장음표시 사용
41쪽
Denique uero obseruari quoque meretur, quod haec Nympha Dionisus oculis clausis repraesentiatur, ldextro brachio ad genas admoto, qui gestus doloris index esse solet: cuius rei caussam forte innuui At illa Theophrasti uerba apud Athenaeum I) Του Διονυσου Τροφοὶ αἰ Nirustra κά άλμειαν. αἱι γάρ ἀμπελοι πλειςον υγρον Τεμνόμεναι καὶ καΤα φυον δακρυουσι. Bacchi nutrices reuerat fuerunt Nymphae. Vitis enim putata plurimum fundit humorem , atque natura lacrimatur. Quod alutem eiusdem Nymphae imaginem Nymphis aquarum et fontium similem e Xerunt , uinum aqua temperandum significare uoluerunt. Unde, teste, Pausania, ab ipsum Liberum Patrem thyrso teerram percussisse, e qua fons erupit, quem Μessenii Dionysiada appellarunt, ueteres finxerunt. Sie Amphictyonem, regem Atheniensium, a Baccho uini temperandi rationem didicisse , atque lillud diluisse, ex Philochoro memorat Athenaeus 3). Ob quod insigne et hominum generi ualde salutare beneficium Baccho in Horarum templo aram, et ProXime illam Nymphis alteram e)xstruxit, documentum bibituris, si sanitati consulere uelint, uinum aqua diluendum esse.
arborum, fructuumque arboreorum Praeses ab Emusicis
Nymphae, quas Graeci Dryad S - Τὰ Hec Π0n Hamadryadas, quod αμα δkυσι,
cum arboribus et nasci et interire credebantur, uocabant, cultum antiquissimum in Arcadia habulerunt. Certe Areas, Callistus filius, a quo et ipsa, quae antea Pelasgia dicebantur , Arcadia, et fgens , qui Pelasgi fuerant, Arcades appellati fuerunt, unam e Dryadibus Nymphis habuit uxobrem, quas, Ρausania teste patria hλc u0ce Dryadas et Epimeliadas nominarunt. Fuisse earum cubrum in Italia antiquissimum , nec ipsis adeo EtrusciS ignotum, quamquam incertum est, quo lacomine Tati XI. istas arborum praesides appellarint, rarissimum simulacrum, quod exhibet Tabul. XI. n. 3. a potest comprobare. Hisce Nymphis Etrusci alas eXpansas uolantique similes dederunt , quibus etiam maiorum gentium Numina eX0rnarunt, ut earumdem ueloX et praesens auxilium significarent. Prraeter- iea diuinum diadema habet ex coma eiusdem Nymphae factum , tamquam Etruscarum Devrum proprium ornamentum. Referri autem hoc simulacro unam ex Dryadibus uel Hamadryacdibus, exinde potest colligi, qu0d ζX antiquorum Theographia, tamquam ex arbore , e patulo ccalyce undique elegantibus et latiS, quercus Drte, foliis prodire uidetur. Nam ueteres e priscis Ρoetiarum fabulis crediderunt, Nymphas Dryadas , cum ex aliis arboribus, tum ex quercubus fuisse tortas, unde , teste Festo , Querqueiulψημe dicebantur Nymphae querqueto uirescenti praesdentes. Earum facetulum fuit Romae querquetulanum dictum , Varrone auctore S . Toto corpore nuda est , nisi quod e dextro humero pendet uestiS, uel ceruae uel hinnuli spolium , in cuius sinu gerit multi iplices arborum fructus , quos sinistra sustinet : deXtra uero eorum copiam largam ostendit. Nisi i latis
quercus foliis contineretur Nympha, pro Vertumni quoque uel Priapi comite posset haberii. Ita sane Diana ab incolis Heracleae Ponticae Priapina, teste Plutarcho, 6 dicta fuit.
Musarum princeps, cuius cultus apud Etruscos ex insigni paltera uasis Etrusci astruitur.
Musae inter Baechi comites memorantur , eumque in bello aduersus Indos gesto Recutae, carminibusque et optimarum artium studiis oblectasse dicuntur 7). Diuersam autem i fuisse earum formam apud Graecos et Latinos ab illa , qua apud Etruscos e ressae reperimntur, a paret Q L. M. C. III. M in Messeniae. L. IV. Cap. ultis 3 L. U. C. II. p. 38. O in Arcadicia L. VIII. C. IV.
6 in uita Luculli p. 499. edit. Paris I 62 isb Dio dor. .icul. Bibl. Histor. L. III. p.
42쪽
apparet ex rarissimo vasculo, quod in Tabul. XI. n. f. repraesentatur. Graeci comtis crinibus ac more uirginum reuinctis, totoque cor re splendida palla amitto effinxerunt: Etrusci uero non stantes , sed in aere adparentes, passis capillis, coronato capite, duplici ueste laxioribus cum ma nicis amictas, et cum alis non capiti, sed humeris additis exhibuerunt. Quae in vasculo hoc cernitur , uidetur esse Calliope , Μusarum omnium princeps , ut prodit Apollodorus Ib. Cum enim ex Platonicorum et) sententia singulis orbibus praesit sua Musa, quae eos cantu temperet: Calli0pen uniuerso mundo tribuunt, quae eum regat, quasi Calliope reliquarum omnitim complexa sit uirtutes. Quia uero Calliope a Ρoetis inprimis inuocari solet : ideo cum lyra expressa conspicitur, fauensque P0etae sua praesentia, qui in altera eiusdem uasis parte pictus est, atque eNgestu canere aliquid uidetur. Eadem Musa lyram pentachordon praefert, peculiari modo fabricatam , ex qua taeniae depcim dent: honoris et cultus gratia, si quidem hoc instrii mentum, quo Deorum laudes, Heroum gesta, et arcana Philo phiae canebantur, inprimis sacrum et uenerandum habebatur. Huc accedit, quod Etrusci Philosophorum Pythagoricorum placita secuti Musicam diuinam esse scientiam existimarunt 3 . Vnde etiam apud eosdem Puetae et hymnologi in maXimo honore fuerunt.
ab Etruscis ; poti inlim vero a Florentinis, Velitervis,
Mediolanensibus aliisque cultus.
