurari licet, referre, ut dirimus, Deam, quam primum Valentiam, seu ualetudinem, postea Salutem ueteres iisere. Sic certe et Romam galeatam et cum serpento nobis stant nummi antiquissimi, quos pondera dicunt; et Diis salutaribus urbiumque conseruatoribus hoc animal, tamquam symbolum et insigne salutis additum reperitur 9 . Uitta, qua caput cingitur, non omnino a galea celatur; sed euidenter apparet, quod raro, aut numquam factum ab aliis artificibus obseruatur. Tunica plumario opere insignis est: collum radiatum quoddam ambit monile, quod ornamentum Etrusci artifices minime dignum Dearum maiestate existimarunt. Serpens in speciem armillae circa brachium uoluitur. Denique palla, quae supeme induitur, miro artificio in taus ac plicas est concinnata. Quod in Tab. II. Fig. 2. alterum Taba. signum est , itidem Valentiam Deam referre uidetur. Obseruatu dignum est diadema , seu mitella amgustioris formae radiis distincta. Insignis est torques, e quo Etrusco more tres bullae dependent, quae dubio procul quema folia referunt, quam arborem ueteres Diis salutaribus tribuerum Caput palla habet uelatum, ut Aesculapius saepe conspicitur; utpote in quo mentis sedes est, et fons salvitis. Serpenticulus, quem sinistra manu tenet, illis et magnitudine et specie similis uidetur, quos Eururia gignere solet I O .
Voltumna qualis Dea fuerit, quave religione culta, ob scriptorum silentium pro certo dici non pol est. Quantum tamen coniicere datur, totius Etruriae Numen tutelare fuit, quas rerum gerem clarum curam haberet, populorumque saluti et tranquillitati prospiceret. IIJ Qua de causia ad ejus fanum, quod longe celeberrimum pr0pe Uulsinium fuit, urbem in medio Etruriae sitam, conuentus et concilia frequentissime habebantur , quotiescumque nimirum res grauior incidisset, uel reipublicae salus postulasset. Ir) Quod quidem laudabile Etruscorum institutum ad Deorum templa, de rebus paul-
O Vid. not. ad Inscript. Donianas citis. I. num. I69. p. 36. s) Cap. I. de origine urbis Romae. 68 Salmas in Plin. Exercitat. in C. Iul. Solini Polyhist. P. s. et 6. 7 L. XVI. uid. etiam G. De erum de Etrur. Reg. L. I. C. IX. 8 Id patet ex Dionys. Halle. L. I. p. m. 23. ac pinsim , ubi Tuscorum meminit. cf. Edmund. Diri son. in Diatrib. de Noe in Italiam aduentu, eiu que nominibus Ethnicis P. m. 29. 3O. 3I. 32.9 Vid. Festus in uoce Dracones. Iob Serpentes sunt etiam Pacis signum, ut ex cad ceis ueterum perspici potest. Ii Thomas Demsterus de Ur . Reg. L. I. c. m.
IO Liuiua Decad. I, L. IV. et v.
15쪽
1o maioris momenti deliberandi, postea etiam Romani secuti fuerunt. I Uesumus et Volumna itidem Tuscorum fuere Numina magnae religionis et cultus , ut ostendit Demsterus. 2 Quod bona uellent ita appellata fuisse consist D. Augustinus. 3 Ρro Diis autem, nupsiarum et coniugiorum Praesidibus falso a quibusdam haberi, idem paullo ante citatus docet Demsterus. 4) Suspicatur idem,
Volumnam a turritis arcibus, quibus praeesset, nomen accepisse. Vola enim Etrusca lingua arx aut urbs est, de qua u0ce alia plura erudita congerit. A Volumno et Volumna nomen aeceperunt Uolumnii, Tab.u. quorum frequens mentio in antiquis lapidibus. An uero parua Dearum signa in Tab. ΙΙ. obuia Voltumnam etU0lumnam referant, adfirmare pro certo non ausim, licet coniectura non sit prorsus improbabilis. Rudis
sculptura urimam prodit antiquitatem, et quasi ipsam artis infantiam. Cum enim, teste Diodoro Tab.II. Siculo, ansiquissimi artifices signa sua facerent oculis clausis, perspicuum hinc est, signum liue, Fig. 3. longe antiquissimum. Manu dextra pomum tenet haec Dea; Caput habet tutulo ornatum; supra tutulum eminet nimbus sic enim Latinis dicitur siue diadema, quod discum refert. De hac diuinitatis apud ueteres nota, quam ab Aegypsiis Tusci; a Tuscis Romani acceperunt, uide Laurentium Pignorium 6 et Bonarroclum. Tuscanici autem esse operis , probant calcei lunaii , quibus Etrusci Deos suos ornarunt, quo augustiores uiderentur. Simulacrum Tab. II. Fig. q. est aeneum, in quo praeter alia, illud inprimis obseruatione est dignissimum, quod oculos habet clausos.