Herculis cultus tota Etruria fuit celeberrimus , eo quod omnem istam regionem et Campaniam maximis beneficiis affecit, impi0s et immanes homines sustulit, Deorumque honoreSaurit, unde Deorum comes in uetustis aris ) dicitur. Id declarant complura aerea et marmorea simulacra in Etruria iam eruta; pondera sue asses clauam Herculis praeferentes ; paterae in sacris Deorum faciendis adhibitae, quae nomen eius chercul, et C hercole inscriptum habent; uid. Tabul. II. et UI. apud Demsterum: quemadmodum etiam in Thesauro Gruteriano ara occurrit cum,lac inscriptione : Hercosi celeri sacra q). Plures arae in eodem Thesauro obuiae , Herculi uariis cognominibus celebri, Saxano, Inuicto, Tburtino, Victori, Augusto, Consorti dedicatae, locis ubi erutae sint, probant, eas a Puteolanis, Campanis, Tiburtinis. Brixiensibus, Mediolanen bus, Pisaurenyibus, dedicatas fuisse; apud quos omnes Herculis cultus, ab Etruscis, qui ea loca occuparunt, institutus usque ad imperium Romanum uiguit. Vetores historici tradiderunt, Herculem Aegyptium in ea usque loca, ubi nunc est Florentia, uenisse; et hinc pro tutelari Deo habitum, eiusque leonem ab huius regionis incolis pro insigni delectum ferunt ε). Statuam Herculis Florentiae uidit Eriistius cum inscriptione : Her UleS . . Dor . . For . . quam adfert Thomas Reinesius 7 . Erristius cum e Curtio L. VIII. c. iq. obseruasset, apud Indos Herculis simulacrum agmini peditum praeferri solitum, quod maximum bellantibus incitamentum et deseruisse gestantes militare flagitium habebatur, ita supplendam illam inscriptionem censet: Hercules Indorum Fortitudo. Cl. Gorius autem legendum putat Hercules Doryphorus uel Dendrophorus, quo cognomine etiam uocatur in uetustis aris Siluanus , 8 uel quod ipsi Dii a bores stirpitus exscissas ; uel eurum cultores in sacris , religionis caussa , in humeris ferrent 9 . Herculis fanum ad portum Labronis , qui hodie Liburnus dicitur , meminit Antoninus in Itinerario. Volaterris adhuc est porta antiquissima, ingentibus saXis quadratis constructa , artificio admirabili, ac certe Tuscanico, qUam portam Herculis dicunt , iuxta quam forte fuit Fanum Herculis, quod huic portae nomen dedit. Sic Pt0lemaeus quoque memorat V ακλεους ἱερον, Herculis Fanum, quod inter Feroniae luctim et Pisas ponit IC). Inter Herculis , Etruscorum Dei, cultores, fuisse etiam Arretinos, ostendit peruetusta ara inter Gudianas ob edita, quam ei M. Fodius Longus, Patronus Municipii et Coloniae Arretinorum dedicauit.
i Biblioth. L. I. p. 6. a) Macrobius in Somn. Scip. L. III. C. III. ab Vid. Strabonis Geograph. L. X. p. 468. . Apud Reinessium Syntagm. C. L TI.sb p. XLV. 6.6) uid. Borehinium de origiu. Florent. P. I , 7 Class. II. n. LXVI. p. IO9.
8) apud Gruterum p. LXIIII. 7. 9 uid. Fabretium inscript. Cap. IX. P. 6 9. Iob consulendus etiam Uossinis de IdciOl. L. I. c. XI.
43쪽
Apud Picentes quoque Herculis cultum obtinuisse, ex antiquissimo eiusdem HercUli, Iaero alieneo, quod apud Cupram Montanam A. CIDI CCXXUII. umentum e L maepulcru, PW- est comprobari. Fuit enim Hercules etiam defunctorum Dimen tutelare ac in Uet HUScris non raro conspicitur animas, non secus ac Mercur1US , ad inferOS deducens-
Cortonensis i). Hercules heroum maximus nudo corpore, athletici succi je - p .Laeva manu e qua insigne leonis Nemeaei spolium pendet, clavam sustinet; deXtera cornu, Print inum poculum ostentat, quo ad bibendum usuS est. Horta' , etiam Etrusci bibacem repraesentariint, eo quod Baesti c0mitem in expediti0ne : ζd, mi
Tab. XI. Notari merentur in hoc simulacro Tab. XI. num. 7. Diadema insolitae forma , Etrusco uase pictum aliquantulum imitatur , et massa plumbea , qua eius Pedes deuiantur. Etrusci autem , aeque ac aliae gentes, ridicula supe stiri me Deorum indigetum urbium simulacra basibus plumbeis solebant infigere, uel uinculis iuncire, ne stocati ad hostes mIBr; - , uel sponte urbibus exirent quae in eorum tutela fuerunt. Non alienum indetur hac de re elegante Aandri ab Alexandro adferre obseruationem 2 . Hat tutus mos, inquit, ut in urbii obs mei ubi ad uui dimicationem ventum esset, tutelares Deos, siub quorum praesdio urbi Dret cctist conceptis in nouas ledes euocarent , templaque ampliora et solleηηes arat illii p qm μ' nati, Deos urbium Praesides , urbe hostiliter direpta . velut mancipia, captiuos habere. Peqs gyptiis nullos patrios habere Deos in usiu fuit, quod euocationibus 1llos migrare ex oppidis et 1 ne tutela deteri timerent. Alii uincla et catenas adnectebant Diis. Nonnulli sponsiores a Diis pei ebant, ne euocarentur et abirent. drii enim obsidione pressi, Herculis simulacrum, quod magna religione coluerunt, ne urbem desereret, aurea catena devinxere. Quid y quod , teste Plutarcho, quoties ad lauacrum aut Iustrationem duxerant Deos , fideiussores pro reditu exegerunt. Unde Romani illos constantillinaos Deos crediderunt , qui ne de nomine quidem noti essent aliis. Hac de re Seruius : λ) visiequit, quod Romani celatum esse uoluerunt, in cuius Dei tutela urbs Roma st: et iure Pon cum cautum est, ne ruis nominibus Dii Romani appellarentur , ne exaugurari possκt hi in Lapitolio Iulici peus cousti ratus, insicriptum erat : GENIO URBIS ROMAE SIVE MAS SIVE AMINA. Et Pontifices ita precabantur : Iupiter optime , maxime, siue quo alio nomine te appeuar3 uolueris nam et ipse ait : Sequimur te, sancte Deorum, strisquis es. Interdum Dii sponte sua stationes mutare credebantur , quod de simulacris Deorum e Troia Lavinium ab Aenea deductis prodit Dionysius Halicarnassensis q). Hinc et aliae gentes , ut supra diximus , et Etrusci simulacra Deorum , uel uinculis , vel plumbo intus etiam fuso , impedire conati sunt, ne urbes ipsorum tutelae creditas relinquerent. In Tabul. XI. num. 8. Herculis signum mirae pulchritudinis opere Etrusco perfectum comspicitur. Capilli perraro artificio ita sunt caelati, ut squamas piscium referre uideantur. Non barbatus, ut apud Graecos et Latinos ; O sed tamquam imberbis iuuenas uultu sereno atque Hlari sculptus est. Poma , quae manu tenet , cX Hesperidum hortis, occiso peruigili dracone, ablata, Herculem Pomarium innuunt. In Tab. XI. n. 9. IO. eisibetur duplici schemate expressum signum Herculis, leonem uel Cithaeroneur , uel Nemeaeum suffocantis. Minde uero apparet, Herculem Mentem, iuuictum, Mid, quam apud Graecos et Romano. gestu, in maximo h0z Iabore, ab Etruscis sculptum futile.
Castorem et Pollueem inter famigeratissimos illos Graeciae heroas fuisse, qui ad deportandum
uellus aureum, duce Iasone, sunt profecti , ex antiquis monumentis abunde constat 6 .Rςduces autem ex Colchide hi Argonautae, Tyrrheniamque praetervecti ad insulam Aethaliam appulein ab Dissertat. V. in libro, qui inscribitur: Saggi di Dissertagioni Academiche degli Academici Etrusci
a) Geniat. dier. L. VI. C. IV. ab ad Virgil. Aeneid. L. II. u. 35 I. 0 Antiquitat. Rom. L. I. P. sq. 3 Musteum Florent. Tom. III. Τabul. LXVII. LXVIII. et inter Donianas Inscription. Tab. VII.
ε uid. Philomatus Imagin. L. II. de Glauco marino.
44쪽
appulerunt, pulcherrimumque ibi portum Argoiam de naui sua nuneuparunt. Praeter ea siΓm quoque portum in Etruria, octingentis a Roma stadiis, Telamonem, a Telam0ne uno Argonali tarum, numinarunt I) EX qU0 non sine ratione colligitur, hos Deos ab Etruscis quoque diuinis honoribus cultos fuisse, qui etiam apud Romanos, quorum magna religionis pars eX Etruria originem duxit, in summa fuerunt ueneratione. Id Uero testantur quoque pondera, monetae Etruscorum, in quibus binae cladae, quae cum ad Herculem , tum ad Castorem et Pollucem referri possunt , sunt impressae. Pollux certe Homero io πυξ αγα γος, pugilatu strenuus, et Theocrito 3 -πυξ terribilis in certamine pugilum dicitur; utpote qui etiam Amycum, Bebryciae regem, aduenis infestum , in certamine uicit ). Castori et Polluci equos adsignarunt ueteres ad indicandam illorum equos regendi perbitam. Unde etiam Theocritus Castorem potissimum Ἀπολιδnv u0cat; traditque eum belli gerendi scientiam Herculem docuisse s) In vase Etrusco apud Demsterum edito 6) exhibetur , qualis a Theocrito describitur. In Tabul. XII. n. i. Caput eius ornatum est pileo ad metae formam Tab. xli. elato. In Museo Mediceo τ) exstat insignis patera , in qua Calyor et Pollux sculpti sunt cum Meleagro colloquentes; Pollux quidem toto corpore nudus, aperto capite, sinistra lanceam siue hastam tenens : ad sinistram uero Castor stat pileo Phrygio ornatus , tunica et chlamyde cirrata indutus , sinistra hastam gerens ; ubi etiam Etruscis litteris eurum nomina, Pultu e , et Cayur adscripta leguntur. In eadem Tabul. XII. num. 2. Perinsignis est imago Casturis siue Ρollucis , qui equum ferocientem, pedestris ipse frenis tenet. Eximium lesse opus Etruscum, probare possunt bullatum monile, eiusdem equi collo adnexum. Cauda non passis et solutis crinibus est, uti in Graecorum et Romanorum monumentis saepius uidere licet , sed pressis crinibus circa sinem nodo
ceterique D EI MARINI, si Tyscis culti.