ueterum Etruscorum, praecipve vero Ardeatium, Climauorum et Perusinorum Dii tutelares.
Pilumnus et Ρicumnus Etruscorum fuerunt Dii, uti eX terminatione , in quam aeque ac alia Tusca nomina; Vertumnus, Volumnus, Portumnus desinunt, colligitur. Auspiciorum et auguriorum, 8 nec non c0nnubiorum et infantium Praesides atque Dii tutelares hisiti fuerunt: unde etiam Varro eos, Deos coniugales appellat. 9 Ρilumni aliquoties fit mentio apud Virgilium ; Io ad quem
ita commentatur Seruius II Varro Pilumnum et Picumnum infantium Deos esse ait : Piso Pilumnum dictum, quia pellat mala infamiae. Et Nomus Marcellus: Iet Pilumnus et Ρicumnus Dii Praefides auspiciis coniugalibus deputantur. I 3 Quae de origine horum nominum uarii tradunt, Uossius I ) et Meu sus I docent. Quia Ρarentum Dii Praestites credebantur, non absimile uero fuerit, si per Deos Parentes, quorum frequens in uetustis aris mentio; I 6 quique Ρlauto Dii Penates Parentum dicuntur
Ardeae urbis conditorem fuisse putant: unde Ardeates ei aedem dedicarunt, quam nupturae uirgines
frequentarunt. I 8 Cumanos inprimis coluisse Pilumnum, uetustae arae inscriptio probat a in
Sio Per m quoque inter praecipuos Pilumni evitores fuerunt, ut uaria loca, castrum Pila, custrum Pilonico et Pitello, quae ab eo nomen duxisse uidentur, satis probabiliter declarant. 2C Quae in Tab. H. Fig. 8. conspicitur Imago Pilumnum exhibet, globum dextra manu tenentem, auguralis discipi,
7 L. IV. p. 276. eius testimonium Franc. Iunius erudite illustrat in catalogo Pictorum &c. in
8J Demster. de Etrur. Reg. L. III. p. 297. Nonius Marcellus de Doctorum indag. p. 628. Io Aeneid. L. IX. u. 4. X. u. 76. 6IQ. XII. u. 83.1ib Ad Virg. L. X. u. 76. io Loc. cit. 1 ab CL Alexander ab Alexandro, Geniat. dier. L. II. C. XXV. io De Orig. et Progr. Idol. L. I. C. XL.
15 Animadu. miscell. L. II. C. I. 169 Raph. Fabretius Inscr. C. II. n. 6. p. 72. Gudius p. LXXII. n. 7.1 J In Mercatore Act. V. Sc. I. u. 5. I 8 Corradin. Vet. Lat. pros. L. Ι. C. M. C. XIII. C. XXIV. 19 Apud Gruter. p. XCVI. 4.eto Felix Clattius in L. IV. Perusiae Etruscae p. III. II 8. II9. Demster. Tab. XL. et in Tom. III. Mus. Florent. Tab. LXXXI.