λ Teptuni nomen, si aliorum Etruscorum Deorum nomenclaturam respiciamus, uidetur esse Etruscum; quamquam alii eX Graecorum; 8) alii eX R0manorum lingua, eius originem derivare conantur 9 . Doctissimus Reinesius ab Aegyptiaeae ueteris linguae uocabulo quo Τμ γης εσκα α καὶ παρορια καὶ ψαυον, Της Θαλα ro' 1ς, rerrae extrema et confinia et contingentia mare adpellarunt, deduei posse censet io). Nec uero dubitari potest , eximium fuisse Neptuni cultum in Etruria , cum eius incolae Tyrrheni Adriaticique maris imperium longe lateque olisntenuissent ; nauesque et ancoras aliaque instrumenta nautica primi Italis monstrassent. Id sanectiam comprobant uetustissimae Etrusc0rum monetae , quae dicuntur pondera , in quibus delphinus, tridenS, ancora, itemque marina conchylia impressa cernuntur. Etrusci credidisse uidentur, Neptunum aurigarum quoque et laetionum Circensum studiis praesidere, equosque domandi rationem docuisse mortales. Id comprobare uidetur eius simulacrum
apud Demsterum Tabul. LXXIII. in qua cum Pallade Tritonia, quam Hippiam seu Circesam ii dixeris , pictus est Neptunus Ι-ιος , equester, agitans quadrigam. Certe Lucorum Circensium apud Romanos origo ex Etruria derivatur: unde Neptunum , Consum, et certamina in eius honorem instituta Consiualia, Tusca forsan uoce, appellauerunt Ia).Signum, qu0d exhibet Tabul. XII. n. 3. uidetur referre Neptuηum Etrusicum. Caput, more Τab. XII.
aurigarum Etruscorum, est uelatum, quod insuper corona aequoreis algis contexta redimitum con-Ι et spicitur,
Ia Dionys. Halic. Rom. Λntiquit. L. I. P. 26. L. II. p. IOO. et Onuphrius Patauin. de Lud. circens. L. I. C. 3.
45쪽
spicitur, rarissimo apud ueteres Graecos et Romanos exemplo ; praesertim cum hic etiam imaber' bi et iuuenili uultu repraesentetur. Neptunum aperte indicat etiam Tridens, quem sinistra manu tenet; quodque dimidia corporis parte , quasi in mari absconditus designatur, quo modo Maarina numina et Tempestatum Deas Etrusci cXpresserunt. fritonum capita ostendit Tabul. XII. n. 4. Ea pendent ex ore Delphinorum , qui simul, I imneXi manubrium conseiunt. Cum Etrusci Deorum capita vasis , tripodibus et candelabris Diis consecratis addiderint: uerisimile uidetur, ea quoque Etrusci uasis emblema et ornamentum fuit e , et Tritones apud Etruscos , quod etiam Carthaginienses fecerunt, i cultos fuisse.
Nymphrelim milier, an templum et oraculum habuerit λ
Homerus, Aegyptiorum Philosophorum auctoritatem secutus, qui omnia ex aqua constare e d0cuerunt, Oceanum patrem Deorum : Thethyn Uero eius UXorem, rerum primordium apppe, lauit a). Thetid0S , ex qua innumeras fere marinas Nymphas Ortas ueteres Poetae, Hes OOdus, Tab. XII. 3b Pindarus ) aliique finxeru t, pulcherrimum signum exhibetur Tabul. XII. n. Superne e aP- paret mulier form0sissima, quae pomum sinistra praefert, quod Etrusci Diis Seruatoribus et i benescis tribuerunt : inferne desinit in piscem innexis caudis, quam quidem Numinum marinorum sp ς ciem in Ueterum Graecorum et Romanorum monumentis conspicere non licet. Cultum iligitur huius Deae apud ueteres Etruscus obtinui Te, cum ipsum hoc monumentum , tum etiam Phluta chus in uita Romuli s) probare possunt, qui tradit, iam diu ante Romam conditam , celebberiimum fuisse huius Deae oraculum, in Etruria, cuius resp0nsu Rhea Silvia , Romuli et Remi i ma- .lidos oraculo silentium , Thomas Demsterus , 6 non Iberi os , sed Themidos legendum ce enset. Thetidos sacellum et oraculum apud Perusinos fuisse, Felix Clattius ex nomine montis Thiscito, qui in ea est regione, coniicit, ubi saepenumero uaria antiquitatis monumenta , columnae marmoreae , statuae, inscriptiones, monetae et donaria erui adsirmat. Sic apud Assyrios quoque duiuino honore culta fuit Ategariis, quae superne mulier ; inferne piscis erat T). Eodem modo S cylla, Tyrrheni maris monstrum 8 superne habuit formam mulieris formosissimae, reliquo uero ccorpore serpentem retulit, uti eam exhibet urna Etrusca Perusina apud Demsterum Tabul. LNLXX. num. II. 9 . Aram Neptuno uel Nymphis saeram sstit Tabul. XII. num. 6. cuiusmodi etiam sprofert Laur latius Begerus, Iob quae procul dubio Etruscae originis fuerunt.
et de Vulcano sculpto in monuvientis Eeterlim Etruscorlim. .
Deam Tempe' tem Romani, Etruscorum potissimum forte etiam Graecorum II eXenmplo, diumis honoribus prosecuti fuerunt; eique tamquam minorem gentium Deae, minorum a M. quo hostiam , agnam nimirum nigram immolarunt. Sic Uirgilius Aeneid. L. V. u. 772.
ter, cum quodam daemone concubuit: quamquam ibi, Ob altum apud alios scriptores de Ille
Iris Eryci uitulos , et Tempestatibus agnam Caedere deinde iubet.
Ib Polybius L. VII. uid. etiam Cuperum in Monum. antiquitat. ined. P. 2 I. 8 uid. Suidam in uoce Σκυλλα.6 de Etrur. Reg. L. I. C. I 8. 7 uid. Lucian. de Dea Syr. ab Iliad. E. u. zo I. et 3o3. et Plutarch. de Iside et Osiride. V uid. Phil. Bonarrol. ad monum. addit. Dem l
46쪽
Et Horatius Epod. X. u. 23. Libissinosius immolabitur caper Et agna Tempestatibus. Tempestati aedem dedicauit L. Scipio, Barbati filius, ut probat inscriptio antiquissima, quarueXplicauit Fabretius Inscription : Cap. UI. n. 9o. p. 46 I. Qua occasione illa fuerit exstructa a Si Pi0ne , ostendit Ouidius I). Te quoque, TEMPESTAS, meritam delubra fatemur, Cum paene est Cor,is obruta classis aquis. Fuit autem illa, teste eodem Ouidio, in prima urbis regione extra portam capenam.
Etrusci alas Tempestati, ad uelocitatem eius indicandam; quemadmodum cornua, ad tertibi lem impetum eiusdem signifieandum, dederunt et . Tempestatem essiciunt imbres et uenti, Aquilo potissimum et Notus ; unde etiam in ueterum monumentis alati repraesentantur. Sic apud Virgilium Aeneid. L. I. u. 8S. seqq. Haec ubi dicta, cauum conuersa cuspide montem Impulit in latus : ac venti, uelut agmine facto, Qua data porta, ruunt, et terras turbine persant. Hanc Tempestatem Deam refert alatum feminae caput, tribus armatum cornibus, quod emhibetur in Tabul. XII. num. 7. cuiusmodi non raro sculptum in sepulcris ueterum Etruscorum Tab. XII. ς0nspicitur 3); aeque ac Gorgonis, quae ui uocis tempestatem fgnificat q). In eo tamen disserunt, quod Gorgoni angues et alae ue tolucrum, uel serpentum; itemque uitta in capite adduntur: cum Tempestatis caput anguibus crinitum rarissime reperiatur ; idque in unica tantum urna apud Dem-sterum s . In alia urna fictili ΤΕΜ ΡΕSTAS DE A transuersum tenet remum, uel, ut Bo- narrotius censet, nauis gubernaculum; nisi una potius sit Pleiadum; quarum occasum plerumque Tompestas sequitur ; eaque de caussa nauigantibus fugiendum esse ueteres docuerunt. Simulacrum, quod refert Tabul. XIL n. 8. 9. uidetur Nympham aliquam marinam ; uel potius rere rem indicare, quia tunica succincta est, cum Marini Dii Deaeque nudo corpore repraesententur. corpus monstrosum est; potius, Etrusco more, strophio seu uitiis decussatis decoratur, quas fibula in medio adstringit. Crura eius in Draconum capita, quae manibus complectitur, desinunt: quae etiam cristata et barbata essicta sunt. Quamquam enim, teste Plinio , 6 nemo Dra conum cristas uiderit, Aethiopes tamen dracones cristatos memorat Iuba apud eumdem Plinium, 7
sicuti etiam Aelianus 8a barbatos et cristatos describit.
Uma cineraria Etrusea, quae in Τabul. XII. num. IO. repraesentatur, Nympharum marinurum monstrosum ex uno prodiens trinum refert corpus sexus ambigui. Quae media conspicitur, facem adtollit; reliquae duae aquam e concha effundunt. Forsan et hae, cum in urna cineraria snt, Tempestates innuere possunt; siquidem ueteres nullum mortis genus magis reformidarunt,
quam cum in aquis perirent. Ob hanc caussam Propertius naufragi Paeti mortem desset 9 . Perpauca de Uuleano hic sunt adiicienda. Uulcani, secundum Ciceronem IG) fuere complures: Primus caelo natus ; secundus Nilo natus, Opas, uel uti uerior lectio esse uidetur , Phihas, ut Aegyptii adpellant; quem custodem esse Aegypti uolunt. Quamquam in omni Etruria nullum Vulcani simulacrum potest reperiri: perquam tamen ueri simile uidetur, eum a priscis eius incolis cultum fuisse. Ferunt eum Thetidi, maris Deae, educandum traditum fuisse Ii . Eius imaginem
pictam uidere licet apud Demsterum Tabula XXXII. ubi innixus baculo exhibetur, quod e caelo Κ delapsus
O Histor. natur. L. x. C. XXXUIL L. VIII. C. I 3.8) Histor. Animal. L. n. C. XXVI.
47쪽
delapsus claudus factus est. Quo nomine fuerit ab Etruscis appellatus, declarat insignis patera apud Demsterum Tabula I. in qua Iupiter, Mineruam sapientiae praesidem pariturus, exhibetur r Uuleanus stupens adstat cum bipenni, qua Iouis caput aperuisse poetae fabulati fuerunt. Imagini eius Etrusca inscriptione additum legitur Serblanm, qua uoce Fabretius I putat Hismςον significari. Herodotus 23 certe memoriae prodit, Sethon Vulcani fuisse sacerdotem , qui in inferioris Aegypti partibus regnarit, quippe reges e sacerdotibus eligi solebant.
ceterique DII INFERI, ab Etruscis culti.
litem Patrem, aliosque Deos inferos ab Etruscis , antiquissimis iam illis temporibus, summa religione cultos fuisse , libri Acherontii, quorum auctores traduntur Tages et Bacchetis 3 quique magna fuerunt auctoritate apud ueteres Etruriae populos , comprobare possunt. Hoste libros inde nomen obtinuisse multi existimant, quod terrorem incusserunt iis, qui illos consulum runt; uel quia Deorum inferorum sacra, uictimas, morem iisdem sacrificandi, eosque placandi rationem docuerunt. Praeterea iidem illi libri Acherontii declararunt, fata , quamuis ceteroquin
essen. immutabilia, ad decem annos posse differri, ut notat Seruius 4 ad illa Virgilii s): et alio loco 6
Nec Pater omnipotens proiam, nec fata uetabant Stare, decemque alios Priamum superesse per annos.