16쪽
disciplinae uel donariorum symbolum, quibus cultores placari Deos suos posse credebant. Capilli per gyrum quasi calamistrati apparent. Reliqua duo simiaera Fig. 9. et Io. orantium ritu manus habent apertas, atque uel ad caelum ;uel ad cultores sublatas, quod omnino est obseruatu dignissimum. Etrusci autem eorumque eXemplo Romani plerumque eo gestu Deos suos estinxerunt, quo ipsi in saeps faciendis precibusque fundendis usi fuerunt. In Tab. II. Fig. II. II. Pilumnus toto corpore nudus sistitur. Caesaries , quae circa limmeros diffunditur, in elegantissimos plexus est dispertita. Supra frontem capilli quasi galeam quan
eadem, quae ANCHARIA Tuscorum Dea , a Pisaurensibus
FVRINA Dea, Furiarum siue Eumenidum Prinreps creditur, quam Etrusci ANCHARIAE,
Latini et Romani FURINAE nomine coluerunt ; eiusque numen impiorum hominum scelera ulcisci crediderunt. Lucum, i) Flaminem, FURINAL ΕΜ dictum et atque annua sacra FURINALIA in eius honorem instituerunt. 3J Exstant adhuc arae huic Deae dedicatae, in regione transtiberina, ubi praecipuus eius cultus fuit, repertae. In una earum placabilis cognominatur: Anchariae seu Furinae imaginem reserunt duae paterae fictiles , nuper in agro Pisaurensi repertae, quae in b. II. Fig. I 3. et Tab. III. Fig. I. exhibentur. In harum prima Dea haec collo, pectore et brachiis nuda , rigentibus capillis, ut scelestis terrorem incuteret; grandibus oculis , ore foedo, uultu terribili effcta cernitur. Sub pectore tunica breui est cincta, quae ostendit, eam ad scelera hominum vim natae uidentur; sed quales uespertilionum esse solent. Ramusculi duo circa Deam uidentur esse ilicis; siquidem haec actor, teste Plinio, s) apud Etruscos in maxima fuit religione, et Eumenides, quas Athenienses , seueras dixerunt, in luco ilicibus denso fanum habuerunt, ut scribit Pausanias 6 . ΕX hoc uero licet etiam augurari, ramusculos ilicis et fores in sacris Anchariae fuisse adhibitos. Furinae huic interdum Furor et ipse inter Deos relatus ab Etruscis , comes additur, quod eX antiquis sepulcro eX marmore confecto probari potest. In dextro nimirum latore sepulchri, Furina Dea facem utraque manu, quasi iactatura eam, tenet: in laeuo FUROR gladium intentat. Utrumque hoc Numen humeros alis instructos habet. Furor autem barbatus, uirili aetate toruoque uultu repraesentatur.
Ut in Deorum numerum referam etagetem, auctor mihi est Festus qui de diuina eius origine ita scribit : Tages nomine, Genii situs, nepos Iouis , puer dicitur disciplinam haruspicii dedi se duodecim populus Etruriar. Ietes hic, ut cicero ex antiquorum fabulis tradit, 8 dieitur in agro Tarquiniensi,
ab Alexander ab Alexandro geniat. dier. L. H. C. XII. 79 In uoce Tages. ab Varro de L. L. Lib. IV. V. et VI. cf. Gyraldum p) De Diumat. L. II. C. 23. Sic Lucanus L. I. u. 636.
inventor , a Tuscis, praecipue Perusinis et Cortonensibus religiose clilius.
cum id Cicero L. III. de Nat. Deor. Iii Corinth. L. II. C. XI. Synt. I. et UI. Edidit Franc. Ηesselius p. LXII. num. s. 6.sb Histor. Natur. L. XVI. C. MIRipsum conditorem huius artis scit. haruspicinae appellat. cf. Ouid. Metam. L. XV. u. 553. sortia. de Die Nat. Cap. IV.