Atque immota manet satis Lavinia coniunx: At trahere, atque moras tantis licet addere rebus.
ut Ciceronem Plinium 8ὶ Arnobium 9 aliosque scriptores non dicamus. Denique uero
etiam monuerunt , quo modo ostenta essent avertenda et fulmina expianda , quae omnia magni
fecisse superstitiosam antiquitatem satis constat. Quemadmodum autem Inserorum Regem Πλκ ωὐα dixerunt Graeci; Romani autem Direm Patrem : ita ueteres Etrusci eumdem Summanum , quasi Manium Deum, Summum Manum, appellarunt. Manes autem dicti sunt a mano, i. e. bono. Sic Festus Io : Munuos V nos in carminibus Saliaribus Aelius Stilo signi care ait bonos; et inferi Dii manes pro bonis dicuntur a siuppliciter eos uenerantibus, propter metum mortis ι ur immanes quoque pro valde non bonis dicuntur. Quam Festi 1ententiam confirmare videntur illa Herodoti 1 1 ubi de Nasamonibus ita scribit : ομνυουσι αεν σφίm κῆας δικαιοcet.: iurant per illos uiror , qui iustissimi atque optimi apud illos fuisse dicuntur. Quare etiam Augilae Manes tantum Deos habuerunt, per eos deierarunt , eos ut oracula consuluerunt, ut scribit Mela Ia). Summanum, Etrusci inter nouem illos Deos retulerunt, quos fulmina iaculari crediderunt, quae Etrusco uocabulo Manubias dixerunt, quorumque tres diuersas species Ioui , teste Festo, tribuerunt I 3): Summano autem no iturna fulmina adsignarunt, ut scribit Plinius Io. Phoenices Ditem Patrem, quem modo mortem, modo Plutonem nominarunt, funerum ae sepulturae ritus ostendisse ; indeque imperium in mortuos ei datum fuisse finxerunt IC. Quemadmodum uero quidam ueterum per ΡIutonem et Proserpinam ipsam Terram mascula et seminea uirtute praedi-tδm intellexerant ; ita Porphyrius i6 quoque per Proserpinam a Plutone raptam hiberni Solis
O Aeneid. L. VII. u. 3IAE. de Diuinat. L. II. 8) Histor. Naturai. L. II. C. LIL9 aduersiis Gentes L. II. ro L. XI. in v. manuus.11 L. N. C. CLXXII. I ab L. I. C. VIII. rab in v. manubiae. io Histor. Natur. L. II. C. LII. I 5b teste Sancti unitatione apud Eusebium L. II. de Praeparat. Eualig. 16 L. III. de Praep. Euanget.
48쪽
ui item intelligit , cuius ha*e sunt 'erila: ε εἰ δὲ εις την βαλ μένων σπερο ν ἐν
α' Τας χ*ιμβριης )ζοπας , οις αρποψειν λεγεΤαι νιν Κορην , i ν ποθεε ἡ κρυπlομενηνυπο γην. Quoniam uero uirtus es quaedam proiectorum humi seminum, illam subisahis Sol sub homisphaerium currens hiemali tempore. Proerpina quidem uirtus illa seminum3 Pluto uno Sol ost terram subiens, atque occultum paercurreus orbem, hibernumque solstitium ; atque u-ο raptam ab ta Hosti μnam dic t ,-βb terra latentem Ceres quaeritat. Pluto igitur quadrigis uectus est Sol hibernus, ceum hiemalibus signis inferius eurium suum peragit I); et Proserpinam Pluto rapuisse dicitur, quila hibernis mensibus semina sub terris latent,
atque solari uirtute fouentur, ut uerno tempore rursuis erumpanti Eamdem uero opinionem ueteres quoque Etruscoes fuisse secutos, ex marmore ueteris sepuIeri Etrusci apparet. In curru, quo uehitur Pluto, rapator Proserpinae, pro Insigni Gryps sculptus est, solaris uirtutis imago: unde coniicere licet , Etruscos Solis hiberni uim ista fabula declarasse. Galea, quae humi iacet, possit esse Plutonis, cuius mentionem facit Homerus, 2 eaque nubes ac nebulas indicat, quibus hiberno tempore Sol ut plurimum oculis subducitur. Post Proserpinam adstat Mercurius, qui eam complectitur', atque e Plutonis sinu abripere conatur , et ipse in Upite habet galeam, chlamyde et tunica amictius. Mercurius uero 3dditus est, quia λ eunditatis parens habetur, et uer significat, quo seget es germinant. Quamquam in fabulae huius repraesentatione, in uetustis Graecorum et Romanorum monumentis, Mercurius et Hercules cu rum pracire solent : apud Etruscos tamen solus Merciurius currum sequitur c que nudo co pure ab illis exhibeantur Dii; hic chlamyde et tunica induti conspiciuntur. Furia ueste succincta ante currum equoS ducit, uiamque quasi monstrat. Furia altera in medio, alis eXpansis, acceims m nuptialem facem adtollit. Furiae autem, quae eraedem ac Parcae, ideo Proserpinam comitam tur, quia fructus in apertum proferunt; utpote quas a pariendo dictas censet Varro apud Gelibum 3). Figura , quao truncato capite humi ante equiorum pedes iacet, tellurem referre uidetur aratro subactam, sub qua segetum semina iacent. Arrtifices quidem Graeci atque Romani Tellurem, tamquam mulierem sub equis sedentem et copiae: cornu tenentem repraesentarunt. Scutum,
quod manu tenet haec figura, uel defunctum in hoc se ulcro conditum; vel Pirithoum a Cerbero
praecipuo honore ab Etrusiis culta.