17쪽
eum terra araretur, et seseus estius esset impressuis, exstitisse repente et eum affatus esse, qui arabat. Puerili specie dicitur uisus; sed senili fuisse prudentiae; Etruscosque, qui ad famam rei conuenerint, haruspicinae disciplinam docuisse. Unde non male coniicit Io. Gest. Uossus i) hanc de Tagete fabulam origunem traxisse ab Adamo, terrae filio, a quo primum homines Dei cultum edocti fuerunt. Libri, qui Haruspicinae notitiam continebant, Acherontii diiui sunt, quos Etrusci non minore diligentia, quam
Romani Sibyllinos libros adseruarunt, quosque in rebias dubiis consuluerunt: ipsa uero eius sacra, Hcheronti appellata fuerunt. 2 Quodsi uero constat, urbium conditores, rerumque generi humano utilium in- Mentores in Deorum numerum olim fuisse relatos, dubitandum non est, Tagetem quoque cum Obdiuinam suam originem; tum ob inuentam a se super stitiosam illam doctrinam ab Etruscis diuinis honoribus cultum fuisse ; maxime a Tarquiniensibus, apud quos ortus dicitur; eosdemque haruspicinae discipi, nam docuisse memoratur. His facile addi possumt Ρerusini et Cortonenses , quod in eorum finibus iuxta lacum Thrasimenum haec Tagetis simulacra inuenta fuerunt. Tusci eum pueri sedentis habitu eismerunt: quippe apud Ebraeus , Graecos et Romanos mos fuit docentium sedere ; 3 eademque de caussa Mnerua, Apollo et Vates frequenter in Tuscis potissimum monumentig sedentes con-Tab. spiciuntur; q) quod artes et disciplinas rerumque futurarum euentus homines docuerunt. Diuina ha- III. bet ornamenta Tages, nimirum bullam et quidiem maiorem e sericeo torque ante pectus dependem Fig. a. tem, armillas et periscelidem cum Etrusca inscrtitione. Avicula , quam dextra tenet, forte notat auguralem disciplinam, quam inuenisse dicitur. Globus in altera manu orbem caelumque inmere uidetur , in quo Obseruando illa disciplina potissimum uersabatur. Ex reliquis duobus simulacris, Tab. III. Fig. 3. unum Genium, Tagetis patrem Iteferre uidetur, quod suadet Serpens , Genio ualdQconueniens : alterum Fig. q. uel ipsum sistit Τagestem; uel eius discipulum Bacchetidem, qui omnem
haruspicinae scientiam litteris consignauit. 6
Ndimpha Etruscorum, Haruspicinae periti stast, diuinis bovγribus consecrata.
Byg0e Nympha fuit, quam Tusci propter eximiam auguralis disciplinae scientiam egregiaque in se
collata ab ea beneficia diuinis honoribus affecierunt. 7) In fragmentis Agrimensorum dicitur qu que Hegoia. Vt elum Καλλιοπη dicitur et Καλλιι μεια : ita Βυγοη et Βυγοεια. Sicuti, teste Seruio,
eamdem de terminis quoque aliquid litteris consignasse; interque Numina Terminalia relatam fuisse. Quare mirum non est , si eius imago ad terminii, sed longe elegantioris formam expressa est; uti insigne hoc eius Tab. III. fg. simulacrum ostenidit; quod ad similitudinem Hermaeorum, sed longe pulchrius elegantiusque effetum videmus. Hunci Deorum simulacra eiungendi morem ab Aegyptiis ad Tuscos manasse ex antiquis monumentis ualde est probabile ; ntii quod Tusci non cum solo capite sed pectore tenus Deorum Hermaea signa expressearunt; insuperque uariis ornamentis, grandibuS P0tisi simum foliis eXornarunt: quae quidem in hoc simulacro iligna esse arbitror; cum quod auspicatissima haec arbor sacra fuit Diis apud Etruscos ; 9 tum quod in ipsis, more tunc consueto, I O) Rrtes et diuinationes arborum fulguritarum Bygde potuit in cribere. Esse autem hoc Byg0es Nymphae signum, exinde quoque coniici potest, quod solutis et dilosis crinibus est essista, quales uaticinantibus tribbuuntur, ut docet Ouidius. II later Deos me dioxumos hane Nympham a Tuscis fuisse relatam, bulla minor indicare uidetur , quae uero e torquie maiore pendet, quod in eo consilii caelesisque -- minis sedes constituta credebatur. 12
i De Orig. et prog. Idol. L. I. C. n.
29 Seruius in Λen. L. VIII. u. 398.3 Io. a Wo er de Polymathia C. IV. p. 3o. et 3I. Vid. . Demster. Tab. III et XLVII. et alia monumenta, quae in hoc libro exhibentur. Huc referri possunt commentatores sacri ad Luc. II. u. ψ6.
69 Fulgentius ad Chalcidium in dictione Labeo. 79 Demsterus de Etrur. Reg. L. III. C. III. ἡ Ad L. VI. Aeneid. u. 72.9 Vid. Salmasium in Plinian. Exercit. Τ. II. P. 675.676. Iob Virgilius Aen. L. III. u. 4 4. L. VI. u. 74. Vir gilius non exponit, cuius arboris folia essent. Servius, putat fuisse palmae. uid. Plin. L. III. C. XI. Alexandr. ab Alex. de Dieb. gen. L. II. C. XXX. tib In Epist. V. U. II . I ab Alex. ab Alexandro Gen. dier. L. II. C. XlX.
18쪽
Deus Etruscorum Campanorwmqlie tutelaris et proprios.
Quamquam nemo fere reeentiorum scriptorum molturnum in Leorum numero recenset : multae tamen rationes adsunt, cur eum inter Deos resferamus , atque ab Etruscis et Campanis diuinis honoribus assectum credamus. Nam Hol et Hla pprisca Etruscorun lingua I) arx atque urbs est: insuperque alia Etruscorum Deorum nomina, ut V., tumunus, Volumnus. Volumna, Voltumna eodem modo desinunt. Quid 3 quod Varro Volturnum antiquissi mis Etruseae sentis Numinibus accenset , cui et Flamen Volturnalis, et sacra Holturnalia dicta, consectrata fuerunt. ab Ab Etruscis ad Campanos quoque eius cultum transiisse ualde est probabile; siquidelm Liuius 3 urbem Volturnum , quae primum ab hoc Volturno Deo; deinde uero a Capye Trojano, , eiusdem restiuratore Capua dicta est, diserte Etruscorum urbem appellat. Quam sententiam cato quoque apud Velleium Ρaterculum et Seruiuss) confirmant. In hoc Volturni simulacro Tab. III. . Fig. 7. S. curlasum est perbreve amiculum, quo tegitur ante et retro, pectore atque humeris tenus : quomodo autem hanc uestem appellem nescio: nec minus incertus sum, an hic Deus Volturnum refferat.
Dii selecti veterum Et starum.
IUTURNA, quam Arnobius 6 Iani, seorum D eorum prineipis, coniugem tradit, et a qua lans
celeberrimus et laeus I) nomen acceperunt, selemiis Tuscorum Diis uidetur adnumeranda. Hanc Lat, ni postea et Romani, Druscorum exemplo , ob manima ipss prae Eta beneficia , quae Virgilius 8 et ouidius 9 memorant, diuinis quoque honoribus et affecerunt. Ex multis illa saltem Seruit Iob ue ba in medium proferam. Iuturna fons est in Italiat saluberrimus, iuxta Numicium fluuium, cui nomen a iuuando inditum : cum enim naturaliter omniis aqua noxia si aegrotorum corporibus , hic omni bus , saluberrimus fons est : de hoc enim fonte Romuam ad omnia sicrificia aqua adferri consueuerat. Bene ergo Vrgilius Burno fuit sororem , quae laboorantes iuuare consitieuit. Huic fonti per aquorum inopiam acri cari solet : cui Lutatius Catulus primuus templum in Campo Martio fecit; nam et is rurnas ferias celebrant , qui artiscium aqua exercenni , quem diem festum Iuturnalia dicunt. Varro rerum diuinarum quarto decimo ait : Iuturna inter proprios Deos Mymphasque ponitur. Aliqui cum Dea Egeria eam confundunt. Huius Deae imaginem forte repraesentat fgnum i elegantissimum, quod Tab. III. fg. 9. exhibetur. Εmblema uasis Etrusci Iuturnae sacri fuisse ex forma e colligitur, quo forte in sacris Iuturnalibus ad hamriendam ex eius fonte aquam usi fuerunt. Capilli ivirginum more sunt collecti, absque nodo tamen. Bulla in speciem cordis facta e collo pendet: armillae r in utroque brachio adiunctis bullis sunt insgnes. Quamquam toto corpore est nuda, crura tamen sunt i loris cincta, pedesque calceis lunatis induti. Portumnui, qui uel a portando; at uel, quood uerisimilius, a portubus, quibus praeesse finge batur, nomen habet, Ia in celeberrimis quibusque I Italiae portubus et promontoriis, quae Etrusci te ra marique tunc potentes, tenuere, diuino honore futtit cultus; omnium tamen maxime in portu Tiberino,i ubi templum habuit longe celeberrimum. Sacra a eius Portumnasta dicta I 3 memorat Varro. Ιm ter Gudianas inscriptiones, quae tum Panormi; tum prope Augusti portum , sunt inuentae, plures occurrunt Portumno sacrae, cui etiam Fortuna nanquvilla tamquam comes addita est , propterea quod Portumnus cultoribus suis, ut tradit Arnobius I a per maria commeansibus, lusissimas nauigationes praestare credebatur.