imulacra, quae Deorum tantum capita reserunt, cunusmodi sunt, quae in Tabul. XIII. Πmm. Tah. . ' 3- exhibentur, ad uarios usus adhibita fruisse uidentur. Cum uero lustrali aqua usi fuerint Etrusci in sacris Cereris mysteriis , ae forte in Sacris Proserpinae, ut ostendit uas Etruscum apud Demsterum in Tab. XLVII. ueri planς simille uidetur, in capitibus illis intus vacuis Rquam eiusm li lustralem seruatam fuisse. Porro coniticere licet, a sacris uiris, uel potius fem, nis Parua illa simulacra collio suspensa fuisse, ut ex imetagine Laberiae Sacerdotis maximae Cybeles apparet ψ . Nec minus etiam sacerdotes Galli, auctiore Suida , s) in honorem eiusdem Deae imagines Pectori adfixas gestarunt: quem allatum morerm probat aurea bulla, quam eXimius an liquitatis inuestigator Franciscus Heoromus exhibet, 6 e cuius aurea catena pendet icuncula pari ter aurea Fortunae Pantheae. Nee uero in pectore solium; sed etiam in capite imagines Deorumc0r0ΠiS insertas uel pretiosis gemmis insculptas praeferrei solebant sacerdotes Deorum T). Aegyptiis Primum in usu fuit imagines Deorum collo suspensas gestare , a quibus demum ad alias gentos consuetudo ista manavit 8 .
Κ et Etruscix) Macrob. Saturnal. L. I. C. XIX. Iliad. L. V. 3 L. III. C. XUI. u. Spon. Miscellan. erudit. antiquitat. Sect. IV.
tu. Donianas Inscription. Tab. VIII. p. LXVIII
eet LXVIIII. ad pag. 135. relati 8 xu. Canopi imaginem in Musti Florent. T. I. Irab. LIX. apud Caustum Musii Rom. Tabul. X XXII. XXXIII. XXXIV. XXo. Sect. II. P. sq. Ιin Part. I. Instrint. antiqv. Liri . urb. Tab. XVII,
49쪽
Etrusci artificii esse has imagines, cum ipsa sculpturae indoles, tum ornamenta quoque,
inaures, monilia, torques, diadema duplex in medio maiori gemma distinctum, alae Etruscorum . more additae capiti, facile probare possunt. Proserpinae autem esse halce imagines , uultus propriis hisce lineamentis ab artificibus semper expremus ; et capilli in elegantes plexus dispertiti, ae more uirginum nodo collecti et religati declarant i). Calathus capitibus hisce impositus cer- nitur, innuitque Proserpinam esse Terram, ac inde Sospitam, Salutarem et Frugiferam adpellatam.
bantur Compitalibus ex lana , quod esse Deorum Inferorum hunc diem festum , quos uocant LArei, putarent. Prae omnibus Etruriae p0pulis Tuderies 3 et Amiternenses aris et templis Proserpinam coluerunt.
Etruscorum Dest. Imagines TISIPHONES, MERCURII, et GENII INFERNI ex vetvsissimis Tuscorum
Hecaten , quam ueteres plerumque horribili adspectu et crinito anguibus . capite finxerunt,
Etrusci triplici uultu, uirgineo eoque formosissimo repraesentarunt, ut eiusdem figura Tabul. XIII. num. 6. declarat. Videtur fuisse eximium ornamentum candelabri, quod perbelle huic Deae fconuenit, quae et nocturnis sacrificiis culta , et Φύσφορος, , lucifera et taedifera fuit appellata 6j. Sicuti autem ueteres Etrusci Ianum tricipitem, uel etiam quadriformem repraesenta- Irunt, eo quod eumdem Solem esse existimarunt : ita Hecaten, quae eadem est ac Luna et Dia- sna ideo triplici facie essinxerunt , quod tres lunae figuras referat, in cornua curuatam, dimi ia-
tam ae plenam; T) unde etiam eam hίμορφον, dixerunt. Appellata etiam fuit haee lDea , - Triuia, eo quod, teste Aristophanis Scholiaste 8 in triuiis fuit culta: Tἐν Jo εν 4οις χιοδ ις ἐJιροον Το παλαιον, δια Το Τῆν αυlὸν Σελόνην, καὶ Αρέμιδα και Εκαὶην καλωΘαι.
Hecaten antiqu tus in triuiis coluerunt; propIerea quod eandem et Lunam , et Dianam et Hecaten uoca- ,
runt. Insignis locus est apud Athenaeum : 9 Δεσποιν ΕκαJη Tριοδέις , Tot οοφε, Tριπρόσωπε, ἰλλαις si λευμενη. O domina Hecate, Triuia, Iriformis, triplici facie praedita, quae mullis propitiaris, et apud eundem L. VII. c. XVIII. Τριγλίδες, βρωμαlα , Rriglides , Hecates cibi appellantur. Qua ratione nos quidem adducti censemus, ipso illo candelabri fragment0, quod in superiori parte superest. eiusdem piscis squamas referri. E capillis hujus Deae pendent utrimque, tamquam uittae , duplices cincinni satis prolixi Caput praeterea Ornatum est corona ex lana intorta, quae quinque rosis quadrifoliis, seu potius maluis, Diis inferis sacris, tamquam quinque gemmis, est distincta. Quodsi uero rosas esse malimus , satis ex antiquitatis monumentis constat, eas cum in parentalibus ; tum etiam in conuiuiis fuisse adhibitas , ut deciduo flore properantis fati memoria significaretur. Hecates filiae fuerunt Medea et Circe, quarum imagines uidere licet in Part. I. Inscriptionum antiquarum, quae exstant in Etruriae urbibus Io. Imago , quae cernitur in Tabul. XIII. num. I. iudice Felice clattio II scit Hecaten, ad cuius iudicium Mercurius Πομπιιιος vel ψυχαποριπος, animarum ductor, animam defuncti collocat. Possit tamen ea etiam Tisiphonen referre , ad quam Mercurius . defunctos adducere, eorumque nomina recensere existimasatur, uti auctor est Lucianus Ia). Quo facto , uni ex inferi regni iudicibus, Rhadamantho , vel Minoi , uel etiam Aeaco sistuntur, ut in ueterum fabulis est; ac denique Furiis testibus sua peccata confessi, ad aeternas tenebras et Tartari supplicia damnantur. Forte haec capita fuerunt donaria uoti caussa suspensa , et aqua terrae ad fertilitatem gratissima limpleta : uti etiam in sacris compitalibus essigies uiriles et muliebres in Larium honorem su- lspensae fuerunt; quod Festi uerba probant : χ) uiriles et muliebres effigies in compitis suspende-
J u. Reinesium in Synt. Inscript. Cl. I. Π. 23 is) Natalis Comit. Mytholog. L. III. C. XV.6 ex Seholiaste Theocriti in Idyll. II. U. I 2.