Fingitura Volaterranus Comment. L. V. Demsterus de Etrur. Reg. L. I. C. m. p. 61. et L. V. C. III. p. 279. uJ Festus in h. U. 3 Lib. IV. et XXXIV. b L. I. C. VlI.s Λd L. X. Aeneid. u. I 4s. 6b L. III. contra gentes P. 99, 7 Vossius de orig. et progr. Idolol. L. II. c. so. P. 263. s) Aeneid. L. D. 99 Fastorum L. I. iob Ad Aeneil. L. XII. u. I 39.10 Cicero de Nat. Deor. L. II. x 29 Seruius ad Aeneid. L. V. u. 24I. a 3D L. V. de lingua Lat. p. so. xc Adversus Gentes L. III. P. 96,
19쪽
Fingitur Deus in hoc simulacro Τab. III. sug. Io. iuueruli specie florem. Capilli duplici ordine in
uarios cincinnos more Aegyptiorum Numinum sunt dispositi. To rquis cum bulla specie cordis consecta, cum duabus alis utrimque pendentibus zollum et peictus exornat. Stastrum brachium armilla decbratur. Apuleius II quidem Portumnum barba caerulea hispidum describit. At enim uero Etrusci nunc ba bat0s , nunc imberbes Deos et quidem iuuenili . aetate forentes, e resierunt.
Dii religiose culti in Etruria.
Uitumnus Etruscorum fuit Deus, ut uel erx uocis extremitate, qua aliis eiusmodi nominibus respondet, recte colligitur; atque puerperim et nascientibus, quibus quasi uitam dabat, praeesse credebatur. EX antiquis, quantum scimus , solius Augustinus aliquoties eius meminit, cumque cicilii 'ηo , qui sensus largiretur , coniungit. 2 Harminem et sedemnia sacra habuerit Uitumnus dici haud potest ob mirum ueterum de eo silentium. Tab. Mantuma, quam exhibet Tab. III. fig. I 3. . ueterum Tuscorum Dea fuit coniugialis, quae a ma-JII. Πendo nomen trarisse putatur; uti docet Auguminus: 3 ut maneat cum uiro, addiἰur Dea Manturna. V0ssius Manturnam ipsam Iunonem esse arbitrattur , quam matrimoniorum Praesidem ueteres multis cognominibus celebrarunt; M culque, ut Uirtutius canit, sunt uincla iugalia curae . TuW0rum Mantuma eadem ac Fides et cor cordia coni gum esse potest. Nam fides quoque connubia stabilia
Inter reliqua fgna, illud potissimum est assimirabile , Τab. III. fg. I 2. ia quo Senex pusillo e0
p0re, palliatus , cum calceis fibula adstrictis conaspicitur, qui non male Vitumnum Deum repraesentare potest. Ac, cum uita bona ualetudine uigeat ac seruetur, forte hic Vitumnus idem esse possit, ae Graecorum Romanorumque Telesphorus: nisi quod illium sagacissimi Tusci senem efflixerunt, quasi jam ma turae uitae praesidem Deum. Cucullum uel acdmouendum uel reducendum habet : caput superne est perforatum, intusque inane, ut serte odores in eo, tamquam uase reponi possent.
Dii ueterum TuscGrvm locales et proprii.
Vacumna sive Hacuna celebris fuit Τuscorum Dea , quam praecipue Sabini , qui eius evitum ab Etruscis, tota olim Umbria potitis , 6 acceperunt, diuinis honoribus prosecuti fuerunt. Nomen inde accepisse uidetur, quod, cum Etruscii terra marique diu iactati fuissent, tandem in Vmbria, deuictis , qui tunc eam redonem tenebant, gerntibus , tranquillas sedes obtinuerunt. Quo facto, cum omnibus curis vacui, otio et quieti exoptatissimiae uacarent , Vacunae Deae ob insignia beneficia sibi collata, sacerdotes, templa et sacra institueruant. Omnes sane Scriptores in eo consentant , hanc Deam esse uacationis , quae animum a curis uaacuum reddere possit. Porphyrius hanc Deam incerta specie a Sabinis cultam his uerbis memorat: Π Vacuna apud Sabinos plurimum colitur Dea, quae eli ub incerta jecie formata: quidam Mineruam, aliti Dianam putauerunt: nonnulli et Cererem ese dixerunt; sed Varro Hictoriam. Sic Athenienses quoque Hethchum Deum, otii et uacationis Praesidem aris templisque uenerati sunt 8 . Hoc Etruscorum Sabinorurmque Exemplo Romam quoque Vacunae sollemnia sacra, Vacunalia dicta, instituerunt; quae cum alii, tuam potissimum agricolae post peractos ruris lab0res celebrarunt 9 . Certe Uacunae te .um Horatii aeetate celebre fuit in regione XIV. trans Tiberim, quod ob nimiam uetustatem ruinosum putre appellat Ilo).i De asino aureo L. lU. et) De Civitate Dei L. VII. C. II. et III. 3 Idem L. VI. . C. IX. uide etiam Gyraldum in IIIl-stor. Deor. Synt. I. p. 47. De Orig. et progr. Idolol. L. II. C. XUI. Gyraald. histor. Deor. Synt. I. p. 5 . Piti cus in Leaeico. .s Aeneid. L. IV. u. 59.
Simulacra ε) Plinius L. III. C. XIV.
7 In Horat. epist. X. L. I. 8 Plutarchus in uita Niciae. De Dea Vacuna erudite differit Lud. Cresollius Vacat. Alitum. L. I. C. II.s Ouidius Fastor. L. VI. R. 3O..
20쪽
Simulacra in Tab. IV. obuia non invita Minerua 'eunam reserre possunt. Fig. I. Minereae smilis Dea sedet in throno , solio pedibus subiecto. Peplum e galea defluens humeros usque ad ima obtegit. Ρectus non Gorgonis capite , sed uitiis decussatis ornatur. Clypeus quoque purus est absque
eodem amuleto. Sedet Dea quasi curarum uacua, cum ueteres artifices Mineruam stantem effngere1oleant. Quae omnia Vacunae p0tius, quam Mineruae simulacrum probant.
Quod ad alterum signum Fig. a. relatum attinet, dubito, utrum Mineruam , an aliam Deam reserre dicam , stat Dea sine clypeo et Gorgone in pectore. Retro e galea defluit velum , quod rarius in aliis simulacris hunc in modum uidere licet. Reliqua duo Fig. 3. et ψ. obuia, Vacunae facile tribri possunt; nisi quod alterum alatum tum Uenerem, tum Victoriam referre possit. Ab incerta hac N minum forma formulae illae in inuocationibus profluxisse uidentur: quisquis es Deus: uel eum, Ilae Degs, me Dea, ne scilicet dubitantes de certo Dei nomine, errore laberentur I . Pa sum Etruscis Diis adnumerat Demsterus, quem tamquam pollentem genium religiosissime coluerunt eo quod bellis aduersus, pausam et quietem adferret, uti censet Turnebus a), allato Am0bia testimonio. Imaginem Pasi si uide in superiore Tabula I. Clitumnus patrius fuit Deus Umbrorum, quem Tusti, qui ea loca, pulsis Ρelasgis, tenuerunt, dbumis honoribus prosecuti fuerunt. Quidam Clitumnum ipsum flumen in Meuania celeberrimum ; alii eiuSdem fluminis Deum eristimant, 3b qui Clitumnus Iupiter dictus est. Idem prodit Vibius Sequester de fluminibus: Clitumnus Vmbriae, ubi Iupiter eodem nomine V. Plinius iunior et Clitumni suminis miram naturam ; et Dei simulacrum templumque eleganter describit. Clitumni nemus memorat Suet0nius. Clitumnalia sacra apud Hispellates in eius honorem celebrata comprobat ara uetusta cibtumno dedicata , quae inter Gudianas eXstat 6 .