t in Plutum Act. II. Scen. U. 9 L. VII. C. XXI. Ii Tabul. XVI. n. I. let III. p. LXXVlII. MLXXVIIII. 7 u. Vossium de Orig. et Progr. Idolol. Q. II.
IIJ L. IV. Perusiae Etruscae P. I 2I.
1 in Cataplo s. Tyranno P. 2I. C. XXXIIII.
50쪽
Quoniam uero Mercurius, in obeundo hoe munere, chlamydatus, cum capite petasato uel galeato et eum caduceo repraesentatur, quibus uero insignibus in antiquo hoc monumento caret: forte Genius potius , animae defuncti comes, haberi possit. Nec sane antiquae inscriptiones nos dubitare sinunt , etiam Diis inferis genios, tamquam famulos fuisse adsignatos i). Quod autem haec defuncti umbra statura est reliquis maiori, ea uidetur esse caussa, quod animas post mor tem ampliorem nancisci formam Veteres crediderunt. Hanc inferorum Deam apud ueteres Etruscos atque Umbros , Spoletini coluerunt, eique templum cum Neptuno Conso commune dedicarunt, uti uetus inscriptio apud Reinesium 2 probat cuius rei ea uidetur fuisse causa, quod per oceanum animas defunctorum ad Elysos campos deuehi crediderunt; ut ex Homero 3) nec non antiquis sepulcris apud Dempsterum ψ) man, feste probari potest. Praeterea uero etiam Amiternenses s , Formiani 6 , qui sacerdotes eius
Numini consecrarunt, ut et alii Italiae populi hanc Deam diuinis honoribus prosecuti fuerunt 7 .
De VENVS, sive PVOS EPPINA, sive HECATE sit,
In patella aerea omnium uetustissima , quam exhibet Tab. XIV. n. r. a. sssitur Dea gradienti τάL --. similis, cum alis expansis supra modum grandibus: si amiculum ante pectus excipias, toto Paene corpore in nuda Utrumque brachium et manum deXtram non male sculptam; sinistram uero ualde distortam deorsum extendit. Deae caput galea tegitur, quae pileum phrygium imitatur. Ea uidetur esse Clotho Parcarum maxime terribilis; vel Dea Libitina, cui Ethnici ea , quae ad ortum et finem hominis pertinent, adscripserunt 8 . Ρraeerat funeribus omnique funeris ad parami, qui in aede eius a Libitinariis uendebatur. Aerarium ex insaluto Seruit Tullii eius tutelae adsignatum legitur b) , in quod , aliquo mortu0, nummus a propinquis inferebatur, impensis funeris et nominibus defunctorum notatis. Sic Veneris Epitymbiae, sepulcrorum Ρraesidis, imaguncula fuit Delphis , ad quam libenter defunctorum Manes euocabant, teste Plutarcho Io . Eiusdem Deae seu infe ae aereum simulacrum in ueteri aedificio subterraneo, quod Hyp gei speciem praetulit, Pisis inuentum refert Tabul. XIV. n. 3. Sistitur uolanti similis , alis evi PansS, quasi parata ad iuuandum. Dextra pateram attollit, quasi ostendat, diuinis libationibus defunctorum animas ab inferis esse euocandas. Apud Homerum eadem Venus cadauer Hectoris rosaeeo oleo ungens inducitur iI . In gemma aliqua rarissima cum Ioue Stygio sculpta est Minerua ante aram, praeferens pateram, qua Diis Manibus inferiae mittuntur Ia). Libitinae nomen Etruscae uidetur esse originis; eaque templa et aras habuit Romae. In funebri illo adparatu, praeter alia, fuerunt etiam personae, oscilla, quae tamquam ima gines uitae humanae uariarumque aetatum simulacra Diis manibus consecrabantur. Horum specimen est in eadem tabina n. 6. Has defunctorum personas in usu fuisse apud Romanos, probat sepulcrum editum in Demsteri opere, in quo columnis eiusdem sepulcri impositae conspiciuntur a 3
Parcarum Ratorumque ineluctabili uoluntate hominum fata proficisci, non ueteres solum 9 V. Fabretius inscript. antiqv. c. II. n. 7I. p. 73. et Gruterus p. XXIII. 6. α) Class Ι. n. CLIV. ab Odyss. L IV u. 56s. G ad finem L L p. Ioa. L. V. p. os. L. VII. p. 08.6 u. Reinesium Class. 1. n. CCXXXIV. 6 u. Donian. Inscription. Cl. 1l I..ia. 6. et Reines.
7 u. Gudian. Inscription. p. XXIII. s. XXXL I. et imperio omnia tam secunda, quam aduersa Graeci et Latini, sed Etrusci quoque sibi pedi L su s) Vide Plutarchum in uita Numae. 9, Ex Dionysio Halicarnassi L. IV. Ex Plutarcho
io Ibidem. ri Iliad. L. XXIV. Vide etiam Athenaeum L.M.
IO Vid. in Mus Florent. T. II. Tab. LXXII. ra Vid. in Tom. I. in fine Praelationis.