os ueteres Tusci peculiari cultu consecrarunt, nomina recens turet illas rantur.
Diis propriis et selectis ueterum Druscorum iam memoratis, alios addere non superuacaneum arbitramur. Primum hic locum teneat Macer, Deorum longe antiquissimus , quem Diuum Patrem uocatum scribit Varro Flaminem habuit, quem ex eo dixere Falacrem. Qualis autem fuerit Deus, ob summum ueterum scriptorum silentium incertum est. Nomen ipsius quidam a loco Falacrino , non
procul Roma deducunt; cuius mentio fit in Itinerario Antonini. Turnebus in Varronem 3b suspicatur, a Falis Circi nomen obtinuisse: quae uero sententia ideo minus probabilis, quod Falacer jam cultus fuit, antequam hae Falae essent. Facile crediderim Falacrem ipsum esse Ianum, Tuscorum Deum principem, quem alii ipsum esse caelum arbitrati sunt; ut docet Macrobius, 9 quippe Falamio, seu potius Fatido apud Etruscos caelum significat, ut se ibit Festus. so) Hanc coniecturam confirmat, quod si lacer, aeque ac Ianus DIUUS ΡΑΤΕR fuit appellatus II . Ianum Falacrem sue caelestem ac summum forte referre possit signum , quod in Tab. I. fg. 3.
eisibetur. Nam dextro brachio et manu elata caelum, quasi sedem suam ostendere uidetur. Carna Tuscorum Dea uiscera humana uitalia salutemque conseruare credebatur. Ir) TutelarisquQque Dea infandum esse putabatur, eo quod ab his striges pelleret. I 3 In Coelio monte templum habuit, in quo sacra in eius honorem instituta Calendis Iuniis, sine caede et sanguine fuerunt celebrata.
Inter locales Deos referendi quoque sunt Delventinus et Visidianus, siue , ut alii uolunt, Viridia-ηssi, quorum illum Casinienses; hunc Narnienses religiosissime coluerunt. Hos memorat Tertullianus. 16 Quales autem fuerint, e loratum non est.
c Macrob. Sati L. III. C. IX. Sentius in Virgil. Aen.
2 Λduersar. L. XV. C. XXI. 3 Turnebus Aduers. L. XXIX. C. XXVI.
L. VIII, epist. UIII. ε In Caligula C. XLIII.
69 Ρag. LXII. n. q. De Lingua Lat. L. IV. p. II. et 8o. 8 Adueriar. L. VI. C. V. priorem tamen sententiam
9 Saturnal. L. I. C. IX. iob In u. Falae. et I De Lingua Lat. L. N. p. 23. edit. Dorci. cf. GPrald. histor. Deor. Synt. V. I ab Alexander ab Alex. Gen. dier. L. II. C. XXII. et ab Ouidius Fastor. L. VI. u. I 3O. et seqq14 Macrobius Sati L. I. C. XII. uide etiam Alexanactum ab Alex. L. II. C. XXII. et Corradinum Uet. Lat. T. I. L. I. C. XIII.
15 Ouid. Fast. L. VI. u. Ioo. Augustinus de Civit. Dei L. IV. C. VIII. Gyrvidus Synt. LIlist Deor. 16 In Apolog. C. XXIV. uid. Alexandr. ab AleX. Geniat. Dier. L. M. C. IU. Dem vi de Etrur. Reg. L. I. C. XV.